Μάθημα 8.

Ανάλυση του φωτός

Τι ονομάζουμε ανάλυση του φωτός από ένα πρίσμα;

Έστω ότι έχουμε μια δέσμη λευκού φωτός που προσπίπτει πάνω σε ένα γυάλινο τριγωνικό

πρίσμα (βλ. σχήμα). Το λευκό φως που πέφτει πάνω στο γυάλινο πρίσμα διαθλάται. Αν οδηγήσουμε το

φως που εξέρχεται από το πρίσμα, μετά τη διάθλαση, σε μια λευκή οθόνη, βλέπουμε ότι δεν είναι πλέον

λευκό. Στην οθόνη σχηματίζεται μια έγχρωμη ταινία, το χρωματικό φάσμα. Παρατηρούμε ότι η δέσμη

του λευκού φωτός υφίσταται εκτροπή και ταυτόχρονα διαχωρισμό στα επιμέρους χρώματα

(ακτινοβολίες) από τα οποία αποτελείται (βλ. σχήμα). Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ανάλυση του

λευκού φωτός.

Ώστε:

Ανάλυση του λευκού φωτός με πρίσμα ονομάζουμε το φαινόμενο κατά το οποίο, όταν η λεπτή

δέσμη λευκού φωτός πέφτει πάνω σε πρίσμα, διαχωρίζεται στα διάφορα χρώματα από τα οποία

αποτελείται αυτό.

Τι ονομάζουμε φάσμα (χρωματικό φάσμα) του λευκού φωτός;

Απάντηση

Το χρωματικό φάσμα του λευκού φωτός είναι η έγχρωμη ταινία που σχηματίζεται σε μία λευκή

οθόνη, αν οδηγήσουμε σε αυτή το φως που εξέρχεται από το γυάλινο τριγωνικό πρίσμα, μετά τη

διάθλαση του από το πρίσμα.

1
 Γιατί από το λευκό φως εμφανίζεται μια ολόκληρη σειρά χρωμάτων;
Απάντηση

Το λευκό φως είναι ένα σύνθετο φως . Αποτελείται από ακτινοβολίες που αντιστοιχούν σε

κάθε είδος χρώματος, δηλαδή τα συστατικά του είναι: ιώδης, μπλε, πράσινη, κίτρινη, πορτοκαλί και

κόκκινη ακτινοβολία. Έτσι όταν το λευκό φως βρεθεί σε κατάλληλες συνθήκες αναλύεται στα συστατικά

του δίνοντας το χρωματικό φάσμα.

Τι γνωρίζετε για τη ταχύτητα διάδοσης του φωτός σε ένα υλικό για τα

διάφορα χρώματα.
Απάντηση

Το λευκό φως είναι σύνθετο. Αποτελείται από ακτινοβολίες που αντιστοιχούν σε κάθε είδος

χρώματος, από το ιώδες μέχρι το κόκκινο, χωρίς να απουσιάζει κανένα χρώμα.

Η ταχύτητα με την οποία διαδίδεται το φως σε ένα διαφανές υλικό είναι διαφορετική για

το κάθε χρώμα από το οποίο αποτελείται το λευκό φως . Σε ένα διαφανές υλικό, το ιώδες διαδίδεται

με μικρότερη ταχύτητα από το μπλε, το μπλε διαδίδεται με μικρότερη ταχύτητα από το πράσινο κ.ο.κ.

Στο σχήμα που ακολουθεί φαίνεται η ταχύτητα διάδοσης του φωτός στο γυαλί, για κάθε

χρώμα:

Πώς εξηγείται η ανάλυση του φωτός, όταν αυτό περάσει μέσα από ένα

διαφανές τριγωνικό πρίσμα;

Απάντηση

 Γνωρίζουμε ότι, όσο περισσότερο μεταβάλλεται η ταχύτητα του φωτός, όταν αυτό περνά από ένα

διαφανές μέσο σ’ένα άλλο, τόσο περισσότερο εκτρέπεται από την αρχική του διεύθυνση .

 Σ’ ένα διαφανές μέσο η ταχύτητα του φωτός είναι διαφορετική για κάθε χρώμα. Στο πρίσμα το

ιώδες διαδίδεται με μικρότερη ταχύτητα από το μπλε, το μπλε από το πράσινο κ.ο.κ. Γενικά με τη

μικρότερη ταχύτητα διαδίδεται το ιώδες και με τη μεγαλύτερη το κόκκινο . Αντίθετα, στον αέρα η

ταχύτητα του φωτός είναι ίδια για όλα τα χρώματα. Έτσι, όταν το λευκό φως περνά από τον αέρα στο

πρίσμα μεγαλύτερη είναι η μεταβολή της ταχύτητας του φωτός για το ιώδες χρώμα και μικρότερη για το

κόκκινο.

2
 Πότε μια ακτινοβολία ονομάζεται μονοχρωματική;
Απάντηση

Μονοχρωματική ονομάζεται η ακτινοβολία που αντιστοιχεί σε ένα χρώμα.

Έτσι αν μια ακτινοβολία περάσει μέσα από ένα γυάλινο πρίσμα και δεν αναλυθεί, σημαίνει ότι είναι

μονοχρωματική.

Ο δίσκος του Νεύτωνα

Ο Άγγλος Φυσικός του 17ου αιώνα, Ισαάκ Νεύτων (Isaac Newton) ήταν ο πρώτος που έδειξε

πειραματικά ότι όλες μαζί οι χρωματιστές ακτινοβολίες δημιουργούν στο μάτι μας (δηλ. στον εγκέφαλο

μας) την εντύπωση του λευκού φωτός. Χρωμάτισε έναν δίσκο μετά χρώματα του ουράνιου τόξου και τον

περιστρεφόταν με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Όποιος κοιτούσε τον δίσκο που περιστρεφόταν, τον έβλεπε

λευκό.

Με τον «δίσκο του Νεύτωνα» λοιπόν πετυχαίνουμε τη σύνθεση του λευκού φωτός από

χρωματιστές ακτινοβολίες.

Ποια φάσματα ονομάζονται συνεχή; Ποια σώματα δίνουν συνεχή φάσματα;

Συνεχή φάσματα ονομάζουμε τα φάσματα τα οποία αποτελούνται από όλα τα χρώματα του

ηλιακού φάσματος. Στα φάσματα αυτά κάθε χρώμα δεν έχει σαφές περίγραμμα, δηλαδή τα χρώματα

3
αλληλοκαλύπτονται . Το ιώδες σιγά-σιγά γίνεται μπλε, το μπλε πράσινο κ.λ.π. Συνεχή φάσματα δίνουν

τα πυρακτωμένα στερεά και τα αέρια σε υψηλή πίεση.

Ποια είναι η επίδραση της θερμοκρασίας στα χρώματα του συνεχούς

φάσματος;
Όλα τα χρώματα ενός συνεχούς φάσματος δεν είναι εξίσου ζωηρά. Αν αυξήσουμε σταδιακά τη

θερμοκρασία του σύρματος μιας λάμπας, παρατηρούμε ότι αρχικά το φως της είναι κοκκινωπό, κατόπιν

γίνεται διαδοχικά πορτοκαλί, κίτρινο και τέλος λευκό. Συμπεραίνουμε ότι, σε χαμηλές θερμοκρασίες

εντονότερο είναι το κόκκινο χρώμα του φάσματος . Σε υψηλότερες θερμοκρασίες η ένταση των

υπόλοιπων χρωμάτων αυξάνεται και προκύπτει λευκό φως.

Ποια φάσματα ονομάζονται γραμμικά; Ποια σώματα δίνουν γραμμικά

φάσματα;
Γραμμικά φάσματα ονομάζουμε τα φάσματα τα οποία αποτελούνται από ένα σύνολο έγχρωμων

γραμμών που διακρίνονται σαφώς μεταξύ τους .

Γραμμικά φάσματα δίνουν τα αέρια, όταν βρίσκονται σε χαμηλή πίεση και φωτοβολούν, όπως

για παράδειγμα το υδρογόνο ή οι ατμοί νατρίου. Κάθε είδος αερίου έχει το δικό του γραμμικό φάσμα. Το

γραμμικό φάσμα είναι η ταυτότητα ή το «δακτυλικό αποτύπωμα» κάθε αερίου. Αν για παράδειγμα το

φάσμα ενός αερίου αποτελείται από δύο κίτρινες γραμμές πολύ κοντά μεταξύ τους, συμπεραίνουμε με

βεβαιότητα ότι το αέριο είναι ατμοί νατρίου. Το γραμμικό φάσμα του υδρογόνου είναι διαφορετικό από

αυτό των ατμών του νατρίου, των ατμών του νατρίου από αυτό των ατμών του υδραργύρου κ.λπ.

4
 Ποια πληροφορία μας δίνει ένα συνεχές φάσμα;
Σε ένα συνεχές φάσμα όλα τα χρώματα δεν είναι το ίδιο ζωηρά. Όταν η πηγή είναι σε χαμηλή

θερμοκρασία είναι ζωηρό το κόκκινο. Καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται, γίνονται ζωηρότερα κατά σειρά

και τα υπόλοιπα χρώματα. Όταν η θερμοκρασία γίνει πολύ υψηλή, η ένταση όλων των χρωμάτων είναι

ίδια και προκύπτει λευκό φως.

Άρα, ένα συνεχές φάσμα μας δίνει πληροφορία μόνο για τη θερμοκρασία της φωτεινής πηγής.

Πώς μπορούμε να προσδιορίσουμε τη θερμοκρασία ενός άστρου,

μελετώντας το συνεχές φάσμα του;

Όσο υψηλότερη είναι η θερμοκρασία ενός άστρου τόσο πιο έντονο γίνεται διαδοχικά το

κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε χρώμα του φάσματος του φωτός που εκπέμπει. Έτσι, ένα άστρο που

φαίνεται κοκκινωπό έχει μικρότερη θερμοκρασία από ένα άλλο που φαίνεται κίτρινο.

Συνεπώς, από τη μελέτη του συνεχούς φάσματος ενός άστρου μπορούμε να προσδιορίσουμε τη

θερμοκρασία του.

Ποια πληροφορία μας δίνει ένα γραμμικό φάσμα;

Κάθε αέριο (ή ατμός) έχει το δικό του γραμμικό φάσμα που διαφέρει από τα γραμμικά φάσματα

των άλλων αερίων. Δεν υπάρχουν δηλαδή δύο διαφορετικά αέρια που να δίνουν το ίδιο γραμμικό φάσμα.

Για παράδειγμα, το γραμμικό φάσμα του υδρογόνου είναι διαφορετικό από το γραμμικό φάσμα

των ατμών του νατρίου που κι αυτό είναι διαφορετικό από το γραμμικό φάσμα των ατμών του

υδραργύρου κ.ο.κ.

Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι το γραμμικό φάσμα είναι η ταυτότητα του στοιχείου που το

εκπέμπει.

Αν για παράδειγμα το φάσμα ενός αερίου αποτελείται από δύο κίτρινες γραμμές που

βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους, συμπεραίνουμε με βεβαιότητα ότι το αέριο είναι ατμοί
του νατρίου.

Πώς σχηματίζεται το ουράνιο τόξο;

5
 Το ουράνιο τόξο το παρατηρούμε όταν μπροστά μας βρέχει και από πίσω μας φτάνει ηλιακό

φως. Ο σχηματισμός του ουράνιου τόξου οφείλεται στη διάθλαση που παθαίνουν οι ηλιακές ακτίνες

πέφτοντας στα σταγονίδια της βροχής, τα οποία συμπεριφέρονται σαν μικρά πρίσματα. Κατά τη διάθλαση

το ηλιακό φως αναλύεται στα διάφορα χρώματα και τελικά σχηματίζεται ένα τεράστιο χρωματικό φάσμα.