Μάθημα Γ 6.

2 (α)

Πώς διαδίδεται το φως;

Ποια σώματα (υλικά) ονομάζονται ομογενή ή ομοιογενή;

Απάντηση

Ένα σώμα (υλικό) λέγεται ομογενές, όταν έχει σε όλη του την έκταση τις ίδιες ιδιότητες,

όπως την ίδια πυκνότητα και την ίδια θερμοκρασία.

Ο αέρας σε μικρή έκταση θεωρείται προσεγγιστικά σαν ομοιογενές υλικό.

Πώς διαδίδεται το φως στα ομογενή υλικά;

Απάντηση

Αποδεικνύεται ότι:

Σε κάθε ομογενές μέσο (υλικό) , το φως διαδίδεται ευθύγραμμα

Μπορούμε με ένα πολύ απλό τρόπο να δείξουμε ότι το φως κινείται ευθύγραμμα. Αρκεί να

διαθέτουμε ένα λάστιχο ποτίσματος περίπου μισού μέτρου και ένα αναμμένου κερί. Τοποθετούμε το

ένα άκρο του ελαστικού σωλήνα μπροστά από το μάτι μας και το άλλο μπροστά από το αναμμένο

κερί. (Το λάστιχο να είναι τοποθετημένο οριζόντια κι όχι κατακόρυφα για μην υπάρξει ατύχημα στο

μάτι λόγω καπνού και φλόγας). Η φλόγα φαίνεται μόνο όταν το λάστιχο είναι τεντωμένο

Τι είναι η φωτεινή ακτίνα;

Απάντηση

Φωτεινή ακτίνα ονομάζουμε την υποθετική γραμμή κατά μήκος της οποίας διαδίδεται το

φως. Είναι μια γεωμετρική έννοια χωρίς καμία φυσική σημασία, η οποία όμως μας βοηθά να

σχεδιάζουμε τη πορεία διάδοσης του φωτός, μέσα σε ένα μέσο.

ακτίνα φωτός

1
 Τι είναι η φωτεινή δέσμη;
Απάντηση

Φωτεινή δέσμη ονομάζουμε ένα σύνολο από φωτεινές ακτίνες, οι οποίες όμως

προέρχονται από την ίδια φωτεινή πηγή.

Ποια είδη φωτεινών δεσμών γνωρίζετε;

Απάντηση

Μια φωτεινή δέσμη ονομάζεται:

α) Συγκλίνουσα, όταν όλες οι ακτίνες που την αποτελούν, συντρέχουν σε ένα σημείο, το

οποίο λέγεται στίγμα ή εστία της φωτεινής δέσμης. Μια συγκλίνουσα φωτεινή δέσμη παριστάνεται

στο σχήμα που ακολουθεί:

β) Αποκλίνουσα, όταν όλες οι ακτίνες που την αποτελούν, ξεκινούν από ένα σημείο, το

οποίο λέγεται στίγμα ή εστία της φωτεινής δέσμης. Μια αποκλίνουσα φωτεινή δέσμη παριστάνεται

στο σχήμα που ακολουθεί:

γ) Παράλληλη όταν οι ακτίνες είναι παράλληλες μεταξύ τους. Μια παράλληλη δέσμη,

θεωρούμε ότι προέρχεται από ένα φωτεινό αντικείμενο που βρίσκεται σε πολύ μεγάλη απόσταση

(άπειρη απόσταση).

2
 Σημείωση
Όταν δύο ή περισσότερες φωτεινές ακτίνες διασταυρώνονται, η κάθε μια συνεχίζει την

πορεία της σαν να μην υπήρχε η άλλη. Δηλαδή δύο φωτεινές ακτίνες που διασταυρώνονται δεν

αλληλεπιδρούν.

Πότε μια φωτεινή πηγή ονομάζεται σημειακή;

Απάντηση

Ένα σώμα που εκπέμπει φως και οι διαστάσεις του θεωρούνται αμελητέες, ονομάζεται

σημειακή φωτεινή πηγή ή σημειακό φωτεινό σημείο .

Αν οι διαστάσεις του σώματος που εκπέμπει φως είναι μετρήσιμες, τότε το σώμα

ονομάζεται φωτεινό σώμα.

Είναι απαραίτητο να υπάρχει ύλη για να διαδοθεί το φως;

Απάντηση

Η παρουσία ύλης δεν είναι απαραίτητη για τη διάδοση του φωτός , αφού το φως διαδίδεται

και μέσα στο κενό.

Για το λόγο αυτό βλέπουμε την ημέρα τον Ήλιο και τη νύκτα τα διάφορα αστέρια, το φως

των οποίων φτάνει στη Γη, περνώντας μέσα από περιοχές του διαστήματος, όπου δεν υπάρχει ύλη.

3
 Ποια σώματα ονομάζονται διαφανή, ποια αδιαφανή και ποια

ημιδιαφανή;
Απάντηση

Διαφανή ονομάζονται τα σώματα που επιτρέπουν τη διέλευση του φωτός μέσα από τη

μάζα τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να βλέπουμε αντικείμενα που βρίσκονται πίσω από αυτά.

Τέτοια σώματα είναι το γυαλί, το νερό, ο αέρας, το λάδι, κ.α.

Αδιαφανή ονομάζονται τα σώματα που δεν επιτρέπουν τη διέλευση του φωτός μέσα από τη

μάζα τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην βλέπουμε αντικείμενα που βρίσκονται πίσω από αυτά.

Τέτοια σώματα είναι το ξύλο, το χαρτί, το αλουμινόχαρτο, ο καθρέπτης, τα μέταλλα, κ.α

Ημιδιαφανή ονομάζονται τα σώματα που επιτρέπουν τη διέλευση ενός μόνο μέρους του

φωτός μέσα από τη μάζα τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην βλέπουμε καθαρά, αντικείμενα

που βρίσκονται πίσω από αυτά. Τέτοια σώματα είναι ο αραιός καπνός, η ομίχλη, το γαλακτόχρωμο

τζάμι, ο πάγος, το λαδόχαρτο, το κρύσταλλο, κ.α

Τι είναι η σκιά και πώς δημιουργείται;

Απάντηση

Σκιά ονομάζεται ο σκοτεινός χώρος που δημιουργείται πίσω από ένα αδιαφανές σώμα,

πάνω στο οποίο προσπίπτει φως.

Το αδιαφανές σώμα εμποδίζει το φως να περάσει από μέσα του και έτσι δημιουργείται η

σκιά. Η σκιά, είναι αποτέλεσμα της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός.

4
 Τι είναι η παρασκιά και πώς δημιουργείται;
Απάντηση

Η παρασκιά δημιουργείται πίσω από ένα αδιαφανές σώμα, όταν αυτό φωτίζεται από μια

φωτεινή πηγή που έχει διαστάσεις.

Η παρασκιά σχηματίζεται γύρω από την σκιά και οφείλεται στο γεγονός ότι στον χώρο

αυτό φτάνουν φωτεινές ακτίνες μόνο από ορισμένα σημεία της φωτεινής πηγής.

Στο παρακάτω σχήμα, η περιοχή Κ είναι η περιοχή της σκιάς και οι περιοχές Τ είναι οι

περιοχές της παρασκιάς:

5
 Υπάρχουν σώματα τα οποία, παρά το ότι φωτίζονται, δεν δημιουργούν

πίσω τους σκιά;

Απάντηση

Τα διαφανή σώματα αφήνουν το φως να περνά από μέσα τους και για τον λόγο αυτό δεν

δημιουργείται πίσω τους σκιά.

(*)
Πότε συμβαίνει έκλειψη Ηλίου;
Απάντηση

Η Σελήνη κατά την περιφορά της γύρω από τη Γη, ορισμένες φορές βρίσκεται ανάμεσα

στη Γη και τον Ήλιο και μάλιστα πάνω στην νοητή ευθεία που τα συνδέει. Τότε η σκιά της Σελήνης

σχηματίζεται πάνω στη Γη. Όσοι άνθρωποι βρίσκονται στη σκιά της Σελήνης, δεν βλέπουν

καθόλου τον Ήλιο και τότε λέμε ότι παρατηρούν ολική έκλειψη του Ήλιου . Τούτο φαίνεται στο

επόμενο σχήμα:

Το φαινόμενο της ολικής έκλειψης του Ηλίου είναι ορατό μόνο από τους κατοίκους

λίγων περιοχών της Γης. Επειδή τα επίπεδα περιφοράς, της Γης γύρω από τον Ήλιο και της

Σελήνης γύρω από τη Γη, είναι διαφορετικά, η έκλειψη του Ηλίου δεν παρατηρείται σε κάθε

Σεληνιακό κύκλο.

Γύρω όμως από τη σκιά αυτή, σχηματίζεται και η παρασκιά που είναι μεγαλύτερων

διαστάσεων και με αμυδρό φως. Η παρασκιά σχηματίζεται γιατί φτάνει φως στη Γη μόνο από

ορισμένα σημεία του Ήλιου. Όσοι όμως βρίσκονται στην περιοχή της παρασκιάς, βλέπουν ένα

κομμάτι του δίσκου του Ηλίου και λέμε ότι παρατηρούν μια μερική έκλειψη του Ήλιου. Τούτο

φαίνεται στα παρακάτω σχήματα:

6
 (*)
Τι γνωρίζετε για τις φάσεις της σελήνης;
Απάντηση

Η σελήνη, όπως και τα άλλα ουράνια σώματα, είναι ετερόφωτο σώμα αφού δεν εκπέμπει

δικό της φως, αλλά επανεκπέμπει (ανακλά) το φως του Ήλιου που πέφτει πάνω της. Καθώς η

Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη, ο Ήλιος φωτίζει συνέχεια τη μισή της επιφάνεια. Η εικόνα

που αντιλαμβάνεται ένας παρατηρητής που βρίσκεται σε έναν τόπο πάνω στη Γη, μεταβάλλεται

ανάλογα με τη θέση της Σελήνης σε σχέση με τις θέσεις της Γης και του Ήλιου.

Κατά τη διάρκεια της περιφοράς της Σελήνης γύρω από τη Γη, ένας παρατηρητής που

βρίσκεται στη Γη, άλλοτε βλέπει ολόκληρη τη φωτιζόμενη επιφάνειά της ( πανσέληνος), άλλοτε ένα

μόνο τμήμα της (τέταρτο) και άλλοτε δεν τη βλέπει καθόλου (νέα Σελήνη). Οι διάφορες αυτές

μορφές της Σελήνης που βλέπει ένας γήϊνος παρατηρητής ονομάζονται φάσεις της Σελήνης.

Η Σελήνη για να περάσει από όλες τις φάσεις της χρειάζεται ένα σεληνιακό ή συνοδικό

μήνα που η χρονική του διάρκεια είναι 29,53 ημέρες.

(*)
Πότε έχουμε νέα Σελήνη;
Απάντηση

Σε έναν τόπο πάνω στη Γη έχουμε νέα σελήνη, όταν ένας παρατηρητής που βρίσκεται

στον τόπο αυτό, δεν βλέπει καθόλου τη φωτιζόμενη επιφάνεια της σελήνης. Αυτό συμβαίνει όταν η

σελήνη βρίσκεται ανάμεσα στη Γη και στον Ήλιο.

(*)
Πότε έχουμε πανσέληνο;
Απάντηση

Σε έναν τόπο πάνω στη Γη έχουμε πανσέληνο, όταν ένας παρατηρητής που βρίσκεται

στον τόπο αυτό, βλέπει ολόκληρη τη φωτιζόμενη επιφάνεια της σελήνης (όλο το δίσκο της). Αυτό

συμβαίνει όταν η Γη βρίσκεται ανάμεσα στον Ήλιο και τη Σελήνη.

7
 Στο σχήμα που ακολουθεί, φαίνονται οι διάφορες φάσεις της Σελήνης καθώς και η μορφή

της Σελήνης που βλέπει ένας παρατηρητής που βρίσκεται στη Γη:

(*)
Πότε συμβαίνει ολική έκλειψη Σελήνης;
Απάντηση

Αν κατά τη φάση της πανσελήνου η Σελήνη βρεθεί μέσα στη σκιά της Γης, τότε δεν είναι

ορατή από τη Γη, οπότε έχουμε το φαινόμενο της ολικής έκλειψης Σελήνης. Δηλαδή, σε έναν τόπο

πάνω στη γη παρατηρείται ολική έκλειψη σελήνης, όταν η Γη βρεθεί μεταξύ του Ήλιου και

της Σελήνης και η Σελήνη βρεθεί μέσα στη σκιά της Γης.

Το φαινόμενο της ολικής έκλειψης της Σελήνης, γίνεται ορατό από τους κατοίκους του

μισού ημισφαιρίου της Γης. Επειδή όμως τα επίπεδα περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο και της

Σελήνης γύρω από τη Γη είναι διαφορετικά, η έκλειψη της Σελήνης δεν παρατηρείται σε κάθε

Σεληνιακό κύκλο.

8
 (*)
Ποιος είναι ο μέγιστος αριθμός των εκλείψεων που συμβαίνουν σε

ένα χρόνο.
Απάντηση

Ο μέγιστος αριθμός εκλείψεων (Ηλίου και Σελήνης) που παρατηρούνται στη διάρκεια ενός

έτους είναι:

 Είτε 7, από τις οποίες είναι 5 Ηλιακές και 2 Σεληνιακές και αντίστροφα.

 Είτε 7, από τις οποίες είναι 4 Ηλιακές και 3 Σεληνιακές και αντίστροφα.

Οι εκλείψεις επαναλαμβάνονται με την ίδια σειρά και με τα ίδια περίπου χαρακτηριστικά κάθε 18

έτη και 10 ή 11 ημέρες. Η χρονική αυτή διάρκεια στην αστρονομία ονομάζεται Σάρος .