Το Μουσικό Κουτί
Music Box (1989)
Χώρα: Η.Π.Α. | Είδος: Δικαστικό δράμα
Διάρκεια: 124’ | Σκηνοθεσία: Κώστας Γαβράς
Υπάρχουν ταινίες που αν και γεμάτες με έναν φορτω-
μένο ρητορικό λόγο διασώζονται, γιατί, ηθελημένα ή
αθέλητα, κυκλοφορεί στο υπόστρωμα των εικόνων
τους ένα θαυματουργό νερό που ξεπλένει τις “αμαρ-
τίες” των δημιουργών τους. Το “Μουσικό κουτί” είναι
μία από αυτές. Το εγχείρημα μοιάζει με δίπτυχο για
ένα θέμα που ενδιέφερε πάντα τον Γαβρά -τον
ναζισμό και τα εγκλήματά του-, “την αναβίωση του
φασισμού και του ρατσισμού -γιατί αυτά τα δυο πάνε
μαζί...”, όπως λέει σε μία συνέντευξη ο ίδιος.
Στο “Μουσικό κουτί” ο φασισμός δεσπόζει στην
επιβλητική αίθουσα του δικαστηρίου, στις εντυπωσια-
κές επαύλεις, στο κέντρο και στην καρδιά της Αμερι-
κής. Η Ιστορία συμβαίνει “τώρα”! Η μνήμη που την
ακολουθεί είναι ο παρελθών χρόνος, αποτυπωμένος
σε μερικές μαυρόασπρες φωτογραφίες. Όσο πιο
κοντινό είναι ένα φρικτό γεγονός τόσο πιο απωθητικό
γίνεται.
Η Αν Τάλμποτ είναι η νέα, όμορφη, διαζευγμένη
δικηγόρος που ανατρέφει μόνη της τον μικρό γιο της.
Ο Μάικλ Λάζο, ο πατέρας της, είναι ούγγρος πολιτικός
πρόσφυγας που, από το 1953, όταν ήρθε στη γη της
επαγγελίας, την Αμερική, δουλεύει σκληρά τόσο στο
εργοστάσιο όσο και σπίτι να αναθρέψει την Αν και τον
αδερφό της, αφού η γυναίκα του έχει πεθάνει νέα. Στη
δεύτερη κιόλας σεκάνς της ταινίας, ο πατέρας της Αν
έχει κατηγορηθεί από τις εφημερίδες ότι ήταν συνερ-
γάτης των Ναζί με πλούσια εγκληματική δράση και ότι
η κομμουνιστική κυβέρνηση της Ουγγαρίας ζητά την
έκδοσή του. Η Αν αναλαμβάνει να τον υπερασπιστεί
αν και δεν έχει ασχοληθεί ως τότε με τέτοιες υποθέ-
σεις...
Αυτό που χαρακτηρίζει αυτές τις πρώτες πληροφορί-
ες είναι η βαθιά λατρευτική σχέση Μάικλ – Αν προς το
μικρό παιδί. Τα άλλα πρόσωπα είναι τελείως τυπικά,
ακόμα και ο αδερφός. Ο μόνος που “διασώζεται”
είναι ο πρώην πεθερός μεγαλοδικηγόρος που από τη
μία προσφέρει βοήθεια στην Αν, από την άλλη όμως
τη γεμίζει ταραχή όταν τονίζει, κατηγορηματικά μάλι-
στα, στον μικρό εγγονό του ότι το Ολοκαύτωμα ήταν
ένα ψέμα ή όταν υποστηρίζει, μάλιστα απευθυνόμε-
νος στην ίδια την Αν, ότι ο Κλάους Μπάρμπι (ο επιλε-
γόμενος “Χασάπης της Λιόν”) δεν ήταν ένα ναζιστικό
τέρας, αλλά ένας άνθρωπος όπως κι αυτοί.
Μολονότι η ταινία διαδραματίζεται στο τέλος του
“υπαρκτού σοσιαλισμού”, με την πτώση του τείχους
κτλ, μοιάζει να γίνεται στα 1960. Αυτό κατορθώνεται
με τη μεθοδική απαλοιφή του παρόντος χρόνου. Δεν
υπάρχουν τωρινές πληροφορίες για τον κόσμο.
Κείμενο (αποσπάσματα) του Λεωνίδα Κακάρογλου από τις εκδόσεις του Φεστιβάλ Κινημ. Θεσσαλονίκης για τον Κώστα Γαβρά.
site: http://cinediadromes.weebly.com | e-mail: cinediadromes@gmail.com | facebook: cineδιαδρομές
Οι εφημερίδες και η τηλεόραση μιλούν μόνο για τα
εγκλήματα του Λάζλο, η πόλη κινηματογραφείται από
ψηλά σαν μια οποιαδήποτε πόλη στο χρόνο, τα
εσωτερικά των σπιτιών είναι όλα επαύλεων ή πλουσι-
όσπιτων, γεμάτα έργα τέχνης. Ο χρόνος ενοποιείται
με το χρόνο των θυμάτων της τραγωδίας που αφη-
γούνται στο δικαστήριο τις ιστορίες τους.
Σ' αυτόν τον απόντα και πανταχού παρόντα χρόνο
(και στη θανατηφόρα και ενοχλητική μνήμη του), η Αν
πρέπει να επέμβει, να τον σταματήσει, να αλλάξει τις
μνήμες των θυμάτων με τη μνήμη του πατέρα της.
Όλη η ταινία έχει θεατρική μορφή. Τα “εξωτερικά”
ελάχιστα. Τα “εσωτερικά” είναι οι χώροι για τα κρυμ-
μένα αισθήματα, για τις πράξεις που έγιναν ή δεν
έγιναν. Η αίθουσα του δικαστηρίου είναι η ορχήστρα
του αρχαίου θεάτρου όπου οι μάρτυρες, μέλη ενός
ατέλειωτου χορού, εξιστορούν τα πάθη τους. Και η
Αν, η κορυφαία του χορού, θα οδηγηθεί στη θυσία...
Αυτό το συνεχές πήγαιν' – έλα της μνήμης είναι ένα
λάιτ μοτίβ αδυσώπητο και θανατηφόρο. Όλοι θυμού-
νται τα εγκλήματα; Όλοι; Όχι. Η Αν θυμάται τη ζωή με
τον πατέρα της, την αληθινή ζωή που φτάνει στα όρια
ενός (ανομολόγητου;) πάθους.
Το μουσικό κουτί, σαν αντικείμενο, εκπέμπει μια
μουσική μελωδία, ως επί το πλείστον μνήμης παρω-
χημένης. Εδώ γίνεται και το αντικείμενο κάθαρσης και
λύτρωσης. Η μελωδία της μνήμης, αργά αργά, φανε-
ρώνει το μυστικό. Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη. “Όλα
αυτά έγιναν, αλλά πρέπει να θυμόμαστε. Νοιάζομαι
για τη μνήμη” λέει στην Αν ο Μπερκ, ο αντίπαλός της
στο δικαστήριο, στην ερώτησή της γιατί κυνηγά έναν
γέρο άνθρωπο.
Κι αν η μνήμη κυλά κι εναλλάσσεται σαν ρυάκι παγω-
μένου νερού, η ταινία η ίδια στοιχειώνεται από τα
νερά. Όλα τα θύματα της τραγωδίας μιλάνε για το
ποτάμι. Η Αν στα νερά του Δούναβη -κοκκινωπά στο
ηλιοβασίλεμα- καθρεφτίζει το ταραγμένο βλέμμα
της. Δίπλα της παίζουν νέα παιδιά που δεν ακούν τις
οιμωγές των θυμάτων. Ένας ατέρμων χρόνος τις έχει
βυθίσει στο απέραντο πουθενά.
Υπάρχουν ταινίες που, γεμάτες από τη ρητορική ενός
πέτρινου λόγου, διασώζονται από ένα “Θαυματουρ-
γό” νερό που κυλάει στο υπόστρωμα των εικόνων
τους. Ένας τραγουδιστός ήχος, ένα κελάρυσμα
νερών στο μακρινό γαλάζιο. Όπως σ' αυτό που η Αν
μόνη, αγκαλιά με το γιο της, σαν σε νεκρή φύση,
αφήνει τη μακρινή αυτή μελωδία να σκεπάσει τη
μελωδία του “Μουσικού κουτιού”.