Μάθημα 7.

2 (γ)

Κυρτοί σφαιρικοί καθρέφτες

Πώς σχεδιάζουμε την πορεία ορισμένων φωτεινών ακτίνων που

προσπίπτουν σε ένα κυρτό καθρέφτη.

Απάντηση

α) Όταν μια φωτεινή ακτίνα προσπίπτει σ’ ένα κυρτό καθρέφτη και είναι παράλληλη προς

τον κύριο άξονά του, μετά την ανάκλασή της, η προέκτασή της διέρχεται από την κύρια εστία

Ε του καθρέφτη. Επειδή η εστία Ε του κυρτού καθρέφτη σχηματίζεται από προεκτάσεις των

ακτίνων (και όχι από πραγματικές ακτίνες), είναι φανταστική.

Αν συμβολίσουμε με f την απόσταση ΕΟ, η οποία ονομάζεται εστιακή απόσταση του κυρτού

καθρέφτη και με R = ΚΟ την ακτίνα καμπυλότητάς του, αποδεικνύεται ότι ισχύει η σχέση :

R
f = (1) ή R = 2f (2)
2
Στο πρώτο από τα παραπάνω σχήματα φαίνεται η πορεία μιας ακτίνας ΑΒ που προσπίπτει

στον κυρτό καθρέφτη και είναι παράλληλη με τον κύριο άξονά του. Από αυτό το σχήμα, είναι εύκολο να

αποδείξουμε την προηγούμενη σχέση (1), εφαρμόζοντας το νόμο της ανάκλασης στο σημείο Β.

Επομένως:

Ένας κυρτός καθρέπτης μετατρέπει μια παράλληλη δέσμη φωτεινών ακτίνων που πέφτει

πάνω του, σε αποκλίνουσα.

1
 β) Κάθε φωτεινή ακτίνα της οποίας η προέκταση διέρχεται (περνά) από την εστία του

κυρτού καθρέφτη (και επομένως είναι παράλληλη με ένα δευτερεύοντα άξονά του), όταν

ανακλάται γίνεται παράλληλη προς τον κύριο άξονα του κυρτού καθρέφτη.

Τούτο φαίνεται στα σχήματα που ακολουθούν:

Σύμφωνα με το προηγούμενο, αν σ’ έναν κυρτό καθρέφτη προσπέσει μια αποκλίνουσα φωτεινή

δέσμη, της οποίας όμως, οι προεκτάσεις των ακτίνων της συγκλίνουν (περνούν) από την εστία Ε

του κυρτού καθρέπτη, μετά την ανάκλασή της, η φωτεινή δέσμη θα είναι παράλληλη προς τον κύριο

άξονα του καθρέφτη. Τούτο φαίνεται στα σχήματα που ακολουθούν:

Επομένως:

Ένας κυρτός καθρέπτης είναι δυνατό να μετατρέψει μια αποκλίνουσα δέσμη φωτεινών

ακτίνων που πέφτει πάνω του, σε παράλληλη. Για να συμβεί τούτο θα πρέπει οι προεκτάσεις

των προσπιπτουσών ακτίνων να τέμνονται στην κύρια εστία του κυρτού καθρέφτη.

γ) Όταν η προέκταση της προσπίπτουσας ακτίνας περνά από το κέντρο καμπυλότητας Κ

του κυρτού καθρέφτη, ανακλάται ακολουθώντας την αντίθετη ακριβώς πορεία.

Τούτο φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί:

Σύμφωνα με τη προηγούμενη πρόταση, κάθε ακτίνα που προσπίπτει σε ένα κυρτό καθρέφτη

και ακολουθεί τον κύριο άξονά του, όταν ανακλάται ακολουθεί την ίδια πορεία, αλλά αντίστροφα.

2
 Πώς σχεδιάζουμε το είδωλο ενός φωτεινού σημείου σ’ ένα κυρτό

καθρέφτη;
Το είδωλο ενός φωτεινού σημείου από ένα κυρτό καθρέφτη, μπορεί να προσδιοριστεί σαν το

σημείο τομής δύο τουλάχιστον ανακλώμενων φωτεινών ακτίνων.

Για τη πορεία των φωτεινών ακτίνων μετά την ανάκλασή τους σ’ έναν κυρτό καθρέφτη,

εφαρμόζουμε δύο τουλάχιστον από τους παρακάτω απλούς κανόνες, ώστε να μπορούμε να

προσδιορίσουμε το είδωλο σαν σημείο τομής δύο ανακλώμενων ακτίνων:

1. Όταν η προσπίπτουσα ακτίνα είναι παράλληλη προς τον κύριο άξονα, τότε η προέκταση της

ανακλώμενης ακτίνας θα περνά από την κύρια εστία Ε του κυρτού καθρέφτη.

2. Κάθε ακτίνα της οποίας η προέκταση διέρχεται (περνά) από την εστία Ε του κυρτού καθρέφτη,

όταν ανακλάται γίνεται παράλληλη με τον κύριο άξονα του κοίλου καθρέφτη.

3. Όταν η προέκταση μιας προσπίπτουσας ακτίνας περνά από το κέντρο καμπυλότητας Κ του

κυρτού καθρέφτη, τότε ανακλάται και ακολουθεί την αντίστροφη ακριβώς πορεία.

Πώς σχεδιάζουμε το είδωλο ενός φωτεινού αντικειμένου σ’ ένα κυρτό

καθρέφτη;
Μπορούμε να βρίσκουμε γραφικά το είδωλο ενός αντικειμένου σε ένα κυρτό καθρέφτη,

υιοθετώντας όμως τις εξής παραδοχές:

α) Ο καθρέφτης έχει μικρό άνοιγμα (6ο – 8ο).

β) Οι φωτεινές ακτίνες πέφτουν κοντά στην κορυφή του καθρέφτη. Τέτοιου είδους ακτίνες ονομάζονται

αξονικές.

γ) Το φωτεινό αντικείμενο έχει τη μορφή φωτεινού βέλους (γραμμικό αντικείμενο) και είναι

τοποθετημένο κάθετα στον κύριο άξονα του καθρέφτη.

Για να προσδιορίσουμε τώρα το είδωλο, βρίσκουμε το είδωλο του ενός ακραίου σημείου του

αντικειμένου, χρησιμοποιώντας τη πορεία δύο τουλάχιστον χαρακτηριστικών φωτεινών ακτίνων. Το

σημείο στο οποίο τέμνονται δύο τέτοιες ακτίνες, αποτελεί ένα σημείο του ειδώλου.

Αποδεικνύεται ότι:

Για οποιαδήποτε θέση ενός φωτεινού αντικειμένου μπροστά από ένα κυρτό κάτοπτρο, το

είδωλο του αντικειμένου θα είναι φανταστικό, θα είναι ορθό, θα είναι μικρότερο του αντικειμένου και

θα βρίσκεται σε μια ορισμένη απόσταση πίσω από τον καθρέφτη και μάλιστα μεταξύ της κύριας εστίας

και της κορυφής του καθρέφτη.

3
 Οπτικό πεδίο ενός κυρτού καθρέφτη.
Οπτικό πεδίο ενός κυρτού καθρέφτη ονομάζεται η περιοχή του χώρου την οποία μπορεί να

βλέπει μέσα στον καθρέφτη ένας παρατηρητής, που βρίσκεται σε μια ορισμένη θέση μπροστά από τον

καθρέφτη.

Τα όρια του οπτικού πεδίου ενός κυρτού καθρέφτη ορίζονται από τις φωτεινές ακτίνες που

όταν ανακλώνται στα άκρα του Μ και Ν, φτάνουν στα μάτια του παρατηρητή Π, όπως φαίνεται στο

σχήμα που ακολουθεί. Το οπτικό πεδίο ενός κυρτού καθρέφτη, εξαρτάται από τη θέση στην οποία

βρίσκεται ο παρατηρητής μπροστά από τον καθρέφτη.

4
Στο σχήμα που ακολουθεί, το μάτι του παρατηρητή Π που βρίσκεται μπροστά από τον κυρτό καθρέφτη

ΜΝ, θα βλέπει το φωτεινό σημείο Α, αν μία τουλάχιστον φωτεινή ακτίνα ΑΜ, μετά την ανάκλασή της

περνά από το σημείο Π. Για να συμβαίνει αυτό, θα πρέπει η προέκταση ΜΠ΄ της φωτεινής ακτίνας ΑΜ

να διέρχεται από το σημείο Π΄ που είναι το είδωλο του Π μέσω του κοίλου καθρέφτη ΜΝ. Το οπτικό

πεδίο του κυρτού καθρέπτη ΜΝ, είναι η περιοχή ΑΜΟΝΒ.

Ποιες διαφορές υπάρχουν ανάμεσα στους κοίλους και τους κυρτούς

καθρέφτες;
Απάντηση

α) Η ανακλαστική επιφάνεια στους κοίλους καθρέφτες βρίσκεται στο κοίλο μέρος της

σφαιρικής επιφάνειας, ενώ στους κυρτούς στο κυρτό μέρος της.

β) Για ένα πραγματικό αντικείμενο που βρίσκεται μπροστά από έναν σφαιρικό καθρέφτη, οι

κοίλοι καθρέφτες δίνουν είδωλα πραγματικά ή φανταστικά, ενώ οι κυρτοί δίνουν μόνο φανταστικά

είδωλα.

γ) Στους κοίλους καθρέφτες το φανταστικό είδωλο ενός πραγματικού αντικειμένου είναι

πάντοτε μεγαλύτερο από το αντικείμενο, ενώ στους κυρτούς καθρέφτες είναι πάντοτε μικρότερο.

δ) Η κύρια εστία ενός κοίλου καθρέφτη είναι πραγματική, ενώ η κύρια εστία ενός κυρτού

καθρέφτη είναι φανταστική.

5
Ένας χρήσιμος ανακεφαλαιωτικός πίνακας.

6
7