Μάθημα Γ 7.

1 (α)

Η ανάκλαση του φωτός (α)

Τι ονομάζεται ανάκλαση του φωτός;

Απάντηση

Ανάκλαση του φωτός ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο το φως, όταν συναντά την

επιφάνεια ενός σώματος αλλάζει κατεύθυνση, παραμένοντας όμως μέσα στο ίδιο διαφανές υλικό .

Αυτό συμβαίνει γιατί το σώμα επανεκπέμπει φως από αυτό που πέφτει πάνω του.

Η ταχύτητα του ανακλώμενου φωτός είναι ίση με την ταχύτητα του προσπίπτοντος φωτός.

Με ποιους τρόπους ανακλάται το φως;

Απάντηση

Με δύο τρόπους: Με κανονική ανάκλαση και με διάχυση.

α) Κανονική ανάκλαση

Γίνεται όταν μια παράλληλη φωτεινή δέσμη, πέφτει σε μια λεία και γυαλιστερή επιφάνεια. Στην

περίπτωση αυτή η δέσμη ακολουθεί μετά την ανάκλαση μια εντελώς καθορισμένης πορείας.

Κανονική ανάκλαση συμβαίνει όταν μια παράλληλη φωτεινή δέσμη συναντά την επιφάνεια ενός

καθρέπτη, την ήρεμη επιφάνεια νερού, τη λεία επιφάνεια ενός μετάλλου κτλ.

β) Διάχυση

Γίνεται όταν μία φωτεινή δέσμη πέφτει πάνω σε μια τραχιά επιφάνεια, για παράδειγμα σ’ ένα

φύλλο χαρτιού, σε μια ξύλινη επιφάνεια, στο έδαφος κτλ. Τότε μετά την ανάκλαση το φως διαδίδεται σε

διαφορετικές κατευθύνσεις. Στην περίπτωση αυτή δηλαδή δεν μπορούμε να διακρίνουμε ανακλώμενη

δέσμη.

1
 Γιατί μπορούμε να βλέπουμε τα αντικείμενα γύρω μας, όταν φωτίζονται;
Απάντηση

Όταν το φως πέφτει πάνω στα διάφορα σώματα, λόγω της διάχυσης, το φως διασκορπίζεται

προς όλες τις κατευθύνσεις και συνεπώς γίνονται ορατά. Λόγω της διάχυσης μπορούμε να βλέπουμε τα

αντικείμενα, όταν φωτίζονται, να παρατηρήσουμε την υφή και το χρώμα τους και να τα διακρίνουμε από

το περιβάλλον.

Σε ένα δωμάτιο μπορεί να υπάρχει φως κατά τη διάρκεια της ημέρας,

χωρίς αυτό να φωτίζεται απευθείας από τον Ήλιο, δηλαδή χωρίς οι ηλιακές

ακτίνες να προσπίπτουν στα παράθυρα. Να εξηγήσετε το φαινόμενο.

Απάντηση

Το δωμάτιο φωτίζεται διότι το φως του Ήλιου διαχέεται από τα μόρια του αέρα και τα άλλα

σωματίδια που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα και εισέρχεται στο δωμάτιο.

Ποια είναι η σημασία της διάχυσης του φωτός;

Απάντηση

Η διάχυση του φωτός μας επιτρέπει να βλέπουμε τα διάφορα αντικείμενα ακόμα και στην

περίπτωση που αυτά δεν φωτίζονται άμεσα από κάποια φωτεινή πηγή.

Ας πούμε για παράδειγμα ότι βρισκόμαστε μέσα σ’ένα δωμάτιο που είναι φωτεινό χωρίς όμως

αυτό να φωτίζεται απευθείας από τον Ήλιο, δεν «μπαίνει» δηλαδή Ήλιος στο δωμάτιο. Παρόλα αυτά

βλέπουμε τα αντικείμενα που βρίσκονται γύρω μας γιατί το φως του Ήλιου διαχέεται στα μόρια του

αέρα και μπαίνει στο δωμάτιο. Επίσης, στη διάχυση του ηλιακού φωτός οφείλεται και το ότι μπορούμε να

βλέπουμε αντικείμενα που βρίσκονται γύρω μας, ακόμα και τις μέρες που έχει συννεφιά.

Ορολογία
Ας θεωρήσουμε μια ακτίνα που προσπίπτει πάνω σε μια λεία επιφάνεια. Για τη μελέτη της

ανάκλασης της ακτίνας, υιοθετούμε την παρακάτω ορολογία:

Σημείο πρόσπτωσης, είναι το σημείο Ο της λείας επιφάνειας, στο οποίο προσπίπτει η φωτεινή

ακτίνα.

Προσπίπτουσα ακτίνα ονομάζεται η ακτίνα ΑΟ του φωτός η οποία πέφτει πάνω στην

επιφάνεια.

Ανακλώμενη ακτίνα ονομάζεται η ακτίνα ΟΓ η οποία φεύγει από την επιφάνεια, μετά την

ανάκλαση της ΑΟ.

Αντί να μετρούμε τις γωνίες πρόσπτωσης και ανάκλασης των ακτινών από την ανακλώσα

επιφάνεια, έχει καθιερωθεί να τις μετρούμε από μια ευθεία κάθετη στο επίπεδο της ανακλώσας

επιφάνειας, . Η φανταστική αυτή γραμμή λέγεται κάθετος στο σημείο πρόσπτωσης.

2
 )
Γωνία πρόσπτωσης p είναι η γωνία ανάμεσα στην προσπίπτουσα ακτίνα ΑΟ και στην κάθετη

ΟΖ στην επιφάνεια, στο σημείο πρόσπτωσης Ο.

)
Γωνία ανάκλασης a είναι γωνία ανάμεσα στην ανακλώμενη ακτίνα ΟΓ και στην κάθετη ΟΖ

στην επιφάνεια, στο σημείο πρόσπτωσης Ο.

Ζ κάθετη
Α
Γ

προσπίπτουσα π
α ανακλώμενη

Να διατυπώσετε τους νόμους της κανονικής ανάκλασης του φωτός.

Απάντηση

1ος νόμος

Η ακτίνα πρόσπτωσης ΑΟ, η ακτίνα ανάκλασης ΟΓ και η κάθετη ευθεία ΟΖ πάνω στον

καθρέφτη στο σημείο πρόσπτωσης Ο, βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο Ν, που είναι κάθετο στο επίπεδο Μ

του καθρέφτη:

2ος νόμος
) ) ) )
Η γωνία πρόσπτωσης p είναι ίση με τη γωνία ανάκλασης a . Δηλαδή p = a.

3
 Ζ
Α
Γ

π
α

Γιατί μια τραχιά επιφάνεια διαχέει το φως;

Απάντηση

Υποθέτουμε ότι μια τραχιά επιφάνεια αποτελείται από μικροσκοπικούς καθρέφτες με

διαφορετικούς προσανατολισμούς. Έτσι όταν μια παράλληλη φωτεινή δέσμη προσπίπτει σε μια τραχεία

επιφάνεια:

 Σε κάθε μικροσκοπικό καθρέφτη ανακλάται κανονικά.

 Επειδή οι μικροσκοπικοί καθρέφτες έχουν διαφορετικούς προσανατολισμούς, οι ανακλώμενες

ακτίνες έχουν διαφορετικές κατευθύνσεις.

Έτσι, η αρχικά παράλληλη φωτεινή δέσμη μετά την ανάκλαση της στην τραχιά επιφάνεια δεν

είναι παράλληλη, δηλαδή διαχέεται προς όλες τις κατευθύνσεις.

Υποθέστε ότι μια φωτεινή δέσμη παράλληλων ακτινών ανακλάται:

α) Σ’ έναν επίπεδο καθρέπτη και β) Σε μια τραχιά επιφάνεια. Σε ποια

περίπτωση η ανακλώμενη δέσμη είναι πιο φωτεινή; Να δικαιολογήστε την

απάντηση σας.
Απάντηση

Όταν η φωτεινή δέσμη ανακλάται στον επίπεδο καθρέφτη, η ανακλώμενη δέσμη έχει μία και

μόνο κατεύθυνση, ενώ όταν η φωτεινή δέσμη ανακλάται σε τραχιά επιφάνεια, διασκορπίζεται προς

πολλές κατευθύνσεις. Στη δεύτερη περίπτωση η ενέργεια της ανακλώμενης δέσμης «μοιράζεται» προς

όλες τις κατευθύνσεις προς τις οποίες διαδίδεται, ενώ στην πρώτη περίπτωση η ενέργεια διαδίδεται

προς μία και μόνο κατεύθυνση. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η ανακλώμενη δέσμη είναι πιο φωτεινή

στην πρώτη περίπτωση.

4
 Μια φωτεινή ακτίνα προσπίπτει κάθετα σε μια λεία επιφάνεια. Υφίσταται

ανάκλαση;
Απάντηση

ανακλώμενη

Η γωνία πρόσπτωσης είναι 0° οπότε και η γωνία ανάκλασης θα είναι 0°. Οπότε η ακτίνα θα

ανακλαστεί και θα ακολουθήσει αντίθετη πορεία από την προσπίπτουσα. Έτσι αν ΑΒ είναι η

προσπίπτουσα ακτίνα ΒΑ θα είναι ανακλώμενη.

Τι ονομάζουμε γωνία εκτροπής μιας ακτίνας που προσπίπτει σε μια λεία

επιφάνεια και υφίσταται ανάκλαση;

Απάντηση
)
Γωνία εκτροπής e, λέγεται η γωνία που σχηματίζεται μεταξύ της διεύθυνσης της

προσπίπτουσας ακτίνας και της διεύθυνσης της ανακλώμενης ακτίνας , όπως φαίνεται στην

παρακάτω εικόνα:

Ζ
Α
Γ

π
α

Α΄

Επειδή στο Ο η ακτίνα ΑΟ ανακλάται, θα ισχύει pˆ = â (1)

Από το σχήμα λαμβάνουμε: �
AOA΄ = 180 ο
ή pˆ + â + eˆ = 180ο (2) Λόγω της (1) η (2) γίνεται:

2 pˆ + eˆ = 180ο ή eˆ = 180ο - 2 pˆ

5
 Ερώτηση 5

Μια παράλληλη δέσμη φωτεινών ακτίνων πέφτει σε επίπεδο καθρέφτη υπό

γωνία 60° ως προς τον καθρέφτη. Να βρείτε τη γωνία ανάμεσα στην κατεύθυνση της

ανακλώμενης και στην κατεύθυνση της προσπίπτουσας δέσμης.

Απάντηση

Η γωνία πρόσπτωσης π, είναι η γωνία που σχηματίζει η προσπίπτουσα δέσμη με την κάθετη

στην επιφάνεια πρόσπτωσης, δηλαδή είναι π = 90ο - 60° = 30° , οπότε, σύμφωνα με το δεύτερο νόμο

της κανονικής ανάκλασης, και η γωνία ανάκλασης θα είναι α = 30°.

) � ΄ . Από το σχήμα
Η ζητούμενη γωνία και η οποία λέγεται γωνία εκτροπής, είναι e = GOA
) ) )
προκύπτει ότι: e + 60° = 180° οπότε e = 180° - 60° ή e = 120ο

Ερώτηση 6

Είναι αντιστρεπτή η πορεία του φωτός; (Αρχή της αντίστροφης πορείας του

φωτός).
Απάντηση

Όταν το φως ακολουθεί ορισμένο δρόμο, μπορεί πάντοτε να διατρέξει τον ίδιο ακριβώς

δρόμο , αν διαδοθεί κατά την αντίθετη φορά. Αυτό ισχύει και στο φαινόμενο της ανάκλασης

Όταν δηλαδή το φως κινηθεί κατά τη διαδρομή της ανακλώμενης ακτίνας, τότε, μετά την

ανάκλασή του, θα ακολουθήσει τη διαδρομή της προσπίπτουσας ακτίνας.

6
 Επεξεργασμένα θέματα
Θέμα 1

Στα σχήματα που ακολουθούν, να σχεδιάσετε την πορεία της ανακλώμενης

ακτίνας και να υπολογίσετε τις γωνίες ανάκλασης και πρόσπτωσης

Απάντηση

Θέμα 2

Στο σχήμα που ακολουθεί, οι καθρέφτες 1 και 2 είναι κάθετοι μεταξύ τους.

α) Να σχεδιάσετε την πορεία της ακτίνας ΑΟ κατά τις δύο αντανακλάσεις της στους

καθρέφτες 1 και 2 και β) Να μετρήσετε τις γωνίες πρόσπτωσης και αντανάκλασης

στα δύο κάτοπτρα.

Απάντηση

α) Η τελική ακτίνα ΔΖ είναι παράλληλη στην αρχική ακτίνα ΑΟ.

7
β) Η γωνία πρόσπτωσης και ανάκλασης στο κάτοπτρο 2 είναι 30◦.

γ) Η γωνία πρόσπτωσης και ανάκλασης στο κάτοπτρο 1 είναι 60◦.

Θέμα 3

Στο σχήμα που ακολουθεί, η ακτίνα φωτός ανακλάται στους δύο καθρέπτες.

Να σχεδιάσετε την πορεία της.

Απάντηση

Θέμα 4

Στο σχήμα που ακολουθεί, τα δύο κάτοπτρα είναι παράλληλα μεταξύ τους. Να

σχεδιάσετε την κατεύθυνση της ακτίνας ύστερα από δύο διαδοχικές ανακλάσεις της

στα κάτοπτρα αυτά. Τι παρατηρείτε;

Απάντηση

Παρατηρούμε ότι η τελική ακτίνα ΓΔ είναι παράλληλη στην αρχική ακτίνα ΑΒ.