Μάθημα 3.

6 (δ)

Επεξεργασμένα θέματα στους φακούς

Θέμα 1
Τι είδους είδωλα δίνουν οι συγκλίνοντες φακοί και τι είδους οι αποκλίνοντες
φακοί;
Απάντηση:
Οι συγκλίνοντες φακοί:
α) Δίνουν πραγματικά και αντεστραμμένα είδωλα όταν το αντικείμενο
βρίσκεται σε απόσταση από τον φακό μεγαλύτερη από την απόσταση της εστίας από
το κέντρο του φακού (σχ.Ι).

β)Δίνουν φανταστικά και όρθια είδωλα όταν το αντικείμενο βρίσκεται μεταξύ

της εστίας και του φακού (σχ.ΙΙ). Στην περίπτωση αυτή το είδωλο είναι μεγαλύτερο
του αντικειμένου.

Οι αποκλίνοντες φακοί:
Για όλες τις θέσεις του αντικειμένου σχηματίζεται είδωλο φανταστικό ,όρθιο
και μικρότερο του αντικειμένου.

135
 Θέμα 2
Να σχηματίσετε γραφικά το είδωλο του μολυβιού που φαίνεται στο παρακάτω
σχήμα. Κατόπιν να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο εργαστήκατε, για να
προσδιορίσετε το είδωλο αυτό.

Απάντηση
Το είδωλο του μολυβιού, όπως και κάθε είδωλο από αποκλίνοντα φακό, θα
είναι φανταστικό, όρθιο και μικρότερο του μολυβιού. Για τον προσδιορισμό της
θέσης του ειδώλου του σημείου Α (δηλαδή του Α') χρησιμοποιήθηκε η ακτίνα που
φεύγει από το Α παράλληλα στον κύριο άξονα του φακού, η οποία βγαίνει από τον
φακό έτσι, ώστε η προέκταση της να περνά από την εστία Ε και η ακτίνα από το Α
που περνά από το κέντρο του φακού, η οποία δεν εκτρέπεται. Η τομή τους είναι το Α'.
Η προβολή του Α' στον κύριο άξονα μας δίνει το είδωλο Β' του σημείου Β του
μολυβιού.

Θέμα 3
Διαθέτουμε έναν συγκλίνοντα και έναν αποκλίνοντα φακό και θέλουμε να
σχηματίσουμε είδωλο ενός κεριού όρθιο και μεγαλύτερο του κεριού. Το κερί το
τοποθετούμε κάθετα στον κύριο άξονα του κάθε φακού.
α) Ποιόν φακό θα χρησιμοποιήσουμε και που θα τοποθετήσουμε το κερί;
β) Το είδωλο που σχηματίσαμε μπορούμε να το πάρουμε πάνω σε πέτασμα;
Απάντηση
α) Τα όρθια είδωλα που δίνουν οι φακοί είναι φανταστικά δηλαδή
σχηματίζονται από τις προεκτάσεις των ακτίνων. Φανταστικό είδωλο μεγαλύτερο του
αντικειμένου δίνει ο συγκλίνων φακός όταν τοποθετούμε το αντικείμενο μεταξύ της
εστίας και του κέντρου του.

136
β)Επειδή το είδωλο είναι φανταστικό, δεν μπορούμε να το πάρουμε πάνω σε
πέτασμα.

Θέμα 4
Να αναφέρετε πέντε τουλάχιστον διαφορές ανάμεσα στους συγκλίνοντες και
τους αποκλίνοντες φακούς.
Απάντηση
1. Οι συγκλίνοντες φακοί είναι λεπτοί στα άκρα και παχύτεροι στο μέσο,
ενώ οι αποκλίνοντες είναι λεπτοί στο μέσο και παχύτεροι στα άκρα.
2. Οι εστίες ενός συγκλίνοντος φακού είναι πραγματικές, ενώ ενός
αποκλίνοντος είναι φανταστικές.
3. Ένας συγκλίνων φακός μετατρέπει μια παράλληλη δέσμη ακτίνων
μετά τη διάθλασή της σ’ αυτόν, σε συγκλίνουσα δέσμη η οποία
συγκλίνει στην κύρια εστία του. Αντίθετα, ένας αποκλίνων φακός
μετατρέπει μια παράλληλη δέσμη ακτίνων μετά τη διάθλασή της σ’
αυτόν, σε αποκλίνουσα δέσμη, οι προεκτάσεις των ακτίνων της
οποίας, συγκλίνουν στην κύρια εστία του.
4. Το είδωλο ενός αντικειμένου που σχηματίζουν οι συγκλίνοντες φακοί,
είναι δυνατό να είναι ή πραγματικό ή φανταστικό. Αντίθετα το είδωλο
που σχηματίζουν οι αποκλίνοντες φακοί, είναι πάντα φανταστικό.
5. Οι συγκλίνοντες δίνουν είδωλα ανεστραμμένα ή όρθια, ενώ οι
αποκλίνοντες μόνο όρθια.

137
 Θέμα 5
Να αντιγράψεις και να συμπληρώσεις την πορεία των ακτίνων στα παρακάτω
διαγράμματα:

Απάντηση
Στα διαγράμματα α, γ συμβαίνει δύο φορές διάθλαση, ενώ στα διαγράμματα
β, δ συμβαίνει διάθλαση μόνο κατά την έξοδό της ακτίνας από το φακό. Στα
διαγράμματα α, β οι διαθλώμενες ακτίνες συγκλίνουν στο Ε, όπου σχηματίζεται
πραγματικό είδωλο. Στα διαγράμματα γ, δ οι διαθλώμενες ακτίνες αποκλίνουν, όμως
οι προεκτάσεις τους συγκλίνουν στο Ε', όπου σχηματίζεται φανταστικό είδωλο.

Θέμα 6
Στα διαγράμματα των ακτίνων (1) και (2) να σημειώσεις αντίστοιχα: α) τις
διαθλώμενες ακτίνες, β) τον οπτικό άξονα, γ) το κέντρο του φακού\, δ) τις δύο εστίες
(εστιακά σημεία) και ε) την εστιακή απόσταση f.
Απάντηση
Το Ο είναι το κέντρο των φακών. Τα Ε1 και Ε2 είναι οι εστίες των φακών. Η
εστιακή απόσταση (f), είναι η απόσταση από το κέντρο του φακού μέχρι την εστία.

138
 Θέμα 7
Να συγκρίνεις την πορεία μιας παράλληλης (κυλινδρικής) δέσμης φωτός σε
ένα συγκλίνοντα φακό και σε ένα κοίλο κάτοπτρο. Να γράψεις τι διαπιστώνεις.
Απάντηση
Διαπιστώνουμε ότι:
α) Οι ακτίνες συγκεντρώνονται και στις δύο περιπτώσεις σε ένα σημείο (στην
εστία).
β) Το σημείο συγκέντρωσης των ακτίνων στο κάτοπτρο βρίσκεται στην
πλευρά από την οποία έρχεται η κυλινδρική δέσμη, ενώ στο φακό βρίσκεται από την
άλλη πλευρά.

Θέμα 8
Να προσδιορίσετε γραφικά τη θέση του ειδώλου του μικρού αντικειμένου Α
που έχει τοποθετηθεί μπροστά από το φακό του παρακάτω σχήματος.
Απάντηση
α) Από το Α χαράσσουμε δύο ακτίνες. Μια παράλληλη προς τον οπτικό άξονα
η οποία όταν διαθλαστεί θα περάσει από την εστία Ε και μία που να διέρχεται από το
κέντρο του φακού. Το σημείο τομής π των δύο ακτίνων θα δώσει το πραγματικό
είδωλο του Α.

β) Από το Α χαράσσουμε δύο ακτίνες. Μία παράλληλη στον οπτικό άξονα του
θα περάσει από την Ε1, (ακτίνα 1) και μία η οποία να διέρχεται από το κέντρο του
φακού, (ακτίνα 2). Επειδή οι δύο ακτίνες είναι αποκλίνουσες και δεν τέμνονται τις
προεκτείνουμε προς την άλλη πλευρά του φακού. Οι προεκτάσεις των δύο ακτίνων
τέμνονται στο π που αποτελεί και το φανταστικό είδωλο του Α.

139
 Θέμα 9
Να αντιγράψετε και να συμπληρώσετε την πορεία των ακτίνων που λείπουν
στα διαγράμματα (1) και (2). Κατόπιν να περιγράψετε τη μέθοδο που υιοθετήσατε.

Απάντηση
1) Η ακτίνα ΑΓ που είναι παράλληλη στον οπτικό άξονα. Όταν διαθλαστεί, θα
περάσει από την εστία Ε1 του φακού. Η ακτίνα ΑΟ επειδή διέρχεται από το κέντρο
του φακού, συνεχίζει χωρίς εκτροπή την πορεία της. Το σημείο τομής (π) των δύο
ακτίνων θα είναι το είδωλο του Α. Το είδωλο του Α΄ είναι το π΄. Άρα το είδωλο ππ΄
είναι μεγαλύτερο του αντικειμένου ΑΑ΄, και ανεστραμμένο.

2) Από την κορυφή Α του αντικειμένου χαράζουμε μία ακτίνα (ΑΟ) που περνά
από το κέντρο του φακού και συνεχίζει. Στη συνέχεια, από την κορυφή Α χαράζουμε
μία ακτίνα παράλληλη στον οπτικό άξονα, η οποία όταν διαθλαστεί θα περάσει από
την εστία Ε1. Το σημείο τομής των ακτίνων 1 και 2 θα είναι το είδωλο του Α. Όμως οι
ακτίνες 1 και 2 δεξιά από το φακό αποκλίνουν. Έτσι παίρνουμε τις προεκτάσεις τους
προς τα αριστερά. Το σημείο τομής των προεκτάσεων είναι το π που αποτελεί το
φανταστικό είδωλο του Α. Έτσι το είδωλο του ΑΑ΄ είναι το ππ΄ το οποίο είναι
μεγαλύτερο από το αντικείμενο, ορθό και φανταστικό (προέρχεται από την
προέκταση των ακτίνων).

140
 Θέμα 10
Να σχηματίσετε γραφικά το είδωλο του μολυβιού στο παρακάτω διάγραμμα.
Κατόπιν να περιγράψετε τον τρόπο που εργαστήκατε, για να το προσδιορίσετε.
Απάντηση
Από την κορυφή Α του αντικειμένου φέρνουμε την ακτίνα (ΑΓ) παράλληλα
στον οπτικό άξονα, η οποία εξέρχεται αποκλίνουσα, δηλαδή είναι η (ΓΔ). Όμως η
προέκτασή της θα διέρχεται από την αριστερή εστία Ε του φακού. Από την κορυφή Α
του αντικειμένου φέρνουμε την ακτίνα ΑΟ, η οποία ως διερχόμενη από το κέντρο του
φακού συνεχίζει ανεπηρέαστη την πορεία της. Η ακτίνα ΑΟ και η προέκταση της ΓΔ
(προς τα αριστερά) τέμνονται στο π. Το είδωλο που σχηματίζεται είναι το π΄π, που
είναι φανταστικό, όρθιο και μικρότερο από το αντικείμενο.

Θέμα 11
Ένας φακός είναι τόσο πιο ισχυρός όσο μικρότερη είναι η εστιακή του
απόσταση. Έτσι, ένας παχύς συγκεντρωτικός φακός είναι ισχυρός, έχει δηλαδή μικρή
εστιακή απόσταση. Ενώ ένας λεπτότερος είναι λιγότερο ισχυρός, έχει δηλαδή
μεγαλύτερη εστιακή απόσταση
α) Δείξε αυτό το γνώρισμα των φακών συμπληρώνοντας τα αντίστοιχα
παρακάτω διαγράμματα 1 και 2.
β) πως μπορείς να βρεις ποιος από τους δύο μεγεθυντικούς φακούς που (ίσως)
έχεις είναι πιο λεπτός.

141
 Απάντηση
α) Ο ισχυρός φακός έχει μικρή εστιακή απόσταση. Οι παράλληλες ακτίνες
όταν πέφτουν σε ένα φακό συγκεντρώνονται στην εστία του. Άρα στον ισχυρό φακό
(τον παχύ) θα συγκεντρώσουμε τις ακτίνες πολύ κοντά στο φακό (μικρή εστιακή
απόσταση). Ενώ στο λιγότερο ισχυρό φακό (το λεπτό) θα συγκεντρώσουμε τις
ακτίνες μακρύτερα από πριν (μεγάλη εστιακή απόσταση).

β) Ο πιο λεπτός φακός έχει και τη μεγαλύτερη εστιακή απόσταση.

Θέμα 12
α) Γιατί συνηθίζουμε να πλένουμε το αυτοκίνητο σε μέρος που έχει σκιά και
όχι λιακάδα; Γιατί δεν το αφήνουμε κατόπιν να στεγνώσει, αλλά το σκουπίζουμε
αμέσως στεγνά;
β) Γιατί δεν πρέπει να εγκαταλείπουμε γυάλινα μπουκάλια ή σπασμένα γυαλιά
στο δάσος;
Απάντηση
α) Όταν πλένουμε το αυτοκίνητο σε λιακάδα, τότε οι σταγόνες του νερού
συμπεριφέρονται σα συγκλίνοντες φακοί και συγκεντρώνουν την ηλιακή ακτινοβολία
σε ένα σημείο. Στο σημείο αυτό η θερμοκρασία ανεβαίνει και το χρώμα
καταστρέφεται. Για τον ίδιο λόγο δεν το αφήνουμε να στεγνώσει σιγά -σιγά αλλά το
σκουπίζουμε αμέσως ώστε να μείνει στεγνό.
β) Δεν πρέπει να εγκαταλείπουμε στο δάσος γυάλινα μπουκάλια ή σπασμένα
γυαλιά διότι αυτά μπορούν να λειτουργήσουν σα συγκλίνοντες φακοί. Στην
περίπτωση αυτή θα συγκεντρώσουν ηλιακή ακτινοβολία σε ένα σημείο το οποίο θα
υπερθερμανθεί. Αν στο σημείο αυτό υπάρχουν ξερά χόρτα, τότε αυτά θα πάρουν
φωτιά και θα καταστραφεί το δάσος.

142