ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ & ΔΙΑΛΟΓΟΙ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ No 10

Freeman
DYSON
- «H συνείδηση είναι ένα μυστήριο
ίδιο με την προέλευση της ζωής».
- «Ο Δαρβίνος δεν μας είπε όλη
την ιστορία».
- «Αν δεν καταλάβουμε τις εποχές
των παγετώνων δεν θα κατα-
λάβουμε το κλίμα».
- «Υπάρχει σκοπός στη ζωή και στο
σύμπαν, που περιέχει ενδείξεις
λειτουργιών σε τρία επίπεδα».
- «Τα μυστήρια του κόσμου δεν
είναι μόνο θέμα της επιστήμης
αλλά και της θρησκείας».
[ Πρώτη δημοσίευση στα Ελληνικά ]
Επιμέλεια : Αλέξανδρου ΤΖΙΟΛΑ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ για Συζητήσεις επι των Πάντων
Εκδίδεται στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
 ‘‘Είμαστε ένα απειλούμενο είδος !
Tα καλά έργα είναι σημαντικότερα από τη θεολογία’’.

Ο Freeman John Dyson, γεννήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 1923, είναι Αγγλοαμερικανός

θεωρητικός φυσικός και μαθηματικός, γνωστός για τις μελέτες του στην κβαντική ηλεκτροδυναμική,
τη φυσική στερεάς κατάστασης, την αστροφυσική και την πυρηνική μηχανική, και ευρύτερα για
τους οραματισμούς του σχετικά με το τεχνολογικό μέλλον της ανθρωπότητας στο Σύμπαν. Είναι
ομότιμος καθηγητής στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών του Πρίνστον.
Σε ηλικία 5 ετών υπολόγισε τον αριθμό των ατόμων στον Ήλιο. Γενικά στην παιδική του ηλικία είχε
δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους μεγάλους αριθμούς και για το Ηλιακό Σύστημα. Πολιτικά, ο
Ντάυσον λέει ότι «ανατράφηκε ως σοσιαλιστής».
Στις 25 Ιουλίου 1943 εντάχθηκε στον Τομέα Επιχειρησιακών Ερευνών (ORS) της Διοικήσεως
Βομβαρδιστικών της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας, όπου ανέπτυξε αναλυτικές μεθόδους
για τον βομβαρδισμό γερμανικών στόχων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον πόλεμο, ο
Ντάυσον έγινε δεκτός στο Κολέγιο Τρίνιτυ του Κέιμπριτζ, από όπου πήρε πτυχίο στα μαθηματικά.
Το 1947 ο Dyson δημοσίευσε δύο ερευνητικές εργασίες στη θεωρία των αριθμών.
Το 1949 ο Dyson απέδειξε την ισοδυναμία των δύο ξέχωρων τότε διατυπώσεων της κβαντικής
ηλεκτροδυναμικής (QED): Τα διαγράμματα του Φάινμαν (1918-1988) και τη μέθοδο των
τελεστών που είχαν αναπτύξει οι Σουίνγκερ και Τομονάγκα. Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ πείσθηκε
από τον Ντάυσον ότι η νέα θεωρία του Φάινμαν ήταν εξίσου έγκυρη με αυτή των Σουίνγκερ
και Τομονάγκα. Ο Οπενχάιμερ αντάμειψε τον Dyson με έναν ισόβιο διορισμό στο Ινστιτούτο
Προχωρημένων Σπουδών, «γιατί απέδειξε ότι έκανα λάθος», όπως είπε ο ίδιος ο Οπενχάιμερ !

e-Διάλογοι | σελ. 2
Το 1949, σε ένα σχετικό δημοσίευμα, ο Ντάυσον επινόησε τη σειρά Dyson. Αυτό ενέπνευσε τον
Τζων Γουώρντ (John Clive Ward) στο να φθάσει στην ταυτότητα Ward–Takahashi.
Το 1951 ο Ντάυσον, διορίστηκε καθηγητής της φυσικής στο Κορνέλ, παρά το ότι δεν είχε
διδακτορικό, ενώ το 1953 πήρε τη μόνιμη θέση στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών, στο
Πρίνστον, όπου ζει εδώ και 60 και πλέον χρόνια.
Από το 1957 ως το 1961 εργάσθηκε στο Πρόγραμμα Ωρίων, που αφορούσε τα διαστημικά ταξίδια
με χρήση πυρηνικής ενέργειας (εκρήξεων) ως προωθητικού μέσου. Ωστόσο, η Συνθήκη Μερικής
Απαγόρευσης Πυρηνικών Δοκιμών του 1963 (την οποία υποστήριξε ο ίδιος ο Ντάυσον) επέτρεπε
μόνο υπόγειες πυρηνικές δοκιμές, οπότε το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε.
Το 1958 ο Dyson ήταν επικεφαλής της ομάδας σχεδιασμού του TRIGA, ενός μικρού και εκ
σχεδιασμού ασφαλούς πυρηνικού αντιδραστήρα, ο οποίος χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο σε
νοσοκομεία και αλλού για την παραγωγή ραδιενεργών ισοτόπων για ιατρικές χρήσεις.
Μια δημοσίευση του Dyson που άνοιξε δρόμους ήρθε το 1966, όταν, μαζί με τον Άντριου Λέναρντ
και ανεξάρτητα από τους Lieb και Thirring, απέδειξε αυστηρά ότι η Απαγορευτική αρχή του
Πάουλι αποτελεί την κυριότερη αιτίας της σταθερότητας της στερεάς ύλης. Με άλλα λόγια, δεν
είναι η ηλεκτρομαγνητική άπωση μεταξύ των τροχιακών ηλεκτρονίων της εξώτατης στιβάδας αυτή
που αποτρέπει δύο τεμάχια ξύλου που αφήνονται το ένα πάνω στο άλλο να συγχωνευθούν σε ένα
ενιαίο κομμάτι, αλλά η απαγορευτική αρχή στην οποία υπακούουν τα ηλεκτρόνια και τα πρωτόνια,
που γεννά την κλασική μακροσκοπική δύναμη κάθετης αντιστάσεως. Στη φυσική συμπυκνωμένης
ύλης ο Dyson ανέλυσε επίσης την αλλαγή φάσεως στο πρότυπο του Ising στη μία διάσταση και τα
κύματα spin.
Στα καθαυτό μαθηματικά ο Dyson ερεύνησε ποικιλία θεμάτων στην τοπολογία, στην ανάλυση,
στη θεωρία των αριθμών και στους τυχαίους πίνακες.
Περί το 1979 ο Dyson συνεργάσθηκε με το Ινστιτούτο για την Ενεργειακή Ανάλυση σε μελέτες
του κλίματος. Αυτή η ομάδα, υπό τη διεύθυνση του Άλβιν Γουάινμπεργκ, πρωτοπόρησε στις
διεπιστημονικές μελέτες του κλίματος.
Η Σειρά Dyson, η λύση μιας εκπεφρασμένα χρονοεξαρτώμενης εξισώσεως Σρέντινγκερ με
διαδοχικές προσεγγίσεις, και ο αντίστοιχος τελεστής (Dyson time-ordering operator) T ,
μια μεγάλης σημασίας έννοια στη μαθηματική θεμελίωση της κβαντομηχανικής, είναι επίσης
ονομασμένες από τον Φρήμαν Ντάυσον.
Ο Dyson έχει να παρουσιάσει έργο και στα καθαρά μαθηματικά. Η έννοια του «μετασχηματισμού
του Dyson» στην προσθετική θεωρία των αριθμών οδήγησε σε ένα από τα σημαντικότερα λήμματα
του θεωρήματος του Ολιβιέ Ραμαρέ ότι κάθε άρτιος ακέραιος αριθμός μπορεί να γραφεί ως
άθροισμα το πολύ έξι πρώτων αριθμών.
Ο Dyson κέρδισε πολλά επιστημονικά βραβεία, αλλά ποτέ Βραβείο Νόμπελ.
Το 2012 δημοσίευσε με τον Γουίλιαμ Πρες (William H. Press) ένα θεμελιώδες νέο αποτέλεσμα για
το Δίλημμα του φυλακισμένου στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών.

Οι φίλοι και συνάδελφοί του περιγράφουν τον Dyson ως ντροπαλό και ταπεινόφρονα, με
μια πλευρά αντιλογίας την οποία οι φίλοι του βρίσκουν αναζωογονητική και οι διανοητικοί
του αντίπαλοι απελπιστική. «Η αίσθησή μου είναι πως, όταν σχηματίζεται συναίνεση σε ένα
θέμα, όπως ο πάγος στην επιφάνεια μιας λίμνης, ο Dyson θα κάνει ό,τι μπορεί για να ψάξει
και τον πάγο», είχε πει ο Στήβεν Γουάινμπεργκ. Ο νευρολόγος και συγγραφέας Όλιβερ Σακς
είπε: «Μια αγαπημένη λέξη του Φρήμαν για την έρευνα και τη δημιουργικότητα είναι το

e-Διάλογοι | σελ. 3
 Κατοικίσιμος δακτύλιος γυρω από την Γη.

ανατρεπτικός. Αισθάνεται πως είναι μάλλον σημαντικό όχι μόνο να μην είσαι ορθόδοξος,
αλλά να είσαι και ανατρεπτικός, και το έχει κάνει αυτό σε όλη του τη ζωή.» Στο βιβλίο του
‘‘Η περί Θεού αυταπάτη’’ (2006) ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς επικρίνει τον Ντάυσον επειδή
αποδέχθηκε το θρησκευτικό Βραβείο Τέμπλετον το 2000: «Θα θεωρείτο ως μια υιοθέτηση
της θρησκείας από έναν εκ των πλέον διακεκριμένων φυσικών του κόσμου.» Ωστόσο, ο Dys-
on είχε διακηρύξει το 2000 ότι είναι Χριστιανός, που δεν ανήκει σε κάποια συγκεκριμένη
Εκκλησία, και έχει διαφωνήσει με τον Ντόκινς σε αρκετές περιπτώσεις, όπως όταν επέκρινε
την κατανόηση του τελευταίου για τη θεωρία της εξέλιξης.
Ο Ντάυσον παραδέχεται ευχαρίστως ότι έχει τόσο επιτυχίες, όσο και αποτυχίες στις
προβλέψεις του για το μέλλον, αλλά «είναι καλύτερο να αστοχήσεις, παρά να είσαι ασαφής».
«Για να ανταποκριθεί στις υλικές ανάγκες του κόσμου, η τεχνολογία δεν αρκεί να είναι
όμορφη, αλλά πρέπει να είναι και φθηνή.»

Η προέλευση της ζωής

Ο Dyson προτιμά την άποψη της διπλής προελεύσεως: Η ζωή πρώτα εμφανίσθηκε ως
κύτταρα, μετά σχημάτισε ένζυμα και τελικά, αρκετά αργότερα, τα γονίδια. Αυτή η ιδέα
προτάθηκε αρχικώς από τον Ρώσο Αλεξάντρ Οπάριν. Ο Τζ. Μπ. Σ. Χαλντέιν ανέπτυξε την
ίδια θεωρία ανεξάρτητα. Ο Dyson απλούστευσε τα πράγματα, λέγοντας ότι η ζωή εξελίχθηκε
σε δύο στάδια, που απείχαν πολύ χρονικά μεταξύ τους. Θεωρεί πολύ απίθανο να μπόρεσαν
να αναπτυχθούν πλήρη γονίδια σε μια διαδικασία, εξαιτίας της βιοχημείας. Προτείνει ότι
σε ένα πρωτόγονο κύτταρο με την παρουσία των ATP and AMP, το DNA σχηματίσθηκε
για πρώτη φορά τυχαία, εξαιτίας της ομοιότητάς του με τα παραπάνω μόρια. Τα σύγχρονα

e-Διάλογοι | σελ. 4
κύτταρα περιέχουν ATP και AMP, ενώσεις που μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, αλλά επιτελούν
πολύ διαφορετικές λειτουργίες: Η ATP μεταφέρει ενέργεια σε όλο το κύτταρο, ενώ η AMP
είναι μέρος του RNA και του γενετικού εξοπλισμού. Ο Dyson πρότεινε ότι σε ένα πρωτόγονο
κύτταρο που περιείχε τις ATP και AMP, το RNA και η αναπαραγωγή εμφανίσθηκαν τυχαία,
με την εκτέλεση του πειράματος του Eigen.
Δυστυχώς δεν υπάρχει ευθεία απόδειξη για κάτι τέτοιο. Τα πρώτα κύτταρα στην ιστορία ήταν ίσως
απλώς σταγόνες νερού, που συγκρατούνταν από την επιφανειακή τάση και ήταν γεμάτες με ένζυμα
και χημικές αντιδράσεις, με έναν πρωτόγονο τρόπο αναπτύξεως ή αναπαραγωγής: όταν μια σταγόνα
μεγάλωνε υπερβολικά, χωριζόταν σε δύο σταγόνες. Πολλά πολύπλοκα μόρια σχηματίστηκαν σε
αυτές τις «μικρές οικονομίες» και η πιθανότητα ότι τα γονίδια πρωτοεμφανίσθηκαν μέσα τους θα
ήταν πολύ μεγαλύτερη από ό,τι στο προβιωτικό περιβάλλον.

Σφαίρα Ντάυσον
Σε μία συνέντευξη του τον Οκτώβριο του 1978 είπε :
«Θα έπρεπε να αναμένεται ότι μέσα σε λίγες χιλιάδες χρόνια μετά την είσοδό του στο στάδιο της
βιομηχανικής αναπτύξεως, το κάθε ευφυές είδος ζωής θα κατασκεύαζε και θα ζούσε σε μια τεχνητή
βιόσφαιρα που θα περιέβαλλε τελείως τον αστέρα του.»
Το 1960 ο Dyson έγραψε μια σύντομη δημοσίευση στο περιοδικό Science με τίτλο «Search for Ar-
tificial Stellar Sources of Infrared Radiation» («Αναζήτηση τεχνητών αστρικών πηγών υπέρυθρης
ακτινοβολίας»).Σε αυτή διατύπωνε την υπόθεση ότι ένας τεχνολογικά προηγμένος εξωγήινος
πολιτισμός ίσως να περιβάλει τον αστέρα του πλανητικού του συστήματος με τεχνητές δομές
προκειμένου να μεγιστοποιήσει τη σύλληψη της διαθέσιμης αστρικής ενέργειας. Τελικώς, ο
πολιτισμός θα περιέβαλλε τελείως τον αστέρα, συλλαμβάνοντας σχεδόν όλη την ηλεκτρομαγνητική

e-Διάλογοι | σελ. 5
ακτινοβολία του με μήκη κύματος από το ορατό φως και κάτω, και ακτινοβολώντας θερμότητα
προς τα έξω ως θερμική υπέρυθρη ακτινοβολία. Για τον λόγο αυτό, μία μέθοδος για την αναζήτηση
εξωγήινης νοημοσύνης θα ήταν η αναζήτηση εκτεταμένων σωμάτων-πηγών υπερύθρου.
Ο Dyson σκέφθηκε αυτές τις δομές ως σμήνη διαστημικών αποικιών στο μέγεθος αστεροειδούς,
αν και οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας προτιμούν μια συμπαγή δομή. Σε κάθε περίπτωση,
αυτό αποκαλείται συχνά «σφαίρα Ντάυσον, παρά το ότι ο ίδιος ο Dyson προτιμούσε τον όρο
«κέλυφος». Ο Dyson ανάφερε ότι ο όρος «τεχνητή βιόσφαιρα» στη δημοσίευση υπονοούσε τόπο
κατοικίας ζωικών ειδών και όχι σχήμα. Η γενική έννοια ενός τέτοιου ενεργειακού κελύφους είχε
ωστόσο διατυπωθεί δεκαετίες νωρίτερα από τον συγγραφέα Όλαφ Στάπλεντον (1886-1950) στο
μυθιστόρημά του Star Maker, το οποίο έχει αναφέρει ο Dyson δημόσια ως πηγή του.
Μεταφυσική
Ο Dyson έχει προτείνει ένα είδος κοσμικής μεταφυσικής του νου. Στο βιβλίο του ‘‘Infinite in All Di-
rections’’ (1988) γράφει για τρία επίπεδα νου: «Το Σύμπαν περιέχει ενδείξεις νοητικών λειτουργιών
σε τρία επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο είναι το επίπεδο των στοιχειωδών φυσικών διεργασιών
στην κβαντομηχανική. Η ύλη στην κβαντομηχανική [...] κάνει συνεχώς επιλογές ανάμεσα σε
εναλλακτικές δυνατότητες σύμφωνα με πιθανοκρατικούς νόμους. [...] Το δεύτερο επίπεδο στο
οποίο ανιχνεύουμε νοητικές λειτουργίες είναι το επίπεδο της άμεσης ανθρώπινης εμπειρίας. [...]
Είναι λογικό να πιστέψουμε στην ύπαρξη ενός τρίτου επιπέδου νου, μιας νοητικής συνιστώσας
του Σύμπαντος. Αν πιστέψουμε σε αυτή τη νοητική συνιστώσα και την αποκαλέσουμε «Θεό», τότε
μπορούμε να πούμε ότι είμαστε μικρά κομματάκια της νοητικής σκευής του Θεού.»
Κλιματική αλλαγή
Ο Dyson συμφωνεί ότι υπάρχει ανθρωπογενής υπερθέρμανση του πλανήτη, έχοντας γράψει ότι:

e-Διάλογοι | σελ. 6
«[μία] από τις κύριες αιτίες της επιπλέον θερμάνσεως είναι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα
στην ατμόσφαιρα λόγω της καύσεως από εμάς ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο, το κάρβουνο
και το φυσικό αέριο.» Ωστόσο, πιστεύει ότι τα υπάρχοντα μοντέλα προσομοιώσεων του κλίματος
δεν περιλαμβάνουν μερικούς σημαντικούς παράγοντες και επομένως τα αποτελέσματα θα περιέχουν
υπερβολικό σφάλμα για να προβλέπουν αξιόπιστα μελλοντικές τάσεις.
Ο Dyson έχει υποστηρίξει ότι οι πολιτικές προσπάθειες για τη μείωση των αιτίων της κλιματικής
αλλαγής αποσπούν την προσοχή από άλλα παγκόσμια προβλήματα, που θα έπρεπε να είχαν
προτεραιότητα.
Από τότε που πρωτοενδιαφέρθηκε για τις κλιματολογικές μελέτες (δεκαετία του 1970), ο Dyson
έχει υποστηρίξει ότι τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα μπορούσαν
να ελεγχθούν με τη φύτευση δένδρων ταχείας αναπτύξεως. Υπολογίζει ότι θα χρειάζονταν ένα
τρισεκατομμύριο δένδρα για να απορροφήσουν το αέριο από την ατμόσφαιρα.
Σε συνέντευξή του το 2014, δήλωσε ότι “αυτό για το οποίο έχω πεισθεί είναι ότι δεν κατανοούμε το
κλίμα... Θα χρειασθεί πολλή και πολύ σκληρή δουλειά προτού αυτό το ζήτημα επιλυθεί”.
Ο Dyson ήταν αντίθετος στον Πόλεμο του Βιετνάμ, στον Πόλεμο του Κόλπου και στην εισβολή
στο Ιράκ (2003). Υπεστήριξε τον Μπαράκ Ομπάμα στην προεδρική εκλογή του 2008 και οι The New
York Times τον είχαν περιγράψει ως πολιτικά φιλελεύθερο. Υπήρξε ένας από τους 29 κορυφαίους
Αμερικανούς επιστήμονες που έγραψαν μία ισχυρά υποστηρικτική ανοικτή επιστολή προς τον
Ομπάμα σχετικά με την πυρηνική συμφωνία του με το Ιράν το 2015.

Ο ρόλος της αποτυχίας

«Δεν είναι δυνατό να αποκτήσεις μια καλή τεχνολογία που να λειτουργεί χωρίς έναν τεράστιο
αριθμό αποτυχιών. Είναι παγκόσμιος γενικός κανόνας. Αν δείτε την ιστορία του ποδηλάτου,
υπήρξαν χιλιάδες παράδοξα μοντέλα που κατασκευάστηκαν και δοκιμάστηκαν προτού βρεθεί το
ένα που πραγματικά δούλευε. Δεν θα μπορούσατε ποτέ να σχεδιάσετε ένα ποδήλατο θεωρητικώς.
Ακόμα και τώρα, αφού κατασκευάζονται επί έναν αιώνα, είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουμε
γιατί λειτουργούν καλά – είναι δύσκολο ακόμα και να διατυπωθεί ως μαθηματικό πρόβλημα.
Αλλά μόνο με τη δοκιμή και το λάθος ανακαλύψαμε πώς να το κατασκευάζουμε, και το λάθος είχε
ουσιώδη ρόλο.»
Επιστήμη και θρησκεία
Ο Dyson είναι ένας Χριστιανός που δεν ανήκει σε συγκεκριμένη «Εκκλησία», έχοντας
παρακολουθήσει διάφορες, από την Πρεσβυτεριανή μέχρι τη Ρωμαιοκαθολική. Σχετικά με τα
δογματικά ή τα χριστολογικά ζητήματα, είχε δηλώσει: «Δεν είμαι ούτε άγιος, ούτε θεολόγος. Για
εμένα, τα καλά έργα είναι σημαντικότερα από τη θεολογία.»
«Η επιστήμη και η θρησκεία είναι δύο παράθυρα, μέσα από τα οποία οι άνθρωποι κοιτάζουν,
προσπαθώντας να κατανοήσουν το μεγάλο Σύμπαν έξω, να κατανοήσουν το γιατί υπάρχουμε. Τα
δύο αυτά παράθυρα δίνουν διαφορετική θέα, αλλά βλέπουν προς το ίδιο Σύμπαν. Αμφότερες οι
θέες είναι μονόπλευρες, καμιά δεν είναι πλήρης. Αμφότερες αφήνουν έξω ουσιώδη χαρακτηριστικά
του πραγματικού κόσμου. Και αμφότερες είναι άξιες σεβασμού. Προβλήματα ανακύπτουν όταν
είτε η επιστήμη, είτε η θρησκεία διεκδικούν γενική αρμοδιότητα, όταν είτε το θρησκευτικό, είτε
το επιστημονικό δόγμα ισχυρίζεται ότι είναι αλάθητο. Οι θρησκευτικοί δημιουργιστές και οι
επιστημονικοί υλιστές είναι εξίσου δογματικοί και αναίσθητοι. Με την υπεροψία τους βλάπτουν
τόσο την επιστήμη όσο και τη θρησκεία, απαξιώνοντάς τις. Τα μέσα ενημερώσεως υπερβάλλουν

e-Διάλογοι | σελ. 7
 Κατοικίσιμος δακτύλιος γυρω από την Γη.

τους αριθμούς και τη σημασία τους, και σπανίως αναφέρουν το γεγονός ότι η μεγάλη πλειονότητα
των θρησκευόμενων ανθρώπων ανήκουν σε μετριοπαθή δόγματα, που σέβονται την επιστήμη, ή το
γεγονός ότι η μεγάλη πλειονότητα των επιστημόνων συμπεριφέρονται στη θρησκεία με σεβασμό,
όσο η θρησκεία δεν διεκδικεί δικαιοδοσία σε επιστημονικά ζητήματα».
Αν και ο Dyson έχει δηλώσει ότι είναι Χριστιανός, χαρακτηρίζει τον εαυτό του αγνωστικιστή ως
προς ειδικότερα ζητήματα της πίστεώς του. Για παράδειγμα, το παρακάτω είναι απόσπασμα από
την κριτική του βιβλίου ‘‘The God of Hope and the End of the World’’ του Τζων Πόλκινγκχορν από
τον Dyson:
«Είμαι ο ίδιος Χριστιανός, μέλος μιας κοινότητας που δημιούργησε και διατηρεί μια αρχαία
κληρονομιά σπουδαίας λογοτεχνίας και σπουδαίας μουσικής, παρέχει βοήθεια και συμβουλές σε
νέους και γέρους όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα, εκπαιδεύει τα παιδιά στην ηθική ευθύνη, και
λατρεύει τον Θεό με τον δικό της τρόπο. Αλλά βρίσκω τη θεολογία του Πόλκινγκχορν ως σύνολο
υπερβολικά στενή για τα γούστα μου. Δεν χρησιμοποιώ μια θεολογία που ισχυρίζεται ότι γνωρίζει
τις απαντήσεις σε βαθιά ερωτήματα, αλλά βασίζει τα επιχειρήματά της πάνω στις πεποιθήσεις μιας
και μόνο φυλής. Είμαι ένας θρησκευόμενος Χριστιανός, αλλά όχι ένας πιστός Χριστιανός. Για εμένα,
το να λατρεύεις τον Θεό σημαίνει να αναγνωρίζεις ότι νους και ευφυία είναι υφασμένες μέσα στον
ιστό του Σύμπαντός μας, με τρόπο που υπερβαίνει ολοκληρωτικά την κατανόησή μας.»

e-Διάλογοι | σελ. 8
 Freeman Dyson : Παρέμεινα σιωπηλός 30 χρόνια,
τώρα ήρθε η ώρα να μιλήσω.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ (15 - 6 - 2018) :
EΡΩΤΗΣΗ : Ένα από τα πράγματα που μου
αρέσει πολύ για εσάς είναι ότι δεν φοβάστε να
διαφωνείτε ακόμη και απέναντι σε ένα κοινώς
αποδεκτό ζήτημα. Ο στενός συνάδελφός σας,
Steve Weinberg, δήλωσε σχετικά με εσάς, “ο
Freeman Dyson θα κάνει τα πάντα για να ψαξει
και τον πάγο”. Από πού νομίζεις ότι απέκτησες
αυτή την διερευνητική ικανότητα;
Freeman DYSON : Υποθέτω ότι ξεκίνησε όταν
ήμουν πολύ μικρό παιδί. Στην Αγγλία, όπου
μεγάλωσα, υπήρχαν οι άνθρωποι που έπαιζαν
με όπλα ή έπαιζαν ποδόσφαιρο, αυτή ήταν η
πλειοψηφία και απ’ την άλλη υπήρχε η μειονότητα
που ήταν άνθρωποι σαν εμένα που περνούσαν το
χρόνο διαβάζοντας βιβλία. Πάντα αισθανόμουνα
ότι είμαστε ένα απειλούμενο είδος. Ήμουν πάντα
συνηθισμένος να συμμετέχω σε μια απειλητική
μειονότητα όταν ήμουν νέος και υποθέτω ότι
κράτησε.
ΕΡΩΤ : Υποθέτω ότι είναι σημαντικό για σας
να μην αποδέχεστε τα πράγματα έτσι όπως
φαίνονται;
Freeman DYSON : Ναι. Φυσικά, διάβασα
πολλούς σκεπτικιστές. Οι άνθρωποι που διάβασα
περισσότερο ως έφηβος ήταν ο Robin Holliday,
ο βιολόγος και ο Bertrand Russell και ο Alfred
Whitehead. Αυτοί ήταν όλοι αιρετικοί με τον ένα
ή τον άλλο τρόπο.
ΕΡΩΤ : Εξετάζοντας τη συνεισφορά τη δική σας,
του Niels Bohr, του Robert Oppenheimer και του
Albert Einstein στον πολιτισμό μας, ανησυχείτε
μήπως συνέβαλαν αρνητικά, αν κοιτάξουμε από
την σκοπιά της πυρηνικής τους κληρονομιάς;
Freeman DYSON : Ναι φυσικά, αλλά δεν θα το
έλεγα αρνητικό. Φυσικά, είναι όλοι διαφορετικοί,
αλλά νομίζω ότι όλοι έκαναν πολύ θετικές
συνεισφορές, ιδιαίτερα του Αϊνστάιν. Θέλω να
e-Διάλογοι |
Ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες
του 20ου αιώνα, ο Freeman Dyson, είναι
εξίσου γνωστός για τη σημαντική συμβολή
του στην επιστήμη, καθώς και για το ότι
αντιμάχεται στις κρίσιμες υποθέσεις καθ ‘όλη
τη διάρκεια της ζωής του.
Πάνω από έξι δεκαετίες, έχτισε ένα πλήθος
ιδεών, που τον κατατάσσουν στους πιο
γνωστούς φυσικούς, μαθηματικούς και
διανοούμενους της εποχής μας. Αν τον
εξετάσει κανείς σφαιρικά, αισθάνεται ότι ο
Dyson έχει ζήσει μια διπλή ζωή.
Από τη μία πλευρά, παίζοντας το ρόλο του
φιλόσοφου, και από την άλλη, σαν ένας
επιστήμονας που ασχολείται με μερικά από τα
πιο σύνθετα προβλήματα των μαθηματικών,
όλα χωρίς διδακτορικό δίπλωμα.
Στο τελευταίο μέρος του 20ού αιώνα, ο Dys-
on έγινε γνωστός για την ύπαρξη κάποιων
απίστευτα κερδοσκοπικών και θαυμάσιων
ιδεών, από την εξαιρετικά φανταστική «σφαίρα
του Dyson» έως το εξίσου εμπνευσμένο
«δέντρο του Dyson», που πυροδότησε έντονη
συζήτηση μεταξύ επιστημονικών κύκλων σε
ολόκληρο τον κόσμο.
Αλλά αυτό που έγινε πιο γνωστό κατά την
τελευταία δεκαετία είναι η ικανότητά του να
υποστηρίξει τις αιρετικές του απόψεις για την
αλλαγή του κλίματος. Η πεποίθησή του ότι
οι κλιματικές αλλαγές συμβαίνουν, αλλά δεν
έχουμε ιδέα για το γιατί ή για το πώς, δεν έχει
τελειώσει στην επιστημονική κοινότητα.
Κοντεύοντας την εκατονταετηρίδα του, ο
Freeman Dyson είναι τώρα φουριόζος για
άλλη διαμάχη. Αυτή τη φορά, είναι η ευρέως
αποδεκτή θεωρία του Δαρβίνου γύρω από
την εξέλιξη που είναι ο στόχος του. Στα
94, ο Dyson είναι έτοιμος να αψηφήσει τα
καθιερωμένα για άλλη μια φορά.
σελ. 9
Πέντε διάσημα και ισάξια μυαλά της επιστήμης : Hans Bethe, Freeman Dyson, Richard Garwin, Steven Weinberg and
Murray Gell-Mann.
πω ότι ήταν ένας πραγματικός πολιτικός καθώς
και ένας επιστήμονας, ήξερε πώς να παίξει με το
πλήθος, και το έκανε πολύ καλά. Θα έλεγα, όποιος
αναλαμβάνει σημαντικό ρόλο στην πολιτική και
ιδιαίτερα στις στρατιωτικές υποθέσεις, πρέπει να
κάνει δύσκολες επιλογές. Έτσι, ανεξάρτητα από το
πώς σου βγαίνει στο τέλος, πάντα λυπάσαι για κάτι
που μπορεί να είχει κάνει καλύτερα.
ΕΡΩΤ : Νομίζετε ότι το ego των επιστημόνων
μερικές φορές εμποδίζει την καλή δουλειά;
Freeman DYSON : Ναι. Θα έλεγα αρκετά συχνά.
Από την άλλη πλευρά, το εγώ βοηθά επίσης. Τους
ταιριάζουν και οι δύο περιπτώσεις! Κάνει τους
ανθρώπους να έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση
και τείνουν να πιστεύουν πράγματα που είναι
ανοησίες, και από την άλλη, τους δίνει την
εμπιστοσύνη να πηγαίνουν με τόλμη στο μέλλον.
Έτσι χρειάζεστε και τα δύο.
ΕΡΩΤ : Εάν σας απονέμονταν το βραβείο Νόμπελ
για κάτι στην καριέρα σας, ποιο συγκεκριμένο
επίτευγμα νομίζετε ότι θα ήταν κατάλληλο;
Freeman DYSON : Δεν έχω κερδίσει ποτέ ένα
βραβείο Νόμπελ, αυτό δεν είναι το style μου.
Έχω μια μικρή προσοχή, λύνω προβλήματα για
ευχαρίστησή μου, αλλά δεν κάνω βαθιές σκέψεις
για τη φύση. Δεν νομίζω ότι κάποια δουλειά μου
είναι ποιότητας Νόμπελ.
e-Διάλογοι |
ΕΡΩΤ : Από τα επιστημονικά επιτεύγματα στον
γνωστικό σας τομέα, τις τελευταίες δεκαετίες,
που θα λέγατε ότι το βραβείο Νόμπελ ήταν το
πιο διακριτικό για εσάς;
Freeman DYSON : Λοιπόν, φυσικά, σκέφτομαι
αυτά που δεν δόθηκαν. Ήταν σκάνδαλο ότι ο Ste-
phen Hawking δεν έλαβε το βραβείο Νόμπελ. Θα
έπρεπε να το είχε πάρει πριν από τριάντα χρόνια.
Και κάθε χρόνο περίμενα να δω αν ο Stephen
το έπαιρνε αλλά ποτέ δεν το πήρε. Αυτό ήταν
ένα σκάνδαλο. Δεν ξέρω γιατί οι άνθρωποι δεν
εκτίμησαν το έργο του. Ήταν ένας σπουδαίος
επιστήμονας καθώς επίσης και ένας μεγάλος
άνθρωπος.
ΕΡΩΤ : Τον γνωρίσατε;
Freeman DYSON : Ναί. Έμεινα σε ένα ξενοδοχείο
στο Τόκιο και ο Stephen Hawking ήταν κι αυτός
εκεί και έμεινε μάλιστα στο ίδιο ξενοδοχείο.
Ήθελε να κάνει μια βόλτα για να δει το Τόκιο,
έτσι του είπα ότι θα ήμουν ευτυχής αν πάω μαζί
του.
Περπατήσαμε, λοιπόν, με την αναπηρική
πολυθρόνα του, στους δρόμους του Τόκιο και
ένα μεγάλο πλήθος Ιαπώνων μας ακολουθούσαν
σιωπηλά, σανχνα ήθελαν να αγγίξουν την
αναπηρική καρέκλα, λες κα ήταν κάτι μαγικό. Ο
λαός της Ιαπωνίας τον λάτρευε σαν θεό.
Το βρήκα ευχάριστο ενώ και ο Stephen το
σελ. 10
απολάμβανε. Είχε μια αίσθηση του χιούμορ, έτσι
έπαιξε με το πλήθος, όπως και ο Αϊνστάιν.
ΕΡΩΤ : Ναι, μπορώ να φανταστώ ότι έχουν αρκετά
παρόμοια χαρακτηριστικά. Την πρώτη φορά που
άκουσα για εσάς, με την περιορισμένη τεχνική μου
επάρκεια στην επιστήμη, ήμουν ενθουσιασμένος
και ενθουσιασμένος από την ιδέα της Σφαίρας
Dyson. Και νομίζω ότι είναι μια ιδέα που έχει
καταγραφεί στη φαντασία της λαϊκής επιστήμης.
Freeman DYSON : Λοιπόν, είναι πραγματικά
αστείο. Ήταν μια παρανόηση. Χρησιμοποίησα τη
λέξη βιόσφαιρα που σημαίνει περιβάλλον για ζωή.
Πρότεινα να ψάξουμε για θερμική ακτινοβολία
που θα ήταν ένδειξη ενός προηγμένου πολιτισμού
κάπου στον ουρανό, οπότε πρέπει να κοιτάξουμε
με υπέρυθρα τηλεσκόπια για θερμική ακτινοβολία
και ότι αυτό που ψάχνουμε είναι μία σημαντική
βιόσφαιρα στην οποία οι διαμένοντες εκεί θα
μπορούσαν να ζήσουν.
Λέγοντας «βιόσφαιρα» παρεξηγήθηκε ως μια
μεγάλη σφαιρική μπάλα που δεν είχε καμία σχέση
e-Διάλογοι |
με αυτό. Έτσι το όλο πράγμα υποτιμήθηκε.
Αλλά φυσικά, ήταν μια σοβαρή πρόταση να
αναζητήσουμε αυτήν την υπέρυθρη ακτινοβολία,
και αυτό έγινε περίπου είκοσι χρόνια αργότερα.
Το αρχικό σχέδιο προτάθηκε το 1960 νομίζω και
γύρω στο 1980 είχαμε ένα μικρό δορυφορικό
τηλεσκόπιο στον ουρανό, το IRAS (the infra-
red astronomy telescope) το οποίο έκανε την
πρώτη έρευνα ουρανού ψάχνοντας για θερμική
ακτινοβολία.
Και φυσικά, το αστείο είναι ότι βρήκαμε τον
ουρανό να είναι γεμάτος από τέτοια. Υπάρχει
σε εκατομμύρια και το πρόβλημα είναι ότι όλη η
ακτινοβολία είναι φυσική γιατί προέρχεται από
νεαρά αστέρια τα οποία συμπυκνώνονται από
σύννεφα σκόνης και έτσι έχουν ακόμα τη σκόνη
γύρω τους.
Έτσι, αντί να λάμπουν με ορατό φως, αυτό
που βλέπετε είναι στην πραγματικότητα η
ακτινοβολία θερμότητας από τη σκόνη. Έτσι, η
αναζήτηση εξωγήινων δεν ήταν επιτυχής.
σελ. 6

ΕΡΩΤ : Αλλά εξακολουθούμε να αναζητούμε
εξίσου την ανωμαλία. Δεν είμαι σίγουρος αν έχετε
ακούσει για το αστέρι της Τάμμπι.
Freeman DYSON : Έχω πράγματι, αυτό είναι ένα
άλλο κομμάτι της διαφημιστικής εκστρατείας
φυσικά. Είναι ένα συναρπαστικό μυστήριο, αλλά
ο ουρανός είναι γεμάτος μυστηριώδη αντικείμενα
που δεν καταλαβαίνουμε. Πρέπει να παρατηρήσετε
για αρκετά χρόνια συνήθως για να μάθετε τι
συμβαίνει. Με το αστέρι της Τάμπι (Tabby’s star),
είναι συναρπαστικό, αλλά δεν είναι τίποτα πολύ
εντυπωσιακό και είναι υπερβολικά υπερβολικό.
ΕΡΩΤ : Γιατί το λέτε αυτό; Εφόσον προκαλεί την
παρατήρηση πολλών επιστημόνων γιατί λέτε ότι
είναι υπερβολή;
Freeman DYSON : Θέλω να πω τον τρόπο με τον
οποίο συζητείται στο διαδίκτυο και στη δημοφιλή
λογοτεχνία, θεωρείται κάτι εξαιρετικό, αλλά δεν
είναι. Είναι ένα από τα πολλά τέτοια αντικείμενα
που βλέπουμε και σταδιακά θα ανακαλύψετε τι
συμβαίνει.
e-Διάλογοι |
ΕΡΩΤ : Θέλω να σας κάνω μια παραπομπή,
“η επιστήμη μπορεί να σου φέρει το Big Bang,
αλλά δεν μπορεί να σε πάει πέρα από αυτό,
χρειάζεστε ένα άλλου είδους σύστημα για να το
περιεργαστείς”. Πιστεύετε ότι τα μυστήρια του
κόσμου μπορούν να απαντηθούν μόνο από την
επιστήμη;
Freeman DYSON : Όχι, σίγουρα δεν συμβαίνει
με την επιστήμη. Έχουμε όλες τις πηγές γνώσης:
τη λογοτεχνία, την ιστορία, την τέχνη, την
αρχιτεκτονική, όλα τα είδη θαυμάσιων πράξεων
που αποτελούν μέρος του ανθρώπινου πολιτισμού
που χρειαζόμαστε για να βρούμε τη θέση μας στο
σύμπαν.
Όχι μόνο η επιστήμη, η επιστήμη είναι ένα μικρό
κομμάτι της. Συμβαίνει να προχωράμε πολύ
γρήγορα τα τελευταία χρόνια.
Αλλά η θρησκεία, φυσικά, είναι επίσης σημαντική,
και η θρησκεία είναι πολύ βαθύτερη στον
πολιτισμό μας από την επιστήμη.
ΕΡΩΤ : Εξετάζοντας με τον μακρύ φακό της
επιστήμης και την ιστορία και τον πολιτισμό που
μας έφερε και την κατανόηση του σύμπαντος
μας, πώς βλέπετε την εξέλιξη και την εξέλιξη
της ανθρωπότητας ως είδος;
Freeman DYSON : Λοιπόν, θα έλεγα ότι είναι
θαυματουργό το πόσα έχουμε δημιουργήσει
και είναι ακόμα πολύ μυστηριώδες για το ότι οι
άνθρωποι είναι τόσο ικανοί.
Αν κοιτάξετε απλά τον αγώνα για την ύπαρξη
τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, όταν τις
περισσότερες φορές ζούσαμε σε σπηλιές τις
εποχές των παγετώνων, που έρχονταν και
έφευγαν, ήταν μια πολύ σκληρή και ανθεκτική
επιβίωση τις περισσότερες φορές.
Και για να επιβιώσουμε, γιατί να χρειαζόμασταν
τον Beethoven και γιατί να χρειαζόμασταν τον
Σαίξπηρ;
Είναι πολύ εκπληκτικό το γεγονός ότι η
πολιτιστική μας ζωή είναι τόσο πλούσια σε
σχέση με το πόσο λιτά ζούσαμε στα σπήλαια. Η
σημαντική εφεύρεση, κατά κάποιο τρόπο, για το
σελ. 7

ανθρώπινο είδος ήταν οι παππούδες.
Οι παππούδες ήταν η αρχή του πολιτισμού, όταν
μπορούσαμε να καθίσουμε γύρω από τη φωτιά
των σπηλαίων και οι παππούδες και οι γιαγιάδες
θα λέγαν ιστορίες στα παιδιά και οι γονείς θα
έβγαιναν στο κυνήγι. Έτσι τελικά, έχοντας τρεις
γενιές, ήταν αυτό που μας έκανε αυτό που είμαστε!
ΕΡΩΤ : Θέλω να σας ρωτήσω για μια άλλη
πρόταση που κάνατε εκτός από τη Σφαίρα Dys-
on. Είναι αυτή η ιδέα που είπατε πριν από λίγο
καιρό ότι τα δυνητικά έξυπνα όντα μπορεί να
είναι ικανά να σκεφτούν έναν άπειρο αριθμό
σκέψεων σε ένα ανοιχτό διαστελλόμενο σύμπαν.
Ξέρετε για ποια πρόταση μιλάω;
Freeman DYSON : Ναι καλά, φυσικά εκείνες
τις μέρες που το έγραψα, πριν από περίπου
τριάντα χρόνια, όλοι πίστευαν ότι το σύμπαν
επεκτείνεται γραμμικά με μια σταθερή ταχύτητα
ενός συγκεκριμένου αντικειμένου. Και τώρα
γνωρίζουμε ότι το σύμπαν επιταχύνεται - αυτή
είναι η ανακάλυψη των τελευταίων δέκα ετών
- και σε ένα επιταχυνόμενο σύμπαν όλα είναι
διαφορετικά, έτσι ώστε ολόκληρη η συζήτηση, στην
πραγματικότητα, τώρα είναι λάθος. Δεν νομίζω ότι
e-Διάλογοι |
γνωρίζουμε αρκετά για το επιταχυνόμενο σύμπαν
για να το ξεπεράσουμε και να δούμε πώς αλλάζει.
ΕΡΩΤ : Λέτε ότι λόγω της ιδέας ότι το σύμπαν
επιταχύνει μπορεί να αλλάξει την ιδέα σας για το
πώς σκέφτομαι και την ικανότητα σκέψης;
Freeman DYSON : Ναι. Με πολύ δραστικό τρόπο.
Είναι άσχημα τα νέα εάν πραγματικά επιταχύνουμε
συνεχώς στο μέλλον.
ΕΡΩΤ : Είναι η συνείδηση μια λέξη που είναι
ιδιαίτερα ελκυστική για σας; Είναι κάτι που σε
διεγείρει;
Freeman DYSON : Είναι σίγουρα ένα ενδιαφέρον
μυστήριο. Το θεωρώ ένα τεράστιο μυστήριο
το ίδιο σημαντικό με την προέλευση της ζωής.
Όλα τα μεγάλα μυστήρια, όπως η προέλευση
του ανθρώπινου είδους, είναι πράγματα που δεν
καταλαβαίνουμε, και η συνείδηση είναι μία από τις
μεγαλύτερες και το καταλαβαίνουμε τουλάχιστον
κατά κάποιο τρόπο.
Νομίζω ότι το κλειδί πρέπει να είναι η μελέτη των
μωρών. Το πραγματικό μυστήριο είναι αυτό που
συμβαίνει στο κεφάλι ενός μωρού έξι μηνών που
επιτρέπει στο μωρό να έχει αίσθηση για όλα τα
πράγματα που συμβαίνουν γύρω του.
Έτσι, αν μπορούμε με κάποιο τρόπο να μελετήσουμε
τα μυαλά των μωρών σε πραγματικές λεπτομέρειες,
θα μπορούσαμε να έχουμε μια αίσθηση για το πώς
η συνείδηση γεννιέται. Αλλά φυσικά, είμαστε πολύ
μακριά από το να μπορούμε να το κάνουμε αυτό.
ΕΡΩΤ : Εάν ήσασταν τριάντα χρόνια πίσω και
ήσασταν εξίσου καινοτόμος με τις προτάσεις
σας, τι είναι αυτό που θα προτείνατε σήμερα;
Freeman DYSON: Σκέφτομαι πολλά για την
εξέλιξη αυτή τη στιγμή. Συμβαίνει να με απασχολεί
η σύγκριση δύο αιρετικών στο θέμα της εξέλιξης.
Ο Motoo Kimura, ο οποίος ήταν Ιάπωνας βιολόγος
και ο Ursula Goodenough, Αμερικανός βιολόγος.
Και οι δύο είχαν αιρετικές ιδέες για την εξέλιξη
που νομίζω ότι ήταν πιθανώς σωστές.
Ετοιμάζω μια συζήτηση που διερευνά την ιδέα
ότι ο Δαρβίνος ήταν σωστός μέχρι στιγμής, αλλά
σελ. 8

δεν μας είπε όλη την ιστορία. Επειδή οι βιολόγοι
είναι πολύ αμυντικοί για τον Δαρβίνο. Αν πεις κάτι
επικριτικό για τον Δαρβίνο, θεωρείσαι ότι είσαι
εχθρός.
Είναι πολύ επικίνδυνο πράγμα το κουκούλωμα.
Έμεινα σιωπηλός για τριάντα χρόνια, όμως ίσως
ήρθε η ώρα να μιλήσω.
ΕΡΩΤ : Ακριβώς για να διευκρινίσουμε εδώ για
τους αναγνώστες μας, προφανώς, ανιχνεύετε
αστοχίες στη Θεωρία της Εξέλιξης του Δαρβίνου,
αλλά είπατε ότι «λέει την ιστορία μέχρι ένα
συγκεκριμένο σημείο». Τι εννοείτε με αυτό;
Freeman DYSON : Πίστευε ότι η εξέλιξη προήλθε
από την επιλογή. Αυτή είναι η συμβολή του
Δαρβίνου. Και είναι αλήθεια για τους μεγάλους
πληθυσμούς, αλλά έχει όρια. Τα όρια χρειάζονται
μεγάλους πληθυσμούς προκειμένου η επιλογή να
κυριαρχεί.
e-Διάλογοι |
Η ζωή σ΄ένα κατοικίσιμο δακτύλιο της σφαίρας Dyson.
Αν έχετε μικρούς πληθυσμούς, τότε η τυχαία
μετατόπιση είναι στην πραγματικότητα πιο
σημαντική από την επιλογή. Αυτή είναι η
θεωρία του Kimura. Ο Kimura την αποκαλούσε
«ουδέτερη θεωρία της εξέλιξης» και έγραψε ένα
βιβλίο το οποίο αγνοήθηκε ευρέως από όλους
τους ορθόδοξους βιολόγους.
Αλλά νομίζω ότι είχε δίκιο. Και στην
πραγματικότητα, συμβαίνει ότι οι μικροί
πληθυσμοί είναι πολύ σημαντικοί στην εξέλιξη.
Στην πραγματικότητα, πρέπει να έχετε έναν
μικρό πληθυσμό για να ξεκινήσετε ένα νέο είδος,
σχεδόν εξ ορισμού.
Έτσι, οι μικροί πληθυσμοί έχουν ένα ελεγχόμενο
αποτέλεσμα στην εκκίνηση νέων ειδών και επίσης
στην επέκταση παλαιών ειδών.
Επομένως, αυτό το ουδέτερο καθεστώς, όπου
η επιλογή δεν είναι σημαντική, μπορεί στην
πραγματικότητα να είναι η πραγματική κινητήρια
σελ. 9
δύναμη της εξέλιξης όταν φτάσετε σε ένα νέο
είδος. Και φυσικά, αν αυτό είναι αλήθεια, αλλάζει
την εικόνα με πολλούς τρόπους.

ΕΡΩΤ : Που νομίζετε ότι ο Richard Dawkins

έκανε λάθος;

Freeman DYSON : Θέλω να πω ας μιλάει για τον

εαυτό του, αλλά γενικά είναι πολύ δογματικός
πως η επιλογή κυριαρχεί και μίλησε για το Selfish
Gene (εγωιστικό γονίδιο) που είναι φυσιολογικό
φυσικά αν έχετε μεγάλο πληθυσμό. Αν έχετε
μικρούς πληθυσμούς, όχι τόσο πολύ, τα γονίδια
έρχονται και πηγαίνουν ως επί το πλείστον τυχαία.
Ο Δαρβίνος κατάλαβε τη δυσκολία. Έβαλε το
ερώτημα «γιατί η φύση είναι τόσο διαφορετική;»,
ρώτησε, «γιατί έχουμε εκατομμύρια είδη;»
Ο Δαρβίνος ρώτησε την ερώτηση με όμορφο
τρόπο «γιατί ο Θεός αγάπησε τα σκαθάρια;
Υπάρχουν μισό εκατομμύριο είδη σκαθαριών, γιατί
ο Θεός έκανε τόσα πολλά; “ Και είναι δύσκολο να
το καταλάβεις με βάση την επιλογή.
Εάν η επιλογή ήταν κυρίαρχη, τότε θα περίμενε
κανείς ότι θα υπήρχαν μερικά είδη σκαθαριών που
θα επικρατούσαν. Freeman DYSON : Ναί. Εννοώ ότι δεν
Tα καλύτερα προσαρμοσμένα θα επιβιώσουν και καταλαβαίνουμε το κλίμα. Τα πιο ακραία
τα άλλα θα εξαφανιστούν. Αλλά στον πραγματικό παραδείγματα της κλιματικής αλλαγής ήταν
κόσμο, έχετε αυτόν τον τεράστιο πλούτο ειδών, οι εποχές του πάγου και ήταν πραγματικά μια
πολλά είδη σκαθαριών και υπάρχουν παράδεισοι καταστροφή για τη ζωή σε πολλά μέρη του κόσμου.
πουλιών και υπάρχουν παντού παράξενα παγώνια Και δεν τις καταλαβαίνουμε αυτές τις εποχές.
με φτερά παγωνιού που φαίνεται να είναι Απλά δεν ξέρουμε γιατί άρχισαν ή γιατί έρχονται
ιδιαιτέρως ακατάλληλα. και φεύγουν με έναν περισσότερο ή λιγότερο
Και όλα αυτά τα περίεργα πλάσματα που περιοδικό τρόπο. Είναι ένα μεγάλο μυστήριο. Και
επικράτησαν για λόγους που ο Δαρβίνος δεν αν δεν καταλαβαίνουμε τις εποχές του πάγου δεν
μπορούσε να εξηγήσει. Κατανοούσε ότι υπήρχε καταλαβαίνουμε το κλίμα.
ένα πρόβλημα και νομίζω ότι η ουδέτερη θεωρία ΕΡΩΤ : Για να αντισταθμιστεί η αύξηση του CO2,
του Kimura πραγματικά βοηθά πολύ να το ποιες ήταν οι προτάσεις σας στην επιστημονική
επεξηγήσει. κοινότητα;
ΕΡΩΤ : Ας κινηθούμε σε ενα άλλο θέμα. Έχεις Freeman DYSON : Λοιπόν, το μόνο άρθρο που
γίνει γνωστός για την αμφισβήτηση της αλλαγής έχω γράψει σχετικά με το θέμα, στην επίσημη
του κλίματος. Η ιδέα ότι έχει αυξηθεί κατά 40% βιβλιογραφία, συνιστούσε την καλλιέργεια
το CO2 στα 130 χρόνια, δεν είναι κάτι με το δέντρων. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε
οποίο διαφωνείτε. Αλλά διαφωνείτε με την ιδέα να αυξήσουμε αρκετά τα δέντρα με στόχο τον
ότι το κλίμα είναι προβλέψιμο ή ξέρουμε γιατί άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Και αυτό είναι
συμβαίνει. Αυτό είναι σωστό;
e-Διάλογοι | σελ. 10
ακόμα αλήθεια. Εάν φυτεύατε όλα τα έρημα μέρη
του πλανήτη με δέντρα, θα ήταν αρκετά για να
απορροφήσετε τον άνθρακα από την ατμόσφαιρα.
Ο άνθρακας στα δέντρα είναι περίπου ίσος με τον
άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Έτσι, τα δέντρα θα
μπορούσαν να είναι ένας τρόπος διαχείρισης του
κλίματος μέχρι ένα σημείο.
ΕΡΩΤ : Πιστεύετε ότι αντιμετωπίζουμε μια
επικείμενη κρίση στη γη και ότι το πανδαιμόνιο
που φαίνεται να σαρώνει το κοινό, τα μέσα
ενημέρωσης και την επιστημονική κοινότητα
είναι το κατάλληλο;
Freeman DYSON : Όχι, δεν το πιστεύω. Αρχίζει
να υποχωρεί, θα έλεγα. Δεν διαβάζω πολλά από
αυτά που δημοσιεύονται, αλλά έχω την αίσθηση
ότι η άποψη των σκεπτικιστών ακούγεται λίγο
περισσότερο από ό,τι παλαιότερα.
ΕΡΩΤ : Ποιες είναι οι σκέψεις σας για το πού
μας οδηγεί αυτή η απίστευτη πρόοδος στην
επιστημονική τεχνολογία; Είστε φοβισμένοι στο
που μας πάει;
Freeman DYSON : Όχι. Νομίζω ότι η φύση αγαπά
e-Διάλογοι |
να αναλάβει κινδύνους. Αυτή είναι η εξέλιξη. Εάν
δεν αναλαμβάνετε κινδύνους, δεν θα εξελιχθείτε.
Έτσι λοιπόν, είμαστε στην επιχείρηση της
ανάληψης κινδύνων, είτε μας αρέσει είτε όχι.
Για μένα, οι πραγματικά επείγοντες κίνδυνοι
είναι ακόμα ο πόλεμος και η ειρήνη και αυτό
είναι πολύ πιο σοβαρό για μένα από οτιδήποτε
μπορεί να συμβεί ως αποτέλεσμα της αλλαγής
του κλίματος.
Σίγουρα, ένας από τα ρίσκα που παίρνουμε είναι
η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και οι
άνθρωποι της τεχνητής νοημοσύνης είναι τώρα,
θα έλεγα, υπερβολικοί για τους κινδύνους και
προσποιούνται ότι είναι πιο επικίνδυνοι από ό, τι
είναι πραγματικά. Αλλά αυτό μένει να το δούμε.
Σίγουρα, κάτι που πρέπει να μας ανησυχεί είναι
ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε καταρχήν
να αναλάβει τον πολιτισμό και να αφήσει τους
ανθρώπους πίσω. Αυτό θα ήταν καταστροφή
τουλάχιστον για εμάς.
ΕΡΩΤ : Θέλω να τελειώσω σε μια τελική, πολύ
προκλητική ερώτηση. Τι θα λέγατε αν σας
ρώτησα ποιο είναι το νόημα της ζωής σας;
σελ. 11
Freeman DYSON : Ναι, θα έλεγα ότι είναι σημαντικό σύνολο πιθανοτήτων που μπορείτε
ένα μυστήριο. Μπορείτε να πείτε ότι είναι το να αποδώσετε στο ερώτημα ποια είναι η σημασία
μεγαλύτερο από όλα τα μυστήρια. Υπάρχει σκοπός όλων αυτών;
στη ζωή και το σύμπαν έχει σκοπό;
Freeman DYSON : Ναι, στην πραγματικότητα,
Νομίζω ότι είναι σίγουρα μια ανοιχτή ερώτηση.
θα έλεγα ότι είναι πιο πιθανό ότι υπάρχουν πολλοί
Τείνω να πιστεύω ότι η απάντηση είναι ναι.
διαφορετικοί σκοποί που ανταγωνίζονται.
Υπάρχουν τόσα πολλά στοιχεία στο σύμπαν που
Εάν υπάρχει κάποια ‘‘Θεότητα”, πιθανότατα
φαίνεται να ευνοούν τη ζωή και τη νοημοσύνη.
υπάρχει μια ‘‘πολυσυλλογικότητα’’ θεών και όχι
Φαίνεται ότι υπάρχει κάποιος σκοπός εκεί, αλλά
“ένας’’ μόνο.
σίγουρα δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε. Είναι
Η πολυθεϊστική άποψη ιστορικά ήρθε πρώτη.
θέμα θρησκείας, όχι επιστήμης.
Οι αρχαίες θρησκείες είχαν πολλούς θεούς και
ΕΡΩΤ : Φαίνεται ότι αυτό το συναίσθημα όχι ένα. Η μονοθεϊστική θρησκεία ήταν μια
είναι ένα πραγματικό κενό στην σκέψη της μεταγενέστερη εξέλιξη.
επιστημονικής κοινότητας; Αλλά νομίζω, ότι είναι πολύ πιθανό, ότι οι
παλιότερες απόψεις ήταν σωστές και μάλλον
Freeman DYSON : Δεν είναι αλήθεια. Θέλω
υπάρχει μια ανταγωνιστική δέσμη θεών, όπως
να πω, φυσικά, οι αθεϊστές έχουν πάντα τις πιο
αυτές που οι Έλληνες πίστευαν, και αυτό εξηγεί
δυνατές φωνές. Υπάρχουν πολλοί από τους
γιατί το σύμπαν είναι γεμάτο αντιφάσεις. -
επιστημονικούς φίλους μου που είναι επίσης
ήσυχα θρησκευόμενοι με τον τρόπο που είμαι κι
εγώ. Δεν πηγαίνουν να φωνάζουν σε όλο τον
κόσμο.

ΕΡΩΤ : Αλλά ο σκοπός φαίνεται να είναι το πιο

e-Διάλογοι | σελ. 12
Διαστημικές αποικίες :
«Έχω κάνει λίγη ιστορική έρευνα για το κόστος του ταξιδιού του Mayflower και της μεταναστεύσεως
των Μορμόνων στη Γιούτα, και νομίζω ότι είναι δυνατό άνθρωποι να ταξιδέψουν στο διάστημα με πολύ
μικρότερα έξοδα. Κόστος της τάξεως των 40 χιλιάδων δολαρίων ανά άτομο [δολάρια του 1978, περίπου
130 χιλιάδες ευρώ του 2013] θα ήταν ο στόχος. Με όρους πραγματικών ημερομισθίων, αυτό θα καθιστούσε
[τον αποικισμό του διαστήματος] συγκρίσιμο με τον αποικισμό της Αμερικής. Αν δεν κατεβεί σε αυτά
τα επίπεδα, δεν με ενδιαφέρει στ’ αλήθεια, επειδή αλλιώς θα ήταν μια πολυτέλεια που μόνο κρατικές
υπηρεσίες θα μπορούσαν να αντέξουν.
Κανένας νόμος της φυσικής ή της βιολογίας δεν απαγορεύει το φθηνό ταξίδι και τον αποικισμό όλου του
Ηλιακού Συστήματος και πέρα από αυτό. Αλλά είναι αδύνατο να προβλεφθεί το πόσο χρόνο θα χρειασθεί
για να γίνει κάτι τέτοιο. Οι προβλέψεις των χρόνων μελλοντικών επιτευγμάτων είναι διάσημες για τις
αποτυχίες τους. Η δική μου πρόβλεψη είναι ότι η περίοδος των φθηνών μη επανδρωμένων αποστολών θα
είναι τα επόμενα 50 χρόνια και ότι η περίοδος των φθηνών επανδρωμένων αποστολών θα αρχίσει κάπου
προς τα τέλη του 21ου αιώνα.
Κάθε ανεκτού κόστους πρόγραμμα επανδρωμένων διαστημικών εξερευνητικών ταξιδιών πρέπει να είναι
επικεντρωμένο στη βιολογία, και το χρονικό του πλαίσιο να είναι συνδεδεμένο με το χρονικό πλαίσιο
της βιοτεχνολογίας. Εκατό χρόνια, περίπου ο χρόνος που θα απαιτηθεί για να μάθουμε να καλλιεργούμε
ομοιόθερμα φυτά, είναι πιθανώς λογικό χρονικό διάστημα».

e-Διάλογοι | σελ. 13
Τα άλλα τεύχη του ‘‘e-Διάλογοι’’

Σ Υ Ζ Η Τ Η Σ Ε Ι Σ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ No1

Οι μεγάλοι σταθμοί της πορείας του.

Τα Παιδιά από την Πάτρα.
Η δική του solo καριέρα.

...οι Pink Floyd, o Β. Δεληκούρας

& ο Μ. Χιώτης

Συζήτηση με τον
μουσικοσυνθέτη
ΧΡΗΣΤΟ
ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ για Συζητήσεις επι των Πάντων
Εκδίδεται στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Σ Υ Ζ Η Τ Η Σ Ε Ι Σ & Δ Ι Α Λ Ο Γ Ο Ι
ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β΄ No 3

Leonard Mlodinow
«Ο Φρόιντ έκανε λάθος σχεδόν για
τα πάντα»!
«Εξασκείστε την ΕΛΑΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ»!
[ Πρώτη δημοσίευση στα Ελληνικά ]

Επιμέλεια : Αλέξανδρου ΤΖΙΟΛΑ

Από τον συγγραφέα με τις καλύτερες πωλήσεις του
“Υποσυνείδητου” και του «Τα βήματα του μεθυσμένου
- Πώς η τυχαιότητα κυβερνά τη ζωή μας» (The Drunk-
ard’s Walk) έρχεται μια πρωτοποριακή ματιά στην
ψυχολογία και τη νευροεπιστήμη της αλλαγής και με
το πόσο η αξιοποίηση της Ελαστικής Σκέψης θα μας
βοηθήσει να ευδοκιμήσουμε στον σύγχρονο κόσμο.
Χάρη στην έρευνα αιχμής, ο Leonard Mlodinow μας
οδηγεί σε ένα ταξίδι ανακάλυψης μέσα από τους
μηχανισμούς του μυαλού μας, καθώς περιηγούμαστε
στα ταχέως μεταβαλλόμενα τοπία γύρω μας. Από
τα διερευνητικά ένστικτα, που επέτρεψαν στους
προγόνους μας να ευημερήσουν εκατοντάδες χιλιάδες
χρόνια πριν, οι άνθρωποι ανέπτυξαν ένα γνωστικό
στυλ, που ο Mlodinow ορίζει ως ελαστική σκέψη,
ένα μοναδικό σύνολο ταλέντων, που περιλαμβάνει
νεοφιλία (συγγένεια για καινοτομία), σχιζοτύπηση
(μια τάση προς ασυνήθιστα αντίληψη), ανάπτυξη
της φαντασίας και δημιουργία ιδεών, αποκλίνουσα
και ολοκληρωτική σκέψη. Αυτές είναι οι ιδιότητες
που επέτρεψαν στους νεωτεριστές από τη Mary Shel-
ley μεχρι τον Miles Davis, από τον εφευρέτη του
popcorn με μέγεθος jumbo στους δημιουργούς του

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ για Συζητήσεις επι των Πάντων
Εκδίδεται στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

e-Διάλογοι | σελ. 14 - ΤΕΛΟΣ