Μάθημα 3.

6 (β)

Πώς προσδιορίζουμε γραφικά το είδωλο ενός αντικειμένου σ’ ένα

συγκλίνοντα φακό;
Για να προσδιορίσουμε γραφικά το είδωλο ενός αντικειμένου σ’ ένα
συγκλίνοντα φακό, εφαρμόζουμε δύο από τους επόμενους τρεις απλούς κανόνες, που
αφορούν την πορεία ορισμένων φωτεινών ακτίνων που διέρχονται μέσα από ένα
συγκλίνοντα φακό. Η επιλογή των κανόνων αυτών αφήνεται στη δική μας βούληση.
1ος κανόνας
Όταν μια φωτεινή ακτίνα προσπίπτει παράλληλα στον κύριο άξονα ενός
συγκλίνοντος φακού, μετά την έξοδό της από το φακό, θα διέρχεται από την κύρια εστία
του φακού, η οποία βρίσκεται στην πλευρά του φακού από την οποία εξέρχεται η
φωτεινή ακτίνα.

2ος κανόνας
α) Όταν σε ένα συγκλίνοντα φακό προσπίπτει μια φωτεινή ακτίνα που περνά
από την κύρια εστία του φακού, μετά την έξοδό της από το φακό θα είναι παράλληλη
στον κύριο άξονα του φακού.

3ος κανόνας
Όταν μια φωτεινή ακτίνα διέρχεται (περνά) από το κέντρο ενός συγκλίνοντος
φακού, μετά την έξοδό της από το φακό, δεν αλλάζει πορεία (δεν εκτρέπεται).

121
 Ένα διάγραμμα της πορείας τριών φωτεινών ακτίνων που
περνάνε από ένα συγκλίνοντα φακό.
Στο σχήμα που ακολουθεί, φαίνεται η πορεία τριών χαρακτηριστικών
φωτεινών ακτίνων, μετά την έξοδό τους από ένα συγκλίνοντα φακό, όπως ήδη έχουμε
αναφέρει:

Η φύση του ειδώλου που δίνει ένας συγκλίνων φακός.

Ας υποθέτουμε ότι ένα αντικείμενο τοποθετείται κάθετα στον κύριο άξονα
ενός συγκλίνοντος φακού και θέλουμε να κατασκευάσουμε γραφικά το είδωλο που
δίνει ο φακός.
Ας συμβολίσουμε με α = (ΟΑ) την απόσταση του αντικειμένου από το κέντρο
Ο του φακού, με β = (ΟΑ΄) την απόσταση του ειδώλου από το κέντρο Ο του φακού
και με f = (ΟΕ) = (ΟΕ΄) την εστιακή απόσταση του φακού.
Διακρίνουμε τις παρακάτω περιπτώσεις, ανάλογα με τη θέση στην οποία
βρίσκεται το αντικείμενο:
Περίπτωση Ι
Το αντικείμενο βρίσκεται στο άπειρο, δηλαδή σε πολύ μεγάλη απόσταση σε
σχέση με το μέγεθος του. Δηλαδή α < 
Οι ακτίνες θα προσπίπτουν παράλληλα και το είδωλο του αντικειμένου θα
σχηματίζεται πάνω στην κύρια εστία του φακού, θα είναι πραγματικό και θα είναι
σημείο (δηλαδή οι διαστάσεις είναι πολύ μικρές).

122
 Περίπτωση ΙΙ
Το αντικείμενο βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη από το διπλάσιο (2f) της
εστιακής απόστασης f του φακού. Δηλαδή 2f < α < 
Στη περίπτωση αυτή, το είδωλο σχηματίζεται πίσω από το φακό (δηλαδή, από
την άλλη πλευρά του φακού), σε απόσταση μεγαλύτερη της f και μικρότερης της 2f
(f < β < 2f) , είναι πραγματικό, αντεστραμμένο και μικρότερο του αντικειμένου.
Η γραφική εύρεση του ειδώλου φαίνεται στα επόμενα σχήματα:

123
 Η περίπτωση αυτή συναντάται στα είδωλα που σχηματίζονται στη
φωτογραφική μηχανή και στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού μας.

Περίπτωση ΙΙΙ
Το αντικείμενο βρίσκεται σε απόσταση ίση με το διπλάσιο (2f) της εστιακής
απόστασης f του φακού. Δηλαδή α = 2f
Στη περίπτωση αυτή, το είδωλο σχηματίζεται πίσω από το φακό (δηλαδή, από
την άλλη πλευρά του φακού), σε απόσταση ίση με 2f (β = 2f), είναι πραγματικό,
αντεστραμμένο και ίσο του αντικειμένου.
Η περίπτωση αυτή συναντάται στα είδωλα που δίνει ο ανορθωτικός φακός
των τηλεσκοπίων επιγείων παρατηρήσεων.

124
 Περίπτωση ΙV
Το αντικείμενο βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη από την εστιακή
απόσταση f του φακού και μικρότερη από το διπλάσιο (2f) της. Δηλαδή f < α < 2f
Στη περίπτωση αυτή, το είδωλο σχηματίζεται πίσω από το φακό (δηλαδή, από
την άλλη πλευρά του φακού), σε απόσταση μεγαλύτερη της 2f (β>2f) είναι
πραγματικό, αντεστραμμένο και μεγαλύτερο του αντικειμένου.
Η περίπτωση αυτή συναντάται στον προσοφθάλμιο φακό του μικροσκοπίου
και στον προβολέα διαφανειών.

Περίπτωση V
Το αντικείμενο βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη από την εστιακή
απόσταση f του φακού. Δηλαδή α < f
Στη περίπτωση αυτή, το είδωλο μπροστά από το φακό (δηλαδή, στην ίδια
πλευρά του φακού), είναι φανταστικό, όρθιο και μεγαλύτερο του αντικειμένου. Είναι
αξιοσημείωτο ότι το φανταστικό είδωλο σχηματίζεται μπροστά από την ίδια πλευρά
του φακού στην οποία βρίσκεται το αντικείμενο.

125
 Η περίπτωση αυτή συναντάται στον κοινό μεγεθυντικό φακό.

Ένα χρήσιμο διάγραμμα

Στο επόμενο σχήμα μπορούμε να παρατηρήσουμε τα είδωλα 1΄, 2΄ και 3΄, για
τις διαδοχικές θέσεις 1,2 και 3 του αντικειμένου:

(Το σχήμα είναι από τη σελ. 214 του βιβλίου: Αλκινόου Μάζη : «Φυσική τόμος ΙΙ. Θερμότης-Οπτική».
Έκδοση 12η. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας». Αθήνα 1973).

Σημείωση

126
Ανακεφαλαίωση των βασικών συμπερασμάτων.

127
128
129