Μάθημα Γ 7.

Η εξίσωση των σφαιρικών καθρεφτών.

Ποια είναι η εξίσωση των σφαιρικών καθρεφτών;

Απάντηση

Θεωρούμε έναν κοίλο και έναν κυρτό καθρέφτη μπροστά από τους οποίους είναι τοποθετημένο

ένα γραμμικό (σε σχήμα βέλους) αντικείμενο ΑΒ:

Συμβολίσουμε:

 Με f την εστιακή απόσταση του κοίλου ή του κυρτού καθρέφτη.

 Με p την απόσταση από την κορυφή Ο του καθρέφτη, του αντικειμένου που βρίσκεται μπροστά

από τον κοίλο ή τον κυρτό καθρέφτη.

 Με p΄ την απόσταση από την κορυφή Ο του καθρέφτη, του ειδώλου του αντικειμένου.

1
 Αποδεικνύεται ότι, τόσο για ένα κοίλο καθρέφτη, όσο και για έναν κυρτό καθρέφτη, ισχύει η

1 1 1
σχέση: + = (1) η οποία ονομάζεται εξίσωση των σφαιρικών καθρεφτών.
p p΄ f
Επειδή όμως γνωρίζουμε ότι R = 2f, όπου R η ακτίνα καμπυλότητας του καθρέφτη, η σχέση (1)

1 1 2 1 1 1 2
γίνεται: + = (2) ή + = = (3)
p p΄ R p p΄ f R

Ποιες συμβάσεις ακολουθούμε για τα πρόσημα των παραγόντων της

εξίσωσης των σφαιρικών καθρεφτών;

Απάντηση

Κατά την εφαρμογή της εξίσωσης (1) ή της (2), ακολουθούμε τις παρακάτω συμβάσεις για τα

πρόσημα των όρων που περιέχονται σ’ αυτές:

 Στους κοίλους καθρέφτες η ακτίνα καμπυλότητας είναι θετική (R > 0), επομένως

θέτουμε θετικό πρόσημο (+R).

 Στους κυρτούς καθρέφτες η ακτίνα καμπυλότητας είναι αρνητική (R < 0), επομένως

θέτουμε θετικό πρόσημο (-R).

 Στους κοίλους καθρέφτες η εστιακή απόσταση είναι θετική (f > 0), δηλαδή θέτουμε

θετικό πρόσημο (+f).

 Στους κυρτούς καθρέφτες η εστιακή απόσταση είναι αρνητική (f < 0), δηλαδή θέτουμε

αρνητικό πρόσημο (-f).

 Όταν το αντικείμενο είναι πραγματικό (το επισημαίνουμε γιατί υπάρχει και φανταστικό

αντικείμενο), η απόστασή του p από την κορυφή Ο του καθρέφτη είναι θετική (p > 0), δηλαδή θέτουμε

θετικό πρόσημο (+p).

 Όταν το είδωλο είναι πραγματικό, η απόστασή του p΄ από την κορυφή Ο του καθρέφτη

είναι θετική (p > 0), δηλαδή θέτουμε θετικό πρόσημο (+p΄).

 Όταν το είδωλο είναι φανταστικό, η απόστασή του p΄ από την κορυφή Ο του καθρέφτη

είναι αρνητική (p΄ < 0), δηλαδή θέτουμε θετικό πρόσημο (-p΄).

Γενικώς, κάθε απόσταση μπροστά από την ανακλαστική επιφάνεια ενός σφαιρικού καθρέφτη

(κοίλου ή κυρτού) λαμβάνεται θετική, ενώ κάθε απόσταση πίσω από την ανακλαστική επιφάνεια ενός

σφαιρικού καθρέφτη (κοίλου ή κυρτού) λαμβάνεται αρνητική . Τούτο φαίνεται στα επόμενα σχήματα:

2
 Να γράψετε την εξίσωση ενός κοίλου καθρέφτη.
Απάντηση

Αφού ο καθρέφτης είναι κοίλος έπεται ότι f > 0 και R > 0. Επομένως οι εξισώσεις (1) και (2)

1 1 1 1 1 2
γράφονται ως εξής: + = (4) και + = (5)
p p΄ f p p΄ R
Αν δεν γνωρίζουμε τη φύση του ειδώλου και ζητούμε να προσδιορίσουμε τη φύση του και την

απόσταση από την κορυφή του καθρέφτη όπου σχηματίζεται, θα χρησιμοποιήσουμε την σχέση (4). Αν

μετά την εκτέλεση των αριθμητικών πράξεων, προκύψει p΄ > 0, σημαίνει ότι το είδωλο είναι

πραγματικό. Αν προκύψει p΄ < 0, σημαίνει ότι το είδωλο είναι φανταστικό.

Σημείωση

Καμιά φορά, αν εκ των προτέρων γνωρίζουμε (σχεδιάζοντας την πορεία δύο τουλάχιστον

φωτεινών ακτίνων) ότι το είδωλο είναι φανταστικό και ζητούμε την απόσταση από την κορυφή του

1 1 1
καθρέφτη όπου σχηματίζεται, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την σχέση - = , οπότε θα
p p΄ f
προσδιορίσουμε την απόλυτη τιμή της απόστασης του ειδώλου από την κορυφή του καθρέφτη.

3
 Να γράψετε την εξίσωση ενός κυρτού καθρέφτη.
Απάντηση

Αφού ο καθρέφτης είναι κοίλος έπεται ότι f < 0 και R < 0. Επομένως οι εξισώσεις (1) και (2) γράφονται

1 1 1 1 1 2
ως εξής: + =- (6) και + =- (7)
p p΄ f p p΄ R

Να επιλύσετε την εξίσωση των σφαιρικών καθρεφτών ως προς p΄

Απάντηση
p
1 1 1 1 1 1 1
Έχουμε διαδοχικά: + = ή = - ή = 1 -
p p΄ f p΄ f p p΄
f

f
1
p
1 p f 1 p f p. f
ή = - ή = ή p.f = p΄(p-f) ή p΄=
p΄ f .p f .p p΄ p. f p f
(8)

Να επιλύσετε την εξίσωση των σφαιρικών καθρεφτών ως προς p.

Απάντηση
p΄
1 1 1 1 1 1 1
Έχουμε διαδοχικά: + = ή = - ή = 1 -
p p΄ f p f p΄ p
f

f
1
p΄

4
 1 p΄ f 1 p΄  f p΄ . f
ή = - ή = ή p΄.f = p.(p΄-f) ή p=
p f . p΄ f . p΄ p p΄ . f p΄  f
(9)

Πώς ορίζεται η μεγέθυνση;

Απάντηση

Μεγέθυνση m ονομάζεται ο λόγος του μήκους Α΄Β΄ του ειδώλου προς το μήκος ΑΒ του

΄΄
αντικειμένου, δηλαδή m = (10)

Αν p και p΄ οι αποστάσεις του αντικειμένου και του ειδώλου από την κορυφή του καθρέφτη

p΄
αντίστοιχα, αποδεικνύεται ότι η μεγέθυνση m δίνεται από την σχέση: m = - (11)
p
Στην σχέση (11) οι αποστάσεις p και p΄, ανάλογα με τη φύση του αντικειμένου και του ειδώλου

αντίστοιχα, τίθενται με τα πρόσημά τους, όπως έχουμε ήδη αναφέρει. Το πρόσημο της μεγέθυνσης m

έχει την παρακάτω φυσική σημασία:

 Αν m > 0 το είδωλο είναι ορθό ως προς το αντικείμενο και αντιστρόφως αν το είδωλο είναι

ορθό θα ισχύει ότι m > 0. Επίσης από την (11) προκύπτει ότι όταν m > 0 είναι p΄< 0 (γιατί;). Όταν

δηλαδή το είδωλο είναι ορθό ως προς το αντικείμενο, το είδωλο είναι φανταστικό. Τούτο φαίνεται στα

επόμενα σχήματα:

 Αν m < 0 το είδωλο είναι αντεστραμμένο ως προς το αντικείμενο και αντιστρόφως αν το

είδωλο είναι αντεστραμμένο θα ισχύει ότι m < 0. Επίσης από την (11) προκύπτει ότι όταν m < 0 είναι

p΄> 0 (γιατί;). Όταν δηλαδή το είδωλο είναι αντεστραμμένο ως προς το αντικείμενο, το είδωλο είναι

πραγματικό. Τούτο φαίνεται στο επόμενο σχήμα:

5
6