TEHNOLOŠKI MENADŽMENT
Doc. Dr. sisteme, robote, automatizaciju.
Vladimir Stojanović
I dio
1.Defininisanje pojma "tehnika" ,"tehnologija" i
"tehnološki
progres"
• Pod "tehnikom" se podrazumeva skup
sredstava za rad u najširem smislu reči
• pod "tehničkim progresom" treba
podrazumevati pronalaženje novih i
usavršavanje postojećih sredstava za rad
• "Tehnološki progres" predstavlja sastavni deo
proizvodnog procesa u kome se određenim
mehaničko-tehničkim postupcima i hemijsko -
tehnološkim procesima sirovine pretvaraju u
gotov proizvod
• Galbrajt, pod tehnologijom tretira
"sistematsku primenu organizovanog znanja za
praktične aktivnosti“
• Galbrajt iznosi svoja razmišljanja o velikim
preduzećima uz konstataciju da je prevlast
velikih preduzeća posledica komplikovane
prirode moderne tehnologije
• Robert Solow je na osnovu istraživanja kretanja
produktivnosti rada u nepoljoprivrednom
sektoru SAD, u periodu od 1909. do 1949.
godine, naveo da je tehnički progres doprineo
povećanju produktivnosti rada za oko 88%.
2.Pojam i osobenosti tehnološkog razvoja
Evolucija shvatanja pojma tehnologije
Shvatanje pojma tehnologije je evoluiralo od ranijeg
isključivog posmatranja kroz procese u materijalnoj
proizvodnji do današnjeg daleko šireg smisla i to
zahvaljujući:
a) prisustvu i delovanju tehnologije u svim
oblicima čovekove aktivnosti kako u
materijalnoj proizvodnji tako i van nje, i
b) evidentnim i značajnim uticajima tehnologije u
svim oblastima čovekovog delovanja.
3.Odnos tehnologija, čovek i društvo kroz tri ciklusa
1. Ciklus povećanja dohotka koji dovodi do rasta
tehnoloških dostignuća
2. Uvećan dohodak daje osnov novim tehnološkim
inovacijama u obliku novih i poboljšanja
postojećih proizvoda
3. Visoki rast dohotka omogućava rast životnog
standarda
4.Razlikovanje tehnologije na osnovu korišćenja tipa
resursa
Tehnologije se razlikuju na osnovu tipa resursa koje
koriste:
1) IT (informacione tehnologije) – resursi su
informacije;
2) Tradicionalne proizvodne tehnologije – fizički
resursi i fizička oprema u proizvodnji
3) Savremene proizvodne tehnologije (hibridne
tehnologije) koje obrađuju fizičke resurse pod
kontrolom automatizovanih informacionih
sistema, obuhvatajući fleksibilne proizvodne
5.Industrijska revolucija
Intezivan tehnološki razvoj čovečanstva beleži se u
periodu od 1820 do 1900. godine
To je doba “industrijskog razvoja” doba koga karakterišu
značajna otkrića među kojima važno mesto zauzima
otkriće parne mašine
Taj istorijski period razvoja nazvan je industrijska
revolucija, koja u današnje vreme prelazi u informatičku
revoluciju
Buduće "revolucije" verovatno pripadaju bio-
tehnologijama i bio-inženjeringu
U okviru industrijske revolucije najčešće se navode tri
ključna razdoblja:
Razdoblje do kraja 18-og veka predstavlja period
energetskog inženjerstva, kada se ljudska energija menja
radom mašina,
Period od kraja 19-og veka, je doba mehanizacije kada je
korišćenje električne energije uslovilo mahanizaciju, i
Razdoblje od 1950-te godine, se navodi kao doba
automatizacije, koje je zasnovano na razvoju informatičke
i tehnologije mikročipa.
6.Razvoj kroz promene u oblasti organizacije i
upravljanja
 Doba pred-tejlorizma koje se karakteriše
uvođenjem novih radnih navika, novih
disciplina …
 Doba masovne proizvodnje – Frederik V.
Tejlor i njegovi sledbenici (Henry Gantt, Frenk i
Lilian Gilbreth – Škola naučnog menadžmenta),
 Doba fleksibilne proizvodnje – u kome se
najveći značaj u upravljanju daje tehnologijama
"Ako tehnologiju shvatimo kao veliki motor, silni
akcelerator, onda znanje možemo shvatiti kao njegovo
gorivo. Došli smo na raskršće procesa ubrzanja u
društvu, jer se motor svakim danom sve obilnije i obilnije
napaja." Alvin Toffler
7.Savremeni tehnološki sistem (SAVREMENA
TEHNOLOGIJA)
• Sa razvojem novih tehnologija, pa i
intenzivnom potrošnjom prirodnih resursa,
ljudska civilizacija ostvaruje viziju stalnog
ekonomskog rasta i materijalnog uspona.
Evidentan materijalni rast, kao vekovna
paradigma,podstiče nekontrolisano trošenje
prirodnih resursa sa nesagledivim posledicama
uništavanja prirodne sredine.
Rešenje se traži u razvoju novih tehnologija koje
su usmerene ne samo ka
povećanju produktivnosti i efikasnosti, već i
uštedama prirodnih resursa
8.Pristupi u razmatranju upravljanja tehnološkim
razvojem
 Postoje dva pristupa u razmatranju upravljanja
tehnološkim razvojem:
 Globalni pristup je teško ostvariv jer čovek još
nije u stanju da tačno predvidi i da utiče na
događaje izazvane tehnološkim razvojem
 Lokalni pristup upravljanja tehnološkim
razvojem ogleda se u tome da se u određenoj
firmi može upravljati putem savremene opreme
i većih ulaganja u sektor za istraživanje i razvoj,
 putem novih tehnologija proizvodnje ili
modernizacije postojećih pogona
 metod monopola, a od njih ka elastičnim, malim
9.Tehnološki razvoj kao proces
Tehnološki razvoj je veoma složen proces
Uzajamno povezane i koordinirane aktivnosti su usmerene
na stvaranje novih i usavršavanje postojećih tehnologija
Prioritetni ciljevi tehnološkog razvoja su dostizanje
sledećih performansi:
1. efikasnost,
2. efektivnost,
3. kvalitet,
4. produktivnost,
5. fleksibilnost,
6. automatizacija i softizacija proizvodnje,
7. zaštita životne sredine,
8. nanotehnologija.
10.Novi naučni principi
 Zahvaljujući pre svega naučnim otkrićima u
prvoj polovini dvadesetog veka, došlo je do
uspostavljanja novih naučnih principa:
 umesto determinizma ustanovljen
je princip neodređenosti,
 umesto kontinuiteta princip
diskontinuiteta i
 umesto naučnika posmatrača
prirodnih zbivanja, usvojen je
princip naučnika - stvaraoca
 H. Kahn uvodi pojam razvoja sa mogućim
iznenađenjima.
 To se pre svega odnosi na dopunu trendova koji
su prepoznatljivi pomoću odgovarajućih
indikatora.
 Pažljiva analiza indikatora, koji se mogu
interpretirati kao spoljašnji pokazatelji
iznenađenja, može dati informacije o postojanju
iznenađujućeg razvoja, ali ne i o sadržaju samog
iznenađenja.
11.Faze ekonomskog razvoja zemlje po Valter Rostovu
naglašava tehničke inovacije i identifikuje pet faza
ekonomskog razvoja zemalja:
1. Faza – tradicionalno društvo, dominacija poljoprivrede
i neznatna iskorišćenost potencijalnih resursa.
2. Faza – znatni rast trgovine, rast eksternih uticaja i
modernizacija proizvodnje.
3. Faza – evidentan prelaz u industrijsko društvo.
4. Faza – sazrevanje novog industrijskog društva.
5. Faza – fordizam - masovna serijska proizvodnja. Rast
kvartarnih delatnosti, materijalnih dobara i alokacija
resursa u socijalno blagostanje (Evropa u XX veku).
12.Tehnološke revolucije
 Polazeći sa aspekta pojava svih tehničkih
inovacija, većina istraživača zaključuje da je
svet preživeo tri tehnološke revolucije:
1. Tehnološka revolucija bazirana isključivo na
energiji uglja i pare;
2. Revolucija električne energije i nafte i
3. Postindustrijska revolucija, koja se povezuje sa
mikroelektronikom, biotehnologijom i
atomskom energetikom.
 Tehnološke revolucije su bile praćene
određenim promenama oblika organizacije rada
i kapitala – prelazom od maufakture na fabrička
postrojenja, zatim na fordovsko-tejlorovski
firmama, podčinjenim transnacionalnim
kompanijama.
13.Tehnologija i ekonomske ere
1. Agrarna era do 1760.
2. Industrijska era 1760 – 1950.
3. Informaciona era 1950 – 2000.
4. Era biomaterijala od 2000.
14.Uslovljenost naučno-tehničkog progresa
 Naučno-tehnički progres je uslovljen
interaktivnim razvojem nauke, tehnike i
tehnologije, a izvori naučno-tehnickog progresa
nalaze se u manufakturnoj proizvodnji 16-18.
veka, kada dolazi do postepenog približavanja
naučno-teorijske i tehničke delatnosti.
 Materijalna proizvodnja u ranijem periodu je
postepeno evoluirala na osnovu sakupljenog
empirijskog iskustva. Uporedo se odvijao
progres u naučno-teorijskim znanjima o prirodi.
 Dotadašnja znanja su se nalazila pod uticajem
teologije i skolastike, pa samim tim nisu imala
značajniji uticaj na proizvodnju.
15.Značaj 16-og veka za tehnološki progres
 Pokušaji da se snaga vode koja je pokretala
mlinove iskoriste za potrebe širenja
manufakturne proizvodnje zahtevali su
određeno teorijsko izučavanje procesa
mehanike; nastaju određene teorije: teorija
točka-zamajca, žIjeba, teorija vodenog pritiska,
otpora i trenja.
 Manufakturni period razvija prve naučne i
tehničke elemente krupne industrije.
 Naučnici, poput Galileja, Njutna, Toričelija daju
ogroman doprinos stvaranju naučne reputacije.
16.Značaj 18-og veka za tehnološki progres
 Kraj 18. veka obeležen je nastankom mašinske
proizvodnje zahvaljujući rezultatima naučno-
tehničkog rada velikog broja istraživača
 Pojava parne mašine Džona Vata bila je pre
svega "plod nauke", a ne samo konstruktorsko-
tehničke delatnosti. Mašinska proizvodnja
otvorila je nove mogućnosti tehnološke primene
nauke, a njen progres je sve više uslovljen
progresom nauke.
 Sve to predstavlja novu etapu naučno-tehničkog
progresa, u kojoj se nauka i tehnika uzajamno
podstiču pa se samim tim i njihov razvoj sve
više ubrzava.
 Javljaju se usko specijalizovani oblici naučnih
istraživanja koji imaju zadatak da stvore uslove
za što bržu implementaciju teorijskih otkrića.

17.Treća etapa naučno-tehničkog progresa
 Za treću etapa naučno-tehničkog progresa može
se reći da se pod njenim uticajem širi front
naučnih disciplina orijentisanih na razvoj
tehnike, zahvaljujući njenoj povezanosti sa
savremenom naučno-tehničkom revolucijom.
Taj širi front podrazumeva uključivanje biologa,
genetičara, filozofa, psihologa u rešavanju
tehničkih i tehnoloških zadataka.
 Razvoj tehničkog progresa direktno ili
indirektno je u zavisnosti od ogromnog broja
discipline društvenih nauka pa se sa puno prava
može istaći očiglednost vodeće uloge nauke u
odnosu na tehniku.
 Otkrića radioelektronike, atomske energija,
fotonike, holografije, hemije polimernih
materijala, laseri, genetika i dr. uslovljavaju
nicanje sasvim novih grana proizvodnje.
 Naučno-tehnički progres prožima ne samo
industrijsku, već i ostale sfere: poljoprivredu,
saobraćaj, medicinu, obrazovanje, usluge.
 Pojavom visokih tehnologija, gde posebno
ističemo mikroelektroniku, dolazi do stvaranja
sasvim nove terminologije, koje istraživači
često koriste i nije sporna njihova
komparativna prednost.
 U vremenu industrijske civilizacije
komparativne prednosti su bile prepoznatljive u
sledećem:
 raspoloživost prirodnih resursa - velikih
količina ruda i sirovina,
 raspoloživost energetskih potencijala i izvora,
 raspoloživost jeftine manuelne radne snage.
 Od navedenih komparativnih prednosti direktno
je zavisila snaga zemlje u industrijskom dobu.
Veoma je jednostavno bilo meriti snagu jedne
zemlje jer su bila potrebna samo dva pojma:
tona i megavat. Treći pojam koji se odnosio na
radnu snagu je bio kao "pozitivna konstanta"
18.Komparativne prednosti informacione ere
Četiri najznačajnije komparativne prednosti informacione
ere su:
1. znanje,
2. masovna i jeftina manuelna i mentalna radna
snaga,
3. stvaranje novih inovativnih struktura
(tehnoparkova, tehnopolisa, inkubatora malog
biznisa),i
4. neophodnost kapitala za dinamičku tehnološku
modernizaciju.
19.Klasifikacija naučnih istraživanja
Klasifikacija UNESCO-a
 Prema klasifikaciji UNESCO-a,
naučnoistraživačke i razvojne radove možemo
podeliti u četiri grupe:
1) grupa koju čine fundamentalna,
2) bazna ili osnovna istraživanja,
3) grupa za primenjena istraživanja, i
4) grupa razvojnih istraživanja.
20.Cilj fundamentalnih istraživanja
 Određena fundamentalna istraživanja mogu
imati za cilj proširivanje naučnih znanja ili
saznanja o nekoj oblasti ili problemu ne ulazeći
u mogućnost njene praktične primene, te se zato
nazivaju usmerena fundamentalna istraživanja.
Usmerena istraživanja mogu biti;
 deskriptivna i
 tematska.
21.Primenjena istraživanja
 Primenjena istraživanja imaju presudan značaj
koji se ogleda u tome što imaju za cilj da
savladaju probleme njihove praktične primene
radi zadovoljenja neke ljudske potrebe, polazeći
od poznatih zakonitosti razvoja prirode i društva
kao i od krajnjeg rezultata fundamentalnih
istraživanja.
 Ova istraživanja, pružajući metodološku
osnovu, zahtevaju dalje usmeravanje i
koncentrisanje na određeni problem, integrišući
sve uključene subjekte u okviru jedne ili više
naučno istraživačkih institucija.
22.Razvojna naučna istraživanja
 Razvojna naučna istraživanja sačinjavaju treću
etapu u procesu savremenog tehnološkog
razvoja i zasnivaju se na brojnim pokazateljima
fundamentalnih i primenjenih istraživanja.
 Svrha im je da sve rezultate dovedu u stadijum
u kome se mogu praktično primeniti u
proizvodnji, kako bi se i na taj način ostvarila
određena ekonomska iIi socijalna korist.
 Kao rezultat razvojnih istraživanja najčešće se
ne dobijaju nova naučna saznanja, jer se ona
uglavnom temelje na brojnim empirijskim,
tehničkim i naučnim saznanjima iz raznih
oblasti.
 Međutim ima slučajeva da razvojnim
istraživanjima budu otkrivena nova,
neočekivana saznanja koja su u rangu novih
naučnih otkrića
23.Vrste istraživanja i njihove funkcije

24.Naučnoistraživački kadar
 Kadar angažovan u procesu istraživanja i
razvoja deli se na tri osnovne kategorije:
a) naučnici i inženjeri,
b) tehničari i
c) ostalo pomocćno osoblje.
 U kategoriji "naučni radnici i inženjeri" su:
1) Lica sa završenim univerzitetskim obrazovanjem
zaposlena u oblasti prirodnih, tehničkih i društvenih
nauka,
2) Lica sa obrazovanjem ekvivalentnim univerzitetskom, i
3) Lica sa nižim obrazovanjem od univerzitetskog pod
uslovom da to priznaje nacionalno zakonodavstvo.
 Lica sa završenom srednjom školom uz bar
jednogodišnju obuku za poslove koje obavljaju,
svrstana su u kategoriju "tehničara"
25.Tehnološki razvoj i njegova kompleksnost
 Kompleksnost tehnološkog razvoja iziskuje
njegovo svestranije sagledavanje.
 Suština tehnološkog napretka kao procesa koji
omogućuje:
a) stvaranje novih i poboljšanje postojećih sredstava i
metoda kreiranja nove vrednosti koje obezbeđuju uštedu u
radu;
b) nastanak novog proizvoda/usluge ili poboljšanje
postojećeg, i
c) unapređenje organizacije i upravljanja tehnološkim
procesima u cilju stvaranja novih vrednosti.
• Tehnološki razvoj obuhvata:
1. Inovativne procese koji obuhvataju generisanje
novih tehnologija
2. Razvoj nauke i intenzitet naučno-istraživačkih
aktivnosti
3. Postojeće institucije i aktere u nacionalnom
sistemu inovacija
4. Rast produktivnosti
5. Proces obrazovanja i razvoja kadrova
6. Razvoj procesa za stvaranje nove vrednosti,
uslovljenih promenama tehnologije
7. Informacione i komunikacione tehnologije
8. Povećanje kvaliteta života ljudi i
9. Ekološku dimenziju tehnološkog razvoja.
26.Povezanost tehnologije, ekonomije i društva
 Cilj svih akcija i promena koje čovek preduzima
i uvodi na polju materijalne proizvodnje i van
nje je stvaranje društvenog napretka u kome je
uvek čovek na centralnom mestu.
 Preduslov ekonomskog napretka je permanentni
tehnološki i ekonomski napredak, ali to ne znači
da svaki tehnološki i ekonomski napredak
predstavlja i društveni razvoj.
 Naprotiv, može biti i obrnuto.
Očigledan primer su uvedene štetne tehnologije kako
po prirodno okruženje tako i za okolinu i zdravlje ljudi.
27.Povezanost tehnologije, ekonomije i društva
 Promene koje savremeni tehnološki razvoj
prouzrokuje u privredi i društvu, sadašnja etapa
je sa pravom okvalifikovala kao treću naučno-
tehnološku revoluciju, "...kao najdinamičniji
faktor privrednog i društvenog razvoja"
 Na osnovu dosadašnjih istraživanja, uticaj
tehnološkog razvoja na privredni razvoj u
osnovi je trojak, i ogleda se u sledećem:
1. poboljšanju produktivnosti,
2. promeni materijalne strukture proizvodnje, i
3. uticaju na povećanje tempa rasta privrede.
28.Uticaj tehnološkog razvoja na kvalitet faktora
proizvodnje
• Dejstvo tehnološkog razvoja na kvalitet faktora
proizvodnje se ostvaruje kroz:
• usvaršavanje sredstava za rad,
• iznalaženje novih metoda i postupaka,
• iznalaženje novih vidova energije, i
• razvoj subjektivnog (ljudskog) faktora.
29.Tehnički nivo proizvodnje
 Tehnički nivo proizvodnje uslovljava stepen
korišćenja nauke i određuje stepen spremnosti
tehničke baze proizvodnje za realizaciju novih
naučnih ideja.
 Na osnovu naučnih dostignuća i otkrića dolazi
do kvalitativnih promena u svim granama
savremene tehnike; menjaju se tehnička
sredstva, ali i tehnološke metode proizvodnje.
 Sprovodi se automatizacija u proizvodnji,
kompletna elektrifikacija privrede i prelazak na
nove izvore energije: atomsku i solarnu
energiju, energiju vetra, biogasa.
30.Karakteristike naučnih saznanja
 Sva naučna saznanja su karakteristična po time
što su internacionalna pa samim tim nemaju
nacionalno obeležje.
 Eventualna ograničenja u njhovom važenju i
primeni nastaju u međunarodnim tokovima
naučnih informacija ako su takvog karaktera
 poverljivosti pa ih matična država svrsta u
kategoriju državnih tajni.
 Između razvijenih zemlja uspostavljaju brojni
ekonomski, pravne i finansijski kontakti u
oblasti nauke i tehnologije. Ta saradnja se
odvija kroz različite forme kao što su:
(1) zajednička ulaganja u istrazivanja i razvoj,
(2) transfer tehnologija, patenata i licenci, uključujuci i
inženjering,
(3) osnivanje specijalizovanih organizacija za međusobnu
saradnju,
(4) utvrđen model razmene naučno-tehnoloških
informacija.
 Između razvijenih zemalja međunarodna
razmena naučno-tehnoloških dostignuća može
se podeliti na:
(1) komercijalnu razmenu u vidu patenata i licenci i
(2) nekomercijalnu razmenu.
 Naučno-istraživačke institucije su obično
nosioci te saradnje, a mogu da budu i
kompanije, država preko svojih organa, itd.
31.Tehno-fiziološka evolucija
 Sredinom dvadesetog veka, počinje naučno-
tehnička revolucija i označava kvalitativnu
transformaciju proizvodnih snaga na osnovu
transformisanja nauke u vodeći faktor
proizvodnog razvoja i u direktnu proizvodnu
silu
 Menja se karakter društvene proizvodnje, kao i
struktura proizvodnih snaga, društvena podela
rada i struktura društva
 Na taj način ona vodi ka naglom porastu
produktivnosti rada, utiče na kulturu, odnos
društva i prirode, te doprinosi progresiji naučno-
tehničkog progresa
 U drugom delu pedesetih godina dvadesetog
veka, pod uticajem naučnih uspeha, u mnogim
zemljama se formiraju nacionalni državni
organi za upravljanje naučnom delatnošću.
 Javljaju se direktne spone između naučnih i
tehničkih istraživanja, elektronski računari
nalaze široku primenu u naučnim
istraživanjima, proizvodnji, a nešto kasnije i u
upravljanju.
 Pojava računara označava nastanak laganog
prenošenja logičke funkcije sa ljudi na stroj, a u
budućnosti i prelazak na kompleksnu
automatizaciju proizvodnog procesa, gde je
naročiti značaj imala pojava kibernetike.
 Pod uticajem značajnih naučnotehničkih otkrića
pedesetih godina, dolazi do rasta uzajamne
interakcije nauke, tehnike i proizvodnog procesa
i pojave perioda naučno-tehničke revolucije.
 Savremenu etapu naučno-tehničke revolucije
karakteriše sledeće :
Prerastanje nauke u direktnu proizvodnu silu, zbog
uzajamnog delovanja nauke, tehnike i proizvodnje, te
jačanja interakcije između njih i smanjivanja vremena
potrebnog da nova naučna ideja nađe adekvatnu praktičnu
primenu.
Savremena etapa društvene podele rada, povezana je sa
preobraženjem nauke u vodilju ekonomske i socijalne
delatnosti, masovnog karaktera.
Kvalitativni preobražaj faktora proizvodnih snaga
dovodi do naučne organizacije i racionalizacije, te do
novog znanja koje menja troškove sirovina, opreme i
radne snage (softizacija tehnologije).
Promena sadržaja rada i dominantnost stvaralačkih
elemenata u radu.
Nalaženje veštačkih materijala i novih, potencijalno
obilnih izvora energije, sa definisanim svojstvima.
Rast obrazovanja, slobodnog vremena i opšte kulture
ljudi; povećanje socijalnog i ekonomskog značaja
informacione delatnosti; nagli razvoj sredstava
telekomunikacije i masovne komunikacije.
Porast uzajamnog uticaja i kompleksnog istraživanja
složenih problema različitih nauka.
Ubrzanje ukupnog društvenog progresa,
internacionalizacija čitave ljudske delatnosti, potreba
regulacije ekoloških problema.
II dio
32.Način upravljanja tehnološkim razvojem
 Globalni način upravljanja tehnološkim
razvojem je teško ostvariv zbog globalnosti,
stihije i gigantskih okvira tehnološkog razvoja,
čiji svaki dalji stepen otpočinje revolucijom
(industrijska, naučno-tehnička, informaciona).
 Svaki period tehnološkog razvoja naziva se
obično novom erom (agrarna, industrijska,
informaciona, biotehnološka).
 Sigurno da se ne može upravljati nastankom era,
jer humani resursi ipak nisu u stanju da tačno
predvide sled događaja izazvanog tehnološkim
razvojem, dobrim delom zbog nedovoljnog
nivoa usaglašenosti oko najznačajnijih svetskih
problema.
 Lokalni način upravljanja tehnološkim
razvojem, koji se odnosi na konkretnu
kompaniju
 sprovodi se uglavnom putem nabavke nove
opreme ili većih ulaganja u sektor za
istraživanje i razvoj
 to omogućava razvoj nove tehnologije
proizvodnje ili osavremenjavanje postojeće
proizvodnje.
33.Merenje nivoa i dinamike tehnološkog razvoja
 Postoje različite podele pokazatelja i metoda
merenja nivoa i dinamike tehnološkog razvoja,
a jedna od uobičajenih je podela na:
(1) parcijalne, i
(2) sintetičke pokazatelje.
  Parcijalni pokazatelji su mnogobrojniji i mogu
se razložiti, integrirati i dezintegrirati na
raznovrsne nivoe, sektore i jedinice
proučavanja.
 Najviše su u upotrebisledeći parcijalni
pokazatelji:
1. stope i brzine difuziranja inovativnih
tehnologija
2. proizvodnje i potrošnje električne energije,
3. hemizacije procesa proizvodnje,
4. intenzivnosti investiranja u osnovna sredstva,
5. putanje kretanja produktivnosti rada,
6. tehničke opremljenosti rada,
7. izmene strukture industrijske proizvodnje,
kvalifikacije i kvalifikacione struktura zaposlenih,
8. intenziteta istraživačko-razvojne i inovativne
aktivnosti,
9. bilansa međunarodne razmene tehnoloških
dostignuća.
Sintetički pokazatelji tehnološkog razvoja su malobrojniji
 najznačajniji je globalna produktivnost.
To je produktivnost koja izražava zbirni efekat
tehnoloških usavršavanja i inovacija na uštede u živom i
opredmećenom radu.
34.Uticaj tehnološkog progresa na produktivnost
 Tehnološki progres predstavlja jedan od faktora
koji značajno utiče na produktivnost rada a
samim tim i na stopu rasta.
 Neki od pokazatelja za merenje tehnolosškog
progresa:
• razni aspekti produktivnosti;
• tehnološki nivo opreme;
• nivo kvalifikacija i kvalifikaciona struktura;
• brzina i stepen širenja novih tehnologija;
• unapređenje razvojnih istraživanja
inovativnosti;
• proizvodnja i potrošnja električne energije; i
• unapređenje istraživanje razvoja i inovativne
aktivnosti.
35.Vidovi tehnološkog progresa
 Razlikujemo dva vida tehnološkog progresa i to:
1. Opredmećeni tehnoloski progres koji
podrazumeva takavu promenu koja povećava
nivo autputa kao direktna posledica povećanja
neto-akumulacije kapitala ili zamene dotrajale
opreme savremenom.
2. Neopredmećeni tehnoloski progres ima kao
rezultat pozitivno pomeranje funkcije
proizvodnje, ali bez dodatih investicija.
Osnovni izvor neopredmećenog tehnološkog progresa
su poslovne i organizacione promene, veće znanje
zaposlenih uz povećanju efikasnosti korišćenja faktora
prozivodnje, bez neto-akumulacije kapitala.
36.Savremena tehnologija, produktivnost i kvalitet
 Praktično se produktivnost i kvalitet proučava
kroz analizu:
 efikasnosti (vrednost realizovanog outputa i
uloženog inputa) – produktivnost se izučava
analizom efikasnosti kao odnos uloženih resursa
i realizovane proizvodnje (manji troškovi po
jedinici proizvoda uz veći profit),
 efektivnosti (vrednost realizovanog outputa za
kupce proizvoda) – produktivnost se izučava
analizom efektivnosti kao ukupna proizvodnost
sa aspekta krajnjeg konzumenta, kupca
proizvoda na tržištu (rastuća fleksibilnost i više
različitih proizvoda).
37.Osobine modernog tehnološkog razvoja
 Moderni tehnološki razvoj je stalan, na nauci
zasnovan proces usavršavanja materijalnih
elemenata proizvodnje (sredstva, predmeti rada
i izvori energije), proizvodnih metoda,
organizacije i upravljanja proizvodnjom, kroz
usavršavanje postojećih i stvaranje novih
proizvoda, što dovodi do širenja kruga
društvenih potreba i njihovog potpunijeg
zadovoljenja.
 U osnovne činioce razvoja u savremenim
uslovima možemo smatrati:
1. esencijalna, primenjena i razvojna istraživanja,
2. naučno-istraživački potencijal zaposlenih,
3. potrebna sredstva za finansiranje njihovog naučno-
istraživačkog i razvojnog rada,
4. optimalan stepen koncentracije i centralizacije
proizvodnje,
5. moderna naučno-tehnološka politika zemlje, i
6. razvoj međunarodne naučno-tehnološke saradnje.
38.Naučno-tehnološki razvoj i proizvodni faktori
 Naučno-tehnološki razvoj deluje na poboljšanje
proizvodnih faktora putem unapređenja
sredstava i predmeta rada, kao i tekućeg rada
kroz razvijanje njegovih proizvodnih
i mogućnosti. Sveukupan tehnološki razvoj
pojedinačne firme, privredne grane ili privrede
u celini, izučava se promatranjem stepena
globalne produktvnosti:
a1 = P /R+S
a1 = globalna produktivnost; P = bruto proizvodnja;
S = troškovi osnovnih i obrtnih sredstava (kapitala);
R = izdaci za radnu snagu (rad)
39.Tri osnovne etape nastanka tehnologija
 Na osnovu dosadašnjih znanja u oblasti
nastanka pojedinih tehnologija moguće je
izdvojiti tri osnovne etape:
1. pronalazak,
2. inovacija, i
3. difuzija.
 Svaka etapa poseduje niz osobenosti za pojedine
tehnologije, a to govori o poteškoćama pri
 predviđanju razvoja nove tehnologije, pogotovo
jer se ne radi samo o čisto tehničko-tehnološkim
dimenzijama nove tehnologije, već o vrlo
širokim društvenim uticajima.
 Pronalazak predstavlja prvi koncept o novom
materijalu, mašini i radnom procesu; nastaje kao
produkt potreba znanja u odgovarajućoj oblasti i
napora pojedinaca ili grupe, prema problemu
koji je ovim pronalaskom obuhvaćen.
 Na primer:
parna mašina je pronalazak pojedinca, dok je internet
pronalazak raznovrsnih istraživačkih timova.
 Inovacija je čitav postupak uvodjenja
pronalazaka kojom se preuzima rizik koji je u
direktnoj vezi sa novinom u procesu ili
tehnologiji. Da bi se realizovala inovacija
potrebno je da se investira u novu tehnologiju i
stručnjake, a profit dolazi tek kasnije.
 Difuzija inovacije predstavlja neophodan proces
za valorizaciju inovacije U širem tehnološkom
smislu, difuzija inovacije je neizostavan proces
njene potvrde, odnosno svojevrsne valorizacije.
40.Difuzije moderne tehnologije
 Model prostorne difuzije koji pojašnjava
fenomen difuzije moderne tehnologije kroz
regione je zasnovan na jednačini difuzije i ima
tri parametra:
• apsorpcionu moć;
• difuziju inovacije; i
• vremenski period potreban za adopciju
inovacije.
 Na proces difuzije moderne tehnologije
proizvodnje utiču brojni činioci koji su
inkorporirani u navedene parametre; analizira se
osetljivost modela da bi se sagledalo kako svi
parametri zajedno utiču na mehanizam
prostome difuzije.
 Brži stepen difuzije novih tehnologija ima
ogromno značenje, jer je u vezi sa većom
industrijskom produktivnošću i kvalitetom
proizvoda.
 Moderne tehnologije proizvodnje:
 projektovanje i proizvodnja kompjuterima
(CAD/CAM),
 kompjuterski inženjering (CAE),
 robotika,
 fleksibilni sistemi proizvodnje (FMS) i
 kompjuterski integrisana proizvodnja (ClM)
41.Faktori procesa prostorne difuzije
 Proces prostome difuzije kroz nekoliko
faktora:
1. Izvor inovacija i adopter inovacija.
Izvor inovacija je region koji ima veću gustinu inovacija;
to je centar ekonomske aktivnosti u kome se realizuje
nezavistan rast koji se proširuje i u manje razvijene
regione.
Adopter inovacija predstavlja region koji ima manju
gustinu inovacija; on prihvata inovacije pod direktnim ili
indirektnim uticajem regiona sa većom gustinom
inovacija.
2. Prostorna difuzija se tretira kao difuzija kroz
urbanu hijerarhijsku strukturu, a parametar koji
izaziva hijerarhijsku difuziju je protok
informacija ili interakcije oko inovacija.
3. Difuzija inovacije kontroliše stepen difuzije pre
nego li inovacija dođe do adoptera što se može
objasniti Braunovim gledištem tržišta i
infrastrukture u kojem navodi da je "očigledno
da ako inovacija nije dostupna u, ili blizu
lokacije potencijalnog adoptera, on uopšte neće
imati mogućnost da vrši adopciju".
4. Apsorpcija adoptera - faktor koji pokazuje
sposobnosti adoptera da prihvataju inovacije.
4. Period usvajanja inovacija je vreme za koje
inovacije dopiru do adoptera i predstavlja jedan
od najsuptilnijih parametara u procesu difuzije
inovacija.
42.Analiza osetljivosti procesa difuzije inovacije
 Analiza osetljivosti teži da ispita uticaj
pojedinačnog parametra jednačine modela na
proces difuzije inovacije. Promene pojedinih
parametara dovode do niza konsekvenci:
1. Rast koeficijenta apsorpcione mogućnosti (α)
dok su drugi parametri konstantni, izražen je
povećanim brojem adoptera.
2. Rast difuzivnosti inovacija (D) dok su drugi
parametri konstantni, takođe je izražen većim
brojem adoptera.
3. Rast perioda adopcije inovacija (t) dok su drugi
parametri konstantni, isto tako, je iskazan
povećanim brojem adoptera.
43.Opcije ubrzanja difuzije proizvodnih tehnologija
 Kako bi se ubrzale difuzije proizvodnih
tehnologija, predložene su brojne političke
opcije:
 1. Odabir centara rasta u regionu, izvoru difuzije.  Razlkuju se opšteprivredni - granski i kapitalni
koeficijent firme, u zavisnosti od toga da li
Na primer, jedan grad koji poseduje visoku tehnologiju posmatramo privredu kao celinu, grane ili
može da bude fokusiran kao potencijalni izvor difuzije za pojedinačne firme.
susedne gradove koji poseduju nižu tehnologiju.
 Opšteprivedni kapitalni koeficijent predstavlja
2. Povećanje apsorpcione moći regiona zbirni rezultat kapitalnih koeficijenata u
pojedinim granama.
poboljšavanjem kontrolnih promenljivih u
oblastima:  Kapitalni koeficijent ima, gledano na dugi rok,
a. Edukacija i osposobljavanje tendenciju pada pod težinom stalnog tehničkog
postojećeg fonda zaposlenih za progresa.
adaptaciju novim proizvodnim  Kapitalni koeficijent nalazi upotrebu u
tehnologijama; ekonomskoj analizi, a najvažnija uloga mu je u:
b. obuka nove radne snage da bi se  merenju makroekonomskih efekata investicija,
povećao broj tehničara angažovanih u  ispitivanju efektivnosti supstitucije rada
srodnim tehnologijama; kapitalom i
c. razmatranje dostignuća istraživača  merenju ekonomskih rezultata tehničkog
i/ili profesora u srodnim progresa posmatrane privrede .
tehnologijama. 47.Novi pristup integralnih poboljšanja
44.Način poboljšanja difuzivnost inovacija
• Poboljšana difuzivnost inovacija dobija se  U organizacijama koje nisu osposobljene za
putem: učenje i koje zaostaju po svom tehnološkom
nivou, stilu menadžmenta, inovativnosti i
• finansiranja obrazovanja i efektivnog kvalitetu proizvoda, kao i poslovnosti i kulturi
iskorišćenja fondova; zaposlenih, za razliku od poznatog pristupa
• revidiranja državnih propisa kako bi se olakšala kontinualnih (priraštajnih) poboljšanja
modernizacija proizvodnih tehnologija; primenjenog kod japanskog, američkog i
evropskog modela izvrsnosti, mora se primeniti
• državnih finansijskih programa, koji imaju novi pristup integralnih poboljšanja. On se
zadatak da prikupljaju, obrađuju i daju sastoji od:
pravovremene i precizne informacije - poboljšanja prema novim performansama,
preduzećima moderne tehnologije proizvodnje, - primene procesa osposobljavanja za
što može biti vredan izvor za modernizovanje učenje,
tehnologije cele privrede. - priraštajnih poboljšanja i
- inovativnih skokova.
48.Istraživačko – razvojni plan aktivnosti preduzeća
 Pri utvrđivanju plana istraživačko – razvojnih
aktivnosti, menadžment jedne organizacije treba
da ima u obzir konkretne faktore:
a) imena projekata istraživanja po određenim
oblastima, nosioce i izvršioce;
b) planirano vreme realizacije projekta;
c) naučno-istraživačke i druge organizacije koje će
učestvovati u realizaciji projekata;
d) finansijska sredstva za realizacija projekata;
e) načini za uspostavljanje saradnje sa naučno
istraživačkim organizacijama koje učestvuju u
realizaciji projkata; i
45.Formula prosečnog kapitalnog koeficijenta f) mere za realizaciju plana istraživačkog rada.
 Kada osnovne proizvodne fondove razdelimo na
dva osnovna dela, obzirom na različitu ulogu u
procesu proizvodnje, dobijamo formulu
prosečnog kapitalnog koeficijenta, koji svaki od
delova komparira sa ostvarenom proizvodnjom. 49.Kvantitativne metode merenja tehnološkog razvoja
 Najpraktičnije kvantitativne metode merenja
Kt Kg tehnološkog razvoja su:
k=— + — 1. Aritmetički indeks Abramovitz-a,
Y Y
Kt – kapitalna oprema 2. Geometrijski indeks,
Kg – građevinska komponenta 3. Metod J. Tinbergen-a,
Y – ostvarena proizvodnja 4. Metod L. Johansen-a,
46.Koeficijenti firme 5. Metod H.F. Lydall-a,
6. Dinamički input-output V. Leontiev-a,
7. Funkcija proizvodnje tipa Cobb-Douglas,
 8. CES proizvodna funkcija,
9. HIPF - proizvodna funkcija,
10. VES proizvodna funkcija,
11. Ostali tipovi agregatnih proizvodnih funkcija.
50.Proizvodne funkcije
 Proizvodne funkcije su prvi put, kao oruđe
ekonomske analize, definisane na mikro nivou,
u vidu relacije između utroška pojedinih faktora
proizvodnje (različitih vrsta rada, energije,
materijala) i odgovarajućeg obima proizvodnje.
Na taj način, proizvodna funkcija poprima
oblik:
Q = G (x1, x2......xn )
gde je:
Q obim proizvodnje, G faktori proizvodnje i (x1,
x2.....xn) utrošci proizvodnje izraženi u naturalnim
veličinama.
 Promena tehnologije izaziva promene na relaciji
utrošci - obim proizvodnje, kao i u samoj
kompoziciji utrošaka.
 Pošto se ovakve promene mogu izraziti
proizvodnom funkcijom, došlo se na ideju da se
njome meri tehnološki napredak. Pri tome su
utrošci agregirani u dve grupe: rad (L) i
kapital (K), pa je proizvodna funkcija oblika:
Q = F (K, L)
 Obično su merenja izvršena na nivou ukupne
privrede, a relacija između agregata (Q, K i L)
pokazuje tehnologiju te privrede, baš kao što
određena relacija na mikro nivou ukazuje na
tehnologiju tog proizvodnog procesa.
51.Osobenosti tehničkog progresa proizvodne funkcije
1) efikasna tehnologija,
2) tehnološki pozicinirana ekonomija obima (returns to
scale),
3) kapitalno intenzivna tehnologija, kao i,
4) elastičnost supstitucije proizvodnih činilaca , rada i
kapitala.
 Nabrojane osobenosti proizvodnih funkcija
omogućavaju merenje tehničkog progresa, a ako
se progres izražava preko efikasnosti
proizvodnje i ekonomije obima naziva se
neutralni, jer ne izaziva izmene u relacijama
činioca, u graničnoj stopi i elastičnosti
supstitucije.
\ prognoziranja se dalje deli na tri podgrupe:
52.Definisanje tehničkog progresa
a) Permanentan proces usavršavanja sredstava i predmeta
rada i izvora energije, uz lansiranje novih proizvodnih
metoda i načina organizacije, kao i upravljanja
proizvodnjom, u čijem se produktu postiže povećanje
društvene produktivnosti rada;
b) Kreiranje novih proizvoda ili novih vrsta već prisutnih
proizvoda i
c) Promena proizvodne tehnike, kroz supstituciju
osnovnih sredstava tehnički usavršenijim sredstava,
uvođenjem modernije tehnike preko novih investicija u
već postojeće grane, ili izgradnjom potpuno novih grana.
53.Tehnološko prognoziranje
 Tehnološko prognoziranje predstavlja
"aktivnost koja obuhvata metode probablističke
procene budućeg razvoja ili širenja neke,
tehnike i tehnologije", koja treba da pruži
odgovor na pitanja koja se mogu grupisati:
1. koliki je vremenski period je dovoljan za neku
inovaciju ili širenje postojeće tehnologije,
2. koji su materijalni resursi i stručnjaci
neophodnini za inovaciju,
3. kakvi su krajnji rezultati inovacije ili širenja
postojeće tehnologije i
4. početni uslovi potrebni da bi se realizovala
inovacija i njena difuzija.
54.Značaj informacija za ocenu tehnoloških promena
 Od naročitog znаčаја za ocenu tehnoloških
promena su sledeće informacije:
1. stopa difuzije tehnologije (prodor nove tehnologije u
konkretnoj delatnosti),
2. stopa supstitucije tehnologije (zamena jedne tehnologije
odgovarajućom),
3. kvantifikacija tehnološke inovacije (broj novih
događaja јеdnе godine), kao i
4. vremenski interval inovacije (vreme koje protekne
između invencije i njene komercijalizacije).
55.Podele metoda tehnološkog predviđanja
 Razlikuju se višestruke podele brojnih metoda
tehnološkog predviđanja, uzimajući u obzir
elemente: vremena, širine i osobenosti samog
procesa predviđanja; najpodesnija je podela
koja sve metode tehnološkog prognoziranja
grupiše na:
1) metode intuicionog predviđanja,
2) metode eksploratornog tehnološkog predviđanja, i
3) metode normativnog tehnološkog predvidanja.
56.Metode intuicionog predviđanja
 Metode intuicionog predviđanja su doprle u
oblast tehnološkog prognoziranja uz značajne
rezultate. Posebno se to odnosi na"Delfi" metod.
Posmatrana grupa metoda tehnološkog
1) brojne opcije "Brainstorming" metode
2) "delfi" metod, i
3) metoda individualne prognoze.
57.Metode eksploratornog tehnološkog predviđanja
  Metode eksploratornog tehnološkog predviđanja
polaze od prošlosti preko sadašnjosti ka
budućnosti, analizirajući sve moguće šanse koje
se mogu iskoristiti.
 One teže da projektuju tehnološke mogućnosti
narednog perioda, oslanjajući se na postojeći
nivo naučnog saznanja kao i praktičnog iskustva
u posmatranoj oblasti.
 Eksploratorne metode tehnološkog predviđanja
koriste više tehnika istovremeno, sa ciljem da se
stvore nove tehnološke informacije i otkriju
osobenosti novih tehnoloških rešenja.
 Analizirana grupa metoda tehnološkog
predviđanja se deli na sedam podgrupa koje
koriste specifične tehnike i metode:
1. Metodi ekstrapolacije vremenskih serija,
2. Ekstrapolacija krivim obvojnicama,
3. Metod supstitucije,
4. Metod korelacije trendova,
5. Metodi analogije,
6. Metod morfološke analize, i
7. Probabilističko eksploratorno predvidanje.
58.Metode normativnog tehnološkog predviđanja
 Metode normativnog tehnološkog predviđanja
posmatraju buduće vreme, tako što se prvo
postave ciljevi i zadaci narednog perioda, a
potom se radi analiza krećući ka sadašnjosti
kako bi se uvidelo da li se dati ciljevi mogu
realizovati, koji su im limiti, odnosno kavim se
inputima i tehnologijom može raspolagati.
 Metode normativnog tehnološkog predviđanja
su:
1. pattern меtоdа,
2. metoda sistemske analize, i
3. matrice odlučivanja.
59.Parametri za komparaciju i odabir metoda
predviđanja
 Za komparaciju i odabir metoda predviđanja
uzimaju se u obzir sledeći parametri:
 precizan metod;
 primenjivi podaci;
 precizan vremenski period, kao i
 precizno određeni troškovi.
• Precizno određeni troškovi zavise od:
 upotrebljene metode predviđanja;
 sveobuhvatnosti metode,
 raspolaganja bitnim podacima, i
 vremenskog perioda i regiona predviđanja.
Troškovi se sastoje iz troškova prikupljanja i prezentiranja
podataka, stručne i finansijske podrške, educiranja
zaposlenih za korišćenje odgovarajuće metodologije,
primena same metodologije i trajanje, te laka i brza
primenjivost metoda predviđanja.
60.Problemi u realizovanju procesa tehnološkog
predviđanja u
organizaciji
 Pri realizovanju procesa tehnološkog
predviđanja u organizaciji nastaju izvesni
problemi, koji su u vezi sa:
 samim prikupljanjem podataka;
 vremenskim usaglašavanjem predviđanja i
rezultata predviđanja sa potrebama
organizacije;
 nedovoljnim uvidom u stvarne potrebe za
tehnološkim predviđanjima u organizaciji,
 neadekvatnim odabirom stručnjaka pri
sprovođenju metoda tehnoloških predviđanja;
 nedovoljnu spoznaju vrha najviših menadžera
za potrebe primene tehnoloških predviđanja u
preduzeću;
 lošim odabirom metoda predviđanja prema
konkretnoj situaciji.
61.Delfi metoda
 Delfi metod se sprovodi ispitivanjem grupe
eksperta serijom upitnika, a postoji veći broj
modaliteta njegovog pristupa.
 On može da se realizuje ispitivanjem od strane
ekspertskog tima korišćenjem serije upitnika, na
sledeći način:
 Definiše se prvo tim za koordinaciju (5-10
stručnjaka), koja ima za cilj da: organizuje,
sprovodi, obradi i analizira rezultate
predviđanja.
 Tim čine stručnjaci izabrani na osnovu:
1. znanja za sprovodjenje Delfi metoda,
2. poznavanja statističke obrade rezultata
predviđanja, kao i
3. poznavanja konkretne oblasti predviđanja.
Uslov za izbor anketiranih stručnjaka je neophodan prag
naučno-tehničkih i primenjivih, praktičnih saznanja iz
konkretne oblasti predviđanja.
62.PATTERN metoda
 Obično se Pattern metoda objašnjava kao
pružanje pomoći planiranju putem tehničke
procene brojeva važnosti i zasniva se na:
1. definisanju ciljeva narednog perioda koje treba
ostvariti;
2. prioritetu značaja postavljenih ciljeva prema
datim kriterijumima;
3. utvrđivanju tehnoloških alternativa koje su
važne za realizaciju proverenih ciljeva.
4. Osnovni cilj Pattern metode je da pruži pomoć
planerima u profiliranju dugoročnog razvoja, a
suštinske metodološke komponente sačinjavaju:
5. struktura stabla važnosti;
6. kriterijumi važnosti;
7. brojevi važnosti (ponderacioni koeficijenti);
8. određivanje numere najveće važnosti;
9. obrada podataka i izlazni outputi.
  Prema tome, osnovne faze primene PATTERN
metoda su :
1. izgradnja stabla važnosti;
2. diferenciranje kriterijuma;
3. utvrđivanje brojeva važnosti;
4. obrada podataka i izlazni outputi – određivanje
broja najveće važnosti
63.Brainstormig metoda
 Prevod ove kreativne i vrlo praktične metode,
koja nastaje pedesetih godina, glasio bi
moždana oluja, ili "oluja mozgova".
 Brainstorming metoda se svrstava u grupu
intuitivnih metoda koji primenjuju:
1. uvažavanje svih mogućih razmišljanja i ideja ne
uzimajući u obzir njihov značaj,
2. apsolutnu slobodu mišljenja, i
3. maksimalni kvantitet izražavanja neobičnih
misli, koje rađaju ideje.
 Metoda se sastoji iz sledećih etapa:
1. Uvodna etapa zadatog problema,
2. Iznošenje osnovnog problema,
3. Ponovna definicija osnovnog problema,
4. Sakupljanje ideja,
5. Procenjivanje ideja, i
6. Sastavljanje liste predloga.
64.Scenario metoda
 Scenario označava projektovanu sliku okruženja
i znači moguću, ali ne i sigurno utvrđenu
budućnost.
 Deskripcijom etapnog razvoja hipotetičke
situacije, tendencija je da se fokus usmeri na
one akcije kojima se izbegavaju opasnosti i
koriste šanse.
 Oba pristupa, normativni i eksploratorni, se kod
ove metode primenjuju, uz računarsku
simulaciju. Profiliraju se indikatori i prate
promene kao i razlozi promena ovih indikatora.
utvrđuju se naredni događaji koji mogu uticati
na ove indikatore, kako bi se utvrdio: najbolji,
najlošiji i najverovatniji scenario budućnosti.
 Utvrđuju se naredni događaji koji mogu uticati
na ove indikatore, kako bi se utvrdio: najbolji,
najlošiji i najverovatniji scenario budućnosti.
 Bilo koji od ovih scenarija mora imati neke
opšte osobine:
• upečatljivost,
• konzistentnost,
• razmatranje važnih faktora,
• sličnost sa ostalim scenarijima,
• korisnost i
• primenjiivost.
65.Metode i tehnike kreativnog razmišljanja
 Kreativnost označava razvoj nove, originalne
ideje koja je od važnosti za pojedinca,
preduzeće ili društvo u celini. Proces kreativnog
razmišljanja se sastoji iz:
 divergentnog i
 konvergentnog razmišljanja.
 Osobenom idejom, koju dalje proširuje bez
limita njenih mogućnosti, karakteriše se
divergentno razmišljanje, koga prati
konvergentno razmišljanje i svež protok novih
varijanti mogućih, zadovoljavajućih rešenja
problema.
 Kreativnom rešenju podležu:
1. Inoviranja tekućih proizvoda i usluga, prema
zahtevima kupaca,
2. Sniženje troškova, i inovacije proizvodnog
procesa,
3. Radikalno inoviranje proizvoda, usluga i
procesa,
4. Definisanje strategije i
5. Označavanje novih mogućnosti tržišta.
66.Metoda kompariranja troškova
 Metoda kompariranja troškova predstavlja način
definisanja ranga tehnologija, gde se za
kompariranje uzima bruto profit i odnos bruto
profita i fiksnih investicija. U zemljama u
razvoju se moraju koristiti i drugi pokazatelji,
obzirom da troškovi nemaju presudnu ulogu kod
rangiranje već to može da bude i minimalna
upotreba limitiranih resursa, na primer.
 Metode ranga ocene se koriste za ocenu
efikasnosti tegnologije uzimajući u obzir
limitiranja u posmatranoj privredi vezana za
investicije, energiju, uvozne sirovine, zaposlene
radnike.
 Prva metoda, kod koje se odabira tehnologija sa
najviše uštede, ne odgovara realnom stanju jer
se ne uzimaju u obzir ostali faktori koji daju
realniji pogled na težinu određenog
limitirajućeg faktora. Zato se koristi druga
metoda u kojoj se svakom ograničavajućem
faktoru dodeljuje težinski faktor, a računica za
određeni parametar se izvodi na sledeći način:
 Težina = rang parametra za određenu
tehnologiju X težinski faktor parametra
67.Metod AHP
 Tomas L. Saaty je razvio metod AHP
(Analytical Hierarchy Process) u cilju
rešavanja problema odlučivanja sa većim
brojem donosioca odluka, kriterijuma i u
višestrukim vremenskim periodima
 Ova metoda ima određene prednosti i veoma je
česta u upotrebi; ogleda se u prilagođenju
mogućnostima donosioca odluke u slučajevima
većeg broja faktora i alternativa o kojima se
istovremeno odlučuje.
 Izvodi se prirodnim, hijerarhijskim
raščlanjavanjem (dekompozicijom) generalnog
problema i određenim već primenjivanim
skalama poređenja.
 Koncept ove metode višekriterijumskog
odlučivanja zasniva se na određivanju
celokupne značajnosti skupa relevantnih faktora
- atributa (kriterijuma, alternativa) koji se
odnose na konkretan, analizirani problem
odlučivanja.
  Postojeći kompleksan problem sa više
kriterijuma, perioda odlučivanja i donosioca
odluka, dekomponuje se u odgovarajući broj
hijerarhijskih nivoa dodeljivanje težina, u obliku
niza matrica poređenja parova nad kojima se
izvodi dalji postupak (normalizacija težina).
 Težine se koriste za evaluaciju atributa na
svakom nivou celokupne hijerarhije.
68.NEWTECH Expert Choice i njene prednosti
 NEWTECH Expert Choice predstavlja
ekspertski sistem za podršku odlučivanju o
savremenim tehnologijama i primenjen je uz
pomoć Expert Choice softverskog paketa.
 Svaka odluka ovog ekspertskog sistema o
odabiru savremenih tehnologija, analizira na
stotine promenjivih, pri čemu stručnjak koji
direktno odlučuje mora da rangira relativni
značaj svake od promenjivih (značajnih za
odlučivanje) prema konkretnim uslovima, u
njegovom preduzeću.
 Prednosti NEWTECH sistema za podršku su:
1. ustupa određenu diferenciranu strukturu kao
osnovu razumevanja kompleksnosti problema
usvajanja nove tehnologije u preduzeću;
2. poseduje sposobnost za prepoznavanje
potrebnih profila stručnjaka iz različtih
organizacionih nivoa;
3. daje mogućnost da se iskoriste prednosti
timskog odlučivanja, uz puno uvažavanje
znanja i iskustva svakog zaposlenog u
organizaciji.
4. NEWTECH koristi AHP – metod analitičkog
hijerarhijskog procesa, što pretpostavlja da se u
tom modelu svaki faktor vrednuje u komparaciji
sa drugim faktorima istog nivoa i u vezi je sa
faktorom na višem nivou hijerarhije, prema:
značaju, preferenciji i verovatnoći.
5. Expert Choice i AHP metod su inkorporirani u
softverski paket NEWTECH koji je adaptibilan
za donošenje složene odluke o tome da li
usvojiti novu tehnologiju u poslovnom subjektu.
69.„S“ kriva
 U tehnološkom predviđanju najčešće se koristi
trend i kriva oblika latiničnog slova S ;
 Ona predstavlja način koji sledi životni ciklus
proizvoda ili tehnologija.
 Po njoj је tehnološki progres usporen u fazi
uvоđеnja, ubrzan pri prihvatanju (difuziji) i
ponovo usporen u fazi zrelosti proizvoda ili
tehnologije, što pokazuje dа je vreme dа se
supstituiše postojeća, novom tehnologijom.
 Ekstrapolacija u tehnološkom predviđanju
ukazuje na verovatne pravce kretanja
tehnologije u budućem periodu.
70.Stablo relevantnosti
 Stablo relevantnosti je metoda koja treba dа
ukaže na ciljeve i alternativne načine njihovog
ostvarenja. Ono upućuje na potencijalnе
tehnologije i opsežan program istraživačko
razvojne aktivnosti; za preduzeće је važno dа
napravi razliku između većeg broja tehnologija i
da se opredeli koje tehnologije da podrže jer
poseduju neophodan potencijal.
 Stаblо relevantnosti pomaže dа se odabere
specifičan projekat istraživanja iz seta projekata,
a na hijerarhijski način na stаblu se aranžiraju
ciljevi, podciljevi i zadaci, kаko bi se sagledali
svi alternativni načini ostvarenja cilja.
 Potom se ocenjuje verodostojnost određenih
zadataka i podciljeva u odnosu na opšti cilj.
 Jedna od varijanti ovoga metoda је i Pattern
tehnika, zasnovana nа teoriji odlučivanja i
pomaže dа se sagleda poželjnost ciljeva i izvrši
izbor oblasti tehnologije čiji razvoj је
neophodan dа se ciljevi ostvare.
 Prema scenariju panel eksperata treba napraviti
stаblо relevantnosti koje stavlja u odnos fazne
sa konačnim cilјеm i predstavlja oblik analize
kritičnog рutа
71.Analiza parametara
 Ova analiza je proizvodni ekvivalent procene
tražnje.
 Oslanja se na pretpostavku da tehnološka
otkrića zavise od tempa po kome se dešavaju
tehnološke promene, i brzine kojom novi
metodi zamenjuju stare.
 Izvesni pronalasci su zasnovani na drugima, i
svi zajedno su, u izvesnom smislu, pod uticajem
spremnosti i sposobnosti industrije da zameni
stare metode novim.
72.Analiza sistema
 Proučavanje postojećih sistema kao što su
transport, komunikacije, građevinarstvo, može
 dovesti do identifikovanja slabosti u njima što,
za uzvrat, može ukazati na mogućnosti za
tehnološka unapređenja.
 Postojeći sistemi mogu se takođe projektovati
na buduća okruženja da bi se otkrile hipotetične
ili potencijalne problematične oblasti.
 Na primer, planeri auto–puteva često
dramatizuju potrebu za novim metodama
efikasnog masovnog transporta, ukazujući na
beznadežnu neadekvatnost postojećih
železničkih i putnih sistema, da zadovolje
buduću populaciju glavnih metropola.
73.Akcije konkurenata
 Ova vrsta istraživanja je vrlo bliska sa
istraživanjem marketinga. Njegova svrha je da
upozna analitičara sa načinima na koje će
tehničke akcije konkurencije uticati na
budućnost njegove kompanije.
 Prognozi se može pristupiti sa stanovišta
direktne proizvodne konkurencije, ili u
uslovima relativnih tehnoloških mogućnosti.
 Previše uski koncept „konkurencije“ date
kompanije može dovesti do toga da analitičar
previdi potencijalne pretnje od strane firmi koje
pre toga nisu napadale njegovu poziciju.
III deo
ANALIZA TEHNOLOŠKOG RAZVOJA I državnih granica; i
TRANSFER TEHNOLOGIJA
74.Povelja OUN i transfer tehnologije
• Svaka država ima pravo da
izvlači koristi od napretka i
razvoja nauke i tehnologije
radi ubrzanja svog
ekonomskog i socijalnog
razvoja.
• Sve države treba da da
unapređuju naučnu i simbiozi sa modifikacijom, adaptacijom i
tehnološku saradnju i razvojem tehnologije;
transfer tehnologije, uz
dužnu pažnju prema svim
zakonitim interesima,
uključujući, između
ostalog, prava idužnosti
imalaca,snabdevača i 78.Tri osnovna tipa tehnološkog transfera
primalaca tehnologije.
• Sve države posebno treba
da olakšaju: pristup
zemljama u razvoju
dostignućima savremene
nauke i tehnologije, transfer
tehnologije i stvaranje
domaće tehnologije u korist
zemalja u razvoju, a u
oblicima i u skladu s
postupcima koji pogoduju
njihovim privredama i
njihovim potrebama.
• Sledstveno tome, razvijene
zemlje treba da sarađuju sa
zemljama u razvoju u
uspostavljanju, jačanju i
razvijanju njihovih naučnih
i tehnoloških infrastruktura
i u njihovom naučnom
istraživanju i tehnološkim
aktivnostima, kako bi
pomogle da se prošire i
transformišu privrede
zemalja u razvoju.
75.Podela transfer tehnologije
Transfer tehnologije se prema osnovnim osobenostima i
karakteru deli na:
1. Vertikalni transfer koji sadrži aktivnosti povezane za
naučno-istraživački rad; počev od fundamentalnih naučnih
istraživanja, preko primenjenih i razvojnih istraživanja do
inovacija, novog proizvoda ili procesa; i
2. Horizontalni transfer koji predstavlja prenos
tehnološkog znanja - opredmećenog i neopredmećenog, u
bilo kojoj od etapa vertikalnog transfera tehnologije na
nova područja ljudske aktivnosti.
76.Horizontalni transfer tehnologije na mikro nivou
 Na mikro nivou jedne poslovne jedinice,
horizontalni transfer tehnologije čine procesi:
1. prenošenja strane razvijene tehnologije u domaće
preduzeće;
2.difuzije tehnoloških pronalazaka između domaćih
preduzeća u okvirima nacionalne ekonomije;
3.transfera tehnologije iz domaćih u strana preduzeća, van
4. obrnutog transfera tehnologije koji se odnosi na odlazak
eminentnih stručnjaka iz manje razvijenih u razvijenije
zemlje.
77.Analiza procesa transfera tehnologije
• Analiza procesa transfera tehnologije obuhvata
aktivnosti koje su povezane za:
• istraživanje, razvoj, inovacione aktivnosti u
• kupovinu nove tehnologije;
• primenjivanje tehnologije;
• prihvatanje tehnologije;
• tržišni plasman proizvoda/usluga.
1. direktan transfer, pri kome se tehnologija koristi
u istu svrhu;
2. indirektan transfer, gde je korišćenje tehnologije
vezano za novu i drugačiju svrhu;
3. nova primena, kada se tehnologija primenjuje u
promenjenom obliku i u potpuno novoj oblasti .
79.Načini odvijanja transfera tehnologija
1. Kupovinom opreme za specifične tehnološke
postupke po sistemu "ključ u ruke";
2. Kupovina licenci industrijske svojine, patenata,
žigova;
3. Kupovina licenci know-how;
4. Kooperacija;
5. Zajednička ulaganja (joint ventures).
80.Definicija i elementi obuhvatanje Know-how-a
OMPI (Organization mondiale de la proprieté
intelectuelle) definicija know-how-a:
"Pod terminom know-how se podrazumevaju znanja,
iskustva i tehničke veštine koje se pretežno mogu
primeniti u industriji."
 Know-how koji u sebi sadrži elemente novine i
tajnosti, tretira se u prometu tehnologija slično
kao industrijska svojina.
 Kupovinu licenci industrijske svojine često prati
i pružanje svih potrebnih know-how znanja i
iskustava za osvajanje proizvodnje licenciranog
proizvoda.
 Može se izvršiti pribavljanje ili ustupanje
licence know-how, s tim da je u tom slučaju
prenošenje prava korišćenja vezano sa dosta
velikim rizikom usled nenamernog odavanja
tajnosti od strane davalaca ili primalaca know-
how usluga.
 Tehnički know-how obuhvata: specifikaciju
sirovina, tehnički standard, mašine, uređaje i
funkcionisanje, radne norme, specifikaciju
kvaliteta i performansi proizvoda.
81.Nauka u funkciji tehnološkog razvoja
 Nauka predstavlja specifičan oblik delatnosti,
koji se značajno razlikuje kako od delatnosti u
domenu materijalne proizvodnje, tako i od
preostalih oblika duhovne delatnosti.
 U materijalnoj proizvodnji znanja se koriste
isključivo u obliku zadatih sredstava, u nauci je
njihovo dobijanje glavni cilj, nezavisno od
načina na koji se taj cilj realizuje (u obliku
teorijskog opisa, sheme, eksperimentalnih
podataka ili hemijske formule nekog preparata).
 Tehnologija kao nauka ima zadatak da utvrdi i
izabere one hemijske fizičkohemijske, fizičke,
mehaničke ili druge zakonomernosti u okviru
prirodnih procesa, koje se mogu i praktično
koristiti u cilju efikasnijeg i ekonomičnijeg
vođenja proizvodnih procesa, sa najmanjim
utroškom resursa, a uz stalno uvećanje
produktivnosti i efikasnosti.
 2007. godine, Nobelovu nagradu za ekonomiju
podelila tri američka naučnika: Leonid Hurvic,
Rodžer Majerson i Erik Maskin za utemeljenje
teorije koja se bavi „oblikovanjem mehanizma”
(mechanism design theory).
82.Klasifikacija tehnologije kompanije "Artur D.
Little"
1. Bazne tehnologije, koje se u najvećoj meri
nalaze u osnovi određene delatnosti;
2. Ključne tehnologije, u kojima je konkurentski
uticaj najjači;.
3. Generičke (dolazeće ili nastajuće) tehnologije,
se tek stvaraju, prolaze kroz fazu ispitivanja u
pilot projektima i prvu primenu.
83.Klasične tehnologije
Osnovne osobine klasičnih tehnologija predstavljaju:
 izražena radna intenzivnost
 potrošnja sirovina iz neobnovljivih resursa
 visoka potrošnja energije za preradu ekstrakciju
i transport sirovina
 preosetljivost na uticaj ekonomskih i političkih
kriza
 opadanje akumulativnosti tokom životnog
ciklusa
 visok nivo zagađenja i degradacije ekološke
sredine
Predstavnici industrija zasnovanih na klasičnim
tehnologijama su:
 brodogradnja i drvna industrija,
 metalurgija i tekstilna industrija,
 petrohemija.
Klasične tehnologije su bile dominantne u razvijenim
zemljama pedesetih godina XX-og veka, a potom dolazi
do duboke krize klasičnih industrija koja traje i danas.
84.Visoke tehnologije
 Usled dejstva visokih tehnologija nastaje novi
sektor industrijske proizvodnje i privređivanja, a
to je sektor informacionih tehnologija, koji
obuhvata proizvodnju poluprovodnika,
komjuterske opreme, telekomunikacionih i
telematskih uređaja, lasera i elekonske opreme,
senzora i mernih sistema, te proizvodnju svih
uređaja i sistema automatizovanog
projektovanja, kao i informatizovane
kancelarijske opreme.
 Sektor informacionih tehnologija je toliko
dominantan da u razvijenim zemljama
zapošljava najveći broj radnika uz tendenciju
daljeg rasta.
 Stepen razvoja informacionog sektora sve više
postaje mera opšte razvijenosti određenih
zemalja, te su proizvodne grane informacionog
sektora najvitalnije proizvodne grane u
razvijenim zemljama.
85.Informatizovane klasične tehnologije
  Informatizacija klasične industrijske
proizvodnje predstavlja rezultat nastanka
informacije kao primarnog resursa visokih
tehnologija razvijenih zemalja, u industrijskom
dobu, zaključno sa petom decenijom XX-og
veka.
 Sirovinska i energetska osnova dotadašnjih
industrija postala je glavni teret njihovog
razvoja, te je neophodno pronaći nove resurse
koji će, bez povećavanja utroška sirovina i
energije, uvećati rentabilnost i profit industrije
klasičnog tipa.
86.Najvažniji tipovi eksterne sredine
1. Modifikovana sredina, podložna brzim
promenama. Na primer to su: tehnološke
inovacije, ekonomske promene, promene
zakonodavstva, promene kursa konkurencije.
2. Bespoštedno okruženje, koje stvara oštra
konkurencija, stalna borba za tržište i potrošače.
Na primer, okruženje autoindustrije Amerike i
Zapadne Evrope, ili Japana i Amerike.
3. Nehomogenost okružja je tipično za firme koje
posluju u uslovima globalnog biznisa,
3. Tehnološki kompleksan poslovni ambijent, u
kome se razvijaju elektronika, računska tehnika
i telekomunikacije, odnosno grane koje iziskuju
kompleksne informacije i visokokvalifikovane
stručnjake.
87.Metode reakcija na promene faktora spoljne sredine
 "Igranje vatrom", koja podrazumeva donošenje
upravljačkih odluka nakon promene pojedinih
faktora je reaktivni menadžerski stil, još uvek
primenjiv u mnogim zemljama tranzicije.
 Diversifikovanje kapitala i proizvodnje, kao
model mogućeg smanjenja rizika pri promeni
faktora spoljne sredine.
 Poboljšanje organizacione strukture i
elastičnosti upravljanja, pa firma može da
osniva fleksibilne strukture, profitne centre,
strateške biznis-jedinice, radi uvećanja konačnih
rezultata.
 Strateško upravljanje.
88.Kupovina licenci industrijske svojine i know-how-a
 Dolaženje do tehnologije putem horizontalnog
komercijalnog transfera obavlja se:
1. Kupovinom i prodajom prava intelektualne svojine koja
sadržava industrijsku svoljinu i autorsko pravo;
2. Ostalim, višim oblicima saradnje kroz: dugoročne
proizvodne kooperacije, poslovno-tehničku saradnju i
kroz različite vidove zajedničkih ulaganja.
89.Zaštita inovacija – osnovne metode
• Državna zaštita inovacija postoji u mnogim
zemljama i omogućava inovatorima značajne
prednosti.
• To je posredan način stimuliranja inovativne
delatnosti firme i pojedinaca od strane države.
• Osnovne metode zaštite inovacija su:
1. patenti,
2. autorska prava i
3. komercijalna tajna.
90.Patent
 Patent je dokument kojim država jedno tehničko
rešenje priznaje za pronalazak, a licu kome je
on izdat daje isključivo pravo na taj pronalazak,
što znači zabranu ostalim licima izuzev
pronalazača da taj pronalazak razvijaju,
upotrebljavaju ili prodaju.
 Ugovor između pronalazača i države kojim se
država obavezuje da će tokom definisanog
perioda štititi isključivo pravo pronalazača, je
zapravo patent.
 Isticanjem ugovorenog roka, država ima pravo
da publikuje dato otkriće koje svima postaje
raspoloživo.
 Patent je svojevrsna isprava nadležnog organa
koja se izdaje na zahtev pronalazača, sa ciljem
zaštite prava pronalazača na registrovani
pronalazak.
 U materijalnom pogledu, patent predstavlja
pravo korišćenja zaštićenog pronalaska na
određenoj teritoriji i za određeno vreme.
 Patentna dokumentacija nema kompletne
podatke za proizvodnju, a uz patent se mogu
davati samo informacije potrebne za
registraciju, dok se ostale čuvaju kao tajna i
prodaju se naknadno kupcu licence.
 Kupcu patentne licence se može obezbediti
kupovina "know-how"-a (eng. znati kako), koji
je često skuplji od same licence, a definiše se
ugovorom.
 Kupac ne zna unapred njegov sadržaj, pa
prihvata plaćanje naknade za nešto što mu po
obimu i sadržaju nije poznato.
 Know-how je svojevrsna tajna vlasnika, i ne
može se zaštititi zakonom .
91.Prodaja Know-how-a
 Kupac delimično treba da se upozna sa
prirodom know-how-a, zbog njegovog
ocenjivanja; postoji rizik, da vlasnik izgubi
monopol na know-how, a da ga nije prodao.
 Onda vlasnik potencijalnom kupcu pruža
informacije koje nisu zaštićene patentom,
izostavljajući ključne momente koji bi mu
omogućili samostalno korišćenje know-how-a.
 Ukoliko to nije moguće realizovati, tada se
stranama preporučuje da zaključe preliminarni
ugovor o upoznavanju sa know-how-om, pre
izvršene prodaje.
92.Oblici plaćanja Know-how-a
1) Rojalti, ili postepene, procentualne isplate za know-
how prema proporcionalno utvrđenim pokazateljima
prilikom njegovog korišćenja, prema rastu profita ili
gotovih proizvoda.
2) Paušalna, unapred ugovorena, jednokratna isplata.
Ovakav način plaćanja se koristi kada je izvodljiva
prognoza efekata delovanja know-how-a ili kada je cena
licence mala. Paušalno plaćanje se najčešće primenjuje u
uslužnoj oblasti ( finansije, pravna pitanja).
3) "Cost plus" označava paušalnu isplatu ili plaćanje
dopunskih usluga po uzajamno utvrđenim cenama iznad
dogovorene cene.
 Mešoviti oblici plaćanja se takođe mogu
koristiti.
93.Transfer tehnologije
 Prenos tehnologije uključuje obavezno sledeće:
a. suštinsko tehnološko znanje: o proizvodima,
proizvodnim procesima i inženjeringu,
b. tehničke i ekonomske usluge za:
• projektni menadžment (priprema
novih projekata),
• projektovanje, izgradnja, montaža i
nadzor nad izgradnjom novih
proizvodnih kapaciteta (projektni i
građevinski inženjering),
• novu proizvodnju, održavanje i
kontrolu kvaliteta proizvoda
(proizvodni inženjering),
• planiranje, testiranje i modifikovanje
proizvoda, procesa i proizvodne
opreme (IR).
c. poslovodne i usluge upravljanja u organizaciji i
implementaciji novih investicionih projekata;
vođenje, upravljanje i kontrola funkcionisanja
proizvodnih kapaciteta uz nabavnu, proizvodnu
i prodajnu funkciju,
d. druge aktivnosti vezane za izgradnju
proizvodnih kapaciteta i montažu opreme.
e. Izraz "transfer tehnologije" uveden je u Americi
1940. godine, kada je federalna vlada postala
odgovorna za istraživanja i razvoj na
nacionalnom nivou.
f. Glavni ciljevi su bili: vojna, nuklearna, a
vremenom i, kosmička istraživanja.
g. SAD su po završetku drugog svetskog rata
transferom tehnologije znatno doprinele obnovi
ratom razorene zapadne Evrope.
h. Transfer tehnologije datira od postanka
tehnološkog progresa u društvu i smatra se da
će dobijati rastući značaj i u budućnosti.
94.Prenos informacija o novim tehnologijama putem
Interneta
 Prenos informacija o novim tehnologijama
putem Interneta ili putem specijalizovanih
kompanija koje se bave traženjem tehnoloških i
naučnih informacija i povezivanjem
potencijalnih partnera: davalaca i primalaca
modernih tehnologija (LINK sistemi), je
savremeni metod tehnološkog transfera.
 Internet, uz ravijenu informacionu bazu,
omogućavaju kompletan pristup svetskim
tehnologijama.
• Transfer tehnologije sačinjava:
 elektronsku pretragu izvora tehnologije,
 analizu informacija,
 ukidanje nevažnih informacija,
 organizovanje korisnih informacija,
 isticanje najzvažnijeg materijala,
 pripremanje suštinskih tekstualnih dokumenata,
 lični kontakt sa ekspertima,
 procenu i primenu dobijenih rezultata,
 pripremu tehničkih izveštaja.
95.U usluge transfera tehnologije se ubrajaju
 podrška kompanijama da usavrše osobine
proizvoda, lansiraju nove proizvode ili usavrše
postojeći proizvodni proces,
 utvrđivanje potrebne ekspertize, lociranje izvora
poboljšane tehnologije, uz uspostavljanje veze,
 podrška kompanijama putem uvođenja
savremenih tehnologija radi zadovoljavanja
rastućih potreba kupaca,
 kooperativno istraživanje,
 edukaciju za usvajanje nove tehnologije,
 pristup specijalizovanoj ekspertizi,
 smanjenje troškova modifikovanjem postojećih
procesa,
 kraćim vremenskim trajanjem perioda između
istraživačke i razvojne faze i same proizvodne
komercijalizacije,
 leveridž vlastitog istraživanja i razvoja.
96.Oblasti kao izvori znanja
• Znanje se, zahvaljujući tehnološkoj mreži,
može dobijati iz brojnih oblasti:
 automatika,
 medicina,
 ekologija,
 građevinarstvo,
 obrazovanje,
 avijacija.
97.Mogući mehanizmi transfera tehnologije i
komereijalizacije
  Fakultetska razmena, konferencije, Licence bez know-how-a
publikovanje Prodaja proizvoda bez dokumentacije o održavanju Nisko
 Konsultovanje sa laboratorijom Ponude (nedokumentovane) efektivno
Komercijalna literatura
 Konsultacija sa stručnjacima zaposlenim u
Trgovačke izložbe i sajmovi
laboratoriji
 Program razmene informacija i ekspertiza
 Ugovor kao instrument akvizacije
 Ugovor o podeli troškova (in-cash i in-kind
sporazumi)
 Dogovor o kompenzaciji (sporazumni
instrumenti) IV deo
 Ugovor o kooperativnom istraživanju i razvoju
 Dozvola vlade privatnom sektoru; transfer 99.Savremene tendencije u strategiji proizvodnje
manjinskih prava • Kada je reč o savremenim tendencijama u
 Dozvola privatnog sektora vladi radi transfera strategiji proizvodnje, njen razvoj uključuje:
manjinskih prava intelektualne svojine  pitanje proizvodnih kapaciteta,
 Inovaciono istraživanje malog biznisa  broja porudžbina,
 Upotreba povoljnosti od strane vladinih  izbor opcije u proizvodnji,
agencija (povoljnosti korišćenja na  kvalitet proizvoda,
univerzitetima, industriji, laboratorijama).  troškove proizvodnje,
98.Procesa difuzije tehnologije  primenu razvijenih tehnologija,
 Difuzija tehnoloških inovacija nije zatvoren  pouzdanost planiranja isporuke,
proces, već karakteriše proces objektivne  smanjivanje zaliha,
zamene stare tehnike novom.  rezervne delove i servisiranje,
 Zato se nova tehnika ne može uvesti "odmah",  povećanje konkurentske prednosti.
već postepeno, "korak po korak". 100.Eksploatisanje odabrane tehnologije
 Najpre se koristi za postizanje limitiranih • Od posebne važnosti za organizaciju je izbor
ciljeva, a uporedo sa sticanjem iskustva u tehnologija i načina njihove nabavke.
korišćenju tehnološke inovacije, vidokrug njene  Eksploatisanje odabrane tehnologije moguće je
primena se širi; može se očekivati da će se posle sprovesti na dva načina:
završetka početne faze, difuzija tehnologije
odvijati u bržem tempu.
1. Internom eksploatacijom, se smatra korišćenje
tehnologije za projektovanje, razvoj,
 Kad se modaliteti primene istroše, korišćenje proizvodnju i prodaju proizvoda. U internoj
tehnike dostiže nivo zasićenja. eksploataciji tehnologije, firme rade i učestvuju
 u biznisu gde se takve tehnologije koriste, pri
Efektivnost transfera
čemu neke od njih mogu biti ključ uspeha za
Mehanizam transfera određeni biznis.
2. Eksternom eksploatacijom, koja podrazumeva
Izgradnja po principu "ključ u ruke" transfer svojih tehnoloskih mogućnosti na druge
Licence sa ekstenzivnim obučavanjem Visoko firme koje će ih primenjivati u svom
Zajednička ulaganja efektivno sopstvenom biznisu.
Dugoročna tehnička razmena i pomoć 101.Pogodnost primene eksterne eksploatacije
Obučavanje u visokorazvijenim ambijentima tehnologije
Proizvodna oprema sa know-how-om • kada se tehnologija firme može zaštititi preko
patenata ili autorskog prava;
• kada firma želi da uđe na tržište na koje ne
Inženjerska dokumentacija s tehničkim podacima može direktno da prodre zbog privrednih
Konsalting Efektivno barijera, lokalnog značenja, itd
Licence sa know-how-om
• kada oskudeva u resursima za direktan ulazak
na tržište;

Ponude (dokumentovane) Umereno • kada želi da razmeni tehnologije sa drugom

Proizvodna oprema bez know-how-a efektivno firmom;
Komercijalne posete • kada firma želi da kontroliše potencijalnu
konkurenciju putem ugovora o licenci,
usmeravajući ih što dalje od istraživačkih
namera kojima bi one mogle stvoriti svoju
tehnologiju, ili čak favorizacijom određenih
konkurenata.

102.Inovativna strategija
• Inovativna strategija podrazumeva
 angažovanje ključnih pojedinaca,
 neophodne konsultantske aranžmane, ugovorno
istraživanje,
 dobre informacione sisteme,
 personalne veze ili
 njihovu optimalnu kombinaciju.
• I pored toga, za jednu inovaciju se ne mogu
dobiti sve relevantne naučno-tehnološke
informacije isključivo iz jednog izvora, pa se
zato ofanzivna strategija ne može zamisliti bez
jake sopstvene istraživačko razvojne baze
unutar preduzeća.
• Sopstvena istraživačko razvojna jedinica ima
važnu ulogu u ofanzivnoj strategiji, jer mora da
generiše nedostupne naučno-tehničke
informacije i preuzme predloženu inovaciju do
momenta otpočinjanja redovne proizvodnje.
• Razlikujemo ofanzivnu i defanzivnu
inovativnu strategiju.
• Ofanzivne i defanzivne strategije uglavnom
slede velike korporacije u hemijskoj i
elektroindustriji, prilagođavajući ih pojedinim
linijama ili grupama proizvoda, za razliku od
preduzeća u manje razvijenim zemljama gde je
karakteristična primena defanzivne strategije,
pre svega da bi se izbegli rizici zbog nedostatka
naučno istraživačkog razvoja.
103.Ofanzivna inovativna strategija
 Ofanzivna strategija tehnološkog razvoja
zahteva od preduzeća intenzivna razvojna
istraživanja i da od toga ne odstupa, ako za
nekoliko godina ne uvede nijednu inovaciju u
redovnu proizvodnju.
 Dolaskom do svoje tehnološke inovacije,
preduzeće po pravilu štiti tehnološke inovacije,
ne bi li ostvarilo dobit, koji će pokriti visoka,
dugogodišnja ulaganja u razvojna istraživanja.
 Primena ofanzivne inovativne strategije nosi
određen stepen rizika na koji preduzeće mora da
računa; ima dosta slučajeva kada pojedina
preduzeća više godina ne ostvaruju prihod na
osnovu sopstvenih istraživanja, a u nekim
slučajevima i nikada.
 Istraživanja su pokazala da kod takvih
preduzeća nisu bila zastupljena fundamentalna
istraživanja, koja predstavlja osnovnu
naučno-tehnološku funkciju.
104.Defanzivna inovativna strategija
 Defanzivna strategija podrazumeva da
preduzeće raspolaže sopstvenim razvojnim
istraživanjima, pa samim tim ova strategija
može da bude istraživački intenzivna
podjednako kao i ofanzivna;
 Preduzeća koja se opredeljuju za defanzivnu
inovativnu strategiju očigledno nemaju ambiciju
da po svaku cenu budu lideri na tržištu, ali i ne
žele da budu na začelju tehnoloških promena.
 Razlozi za prihvatanje defanzivne strategije su
izbegavanje velikog rizika sa kojim se suočava
prvi inovator.
 Defanzivnoj inovativnoj strategiji uglavnom
nedostaju aktualna saznanja nastala iz
fundamentalnih istraživanja kao i neki
istraživačko razvojni kapaciteti.
 Defanzivnoj strategiji pripada i opcija kupovine
patenata, koja može da bude vrlo korisna.
105.Imitativne i satelitske strategije tehnološkog
razvoja
 Ova strategija odgovara pre svega onim
preduzećima koja imaju skromnije ambicije, te
nisu u mogućnosti da održe korak sa ofanzivnim
inovatorima.
 Ta preduzeća se opredeljuju da što bolje prate
lidera na tržištu koji lansira novu tehnologiju u
njihovoj grani, a nalazi se na velikoj
geografskoj udaljenosti.
 Zavisno od te udaljenosti, preduzeća imitatori
se odlučuju za kupovinu licenci ili know-how,
ali centralni deo njihove strategije zasniva se na
što većem širenju tehnologije, razvijanju
neophodnih istraživačko razvojnih aktivnosti
kao i nezaobilaznom obrazovanju radnika.
 Ulazak na tržište zahteva od preduzeća koje
sledi imitatorsku strategiju tehnološkog razvoja,
da ima određene, najčešće troškovne prednosti
rada, nižih investicionih troškova, nižih cena
energije ili sirovina u odnosu na inovativno
intenzivne konkurente.
 Osim toga, imitatori imaju uštede u izdacima za
razvojna istraživanja.
 U zavisnosti od kontinuiteta tehnoloških
promena, zavisi u kojoj meri imitatori mogu da
iskoriste svoje prednosti i oslabe uticaj ranih
inovatora.
106.Satelitske strategije tehnološkog razvoja
 Zavisna strategija u osnovi znači prihvatanje
esencijalne satelitske ili subordinatorske uloge u
odnosu na tehnološki snažna ili vodeća
preduzeća.
 Preduzeća koja slede ovu strategiju često i ne
pokušavaju da imitiraju tehnološke promene.
 Ona to čine samo u slučaju eventualnih zahteva
svojih potrošača.
 Uglavnom, sva velika preduzeća imaju
brojne satelite oko sebe koji ih snabdevaju
raznim proizvodima ili uslugama, posebno u
 elektronskoj, automobilskoj industriji i oblikovali i
mašinogradnji.
 Satelitska preduzeća nisu angažovana u
razvojna istraživanja i obično su
podugovarači podugovarača.
 U takvoj ulozi nalaze se mala preduzeća u
kapitalno-intenzivnim industrijama.
 Zavisna preduzeća su u velikom broju slučajeva
odeljenja ili filijale velikih firmi, kojima u
određenim slučajevima podugovarači
odgovaraju za ublažavanje fluktuacija na
tržištu.
 Mnogobrojna istraživanja ukazuju na postojanje
satelitskih preduzeća, koja ostvaruju značajnu
dobit, zahvaljujući niskim troškovima,
specijalizovanim znanjima i iskustvima,
efikasnom upravljanju, itd.
107.Tradicionalna strategija tehnološkog razvoja
 Kod tradicionalnih preduzeća izmena proizvoda
je najčešće inicirana zahtevom tržišta.
 To je u određenoj meri i prednost tradicionalnog
preduzeća, jer njihov proizvod ne zavisi od
ponašanja konkurencije, nego zavisi isključivo
od potrošača.
 Što se tiče istraživačko-razvojnih kapaciteta,
tradicionalna i zavisna preduzeća ih nemaju, s
tim što tradicionalna preduzeća mogu da putem
novih kreativnih rešenja poboljšaju svoj
proizvod, ali su te kreacije uglavnom estetske
prirode.
 Tehnološkim zahvatom, tradicionalni proizvod
gubi od svoje tradicionalne prepoznatljivosti, a
svako estetsko-modno redizajniranje proizvoda
može da donese određene povoljne efekte na
tržištu.
108.Oportuna strategija tehnološkog razvoja
 Dosta zastupljena "oportuna" ili strategija
"utočišta", ogleda se u tome, što preduzeća koja
je sprovode, bez obzira na promene na tržištu,
uspevaju da nađu proizvode i usluge koje traže
potrošači, a niko drugi ne nudi u količinama
koje traži tržište.
 Takvo tržišno utočište zahteva da se uporno
brani i čuva, bez obzira na prisutne, prolazne
teškoće, a proizvodi i usluge nisu uslovljeni
istraživanjem i razvojem, čak i kada se odnose
na tehnološki intenzivne grane industrije.
109.Novi menadžment pristup upravljanju
tehnologijom
 Novi pristup upravljanju tehnologijom
predstavlja vezu između menadžmenta
tehnologije, inžinjeringa, nauke i discipline
upravljanja u cilju planiranja, razvoja i
sprovođenja tehnoloških mogućnosti - da bi se
ostvarili strateški ciljevi
organizacije.
 Menadžment tehnologija ima za zadatak da
omogući to objedinjavanje, povezujući
inženjering i nauku.
 Kada se govori o menadžment tehnologiji,
naglašava se da je to jedna integrisana praksa,
koja je nastala kao odraz globalnog procesa
interakcije poslovnih i tehničkih disciplina, i
koje treba planirati, razvijati, primenjivati, ili
ugraditi tehnološke mogućnosti za proizvode i
usluge
 Funkcije menadžment istraživanja i razvoja,
tehnološke inovacije, analize konkurentnosti,
organizovanje, strateško planiranje,
komunikacije, projektovanja, proizvodnje,
marketinga podrška, su svaka na svoj način
nezaobilazne komponente za ugrađivanje
tehnologije u proces, proizvod ili uslugu
110.Osnovni cilj funkcionalnih strategija tehnološkog
menadžmenta
 Osnovni cilj funkcionalnih strategija
tehnološkog menadžmenta je produktivnost i
iskorišćenje novonastalih inovacija ili novih
tehnološko-proizvodnih modifikacija.
 Rezultat njihove angažovanosti je merljiv jedino
kroz sudbinu proizvoda, u programima ili
uslugama.
 Razvoj i proizvodnja razlikuju se u pogledu
kompleksnosti karakteristika proizvoda.
 Proizvod nastaje ili kao produkt masovne
proizvodnje ili kao maloserijski fleksibilni
proizvod.
 Masovna proizvodnja podrazumeva proizvodnju
velikih serija (izražen kvantitet) proizvoda, uz
korišćenje određene standardizacije, sa
odgovarajućim korišćenjem dodatnih inovacija i
modela.
 Takvi proizvodi mogu da budu tehnološki
kompleksni, ali imaju i određene mogućnosti
pojednostavljivanja.
111.Faktori ekonomičnosti za povećanje efikasnosti
preduzeća
1. Blagovremeno odobreni projekti i tehnička
rešenja, koji smanjuju rizik ponovnog
projektovanja i implementiranja nepotvrđene
tehnologije,
2. Akcenat na sprečavanju defekata,
3. Kapitalizovanje potencijala prodavaca,
4. Upotrebljivost tehnologije za diverzijikaciju -
mogućnost da se jedna tehnologija prenese sa
jednog proizvoda na drugi,
 5. Test metoda, kojom se skraćuje vreme testiranja
proizvoda i povećava stopa produktivnosti rada
zaposlenih u razvoju i proizvodnji
112.Četiri osnovna izbora u procesu inkorporacije
tehnoloških
strategija
1. identifikacija i izbor nove tehnologije,
2. način ovladavanja tehnologijom - određivanje
metode upravljanja datom tehnologijom,
3. način korišćenja – inplementacije nove
tehnologije,
4. način proširenja asortimana proizvoda i
tehnološki portfolio na bazi dobro odabrane
generičke tehnologije (klasteri diverzifikacije
proizvoda).
113.Strateško planiranje u okviru tehnološke strategije
 Strateško planiranje u okviru tehnološke
strategije zahteva ugradnju tehnološkog znanja
u ciljeve i potencijale uspeha, uključujući i
komercijalizaciju znanja kao dela tehnološke
strategije.
 Strateško opredeljenje, u određivanju smerova
kojima firma želi da razvija svoje tehnološke
mogućnosti je značajno, iz tog razloga, što
podrazumeva velike investicije.
 Strategija tehnološkog razvoja može se planirati
i u posebnim sektorima, ne samo za posebne
oblasti, već i za celokupno preduzeće. Sektor
na taj način postaje veoma važan izvor
tehnološkog znanja za istraživanje i razvoj u
preduzeću, a tu su i tehnološke kooperacije sa
preduzećima i akademskim ustanovama, kao i
kupovina licenci i know-howa.
114.Važnost istraživanja i izbora strategije velikih
kompanija
 Proces izbora strategije se sastoji u sledećem:
 definisanje specifičnosti takmičarske strategije,
 definisanje određenih tehnologija,
 formulisanje eksplicitnih tehnoloških strategija
u skladu sa internim odlukama,
 tehnološki nivo odgovornosti,
 inventivnost i uvođenje inovacija,
 tehnološki izvori, i
 način i nivo iskorišćavanja tehnologije.
115.Izvori informacija koji snabdevaju funkciju
tehnološkog ispitivanja
 lični kontakti sa kupcima, dobavljačima i
konkurentima;
 veze sa istraživačkim centrima, univerzitetskim
laboratorijama;
 naučni simpozijumi, kongresi i konferencije;
 sajmovi, izložbe, prezentacije;
 specijalizovani časopisi i publikacije;
 baze podataka;
 organizacije za istraživanje tržišta, propagandne
agencije;
 privredna i poslovna udruženja, komore,
ministarstva i druge državne institucije;
 zavodi za patente.
116.Interna i eksterna eksploatacija tehnologije
 1. Interna eksploatacija podrazumeva
korišćenje tehnologije za projektovanje, razvoj,
proizvodnju i prodaju proizvoda. U internoj
eksploataciji tehnologije, firme rade i učestvuju
u biznisu gde se takve tehnologije koriste, pri
čemu neke od njih mogu biti ključ uspeha za
određeni biznis
 2. Ekstema eksploatacija podrazumeva transfer
svojih tehnoloških mogućnosti na druge firme
koje ih mogu primenjivati. Firma ne učestvuje
direktno u nekom biznisu, ali umesto toga
ustupa svoju tehnologiju drugim firmama koji
mogu da je koriste. To podrazumeva i određen
transfer znanja i uzimanje licence u slučaju
patentirane tehnologije uključujući i izradu
probnih serija.
117.Tehnološki klaster
 KLASTER (engl. Cluster) označava grozd ili
hrpu, skupinu istovrsnih stvari.
 Klaster je rezultat kvalitativno i kvantitativnog
poboljšanja pozicioniranosti kako na domaćem
tako i na ino tržištu, predstavlja prostorno
funkcionalna i strategijski povezana preduzeća
i odgovarajućih institucija u istoj grani i u
određenom području.
 Preduzeća su povezana zajedničkim interesima,
uz međusobno delovanje po principu povratne
sprege.
 Zbog toga se klaster sastoji od pripadajućeg
industrijskog, naučnog, financijskog i državno-
upravnog središta.
 Zbir navedenih elemenata klastera, predstavlja
sveukupno veću vrednost, nego pojedinačno
preduzeće ili institucija, pa samim tim klaster
simbolizira sinergiju više istovrsnih elemenata.
118.Formiranje klastera u praksi
 Formiranje klastera u praksi se sprovodi
grupisanjem pojedinih delova (poslovnih
funkcija) društva, proizvodnje, marketinga,
istraživanja i razvoja, ili, celih društava unutar
jedne grane ili grupacije, u svrhu ostvarivanja
proizvoda i usluga takvih obelježja koja će biti
konkurentna na tržištu što je posebno važno u
izvozu proizvoda i usluga.
 Danas se klasteri primjenjuju u gotovo svim
delatnostima, u autoindustriji, informacijskoj,
drvoprerađivačkoj i metaloprerađivačkoj,
prehrambenskoj industriji.
 Klasteri su zasnovani na strategijom utvrđenim,
sistemskim vezama među preduzećima, koje
mogu biti građene na zajedničkim ili
komplementarnim proizvodima, procesima
proizvodnje, suštinskim tehnologijama,
potrebama za prirodnim resursima, zahtevima
za određenim kvalifikacijama i/ili distributivnim
kanalima.