Κύπρου Μαθηματικά Α΄ Γυμνασίου 1999 PDF

ΥΠΟΥΡΓΕΙ Ο ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ • ΔIΕ'i'ΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ • ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΑΙ Γυμνασίου
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛIΤιΣΜΟΥ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ANAΠΤVΞHΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ - ΛΕΥΚΩΣΙΑ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛIΤιΣΜΟΥ ΚΥΠΡΟΥ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΑΙ ΓΥΜΝΑΣlον
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
,1'1 Σωτήρης Σεργίδης , Καθηγητής Μαθηματικών
" Kωνσταvτίνoς Δεληγιάννης , Καθηγητής Μαθηματικών
ΕΠΟΠΤΕΙΑ
-τι Μιχάλης Μακρυγιώργης , Επιθεωρητής Μαθηματικών
" Κλαίλια Σουρμελή-Σκοτεινού , Επιθεωρήτρια Μαθηματικών
"'jΊ Ανδρέας Σχοινής , Επιθεωρητής Μαθηματικών
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2007
ΜΑΘΗΜΑΤιΚΑ Α ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Α' έκδοση 1999
Α ' Έκδοση 1999

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Σωτήρης Σεργίδης
Kωνσrαvτίνoς Δεληγιάννης
ΦΙΛΟΤΕΧΝΗΣΗ ΕΞΩΦΥΜογ Σοφία Παναγιωτίδου
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛογ Στέλιος Καραμαλλάκης
ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ Γιώργος Θεοδωρίδης
ΠΛΗΚΤΡΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΩΣΗ Δημιουργία με συνεργάτες Λτδ
Ανατύπωση: 2001,2002,2003,2004,2005, 2006
Β' Έκδοση 2007: Προσαρμοσμένη στην εισαγωγή του ευρώ

Επιμέλεια Β' Έκδοσης 2007: Υπηρεσία Ανάmυξης Προγραμμάτων
Ανατύπωση 2008, 2009
ISBN 978-9963-0-4488-7
Εκτύπωση: Τ. Βασιλείου & Υιοί Λτδ .
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Προλογίζω με μεγάλη χαρά και ικανοποίηση την έκδοση του βιβλίου « Μαθηματικά Α' Γυμνασίου» ,
που αποτελεί αξιόλογο βήμα στην προσπάθεια για εκσυγχρονισμό του περιεχομένου των διδα
κτικών βιβλίων των Μαθηματικών στο Γυμνάσιο.
Στο βιβλίο αυτό οι διάφορες έννοιες αναmύσσονται μέσα από προβλήματα που είναι οικεία στις
εμπειρίες και γνώσεις των μαθητών και παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο , ώστε οι μαθητές να ευ
κολύνονται στην κατανόηση και να ενθαρρύνονται στη μελέτη τους .
Αναμένω από τους διδάσκοντες να εκφράσουν τις απόψεις τους και να υποβάλουν τις εισηγή
σεις τους όχι μόνο σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου και το επίπεδο των ασκήσεων αλλά και
σχετικά με τον τρόπο προσέγγισης της ύλης.
Τους καθηγητές των Μαθηματικών κυρίους Σωτήρη Σεργίδη και Κωνσταντίνο Δεληγιάννη που
ανέλαβαν τη συγγραφή, καθώς και τους επιθεωρητές των Μαθηματικών κυρίους Μιχάλη
Μακρυγιώργη , Κλαίλια Σουρμελή-Σκοτεινού και Ανδρέα Σχοινή που είχαν την εποmεία, ευχαριστώ
θερμά και συγχαίρω.
Δρ Γεώργιος Χρ. Πουλλής
Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης

ΕΙΣΑΓΩΠΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Το βιβλίο αυτό έχει σκοπό να βοηθήσει τους μαθητές της Α' Γυμνασίου να κατανοήσουν και εμπε
δώσουν τις διάφορες μαθηματικές έννοιες και να αποκτήσουν τις αναγκαίες δεξιότητες που πε
ριλαμβάνΟv:rαι στο νέο αναλυτικό πρόγραμμα της τάξης τους.
Για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού στηριχτήκαμε στα βιβλία «Μαθηματικά Α' και Β' Γυμνασίου»
που εκδόοθηκαν από την γπηρεσία Ανάmυξης Προγραμμάτων το 1995 και 1997 αντίστοιχα .
Η διάταξη της ύλης, ο τρόπος προσφοράς της και ο σχεδιασμός του βιβλίου , αποβλέπουν στο
να δώσουν στο μαθητή ένα βιβλίο που να του προκαλεί το ενδιαφέρον και να διαβάζεται εύκολα.
Μετά από κάθε παράγραφο δίνουμε παραδείγματα για να βοηθήσουμε το μαθητή να κατανοή
σει καλύτερα τις διάφορες έννοιες και να του υποδείξουμε τρόπους εργασίας, ώστε να διει'κο
λυνθεί στην κατ' οίκον εργασία του.
Η ποικιλία και η διαβάθμιση των ασκήσεων που υπάρχει σε κάθε ενότητα είναι αρκετά μεγάλη
ώστε ο διδάσκων να κάνει επιλογή, ανάλογα με το επίπεδο της τάξης του.
Επειδή πιστεύουμε ότι ένα διδακτικό βιβλίο πρέπει να γράφεται μέσα από τη διδακτική πράξη , θα
αναμένουμε από τους συναδέλφους που θα το διδάξουν εισηγήσεις για βελτίωσή του.
Τελειώνοντας θέλουμε να ευχαριστήσουμε τις συναδέλφους Μαρία Φραγκέσκου και Ρίτα

Αναστασιάδου που έγραψαν το προηγούμενο βιβλίο όσο και τους επιθεωρητές των Μαθηματικών
κυρίους Λουκά Φανή και Χάρη Χατζηθεοδοσίου που είχαν την εnomεία του.
Μιχάλης Μακρυγιώργης Επιθεωρητής
Κλαίλια Σουρμελή-Σκοτεινού Επιθεωρήτρια
Ανδρέας Σχοινής Επιθεωρητής
Σωτήρης Σεργίδης Καθηγητής
Κωνσταντίνος Δεληγιάννης Καθηγητής

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο ... .. . .......... . ........................ 1
ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Τα σύνολα . ................. . . . ...... . .... .. . ..........................7

1. Η έννοια του συνόλου . .. ... . . ... . ............. ... . . . .. .. . .. . .. .. ........ .. . . .. ..7
2. Συμβολισμός του συνόλου .. ... . . . . ................................... .. ........8
3. Τρόποι παράστασης συνόλου ... . ......... .. . .. ... .... ... ... ..... . ..... . . . ... ...9
4. Ειδικά σύνολα .. " . " .. . .. . . .... ..... . .. . ...... . ........ . .. ...... . " ........ . . .13
5. Τασύμβολα Ε και ~ ............................. . .. ..... ...... ............... 14
6. Σχέσεις συνόλων .. ...... .. . . ... . .. .. . . ..... ...... .. . .. . ....................... 14
7. Πράξεις με σύνολα ............ . . . . . ..... .... . . ................................ 19
ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Οι φυσικοί αριθμοί και το μηδέν . .. .. . . .. . .. ...... . . ... . .. .. ............29

1. Εισαγωγή . ... .. ..... ... ..... ........ ..... ...... ... .. . ....... . ........ . .. .. . . ..30
2. Σύγκριση αριθμών στο σύνολο Να .. . ........... . ... . ..... . ..................... 31
3. Ιδιότητες ισοτήτων και ανισοτήτων .. .. . . . ..... ..... .. .. . .............. . .........31
4. Πρόσθεση αριθμών στο σύνολο Ν α ................. . ............ . ...............36
5. Ιδιότητες της πρόσθεσης ..... . ............... . ....... .... . . . ................. .40
6. Αφαίρεση στο σύνολο Να ....................................... . .............. .46
7. Ιδιότητες της αφαίρεσης ......................................... . ............ .47
8. Η πρόσθεση και η αφαίρεση είναι αντίστροφες πράξεις .. .... . ..... .. .......... ... 51
9. Πολλαπλασιασμός στο σύνολο Να .. ... ... .. .............. ...... . ....... .. ...... 55
10. Ιδιότητες του πολλαπλασιασμού .......................... . ................ . .. . .56
11. Διαίρεση στο σύνολο Να .... . . .. .............. . .. .. . . .. . . . ... . ........ . . ... . ....63
12. Ιδιότητες της διαίρεσης ... . ..... ... ......... .. .. .. ...... . ....... .. ... . .. . .. ...66
13. Ειδικές περιmώσεις διαίρεσης . .. . . . . .. .. . ... . .. ... ..... . . . ..... . . . .... . .. . .. . .68
14. Προτεραιότητα των πράξεων .... . . ...... .. ... . . .. .. . . .. ............. . .. . ... . .. .73
15. Εξισώσεις . .. .. ... . . . . .. ...... . . . ... . .. . . .. .... . . .. . .. .. ...... . ...... .. .. .. .. .76
16. Επίλυση εξισώσεων . . . . . ... .. . ... ...... .. .. .. ...... . ... .. .......... ... ... .. .. .79
17. Λύση προβλήματος με τη βοήθεια εξίσωσης ... . ....... . . .. ... . .. .. ...... . . ... .. .83
ΕΝΟΤΗΤΑ 4. Βασικές γεωμετρικές έννοιες . . .. ... ... .. . . ........ . .......... . ... . .. .. 90

1. Σημείο, ευθεία, επίπεδο . ..... . . . ... .. ... . ... ... ....... . . . .... . .. .. . . . .. .. . . . .. .92
2. Επίπεδα σχήματα . . .. ... . . ... .. .. .. ... ... . .. . ... . ..... .. . . . . . . . ........... . ....94
3. Μέτρηση ευθυγράμμων τμημάτων ..... . . .. ... . . . . .. .. ........ . ...... " .... .. ...97
4. Σύγκριση ευθυγράμμων τμημάτων ... .. .. .. . .... .... . .. . ... ... .. . . ..... . . . ... . .101
5. Μέσο ευθυγράμμου τμήματος .... . ... .. . ..... . .. .. . . ... . .. . . . . . ... .. .. . ...... .103
6. Απόσταση δύο σημείων .. . . . . . . .... . .... .. ..... . .. . . . . .... . .... .. . . .. . ... . .. . .104
7. Γωνία .. .. . ... . . . . . . .. ....... . ... . .. .. . ... . . .... .. .... . . ... . .. .. ..... . . ... . .. 108
8. Σχηματισμός μιας γωνίας με στροφή ημιευθείας .. . . . .. ... .... . . .. . .. . . ... . ... .. 109
9. Μέτρηση γωνιών . .. . . ... . .. . . .. . .... .. . . ....... . ....... . . . . . .... . . . ... ... . . .. 11 Ο
1Ο. Κατασκευή γωνίας ίσης με δεδομένη . . . . . .. .. . . . . . . . ... ..... . . . .. . . . . . . .. . . .. .113
11 . Διχοτόμος γωνίας .. .. ...... .. . . ...... .. . .... . . .. . ... ... .. .. . . . . . .... .... ... .. 113
12. Είδη γωνιών .......... ....... ................ . .. .... ... .. ........... .. .. .. ... 113
13. Κάθετες ευθείες . ... . . .. .. . ... . .. .. ............ . .. ......... .. .. ... ..... . . .... 118
14. Μεσοκάθετη ευθυγράμμου τμήματος . .. . . .. ... . .. .. . . . . . ... . .. . .. .... . . . . . ... .119
15. Απόσταση σημείου από ευθεία .. . ... . .. . . .. .. .. . . .... .. .. ... .. .... . . .. . . ... . . .120
16. Εφεξήςγωνίες .. . ..... .. . . . .... . .. . ... . ... . ... ... . .. .. . . . . ..... . . ... . ... . . ... 122
17. Πρόσθεση εφεξής γωνιών . .. ...... ... ..... . . . ... . .. .. . .. . . .. . ...... ........ .. 123
18. Αφαίρεση εφεξής γωνιών . . ... . .... ... ....... .. ...... ... . .. ......... .. ........ 126
19. Συμπληρωματικέςγωνίες . .......... . ..... .. .. ... .... . ............. . . .. .. .. ... 127

20 . Παραπληρωματικές γωνίες .... ... .. . . ... . . .. .. .. . .... ... .. . . . .. . .. . .. .... . . .. 129
21. Κατακορυφήν γωνίες . . . .... . ... . .. .. .. . . . .. . . ... . .. .. . . . . .... . .. . . .. . ........ 131
22. Κύκλος . .. . . . . . .. .. . .. . . .... . .. .. . . . . . . .. .. . . . . . .. .. . . . .... . .. .. . ... .. . ...... 136
23. Στοιχεία του κύκλου ... . . .... ... . .... . . .. .. . . . ... . . ........ . . ......... .. .. .. . .136
24. Κυκλικός δίσκος .... .. , . " . . ......... . ... .. . . .. . .. .... . .. ... .... . . . . .. .... ... .137
25. Σχέσεις τόξων και χορδών . . . ... . ... . . ... . . .. . ... . . . . . ..... . . .. . . . . .... .. . . . . .137
26. Επίκεντρη γωνία .... . . . . ...... . .. . . . . ... ..... . ....... . .. .. ..... . . . . . . ...... . .138
27. Σχέσεις τόξων και επίκεντρων γωνιών . . ... . ... . . . . . . . . . ... . . . . . . .. .. .. . .. . .. ... 138
28. Μέτρηση τόξου . . . ..... . . ...... ... .... . . . ..................... .. .... ... ...... 139
29. Θέσεις ευθείας και κύκλου ..... . .. .. . .. ... . . . . . ... .. .. . . . . .. . .. ..... . ......... 140
30. Κατασκευές με χάρακα και διαβήτη . . ..... . . . . . . .... . . ... . . . .. ......... .. .. .. . .144
ΕΝΟΤΗΤΑ 5. Παράλληλες ευθείες, τρίγωνα , τετράπλευρα . . .. . . .. .. .. .. . ... . . . . .... .150

1. Θέσεις ευθειών στο επίπεδο ........ . .. ... . . ... ... . . .. ... . . ........ .. ......... 151
2. Χάραξη παράλληλων ευθειών .. . . . . .. ... . . . . .... . .... .. ...... . . ...... . .. . . ... .151
3. Απόσταση παράλληλων ευθειών ... ....... ... ..... .. ...... . .. . ... . . . . ......... .153
4. Γωνίες παράλληλων ευθειών που τέμνονται από άλλη ευθεία . ... .. . . . . .. . .. ... . .154
5. Πολύγωνα . ....... . . .. . . ... ... .. . ... ... ...... . . . . .. . . ...... . .... . .. . . .. . . ... .160
6. Τρίγωνο - Κύρια στοιχεία τριγώνου ... . .... .... ... .. .. ... . . ... ... . . .... .. ... .. .161
7. Είδητριγώνων .... . ... . . . . . . .. .. . ... ..... ...... . ... .. ...... .. . . ..... . .. . .... .161
8. Δευτερεύοντα στοιχεία ενός τριγώνου . . .. . . .. . .. ..... . .... .. .. .... . . . . . . . . .. .. 163
9. Το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου . .. . . . . . .. . . ... . .. . . ....... .. ... .... .. . .166
1Ο. Εξωτερική γωνία τριγώνου ... . . . .. ... .. . . . . . .... . .. . . .. . . . . . . . ..... . . . ... . . . .. 169
11 . Άθροισμα των γωνιών τετραπλεύρου ......... . ..... ... . ... . .. ..... .... ....... .171
12. Είδητετραπλεύρων ....... . .. . . . . . . . .............. . .. .. . . .. .. . . . . . . .. . ..... . .175

ΕΝΟΤΗΤΑ 6. Δυνάμεις φυσικών αριθμών και του μηδέν.
Τετραγωνική ρίζα φυσικού αριθμού στο σύνολο Ν ο ............. . .. .... 189
1. Δυνάμεις φυσικών αριθμών και του μηδέν .......... .. ............ . ...... . .. .... 189
2. ΕιδιΚέςπεριmώσεις .. ............................ . ................. .... . . .... 193
3. Προτεραιότητα των πράξεων .. .. ..... .. ..... . .. ....... .. . ........ .. ........... 194
4. Ιδιότητες των δυνάμεων . ................. .... ..... . ... ..... ....... .. ......... 198
5. Δυνάμεις με εκθέτη 1 και εκθέτη Ο .... .. ...... . ... .... .... ...... ... ... . .. ..... .200
6. Τετραγωνική ρίζα στο σύνολο Να .... . . .. ... ....... ...... .... .. . .............. .206
ΕΝΟΤΗΤΑ 7. Περίμετρος και Εμβαδόν .. . . ....... . . .. ... ... ......... .... . ...... ... .211
1. Περίμετρος ................ . ................................................ .212
2. Έννοια του εμβαδού . . ...... .................... ...... .... ........... .. ...... .215
3. Ισοδύναμες ή ισεμβαδικές επιφάνειες . . . ...... ..... . ...... .. . . . .... .. ......... .217
4. ~Λoνάδες μέτρησης εμβαδού ... . . ... ... . ... ..... ...... .... ......... . ...... ... .218
5. Εμβαδόν και περίμετρος τετραγώνου ...... ..... ..... ... ...... ....... . . .... ....218
6. Εμβαδόν και περίμετρος ορθογωνίου ........ ........ ... ........ ...... . .... . . . .222
7. Εμβαδόν και περίμετρος παραλληλογράμμου . . .. . . . ... .... .. . ...... .. .... . .. . .230
8. Εμβαδόντριγώνου .................... . .. ... ... .. ... .... . . . . .. . . . ........... .234
9. Ρόμβος .... . .... .. ....... ...... . . . .. ......... . .. .. . ... . .. . .... .......... . ... .238
10. Εμβαδόν και περίμετρος ρόμβου ....................... . , . . . .. . . . ......... . . . .238
11. Πυθαγόρειο Θεώρημα . . ....... . . . . . . ... . .... ...... . .. ....................... .241
12. Εμβαδόν ορθογωνίου τριγώνου . ... . ................................. . . .......247
ΕΝΟΤΗΤΑ 8. Διαιρετότητα στο σύνολο Ν ο .............. .... ........... .... ..... . .. 254
1. Διαιρέτες αριθμών . . . ... ...... . ..... ... . . . . ..... . . ... .. . . . .. . ............ . ... 255
2. Πολλαπλάσια αριθμών .. . ......... .... . ... . . .... ........... ..... ... .. . .. . .... .256
3. Ιδιότητες των διαιρετών . .. .. . . .. ........... . . . .. ......... ... ...... . .......... .257

4. Κριτήρια διαιρετότητας . .. . ..... . .. . . . . .. .. .. .. . . ....... . ..... ... . . .. .. ... ... .259
5. Πρώτοι και σύνθετοι αριθμοί . ... ... . .. . . . ........ . .. . . .... ... .... . .. ... ... .. . .266
6. Ανάλυση σύνθετου αριθμού σε γινόμενο πρώτων παραγόντων .. .. . . ........... . .266
7. Μ.Κ. Δ. δύο ή περισσότερων φυσικών αριθ μών . ..... . . . . ... ..... . . . . . .. .. . .. ... .267
8. Ε . Κ.Π. δύο ή περισσότερων φυσικών αριθμών . . ... . .... .. .. , . . ...... . .. . .... . . .269
9. Προβλήματα Ε . Κ.Π . και Μ . Κ.Δ . . . . ... . ... .. .. ... ... .. ......... . . . ... . ......... . .272
ΕΝΟΤΗΤΑ 9. Τα κλάσματα . . . . . . .. . .. .... . . .. . ... . . ....... .. . . ..... . .. . . ... .. .....278

1. Έννοια του κλάσματος . . ... . ... . ...... . .... . .... ... ..... .. ... . .......... ... . .279
2. Το κλάσμα ως πηλίκο δύο φυσικών αρ ιθ μών . .... ... ... ... .... . ... . ... .. ........283
3. Ειδικές περιmώσεις κλασμάτων ................... . ... . ...................... .284
4. Ισοδύναμα κλάσματα .. . ....... . .. . ... . .......... . ............. . . . . . ..... . . . . .287
5. Τροπή ετερωνύμων κλασμάτων σε ο μώνυμα ...... . ...... . . . , . . . ....... . ... .. ... 293
6. Σύγκριση Κλασμάτων ................ . ..... . . . ...... . . . ..... . . . .......... . ... .295
7. Πράξε ις με κλάσματα ...... . ....................... .. .. . ............ . ..... . . . .299
8. Σ ύνθετα κλάσματα ............. . .................... . . . ....... . ... . ........ . .322
ΕΝΟΤΗΤΑ 10. Οι δεκαδικοί αριθμο ί ............................... .......... . ... ..327

1. Δεκαδικά κλάσματα . Δεκαδικοί αριθμοί .... . ........ . ...... . ..... . ..... . .......330
2. Ιδιότητες των δε καδικών αριθμών ... . ................... . ...... . .. . ........ . .. .331
3. Πρόσθεση και αφαίρεση δεκαδικών αριθ μών .. . . . .. . . . ........... . .. . . . . .. . . .. .333
4. Πολλαπλασιασμός δεκαδικών αριθμών .................... . ........ . . .... .....334
5. Διαίρεση δεκαδικών αριθμών .............. . .................. . ........ . ...... .334
6. Τ ροπή κλάσματος σε δεκαδικό αριθμό . ... . . . .......... . ............. . .. . ......337
Ασκήσεις για επανάληψη όλης της ύλης ......... . . . .. . ... .. .. . ..... . .......... . ... .341
Δείγμα δοκιμίου γραmών προαγωγικών εξετάσεων Ιουνίου ... . . .. . ...... . . . .. . .... .349
Απαντήσεις των ασκήσεων . . ... . ...... .. . . .... . . .. .... . .... . .. .. ....... . .... . .....354
11 ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟTlΚΟ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ
Μας χρειάζονται τα Μαθηματικά ;
Η χρησιμότητα των Μαθηματικών είναι τόσο μεγάλη που δεν μπορεί

να χωρέσει στη σελίδα μας .
Τα Μαθηματικά μας βοηθούν στην ανάmυξη της σωστής σκέψης,

της δημιουργικής φαντασίας και της μνήμης.
Τ α Μαθηματικά δεν χρησιμοποιούνται μόνο σαν συγκεκριμένες γνώ

σεις αλλά και σαν μέθοδος σκέψης, έρευνας και κριτικής σε όλα τα
προβλήματα της ζωής .
Η ακρίβεια, η σαφήνεια και η απλότητα της μαθηματικής γλώσσας,

μας βοηθούν στον προφορικό και γραmό μας λόγο και έτσι πετυ
χαίνουν την καλλιέργεια της γλώσσας.
Τα ωραία σχήματα , τα σωστά βιβλία, όχι μόνο στο περιεχόμενο αλ

λά και στη μορφή συντελούν στην αισθητική καλλιέργεια.
Η τελειότητα, η ευκρίνεια και η διαύγεια των Μαθηματικών μας δεί

ΥΥουν ότι η αλήθεια είναι αντικειμενική δηλαδή κοινή και παραδεκτή
για όλους . Τούτο μας βοηθά να γίνουμε καλοί συζητητές, αντικειμε
νικοί και περισσότερο προσεκτικοί.
Τα Μαθηματικά είναι ο πυρήνας των μεγάλων θεωριών και νόμων

κάθε επιστήμης και επομένως είναι βασικός παράγοντας του πο
λιτισμού μας.
1 ΑΠΟ ΤΟ ΑΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ
Οι τέσσερις Πράξεις
ΣΥΜΒΟΜ/
ΠΡΑΞΗ ΜΕΛΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
Πρόσθεση Προσθετέοι Άθροισμα + (Συν) (12 + 4) -7 Άθροισμα

ήΌροι
Αφαίρεση Μειωτέος Διαφορά - (Πλην)

(12-4) -7 Διαφορά
Αφαιρετέος
Πολλαπλα- Παράγοντες Γινόμενο χή· (ΕπΟ (12χ4) ή
σιασμός (12.4) -7 Γινόμενο
Διαίρεση Διαιρετέος Πηλίκο +ή: (Διά) (12+4) ή (12:4) ή 12μ

Διαιρέτης
η' 12 -7 Πηλίκο
4
2
Μαθηματικά Α ' Γυμνασίου
Ο Πίνακας του Πολλαπλασιασμού
1 2 3 4 5
1χ 1 = 1 1χ 2 = 2 1χ 3 = 3 1χ 4 = 4 1χ 5 = 5
2 χ 1= 2 2 χ 2 = 4 2χ3 = 6 2 χ 4 = 8 2 χ 5 = 10
3χ1= 3 3χ2 = 6 3 χ 3 = 9 3 χ 4 = 12 3 χ 5 = 15
4 χ 1= 4 4χ 2 = 8 4 χ 3 = 12 4 χ 4 = 16 4 χ 5 = 20
5χ 1= 5 5 χ 2 = 10 5 χ 3 = 15 5 χ 4 = 20 5 χ 5 = 25
6 χ 1= 6 6 χ 2 = 12 6 χ 3 = 18 6 χ 4 = 24 6 χ 5 = 30
7χ1= 7 7χ 2 = 14 7 χ 3 = 21 7 χ 4 = 28 7 χ 5 = 35
8χ 1= 8 8 χ 2 = 16 8 χ 3 = 24 8 χ 4 = 32 8 χ 5 = 40
9χ 1= 9 9χ2 = 18 9 χ 3 = 27 9 χ 4 = 36 9 χ 5 = 45
10 χ 1=10 10 χ 2 = 20 10 χ 3 = 30 10 χ 4 = 40 10 χ 5 = 50
6 7 8 9 10
1χ 6 = 6 1χ 7 = 7 1χ 8 = 8 1χ 9 = 9 1 χ 10 =- 10
2 χ 6 = 12 2 χ 7 = 14 2 χ 8 = 16 2 χ 9 = 18 2 χ 10 = 20
3 χ 6 = 18 3 χ 7 = 21 3 χ 8 = 24 3 χ 9 = 27 3 χ 10 = 30
4 χ 6 = 24 4 χ 7 = 28 4 χ 8 = 32 4 χ 9 = 36 4 χ 10 = 40
5 χ 6 = 30 5 χ 7 = 35 5 χ 8 = 40 5 χ 9 = 45 5 χ 10 = 50
6 χ 6 = 36 6 χ 7 = 42 6χ8=48 6 χ 9 = 54 6 χ 10 = 60
7 χ 6 = 42 7 χ 7 = 49 7χ8=56 7 χ 9=63 7 χ 10 = 70
8 χ 6 = 48 8 χ 7=56 8 χ 8=64 8 χ 9 = 72 8 χ 10 = 80
9 χ 6 = 54 9 χ 7 = 63 9 χ 8 = 72 9 χ 9 = 81 9 χ 10 = 90
10 χ 6 = 60 10 χ 7 = 70 10 χ 8 = 80 10 χ 9 = 90 10 χ 10 = 100
Η καλή γνώση και κατανόηση του πιο πάνω πίνακα βοηθά στην ανάmυξη της μνήμης και της ικα
νότητας να εκτελούμε γρήγορα και ορθά διάφορες πράξεις .
3
1. ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Από την ύλη του Δημοτικού
Να κάνετε τις προσθέσεις:
1. 38 + 12 2. 12 + 5 + 107
3.26 4. 56
43 + 65 +
5. 107 6. 3785
285 + 402 +
742
Να κάνετε τις αφαιρέσεις :
7.95 8. 308 9. 3775 10. 4308
24 - 245 - 1008 - 299 -
11. 78 - 6 12. 48 - 29 13. 157 - 48 14. 1004 - 98
Να κάνετε τους πολλαπλασιασμούς:
16.8 χ 14 17. 39 χ 10 18. 125 χ 100

15. 15 χ 7
19. 24 20. 18 21. 157 22. 2030
13 χ 52 χ 308 χ
3 χ
Να κάνετε τις διαιρέσεις :
23. 12: 4 24. 72: 9 25. 36 : 12 26. 250 : 10
27.86 Γ 28. 1554 \ 37 29.340 Γ 30. 38834 \ 125
Να κάνετε τις πράξεις :
31. 415 - (14χ10) 32. (250: 50) + (125 - 25)
4
Να λύσετε τα προβλήματα:
33. Ο μισθός της Μαρίας που ήταν €974 το μήνα αυξήθηκε κατά €97. Πόσα παίρνει το μήνα τώ
ραη Μαρία;
34. Να βρείτε πόσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός 458 από τον αριθμό 206.
35. Πόσο πρέπει να ελαπωθεί ο αριθμός 1099 για να γίνει 888;
36. Ο Μιχάλης είναι 14 χρονών . Η μητέρα του έχει τριπλάσια ηλικία από αυτόν . Ποια είναι η
ηλικία της μητέρας του ;
37. Ένας έμπορος αγόρασε 45 τηλεοράσεις και πλήρωσε € 15.525. Πόσα αγόρασε την κάθε τη
λεόραση ;
38. Κάποιος αγόρασε ένα μεταχειρισμένο αUΤOKίνητo €3.440 και πλήρωσε για επιδιορθώσεις
€600. Το πούλησε €5.400. Πόσα κέρδισε ;
39. Ο Κυριάκος έχει €98. Ο Μιχάλης έχει €33 λιγότερα από τα διπλάσια χρήματα του Κυριάκου .
Να βρείτε :
(α) Πόσα χρήματα έχει ο Μιχάλης
(β) Πόσα χρήματα έχουν και οι δύο μαζί.
40. Η κυρία Ελένη αγόρασε ένα μεταχειρισμένο σπίτι €80.000. Έδωσε για να το επιδιορθώσει
€ 18.000. Πόσα πρέπει να το πουλήσει, αν θέλει να κερδίσει € 12.000 ;
41. Παντοπώλης αγόρασε 120 κιλά πατάτες προς 72 σεντ το κιλό . Πούλησε 78 κιλά προς 102
σεντ το κιλό . Πόσα πρέπει να πουλήσει το κάθε κιλό των υπολοίπων , ώστε να κερδίσει συ
νολικά 3348 σεντ ;
Να κάνετε τις πράξεις :
42. 24,5 43. 10,006 44. 4,42 45.36,45 Γ

0,18 + 8,43 - 8,5 χ
46. 4,08 + 12,3 47. 0,84 - 0,08 48. 48 χ 1,2 49. 1,782: 0,03
50. 42,18 χ 1Ο 51. 13,8 χ 100 52. 0,45 : 1000 53. 83,24 : 1Ο
5
1. ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ
Να κάνετε τις πράξεις:
217 5 2 8 1 1 2
54. 9" + § + 9" 55. 7 - 7 56. Π-2 57.66 - 23
3 1
59.9-253 60. 5 Χ 2 4 5
58.54 + 4 3 61. 7 χ 8
5. 25
5
62. 6 Χ 13
1 63 . 13' 26 64. 1i: 130 65. ~~ :12
66. Να υπολογίσετε την περίμετρο

του διπλανού σχήματος .
67. Θέλουμε να χωρίσουμε μια κορδέλα μήκους 15 m σε ίσα κομμάτια που το καθένα να έχει
μήκος 130 m. Πόσα κομμάτια θα πάρουμε ;
68. Να συμπληρώσετε το κάθε τετράγωνο με το κατάλληλο ψηφίο .
(α) D 4 6 8 (β) D ~ Ο 4
9 6 D + 8 χ
10 4 D 3 D 4 D 2
°F
(γ) D 7 8 D (δ) D 6
9 D 9 - 6 1 D 4
D 7 6 D 8
6
ΙΙΤΑΣΥΝΟΛΑ
Σύνολο
Στα Μαθηματικά, με τον όρο σύνολο εννοούμε «κάθε συλλογή από

αντικείμενα καθορισμένα και τελείως διακεκριμένα μεταξύ τους
που τη θεωρούμε ως ένα όλο». Τούτο διατύπωσε ο δημιουργός της
θεωρίας των συνόλων Γκέοργκ Κάντορ.
Η θεωρία αυτή θεωρείται ως μια από τις πιο ψηλές δημιουργίες του
ανθρώπινου πνεύματος . 'ΝΙλαξε τη μορφή των Μαθηματικών. Έδωσε
σ ' αυτά τη σημερινή ομορφιά τους . Έπαιξε σπουδαίο ρόλο για την
πρόοδό τους . Στάθηκε πηγή για νέους κλάδους των Μαθηματικών.
Οι βασικές έννοιες για τα σύνολα εισάγοντα σήμερα ακόμη και στο

Δημοτικό σχολείο και δίνουν μια σύγχρονη μορφή στη στοιχειώδη δι
δασκαλία. Η μορφή αυτή επιτρέπει στην στοιχειώδη διδασκαλία να
φθάνει σε πιο μακρινούς στόχους από ό,τι στο παρελθόν .
. α
. ε
.ω
Α = {α, η, ι, υ , ε, ω, ο}
. η
. υ Α = {χ/χφωνήεντο}
. ι
.0
§ 1. Η έννοια του συνόλου

• Σύνολο είναι μία ομάδα από αντικείμενα που έχουν κάποιο κοινό
χαρακτηριστικό γνώρισμα ή ιδιότητα.
Πχ
• Οι μέρες της εβδομάδας
7
2. ΤΑ ΣΥΝΟΛΑ
• Τα ψηφία του αριθμού 3525
• Οι μήνες της Άνοιξης
• Τα ψηφία της λέξης <<μέρα"

αποτελούν σύνολα .
• Τα αντικείμενα ή οι έννοιες που ανήκουν σε ένα σύνολο ονομάζο

νται στοιχεία του συνόλου .
Πχ
• Κυριακή, Δευτέρα, Τρίτη , Τετάρτη , Πέμπτη , Παρασκευή, Σάββατο
• 3,5, 2
• Μάρτης, Απρίλης, Μάης
• μ, ε, ρ, α
είναι τα στοιχεία των πιο πάνω συνόλων αντίστοιχα.
§ 2. Ο συμβολισμός του συνόλου

• Τα σύνολα συμβολίζονται με κεφαλαία γράμματα του αλφαβήτου
και δύο άγκιστρα . Πχ το σύνολο
• τα ψηφία του αριθμού 3525,

συμβολίζεται με τους πιο κάτω τρόπους:
Α = {3, 5, 2} ή
Α = {Τα ψηφία του αριθμού 3525} ή
Α = { χ / χ ψηφίο του αριθμού 3525}
• Ένα σύνολο επίσης συμβολίζεται και με διαγράμματα, όπως πιο

κάτω :
Επειδή ο πρώτος που μελέτησε και πα

ρέστησε τα σύνολα με διαγράμματα εί
ναι ο John Venn, ονομάζονται και
Βέννια διαγράμματα.
8
ί
(
Μαθηματικά Α' Γυμνασίου
• Ο αριθμός που φανερώνει πόσα στοιχεία έχει ένα σύνολο Α ονο

μάζεται πληθικός αριθμός του συνόλου και συμβολίζεται με ν(Α).
Πχ Αν Α = {3, 5, 2}, τότε ν(Α) =3
§ 3. Τρόποι παράστασης συνόλου

• Ένα σύνολο μπορεί να παρασταθεί με τέσσερις τρόπους :
Χρήση μεταβλητής
• Με αναγραφή των στοιχείων του. σημαίνει:
Χρήση ενός
Πχ Α = {3, 5, 2} γράμματος
• Με περιγραφή των στοιχείων του .

ο
Πχ Α = {Τα ψηφία του αριθμού 3525} ο
ο
• Με περιγραφή και χρήση μεταβλητής.
Πχ Α = { χ / χ ψηφίο του αριθμού 3525}
• Με διάγραμμα.
Πχ
r.:\
\:2
• Αν ένα σύνολο δίνεται με αναγραφή των στοιχείων του, μπορούμε
να το δώσουμε και με περιγραφή κάνοντας χρήση διαφόρων ιδιο
τήτων των στοιχείων του, που ο καθένας μπορεί να σκεφτεί.
Πχ Αν έχω Α = {1, 2, 3} μπορώ νατογράψω περιγραφικά έτσι:
Α = {οι φυσικοί αριθμοί μικρότεροι του 4}

ή
Α = {τα ψηφία του αριθμού 2312}
Α = {χ / χ ψηφίο του αριθμού 2312}

ή
Α = {οι διαιρέτες του 6 που είναι μικρότεροι του 6}
9
• Αν όμως δίνεται με περιγραφή, τότε το χαρακτηριστικό γνώρισμα ή

οι ιδιότητες των στοιχείων του πρέπει να είναι τέτοιες που να μας
επιτρέπουν να πούμε με βεβαιότητα ποια είναι τα στοιχεία από τα
οποία αποτελείται.
Για παράδειγμα δεν μπορούμε να καθορίσουμε ένα σύνολο με τη

φράση «οι μαθητές της τάξης μας που είναι καλοί στα Μαθηματικά" ,
διότι δεν διευκρινίζουμε από ποιο βαθμό και πάνω θεωρούνται κα
λοί οι μαθητές. (Το σύνολο δεν είναι καλά ορισμένο).
Θα μπορούσαμε όμως να καθορίσουμε το σύνολο με τη φράση «οι

μαθητές της τάξης μας με βαθμό μεγαλύτερο του Γ στα
Μαθηματικά" .
Παράδειγμα 1
Αν Α = { χ / χ φυσικός αριθμός μέχρι και το 15}
Β = {Οι περιποί αριθμοί μικρότεροι του 16}
Γ = {Τα πολλαπλάσια του 4 μέχρι και το 15 που ανήκουν στο σύνολο Ν}
Δ = {οι διαιρέτες του 1Ο}
Ε = {Τα ψηφία του αριθμού 831 158}
(α) Να γραφούν με αναγραφή τα σύνολα Α, Β , Γ, Δ και Ε.
(β) Ποιος είναι ο πληθικός αριθμός του κάθε συνόλου ;
Λύση:
(α) Α = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 1Ο, 11 , 12, 13, 14, 15}
Β={1 , 3 , 5 , 7 , 9, 11 , 13, 15}
Γ = {4, 8, 12}
Δ={1 , 2,5 , 10}
Ε = {8, 3, 1, 5}
1Ο
(β) ν(Α) = 15
Κάθε στοιχε[ο
ν(Β) = 8
του συνόλου
το γράφω μόνο
ν(η =3 μια φορά.
ν(Δ) =4 ο
ο
ν(Ε) = 4 ο
Αν Α = {Τ α γράμματα της λέξης «μόρφωση»}
Β = {Οι κάτοικοι της Λευκωσίας}
Να κάνετε το διάγραμμα των συνόλων Α και Β.
Λύση:
Α = {μ, ο, ρ, φ, ω, σ, η}
Γράφουμε πρώτα τα στοιχεία του συ
νόλουΑ.
Α
Β
Δεν μπορούμε να
γράψουμε όλους
τους κατο[κους
της Λευκ,ωσ[ας.
ο
ο
ο
11
1. Να γράψετε με αναγραφή τα πιο κάτω σύνολα και να βρείτε τον πληθικό αριθμό τους :
Α = {Τα γράμματα της λέξης «σύνολα»}
Β = {Τα ψηφία του αριθμού 302 043}

Γ = {Οι πόλεις της Κύπρου}
Δ = {Οι μήνες του χειμώνα}
2. Να γράψετε με περιγραφή τα σύνολα και να βρείτε τον πληθικό αριθμό τους :

Α = {Ιούνιος, lούλιος, Αύγουστος}
Β = {Πέμπτη, Παρασκευή}
Γ= {Ο, 1,2,3, 4}
3. Να εξετάσετε, αν οι πιο κάτω φράσεις ορίζουν σύνολο:

(α) Τα ωραία χωριά της Κύπρου .
(β) Οι μαθητές του σχολείου μας με βαθμό 14 στα Ελληνικά.

(γ) Οι ποδοσφαιρικές ομάδες της Α' κατηγορίας .
(δ) Τα ψηλά δέντρα του σχολείου .
(ε) Οι μεγάλοι αριθμοί.
4. Αν Α = {Οι φυσικοί αριθμοί από το 1Ο μέχρι και το 23}
Β = {χ! χ ψηφίο του αριθμού 230 151}
Γ = {Τα πολλαπλάσια του 5 μικρότερα του 30}
Δ = {Οι διαιρέτες του 30}

να γράψετε με αναγραφή τα σύνολα Α, Β, Γ, Δ και στη συνέχεια να βρείτε τον πληθικό αριθ
μότους.
5. Να βρείτε δύό σύνολα που να μην είναι καλά ορισμένα και να δικαιολογήσετε το γιατί.
12
Μαθηματικ ά Α ' Γυμνασίου
§ 4. Ειδικά σύνολα
• Ας πάρουμε τα σύνολα :
Α = {Οι μέρες της εβδομάδας που αρχίζουν από Δ}
Β = {Τα ψηφία του αριθμού 896 που είναι μικρότερα του 5}
Γ = {Οι περιποί αριθμοί}
Έχουμε:
Α = {Δευτέρα}
Β={ } ή 0
Γ={1 , 3 , 5 , 7 , .. .}
Ονομάζουμε το σύνολο Α μονομελές , διότι έχει ένα στοιχείο .
Ονομάζουμε το σύνολο Β κενό , διότι δεν έχει στοιχεία.
Το κενό σύνολο το συμβολίζουμε με { } ή 0.
Ονομάζουμε το σύνολο Γ απειροσύνολο, διότι έχει άπειρο αριθμό
στοιχείων .
• Ας πάρουμε το σύνολο {οι μαθητές της τάξης μου} .
Με αυτό το σύνολο μπορούμε να σκεφτούμε και μερικά άλλα .
Δ = {οι μαθητές της τάξης μου που φορούν γυαλιά}
Ε = {οι μαθητές της τάξης μου που έχουν γαλανά μάτια}
Ζ = {τα αγόρια της τάξης μου}
Ονομάζουμε το σύνολο {οι μαθητές της τάξης μου} σύνολο ανα
φοράς ή υπερσύνολο των συνόλων Δ , Ε και Ζ που βρίσKOVΤαι στο
σύνολο αναφοράς .
Το σύνολο αναφοράς το συμβολίζουμε με Ω.
Έτσι έχουμε Ω = {οι μαθητές της τάξης μου} .
13
§ 5. Τα σύμβολα και "

Αν έχουμε ένα στοιχείο και ένα σύνολο, τότε το στοιχείο αυτό είτε
ανήκει είτε δεν ανήκει στο σύνολο και αυτή τη σχέση τη συμβολί
ζουμε με ε ή ,,:.
Το σύμβολο ε σημαίνει ανήκει.
Το σύμβολο ,,: σημαίνει δεν ανήκει.
Ας πάρουμε το σύνολο Α = {1 , 3, 5, 7, 9} .
Για να δηλώσουμε ότι ο αριθμός 5 είναι στοιχείο του συνόλου Α, γρά-

φουμε : 5 ε Α
διαβάζουμε : το 5 ανήκει στο Α
Για να δηλώσουμε ότι ο αριθμός 4 δεν είναι στοιχείο του συνόλου Α ,

γράφουμε : 4 ,,: Α
διαβάζουμε : το 4 δεν ανήκει στο Α.
§ 6. Σχέσεις σ νόλων
• Ας πάρουμε τα σύνολα
Α = {Τα ψηφία του αριθμού 33 142}
Β = {Οι φυσικοί αριθμοί που είναι μικρότεροι του 5} .
Έχουμε:
Α = {3, 1, 4, 2}
Β = {1 , 2, 3, 4}
Παρατηρούμε ότι τα σύνολα Α και Β έχουν ακριβώς τα ίδια στοι

χεία. Στην περίmωση αυτή λέμε ότι τα σύνολα Α και Β είναι ίσα και
γράφουμε Α = Βή Β = Α .
• Δυο σύνολα Α και Β που έχουν τον ίδιο πληθικό αριθμό , λέμε ότι
είναι ισοδύναμα και γράφουμε Α "" Β. Είναι φανερό ότι δύο ίσα σύ
νολα είναι και ισοδύναμα ενώ δύο ισοδύναμα σύνολα δεν είναι κατ'
ανάγκη και ίσα.
14
Μαθηματικά Α ' Γυμ ν ασίου
Α = {1, 2, Ο, 3, 6} Το διάγραμμα τους θα

είναι:
8 = {1, 6, Ο}
Παρατηρούμε ότι τα στοιχεία του συνόλου 8 είναι και στοιχεία του Α
συνόλου Α. Το σύνολο Α περιέχει επιπλέον και τα στοιχεία 2, 3 που

δεν είναι στοιχεία του συνόλου 8. Στην περίmωση αυτή λέμε ότι το
σύνολο 8 είναι γνήσιο υποσύνολο του συνόλου Α.
Γράφουμε: Β c Α
Διαβάζουμε: Το 8 είναι γνήσιο υποσύνολο του Α
Αν πάρουμε τα σύνολα
Γ = {οι μαθητές του τμήματος 8)
Δ = {οι μαθητές του τμήματος 83 που παίζουν μπάλα}.
Παρατηρούμε ότι μπορεί να παίζουν μπάλα μερικοί μόνο μαθητές
του 8 3'
Τότε γράφουμε : Δ c Γ
Τα σύμβολα
c και ς;;
Μπορεί όμως να παίζουν μπάλα όλοι οι μαθητές του 8 3' Τότε όλα τα
λέγονται
στοιχεία του συνόλου Δ είναι τα ίδια με τα στοιχεία του συνόλου Γ. σύμβολα
εγκλεισμού
Τότε γράφουμε: Δ=Γ γιατ{ δείχνουν
ότι κάποιο
Στην περίmωση αυτή που μπορεί το Δ να είναι γνήσιο υποσύνολο σύνολο
εγκλε{εται ή
του Γή ίσο μετο Γ, περιέχεται σε
κάποιο άλλο
γράφουμε: Δ ς;; Γ σύνολο .
διαβάζουμε: Το Δ είναι υποσύνολο του Γ

Ο
ο
ο
00
ο
Παράδειγμα
Αν Κ = {α, ε, λ} να γραφούν όλα τα υποσύνολα του Κ.
'" 15
{ } , {α}, {ε}, {λ} , {α, ε}, {α, λ} , {ε,λ}, {α,ε , λ}.
Ω = {Οι οικογένειες της Λευκωσίας}
Α = {Οι οικογένειες της Λευκωσίας που έχουν μόνο ένα αυτοκίνητο}

Β = {Οι οικογένειες της Λευκωσίας που έχουν περισσότερα από
ένα αυτοκίνητα}
Το διάγραμμά τους θα είναι όπως πιο κάτω:
Κάθε οικογένεια που έχει ένα αυ
06
Ω τοκίνητο μόνο, δεν μπορεί να έχει
ταυτόχρονα περισσότερα από ένα
αυτοκίνητα. Άρα τα σύνολα Α και Β
δεν έχουν κανένα κοινό στοιχείο. Ο
Ο
ο
Τ α σύνολα Α και Β λέμε ότι είναι ξένα μεταξύ τους.
Ω = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,8}
Α = {Οι φυσικοί αριθμοί μικρότεροι του 6}
Β = {Οι περιποί αριθμοί μικρότεροι του 8}
Το Ω είναι το σύνολο αναφοράς .
Τα σύνολα Α και Β είναι υποσύνολα του Ω .
Έτσι έχουμε:
Α = {1, 2, 3, 4, 5} και
Β={1 , 3,5,7}
Τα κοινά στοιχεία των συνόλων Α και Β είναι τα 1,3,5 μόνο.
Ω Άραούτε Α c Β ούτε Β c Α.
Α Β .6 Τα διαγράμματά τους είναι όπως φαίνεται δίπλα:
~ Το σύνολο αναφοράς Ω το παριστάνουμε συνήθως με ένα
~ .8 ορθογώνιο .
16
ΑΣΚΗΣΕΙΣ .
1. Αν Α = {2, 4, 5, 6, 10}, Β = {Οιπεριποίαριθμοί} και Γ = {Ο} να βάλετε.,ιστις ορθές σχέσεις :
(α) 6ε Α (β) 4 (l Α (γ) 12 (l Β
(δ) ν(Α) = 5 (ε) 9ε Β (στ) 5 (l Α
(ζ) Ο ε Β (η) ν(Β) = 5 (θ) Α = {}
(ι) ν(η = Ο (ια) Γ = { } (ιβ) 56 ε Α
(ιγ) ν(η = 1 (ιδ) ν(Α) = 1Ο (ιε) {4 , 6} ε Α
2. Να εξετάσετε ποια από τα σύνολα είναι ίσα και ποια ισοδύναμα:
Α={1,3,5} Β = {Ο, 1, 3, 5} Ε = {Τα ψηφία του αριθμού 113555}
Γ= {5, 1, 3} Δ = {5, 3, Ο} Ζ = {Τα ψηφία του αριθμού 103050}
3. Να εξετάσετε αν τα σύνολα είναι ίσα.
Α={α , ο , ι} Β = {Τα φωνήεντα της λέξης «κορίτσια»}
4. Να συμπληρώσετε τα κενά ώστε τα δύο σύνολα να είναι ίσα .
(α) {α, β , _' δ} = {_, γ, δ, α}
(β) {3, _' _' 5, 7} = {1, 4, _,7,_}
(γ) (2,5, _} = {5, _,_}
5. Αν Α = {Οδυσσέας, Μάριος, Άγγελος, Σάββας}, να γράψετε όλα τα υποσύνολα του συ

νόλου Α που έχουν πληθικό αριθμό 2.
6. Αν Α = {οι άρτιοι αριθμοί από το 2 μέχρι και το 20} να γράψετε τα στοιχεία των πιο κάτω
υποσυνόλων του Α.
Β = {πολλαπλάσια του 3}
Γ = (πολλαπλάσια του 4}
Δ = {Οι φυσικοί αριθμοί μεγαλύτεροι του 12}
17
7. Να συμπληρώσετε τα κενά χρησιμοποιώντας το διάγραμμα.
(ί) .. .... ... c Β
(ίi) Β c .. .... .. .
(ίίί) Γ ς; ........ .
8. Δίνονται τα σύνολα
Α={1,2 , 5,7,8}
Β = {2, 8, 7} και
Γ = {τα ψηφία του αριθμού 2278}
Να συμπληρώσετε το κενό με ένα από τα σύμβολα Ε, ..: , = , c .
(α) Β .. .. .. .. . Α (β) 2 .... .. ... Α (γ) Β .. .. .. ... Γ
(δ) {8} .... .. ... Β (ε) 9 .. .. ..... Α (στ) 27 ......... Γ
ο Ο
ο
Ο
ο
00
00
ο ο
..
18
§ 7. Πράξεις με σύνολα
Ένωση συνόλων
Ας πάρουμε τα σύνολα Α = {2, 4, 6, 8} και Β = {1 , 2, 3, 4, 5}, που

ανήκουν στο σύνολο των φυσικών αριθμών.
Αν σχηματίσουμε ένα νέο σύνολο που να αποτελείται από τα στοιχεία

των συνόλων Α και Β, τότε αυτό ονομάζεται ένωση των συνόλων Α
και Β, συμβολίζεται Α u Β και διαβάζεται «Α ένωση Β».
Έτσιέχουμε Α u Β = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 8}
Μπορούμε να το δείξουμε αυτό με το πιο κάτω διάγραμμα.
Η σκιασμένη περιοχή παριστάνει

Ω
Α Β
το σύνολο Α u Β.
Παρατήρηση.
Η πράξη Α u Β ονομάζεται ένωση των

δύο συνόλων. Το αποτέλεσμα της πρά
ξης ονομάζεται επίσης ένωση των δύο
συνόλων.
Στο πιο πάνω διάγραμμα της ένωσης,

το κάθε στοιχείο γράφεται μόνο μια φορά.
Αν σκεφτούμε τι σημαίνει ένωση δύο συνόλων Α και Β, μπορούμε να

γράψουμε:
Α υ Β={Χ/ΧεΑ ή Χε Β} , δηλαδή
Α u Β = {όλα τα στοιχεία Χ τέτοια ώστε το κάθε Χ να ανήκει στο Α

ή στο Β}
Α u 0 = 0 u Α = Α. Το 0 είναι το ουδέτερο στοιχείο της ένωσης συ

νόλων.
19
Τομή συνόλων
Ας πάρουμε τα σύνολα Α = {2 , 4, 6, 8} και Β = {1 , 2, 3, 4, 5} που

ανήκουν στο σύνολο των φυσικών αριθμών .
Αν σχηματίσουμε ένα νέο σύνολο που να αποτελείται από τα στοιχεία
που ανήκουν και στο σύνολο Α και στο σύνολο Β, δηλαδή τα κοινά
Ω
Α Β τους στοιχεία, τότε το σύνολο αυτό ονομάζεται τομή των συνόλων
Α και Β , συμβολίζεται με Α ΓΙ Β και διαβάζεται «Α τομή Β» .
Έτσι έχουμε Α ΓΙ Β = {2,4}
Μπορούμε να δείξουμε αυτό με το διπλανό διάγραμμα .
Η σκιασμένη περιοχή παριστάνει το σύνολο Α ΓΙ Β
Αν σκεφτούμε τι σημαίνει τομή δύο συνόλων Α και Β , μπορούμε να
γράψουμε :
Α ΓΙ Β = {χ / χ Ε Α και χ Ε Β} , δηλαδή
Α ΓΙ Β = {όλα τα στοιχεία που ανήκουν και στο Α και στο Β}
Συμπλήρωμα συνόλου
Ας πάρουμε τα σύνολα
Ω= {1 , 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}
Α = {2, 4, 6, 8} και
Β == {1 , 2, 3, 4, 5}
20
Μ α θηματικά Α ' Γυμ ν ασίου
Τα στοιχεία του συνόλου αναφοράς Ω που δεν περιέχονται στο Α,

αποτελούν ένα σύνολο που λέγεται συμπλήρωμα ή συμπληρωματι
κό του Α ως προς το Ω και συμβολίζεται ΑΏ ή Α'.
Έτσι έχουμε Α' = {1, 3, 5, 7}

Β' = {6, 7, 8}
Μπορούμε να τα δείξουμε αυτά με τα πιο κάτω διαγράμματα .
Ω Ω
Α Β Α Β
Η σκιασμένη περιοχή παριστάνει Η σκιασμένη περιοχή παριστάνει

το συμπλήρωμα του Α. το συμπλήρωμα του Β .
Πα να υπάρχει το συμπλήρωμα των Α και Β ως προς το Ω,

πρέπει τα σύνολα Α και Β να είναι υποσύνολα του Ω.
Δίνονται τα σύνολα
Ω={Χ / Χ $ 13 , Χ Ε Ν}
Α = {τα πολλαπλάσια του 3}

Β = {οι άρτιοι φυσικοί αριθμοί} , όπου Α, Β υποσύνολα του Ω
(α) Να βρεθούν τα στοιχεία των πιο πάνω συνόλων .
(β) Να γίνει το διάγραμμα των πιο πάνω συνόλων .
(γ) Χρηmμοποιώντας το διάγραμμα, να γραφούν με αναγραφή τα σύ

νολα :
(ί) Α υ Β (ίί) An Β (ίίί) Α' (ίν) Β'
(ν) (Α υ Β)' (νί) Α' n Β' (νίί) A n B'
21
(δ) Σε ξεχωριστά διαγράμματα να σκιαστούντα σύl\.; .α:
(ί)Α υ Β (ίί) Α ΓΙ Β (ίίί) Α' (ίν) Β'

(ν) (Α υ Β)' (νί) Α' ΓΙ Β' (νίί) Α ΓΙ Β'
Λύση:
(α) Ω = {1 . 2,3,4 , 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 , 12, 13}
(
φυ!!ικο/ αριθμο/ (Ν)
Ν - { 1, 2, 3, ... }
Α = {3, 6, 9, 1':}
Ω={X I X~' 13}
Α C Ω
Β C Ω Β= {2,4,6,8, 1J, 12}
(β) Ω
Α Β .13
.1
.5
(γ) (ί) Α υ Β = {2, 3, 4,6, 8, 9, 10, 12}
(ίί) Α ΓΙ Β = {6, 12}
(ίίί) Α' = {1, 2, 4, ::J, 7, 8, 1Ο , 11 , 13}
(ίν) Β' ={1,3, 5, 7,1, 11,13}
(ν) (Α υ Β)' ={1,5,7, 1 , 13}
(νί) Α' ΓΙ Β' = {1 , 5, 7, ι 1, 13}

(νίί) Α ΓΙ Β' = {3, 9}
l
lδ
lΩω Ι [ωllΩωl
(i) (ii) (iii)
IΩω IIΩωllΩω Ι
(iv) (v),(vi) (vii)
22
Οι αριθμοί μέσα στα σύνολα στο διπλανό διάγραμμα , δηλώνουν τον

αριθμό των στοιχείων στο κάθε σύνολο, δηλαδή τον πληθικό αριθμό
του κάθε συνόλου .
Να χρησιμοποιηθεί το διάγραμμα για να βρεθούν:

Ω
Α Β
(α) ν (Α) (β) ν(Β) (γ) ν(Α')
(δ) ν(Β') (ε) ν(Α υ Β) (στ) ν(Α n Β)
(ζ) ν(Α' n Β) (η) ν[ (Α n Β)'] (θ) ν[(Α υ Β)']

.8
Λύση:
(α) ν(Α) =9 (β) ν(Β) = 7 (γ) ν(Α') = 11
(δ) ν(Β') = 13 (ε) ν(Α υ Β) = 12 (στ) v(A n Β) = 4
(ζ) ν(Α' n Β) = 3 (η) ν[(Α n Β)'] = 16 (θ) ν[(Α υ Β)'] = 8
Οι αριθμοί στο διάγραμμα δηλώνουν τον πληθικό αριθμό κάθε Ω

π Υ
συνόλου .
Π : Το σύνολο των μαθητών του ~ που έχουν ποδήλατο .
Υ: Το σύνολο των μαθητών του Α 2 που έχουν ηλεκτρονικό .4

υπολογιστή.
Να χρησιμοποιηθεί το διάγραμμα για να βρεθεί πόσοι μαθητές του

~έxoυν:
(α) ποδήλατο
(β) και ποδήλατο και υπολογιστή
(γ) είτε ποδήλατο είτε υπολογιστή
(δ) μόνο υπολογιστή
(ε) ούτε ποδήλατο ούτε υπολογιστή
(στ) μόνο ποδήλατο
23
ΤΑ ΣVNOΛA
Λύση:
(α) ν(Π) = 20 (β) ν(Π n =6

Υ) (γ) ν(Π u γ) = 28
(δ) vry n Π ') =8 (ε) vry u Π)' = 4 (στ) ν(Π n γ') = 14
Αν Ω = {οι αθλητές του σχολείου μας}
Γ = {οι αθλητές του σχολείου μας που παίζουν καλαθόσφαιρα}
Δ = {οι αθλητές του σχολείου μας που παίζουν πετόσφαιρα}
Ε = {οι αθλητές του σχολείου μας που παίζουν μόνο ποδόσφαι

ρο},
να περιγραφεί με λόγια το σκιασμένο μέρος των συνόλων στα πιο κά

τω διαγράμματα:
(ο) (β) (γ)

~------------~
Ω Ω Ω
Γ Δ Γ Δ Γ Δ
(]) Ε (]) Ε (]) Ε

Ο Ο Ο
Λύση:
(α) {οι αθλητές του σχολείου μας που παίζουν καλαθόσφαιρα και πε
τόσφαιρα}
(β) {οι αθλητές του σχολείου μας που παίζουν καλαθόσφαιρα μόνο}
(γ) {οι αθλητές του σχολείου μας που παίζουν ή καλαθόσφαιρα μό
νο ή ποδόσφαιρο μόνο}
24
Μ αθ η ματ ικά Α ' Γυμ νασίο υ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Αν Ω = {οιμαθητές της τάξης μου}

Ω Κ Λ
ω
Κ = {οιμαθητές της τάξης μου που
έχουν πράσινα μάτια}
Λ = {οι μαθητές της τάξης μου που

έχουν Α στα Μαθηματικά}
να σκιάσετε σε ξεχωριστά διαγράμματα τα πιο κάτω :
(α) {οι μαθητές της τάξης μου που έχουν πράσινα μάτια και έχουν Α στα Μαθηματικά}
(β) {οι μαθητές της τάξης μου που δεν έχουν πράσινα μάτια}
(γ) {οι μαθητές της τάξης μου που δεν έχουν πράσινα μάτια και δεν έχουν Α στα
Μαθηματικά}
(δ) {οι μαθητές της τάξης μου που έχουν πράσινα μάτια και δεν έχουν Α στα Μαθηματικά}
2. Αν Ω = {οιμαθητέςτου σχολείου μου}
Α = {οι μαθητές του σχολείου μου που φοιτούν στην Α' τάξη}
Β = {οι μαθητές του σχολείου μου που είναι φίλοι μου} ,
να περιγράψετε με λόγια το σκιασμένο μέρος των πιο κάτω συνόλων
Ω Α Β Ω Α Β Ω Α Β
ω ω ω
(α) (β) (γ )
Ω Α Β Ω Α Β Ω Α Β
ω ω ω
(δ) (ε ) ( στ)
25
3. Αν Ω = {οι φυσικοί αριθμοί από το 1 μέχρι και το 16},
Δ = {4, 8,12, 16} και Ζ = {2, 6, 10, 14, 16},
(α) να κάνετε το διάγραμμα των συνόλων Ω, Δ και Ζ
(β) να βρείτε τα στοιχεία του συνόλου Δ u Ζ
(γ) να σκιάσετε, στο διάγραμμα που κάνατε, το σύνολο Δ u Ζ.
4. Αν Ω = {τα χρώματα του ουράνιου τόξου}

Ουράνιο τόξο
Α = {κόκκινο, γαλάζιο , κίτρινο} και
Β = {μπλε, κόκκινο, μωβ}
(α) να κάνετε το διάγραμμα των συνόλων

Ω, Α και Β.
(β) να σκιάσετε το σύνολο Α ΓΙ Β
(γ) να βρείτε τα στοιχεία του συνόλου Α ΓΙ Β.
5. Αν Ω = {τα γράμματα της λέξης «τριγωνομετρία»}
Α = {τα γράμματα της λέξης «μετρώ»}
Β = {τα γράμματα της λέξης «γωνία»}
(α) να γράψετε τα στοιχεία των συνόλων Ω, Α και Β.
(β) να κάνετε το διάγραμμα των συνόλων Ω, Α και Β .
(γ) να γράψετε τα στοιχεία των πιο κάτω συνόλων:
(ί) Α' (ίί) Β' (ίίί) Αυ Β
(ίν) (Α u Β) ' (ν) Α'υ Β' (νί) Α' ΓΙ Β
6. Να χρησιμοποιήσετε το πιο κάτω διάγραμμα για να βρείτε:
(α)ν(Α) (β) ν(Α u Β)
26
(γ) ν(Β) (δ) v(A n Β)

Ω
(ε) ν(Α') (στ) ν[(Α n Β)'] Α Β
(ζ) ν(Α' n Β) (η) ν(Α' u Β) '
7. Αν ν(Α) = 5, ν(Β) = 8 και Αn Β = { }, να βρείτε το ν(Α u Β) .
8. Αν ν(Α) = 4, ν(Β) = 7 και ν(Α n Β) = 2, να βρείτε το ν(Α u Β).
9. Αν ν(η = 7, ν(Δ) = 5 και ν(Γ u Δ) = 8, να βρείτε το ν(Γ n Δ).
10. Στο διπλανό διάγραμμα έχουμε: Ω

Κ Β
Ω = {οι μαθητές του ~},
Κ = {οι μαθητές του ~ που παίζουν κιθάρα}

.18
Β = {οι μαθητές του ~ που παίζουν βιολί}
Οι αριθμοί μέσα στα σύνολα στο διάγραμμα δείχvoυντoνπληθΙKό αριθμό του κάθε συνόλου.
Να βρείτε πόσοι μαθητές παίζουν:
(α) και τα δύο μουσικά όργανα
(β) μόνο βιολί
(γ) βιολί ή κιθάρα
(δ) ένα μόνο μουσικό όργανο , είτε βιολί είτε κιθάρα μόνο
11. (α) Στο πιο κάτω διάγραμμα να τοποθετήσετε τα στοιχεία των συνόλων:
Ω = {1,2, 3, 4, 5, 6, 7,8, 9, 10, 11,12,13,14, 15}

Α= {2, 4,6,8, 10, 12}
Β = {4, 8, 12}
Γ = {3 , 6, 9, 12}
27
r - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ----------,
(β) Από το ίδιο διάγραμμα να βρείτε τα
σύνολα :
Ω Α Β
(ί) Α (1 Β (ίί) (Α (1 Β) (1 Γ
~
( ί ίί) Α (1 Γ (ίν) Α υ Γ
(ν) Α' (νί) Α (1 Γ'
(νίί) (Γ (1 Β)' (νίίί) (Α υ Β)'
12 Να χρησιμοποιήσετε το διάγραμμα για να βρείτε τα στοιχεία των πιο κάτω συνόλων :
(α) Α (β) Α υ Β
Ω
Α Β
(γ) Α υ Β υ Γ (δ) Γ'
(ε) Γ υ Α (στ) Α (1 Β (1 Γ
(~q' (qμ3..α [
(θ) (Α υ Β) (1 Γ
Πίνακας με τους κυριότερους συμβολισμούς
αε Α Το στοιχείο α ανήκει στο σύνολο Α.
α~ Α Τ ο στοιχείο α δεν ανήκει στο σύνολο Α.
{ } Άγκιστρα για την παράσταση κάποιου συνόλου .
χ : χ '" χ όπου χ .. .
χ / χ ... χ όπου χ .. .
12) Κενό σύνολο
Α c Β Α είναι γνήσιο υποσύνολο του Β .
Α ς;; Β Α είναι υποσύνολο του Β .
Αυ Β Α ένωση Β .
Α (1 Β Α τομή Β .
Α' Το συμπλήρωμα του Α.
Ω Τ ο σύνολο αναφοράς
ν(Α) Πληθικός αριθμός του συνόλου Α.
28
11 ΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΔΕΝ
Οι Φυσlκοί Αριθμοί
Η μέτρηση και η σημασία της
Από πείρα ξέρουμε ότι το παιδί, από πολύ μικρό , ακούονιας τους με
γάλους να λένε ένα, δύο , τρία, τέσσερα' ... μαθαίνει τις λέξεις και φυσι
κά τις επαναλαμβάνει. Πολύ γρήγορα προχωρεί στη σύνδεση των λέ
ξεων με το πλήθος των ανιικειμένων. Εδώ είναι παρατηρημένο πως το
παιδί, κάθε τι που βλέπει, απλώνει το χέρι να το πιάσει. Έτσι εξακριβώ
νει το πλήθος με «το πιάσιμο με το χέρι» . Κατά τους παιδαγωγούς, το
πιάσιμο με το χέρι βοηθά στην ανάmυξη της παιδικής σκέψης .
Πολύ σημανιικό είναι πως το παιδί μετράει ανιικείμενα της ίδιας κα
τηγορίας . Έτσι μετρά τα μολύβια του χωριστά, τις γλάστρες της βε
ράνιας χωριστά , τις καρέκλες του δωματίου του χωριστά . Δηλαδή
μετρά ομοειδή ανιικείμενα. Δεν μετρά μαζί τη γάτα, το δένιρο και το
ποδήλατο. Τούτο το κάνει από μόνο του χωρίς να του γίνει καμμιά
σχετική υπόδειξη .
Με τη μέτρηση το παιδί εξασκεί την πνευματική του δύναμη , χαίρε

ται και ικανοποιείται γι' αυτό και δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει
το μέτρημα πολλές φορές .
- Ενα τρενάκι , δύο , τρία, ..., δέκα τρενάκια.

- Οκτώ κιλά μήλα, εννιά κιλά μήλα, .. ., είκοσι κιλά μήλα .
- Δεκαπένιε βιβλία , .. ., εκατό βιβλία.
- Θ' αγοράσω κι άλλα βιβλία, θα τα κάνω εκατόν πενήνια ...
Έτσι ο άνθρωπος έμαθε πρώτα να χωρίζει τα ανιικείμενα σε κατη

γορίες και μετά να μετράει τα ανιικείμενα της κάθε κατηγορίας χΡη
σιμοποιώνιας συγκεκριμένους αριθμούς . Μετά, κατέληξε να χρησι
μοποιεί τους αφηρημένους αριθμούς 1,2,3, 10,8,9,20, 25, 100, ...
29
3. ΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΔΕΝ
§ 1. Εισαγωγή
iDJ ..
L
- - - --- - - - - - - - - - "-r'<-L--- : : j )
Οι εικόνες δείχνουν μερικές περιmώσεις που χρησιμοποιούνται αριθ
μοί στο περιβάλλον μας.
Με τους αριθμούς εκφράζουμε :
• Το βάρος μας.
• Την τιμή πώλησης διαφόρων πραγμάτων.
• Την απόσταση ενός σπιτιού από ένα δρόμο κτλ.
• Οι αριθμοί 1, 2, 3, 4, ... λέγονται Φυσlκοί Αριθμοί και το σύνολό

· τους συμβολίζεται με Ν.
· Δηλαδή Ν = {1, 2, 3, 4, ... }

• Οι αριθμοί Ο, 1,2,3,4,5, ... αποτελούν το σύνολο Ν ο .
Δηλαδή Ν ο = {Ο, 1,2,3, ... }

Φυσικός αριθμός, που να είναι μεγαλύτερος από όλους τους άλλους
φυσικούς αριθμούς, δεν υπάρχει, διότι όποιο αριθμό και αν πάρου
με υπάρχει πάντα μεγαλύτερόςτου .
30
Μαθηματικά Α' Γυμ"' ασίου
• Ο ι αριθμοί που διαιρούνταιμετοδύο δηλαδή οιΟ, 2, 4, 6, 8,10, .. . λέ

γονται Άρτιοι (ZuyoQ (όσοι αριθμοί τελειώνουν σε 0,2, 4,6,8).
• Οι αριθμοί που δεν διαιρούνται με το δύο δηλαδή οι 1,3,5,7,9, 11 ,

.. . λέγονται Περιποί (MovoQ (όσ~ι αριθμοί τελειώνουν σε 1,3, 5,
7, 9).
• Αν ένας φυσικός αριθμός αναφέρεται σε κάτι συγκεκριμένο,

πχ 8 μήλα, 15 μαθητές, κτλ ονομάζεται συγκεκριμένος.
• Αν όμως δεν αναφέρεται σε κάτι συγκεκριμένο και είναι απλά ένας

αριθμός, ονομάζεται αφηρημένος.
Πχ 8, 15, ... κτλ.
§ 2. Σύγκριση αριθμών στο σύνολο Ν ο

• Τ α 8 πρόβατα είναι περισσότερα από τα 4 πρόβατα ή ο αριθμός 8
είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό 4 και το συμβολίζουμε 8 >4
(έχουμε ανισότητα).
• Οι 15 μαθητές είναι λιγότεροι από τους 20 μαθητές ή ο αριθμός 15

είναι μικρότερος από τον αριθμό 20 και το συμβολίζουμε 15 < 20
(έχουμε ανισότητα) .
• Ο Αντρέας κρατά € 15. Ο Γιώργος που κρατά κι αυτός € 15, έχει το

ίδιο ποσό χρημάτων με τον Αντρέα ή ο αριθμός 15 ισούται με τον
αριθμό 15 και το συμβολίζουμε 15 = 15 (έχουμε ισότητα).
§ 3. Ιδιότητες ισοτήτων και ανισοτήτων

Ανακλαστική
Καθε φυσικός αριθμός είναι ίσος με τον εαυτό του . Όταν μια σχέση ισχύει για οποιουσδήποτε αριθ
μούς, στη θέση των αριθμών χρησιμοποιούμε
Δηλαδή 2 = 2, 10 = 10 156 = 156, ... γράμματα.
Γενικά
ΓΞΞΞl
31
Συμμετρική
Αν ένας φυσικός αριθμός είναι ίσος με κάποιο δεύτερο φυσικό αριθ

μό, τότε και ο δεύτερος φυσικός αριθμός είναι ίσος με τον πρώτο.
Γενικά [ αν α = β τότε β = α [
Μεταβατική
Αν ένας φυσικός αριθμός είναι ίσος με κάποιο δεύτερο φυσικό αριθ

μό και ο δεύτερος φυσικός αριθμός είναι ίσος με κάποιο τρίτο , τότε
και ο πρώτος αριθμός είναι ίσος με τον τρίτο αριθμό.
Γενικά [ αν α = β και β = γ τότε α = γ [
• Άραγε ισχύουν οι πιο πάνω ιδιότητες και στις ανισότητες;
Δηλαδή αν 8 > 5 τότε ισχύει 5 > 8; Όχι!
ή αν 7 < 9 τότε ισχύει 9 < 7; Όχι!
Άρα δεν ισχύει η συμμετρική ιδιότητα στις ανισότητες.
Γενικά αν α > β δεν ισχύει β > α

ή αν α < β δεν ισχύει β < α
Επίσης αν 10> 6 και 6> 3 τότε 10> 3

ή αν 5 < 8 και 8 < 16 τότε 5 < 16
Γενικά αν α> β και β> γ τότε α > γ
ή αν α < β και β < γ τότε α < γ
Άρα ισχύει η μεταβατική ιδιότητα και στις ανισότητες.
Παρατηρήσεις:
Προσθέτουμε και στα δύο

Ι. Αν 8 = 6 + 2 τότε 8 + 3 = (6 + 2) + 3
μέλη της ισότητας τον
αριθμό3. Γενικά, αν α = β => α + γ = β + γ (1)

Έχουμε πάλι ισότητα.
Το σύμβολο => το γράφουμε για να δηλώσουμε
ότι από την πρώτη σχέση προκύmει η δεύτερη σχέση.
32
Το σύμβολο::::} το διαβάζουμε «συμπεραίνουμε» ή «συνεπάγεται»,

Παρατηρούμε ότι αν προ
Αντίστροφα σθέσουμε και στα δύο μέλη

μιας ισότητας τον ίδιο αριθμό
Αν 8+ 3 = (6 + 2) + 3 ::::} 8 =6 + 2
έχουμε πάλι ισότητα.
Γενικά αν α + γ = β + γ ::::} α =β (2)
Οι συνεπαγωγές (1) και (2) γράφονται:
α=β ~ α+γ=β+γ
Το σύμβολο ~ το διαβάζουμε «ισοδυναμεί με" και σημαίνει ότι:

Όταν είναι ορθή η πρώτη σχέση είναι ορθή και η δεύτερη και
αντίστροφα , όταν είναι ορθή η δεύτερη σχέση είναι ορθή και η
πρώτη σχέση.
11. Αν 8 = 6 +2 ::::} 8 - 3 = (6 + 2) - 3 Αφαιρούμε και από τα δύο μέλη της ισότητας τον
αριθμό 3.
Γενικά αν α = β ::::} α-γ = β-γ (1) Έχουμε πάλι ισότητα.
Αντίστροφα
Αν 8 - 3 = (6 + 2) - 3 ::::} 8 = 6 + 2
Παρατηρούμε ότι αν αφαιρέσουμε και από τα δύο μέλη
Γενικά αν α γ
= β - γ ::::} α = β (2)
-
μιας ισότητας τον ίδιο αριθμό έχουμε πάλι ισότητα.
Οι συνεπαγωγές (1) και (2) γράφονται:
α=β ~ α-γ=β-γ
α=β ~ α+γ=β+γ
α=β ~ α-γ=β-γ
33
3. ΟΙ ΦΥΙΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΔΕΝ
Πολλαπλασιάζουμε και τα 111. Αν 8= 6 + 2 => 8 . 3 = (6 + 2) .3

δύο μέλη της ισότητας με
Γενικά αν α = β => α . γ =β . γ (1)
τον αριθμό 3. Έχουμε πάλι
ισότητα . Αντίστροφα
Παρατηρούμε ότι αν πολ

Αν 8 . 3 = (6 + 2) . 3 => 8 = 6 +2
λαπλασιάσουμε και τα δυο Γενικά αν α .γ = β . γ => α = β (2)
μέλη μιας ισότητας με τον
Οι συνεπαγωγές (1) και (2) γράφονται :
ίδιο αριθμό έχουμε πάλι
α=β q α . γ=β.γ
ισότητα.
Διαιρούμε και τα δύο μέλη IV. Αν 8 = 6 + 2 => 8 : 2 = (6 + 2) :2

της ισότητας με τον αριθμό Γενικά αν α = β => α: γ = β: γ (1)
2.
Αντίστροφα
Έχουμε πάλι ισότητα .
Αν 8 : 2 = (6 + 2) : 2 => 8 = 6 + 2
Παρατηρούμε ότι αν διαιρέ Γενικά αν α : γ = β : γ => α = β (2)
σουμε και τα δυ ο μέλη μιας
Οι συνεπαγωγές (1) και (2) γράφονται :
ισότητας με τον ίδιο αριθμό
α=β q α:γ=β:γ
έχουμε πάλι ισότητα.
α=β q α . γ=β . γ
γ *- Ο (γ διάφορο του μηδενός)
α=β q α:γ=β:γ
Αξιόλογη παρατήρηση:
Αν πάρουμε τις ισοδυναμίες :
χ=ψ χ+ 3 =ψ+3
χ=ψ χ- 5 =ψ - 5
χ=ψ 2χ = 2ψ
Προσθέτουμε 3 kg στον κά- Χ = Ψ X : 4=Ψ:4ή*=~

θεδίσκο
34
Στην αντίστροφη πορεία της ισοδυναμίας, η διαδικασία λέγεται δια

γραφή. Δηλαδή,
Χ+3=ψ+3 <=> χ=ψ
χ-5=Ψ-5 <=> χ=ψ
2χ = 2ψ <=> χ=ψ
Χ:4=Ψ : 4ή~=t <=> χ=ψ
Παραδείγματα Διπλασιάζουμε το βάρος
Χρησιμοποιώντας τις ιδιότητες των ισοτήτων να συμπληρωθούν τα στον κάθε δίσκο
κενά στις πιο κάτω ισοδυναμίες.
1. α+9=β+9 <=> .. .. ... .. =β
Λύση:
α+9=β+9 <=> α=β Διαγράφουμε και από τα δύο μέλη τον προσθετέο 9.
2. χ - 12=ψ - 12 <=> Χ = .. .. .... .

Λύση:
Διαγράφουμε και από τα δύο μέλη τον αφαιρετέο 12.
χ - 12=ψ - 12 <=> χ=ψ
3. 5χ = 10ψ <=> Χ=· .... .. ..

Λύση:
5χ = 10ψ Γράφουμε το 10 σαν 5 . 2. Διαγράφουμε τον παΡάγΟ

5χ
4. 25 +
= 5 ' 2ψ
ω = 37
<=>
<=>
Χ
ω=
= 2ψ
...... .. .
ντα 5 και από τα δύο μέλη.
----- J
Λύση:
25 + ω = 37
~
Γράφoυμε τον 37 σαν 25 + 12. Διαγράφουμε τον προ
25 + ω = 25 + 12 <=> ω = 12 σθετέο 25 και από τα δύο μέλη.
-- ------
35
3. ΟΙ φγΣIΚΟI ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΔΕΝ
5. 72: 9 = γ: 9 {::::} γ = ........ .
Λύση:
Διαγράφουμε το δlαΙΡέT~ l 72 : 9=γ:9 {::::}72=γήγ=72

9 και από τα δύο μέλη. J
ι: ι.. Πρόσθεση αριθμών στο σύνολο Ν ο
• Από το περίπτερο της γειτονιάς μου αγόρασα ένα περιοδικό που

στοίχιζε 94 σεvτ και μια σοκολάτα 23 σεvτ .
Πλήρωσα συνολικά ..... . σεVΤ.
• Είμαι 12 χρονών. Μετά από 16 χρόνια θα είμαι ...... χρονών.
• Κρατώ 175 σεvτ και ο πατέρας μου έδωσε ακόμη 50 σεvτ.

Επομένως τώρα κρατώ .... .. σεVΤ.
• Σήμερα έτρεξα 15 χιλιόμετρα. Αύριο θα τρέξω 8 χιλιόμετρα περισ-

σότερα. Δηλαδή αίφιο θα τρέξω ..... . χιλιόμετρα .
• Η πράξη που μας επιτρέπει να δώσουμε απάντηση στα πιο πάνω

παραδείγματα είναι η πρόσθεση .
• Το σύμβολο που χρησιμοποιούμε για την πράξη αυτή είναι το + και

ονομάζεται συν ή στην καθομιλουμένη καΙ.
• Η πράξη της πρόσθεσης μπορεί να γίνει οριζόντια ή κατακόρυφα .

Η διαδικασία που ακολουθούμε είναι γνωστή από το Δημοτικό .
94+23=117 ή 94 12 + 16 = 28 ή 12
23 + 16 +
117 28
175 + 50 = 225 ή 175 15 + 8 = 23 ή 15

50 + 8 +
225 23
36
• Οι αριθμοί 94,23, 12, 175,50, 15, 8 στα πιο πάνω παραδείγματα

ονομάζονται προσθετέοι και το αποτέλεσμα 117, 28, 225, 23 της
κάθε πρόσθεσης ονομάζεται άθροισμα.
Να υπολογιστεί το άθροισμα 1586 + 342.
Λύση :
l~~ΤQόπο~: l
Βρίσκουμε το αποτέλεσμα της πρόσθεσης οριζόντια. ι
J
1586 + 342 = 1928
?QςΊQQπος:
1586
Βρίσκουμε το αποτέλεσμα της πρόσθεσης κατακόρυφα.
342 +
1928
Παράδr,ιγμα 2
Αν α = 87 και β = 36 τότε το άθροισμα α +β είναι
Λυση:
Στη θέση του α βάζουμε τον αριθμό 87 που λέγεται αριθμητική τιμή του α.
α +β = 87 + 36 Στη θέση του β βάζουμε τον αρθμό 36 που λέγεται αριθμητική τιμή του β.
= 123 Μετά κάνουμε την πρόσθεση .
• Η εργασία αυτή λέγεται αντικατάσταση , διότι αντικαθιστούμε τα

γράμματα με τις αριθμητικές τιμές τους για να μπορούμε να κά
νουμε την πράξη της πρόσθεσης.
Πα ράδειγ μα 3
Αν Χ = 16, Ψ = 25 και Ψ = 43, να υπολογιστεί το άθροισμα

250 + Χ + 17 + Ψ + ω.
Λυσ η·
250 + Χ + 17 + Ψ + ω = 250 + 16 + 17 + 25 + 43 Αντικαθιστούμε τα γράμματα με τις αριθμητι
= 351 κές τους τιμές. Κάνουμε την πρόσθεση.
37
Σε ένα λεωφορείο μπήκαν 18 άντρες και 23 γυναίκες. Έμειναν 9 θέ

σεις κενές. Πόσες θέσεις συνολικά έχει το λεωφορείο;
Λύση :
18 + 23 + 9 = 50
Το λεωφορείο έχει συνολικά 50 θέσεις.
,ΑΣΚΗΣΕΙΣ -.
1. Στις πιο κάτω προσθέσεις να αναφέρετε:
(α) Ποιοι είναι οι προσθετέοι ;
(β) Ποιο είναι το άθροισμα;
(ί) 18 + 59 = 77 (ίi) α +β =γ (ίίί) 130 = 60 +Ψ +χ

2. Να γράψετε την πρόσθεση κατακόρυφα και να βρείτε το άθροισμα:
(α) 42 + 26 (β) 584 + 49 (γ) 3 + 16 + 184
(δ) 58 + 30 + 79 (ε) 7865 + 7 + 385 + 62

3. Να βρείτε το άθροισμα:
(α) 48 + 500 (β) 42 + 620 (γ) 670 + 105 + 3004
(δ) 5 + 12 + 1820
4. Αν α = 1Ο και β = 23, να βρείτε το άθροισμα α + β.

5. Αν α = 25 +7 και β = 23, να βρείτε το άθροισμα α + β.
6. Αν Χ = 83, Ψ = 42 και ω = χ + 7 να βρείτε το άθροισμα Χ + Ψ + ω .
7. Αν Χ = 12, Ψ = 30 + Χ και ω = Ψ + 8, να βρείτε το άθροισμα Χ + Ψ + ω.
8. Αν α = 5, β = 15 και γ = α + β, να βρείτε το άθροισμα α + β + γ.
38
9. Η Ελένη κρατά €20. Θα της δώσει η μητέρα της ακόμη €80 δώρο για τα γενέθλιά της. Για
να μπορέσει να αγοράσει μια εγκυκλοπαίδεια χρειάζεται ακόμη €45. Πόσα στοιχίζει η εγκυ
κλοπαίδεια;
10. Ο κ. Κώστας αγόρασε ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο €4.250 . Έδωσε για κάποιες επι
διορθώσεις του €1600. Αν θέλει να κερδίσει €900, πόσα πρέπει να το πουλήσει ;
11. Η κ. Δέσποινα πλήρωσε 480 σεντ για 4 κιλά ντομάτες , 1245 σεντ για 3 κιλά κιμά και 280 σε
ντ για 2 κιλά μανιτάρια . Αν κρατά ακόμη 360 σεντ , πόσα κρατούσε πριν κάνει τα ψώνια της ;
12. Σε ένα Γυμνάσιο η κάθε τάFη έχει 4 τμήματα. Στον πιο κάτω πίνακα φαίνεται πόσοι μαθητές
είναι σε κάθε τμήμα .
(α) Να υπολογίσετε το άθροισμα της κάθε γραμμής και να το τοποθετήσετε δίπλα στη
στήλη (ί).
(β) Να υπολογίσετε το άθροισμα της κάθε στήλης και να το βάλετε κάτω στη γραμμή (ίί)
(γ) Να υπολογίσετε το άθροισμα της στήλης (ί) και να το βάλετε στη θέση (ίίί) .
(δ) Να υπολογίσετε το άθροισμα της γραμμής (ίί) και να το βάλετε στη θέση (ίίί) .
(ε) Τι παρατηρείτε;
~
10 20 30 40
Τάξεις
(ι)
Α 29 30 28 32
Β 27 32 28 30
Γ 30 29 31 27
(11) ο (ιιl)
39
§ 5. Ιδιότητες της πρόσθεσης

ΑντιμεταθεTlκή ιδιότητα
Τέσσερις μαθητές από Γυμνάσια της Πάφου και πέντε μαθητές από
Γυμνάσια της Λεμεσού παρακολούθησαν ένα σεμινάριο .
Την α' μέρα μπήκαν στην αίθουσα του σεμιναρίου πρώτοι οι 4 μαθη
τές της Πάφου και μετά οι 5 μαθητές της Λεμεσού.
Μπήκαν συνολικά 9 μαθητές, δηλαδή
4+5=9
Την β' μέρα μπήκαν στην αίθουσα του σεμιναρίου πρώτοι οι 5 μαθη
τές της Λεμεσού και μετά οι 4 μαθητές της Πάφου.
~-LJ~6f~\r~ '~ 5+4=9

1{(1 ΥιΙ/ΜI Ι l,ι,t;)Αr,ο! Παρατηρούμε ότι ανεξάρτητα του ποιοιμαθητές μπήκαν πρώτοι στην
,L-..L-)/)ι ~,;
IΙ[ /1n!Ii!ι '11, ~ι
QjJj ~ 1 αίθουσα του σεμιναρίου είτε της ΠάφουείτετηςΛεμεσού, το σύνολο
" _-1-- li! \ των πιο πάνω μαθητών στην αίθουσα ήταν 9.
~
Jl.
<Jv ~ jj
}
~i1
Αυτό ισχύει όχι μόνο για τους αριθμούς 4 και 5 αλλά για οποιουσδή
ποτε αριθμούς:
~1~ ~1
16 + 12 = 12 + 16 135 + 47 = 47 + 135
Γενικά α +β = β +α Ι
• Σε μια πρόσθεση δεν αλλάζει το αποτέλεσμα, αν αλλάξουμε τη

σειρά των δύο προσθετέων. Αυτό ονομάζεται αντιμεταθεTlκή
ιδιότητα της πρόσθεσης. (Αν σε μια πρόσθεση αλλάξουμε τη σει
ρά των δυο προσθετέων το αποτέλεσμα δεν αλλάζει).
Προσεταιριστlκή ιδιότητα
Ας υποθέσουμε ότι το σεμινάριο του προηγούμενου παραδείγματος

αποφασίζουν να παρακολουθήσουν και 3 μαθητές από Γυμνάσια της
Λάρνακας.
40
Μαθηματικά Α' Γuμναuίl,U
Την α' μέρα μπήκαν στην αίθουσα του σεμιναρίου πρώτοι οι 4 μαθη
τές της Πάφου μαζί με τους 3 μαθητές της Λάρνακας και μετά οι 5
μαθητές της Λεμεσού.
(4 +3) + 5 =7 + 5 = 12
Τη β' μέρα μπήκαν στην αίθουσα του σεμιναρίου πρώτοι 014 μαθητές
της Πάφου και μετά οι 3 μαθητές της Λάρνακας μαζί με τους 5 μα
θητές της Λεμεσού.
4 + (3 + 5) = 4 + 8 = 12
Παρατηρούμε ότι ανεξάρτητα του αν οι μαθητές της Λάρνακας μπή ο
καν μαζί με τους μαθητές της Πάφου ή μαζί με τους μαθητές της
Λεμεσού, το σύνολο των πιο πάνω μαθητών στην αίθουσα ήταν 12. lιr
Αυτό ισχύει όχι μόνο για τους αριθμούς 3, 4 και 5 αλλά για οποιουσ (GJ f1J.) ~~
=- L,;:,lJ~L ~ r'
δήποτε αριθμούς:
Yj~~)
(23 + 17) + 30 = 23 + (17 + 30) ; Ι Ι 1;11\ 111 ι! ι'.,\
ι 1:11 . Ι.ι :;;
ι ; 11 ' ι.
152 + (56 + 38) = 152 + (38 + 56) = (152 + 38) + 56 IWΓη-;-r
1 , 'ΤΙ' -Ι
• Σε ένα άθροισμα με τρεις προσθετέους επιτρέπεται να προ

- -~
σθέσουμε πρώτα τους δύο πρώτους προσθετέους ή πρώτα
τους δύο τελευταίους ή επιλεκτικά δύο, αφού προηγηθεί αντι
3 +'8-t 9 t '1 t 5 '-1
C6+3+9+i+5 ι
μετάθεση. Αυτό ονομάζεται προσεταιριστlκή ιδιότητα της πρό
σθεσης.
~+9+3-+-ΊT 5 J
3 + 9+\)(,η )5
Γενικά
α + β +γ= (α + β) +γ=α + (β +γ)
α+β+γ=α+~+~=~+~+β
Αφού λοιπόν δεν έχει σημασία ποιους αριθμούς προσθέτουμε πρώ

τα, σε μια πρόσθεση με πολλούς, επιτρέπεται να παραλείπουμε τις
παρενθέσεις.
41
3 . ΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗΔΕΝ
Χρησιμοποιώντας την αντιμεταθετική και προσεταιριστική ιδιότητα

μπορούμε να υπολογίσουμε πιο γρήγορα ένα άθροισμα με πολλούς
προσθετέους γιατί μπορούμε να τους προσθέσουμε κατά ομάδες και
με όποια σειρά θέλουμε.
Να υπολογιστεί με τον πιο εύκολο τρόπο το άθροισμα 145 + 15 + 60 .
Λύση:
Προσεταιριστική
ιδιότητα .
145 + 15 + 60 = (145 + 15) + 60
= 160 + 60
= 220
Να υπολογιστεί με τον πιο εύκολο τρόπο το άθροισμα 197 + 36 + 3.
Λύση:
AvτιμεταθεTlKή
197 + 36 + 3 = 197 + (3 + 36)
ιδιότητα.
= (197 + 3) + 36
= 200 + 36
ιδιότητα.
= 236
Να υπολογιστεί με τον πιο εύκολο τρόπο το άθροισμα (44 + 72) + 56.
Λύση:
AvτιμεταθεTlKή
44 + 72 + 56 = 72 + 44 + 56
ιδιότητα.
= 72 + (44 + 56)
= 72 + 100
ιδιότητα.
= 172
Να υπολογιστεί με τον πιο εύκολο τρόπο το άθροισμα

3 + 20 + 8 + 5 + 32.
42
Λύση:
3 + 20 + 7 + 8 + 5 + 32 = (20 + 3) + 7 + 5 + 8 + 32
Προσεταιριστική ιδιότητα
= 20 + (3 + 7) + 5 + (8 + 32)
= 20 + 1Ο + 5 + 40
= (20 + 10) + (40 + 5) Προσεταιριστική ιδιότητα
= (30 + 40) + 5 L - - - - - - - ----
= 70 +5
= 75
Αν Χ = 12 και Ψ = 38 να υπολογιστεί το Χ + 10 + ψ .
Λύση:
Αντικαθιστούμε Χ = 12 και Ψ = 38
Χ + 1Ο + Ψ = 12 + 1Ο + 38 ΑντιμεταθεTlκή ιδιότητα
= 12 + (38 + 10)
= (12+38) + 10
= 50 + 10
= 60
Αν α + β = 15, να υπολογιστεί το α + (β + 13) .
Λύση:
α + (β + 13) = (α + β) + 13 Προσεταιριστική ιδιότητα
= 15 + 13 Αντικαθιστούμε α +β = 15
= 28
Ουδέτερο στοιχείο της πρόσθεσης
• Ένα λεωφορείο ξεκινά από την αφετηρία με 20 επιβάτες. Αν στην

πρώτη στάση ανεβούν 4 επιβάτες το λεωφορείο θα έχει
20 + 4 = 40 επιβάτες.
Αν ανεβούν 3 επιβάτες θα έχει 20 + 3 = 23 επιβάτες .
43
Αν δεν ανεβεί κανένας επιβάτης, δηλαδή αν ανεβούν μηδέν επι
βάτες, τότε το λεωφορείο θα έχει 20 επιβάτες, άρα 20 + Ο = 20 .
Γενικά για κάθε αριθμό α στο Ν ο ισχύει α+Ο=α
o+α=~
Το στοιχείο Ο το ονομάζουμε ουδέτερο στοιχείο της πρόσθεσης .
44
Μαθηματικά Α ' Γυμνασί( υ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ .
Να υπολογίσετε με τον πιο εύκολο τρόπο

το άθροισμα :
1. (24 + 25) + 15 2.8 + 53 + 42

3. 19 + (156 + 21) 4. 38 + (12 + 36)
5. 233 + 16 + 7 + 24 6. (534 + 182) + 6
7. 9 + 52 + 121 + 26 + 148 + 1974
8. 253 + 45 + 12 + 7 + 5 + 48 + 1Ο
9. (22 + 213) + 7 + 84 + (20 + 16)
Να συμπληρώσετε τα κενά :
10. (83 + ...... ) + 36 = 83 + (24 + 36) 11. (...... +18)+3=59+(18+3)

12. Χ + (ψ + 16) = (χ + .. .. .. ) + 16 13. (.. .. .. + 46) + 22 = (46 + 22) + 35
14. Δίνεται το άθροισμα 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 + 9 + 10.
(α) Να υπολογίσετε το άθροισμα με τον πιο εύκολο τρόπο
(β) Ποιες ιδιότητες εφαρμόσατε ;
15. Αν Χ = 13 και Ψ = 27 να υπολογίσετε το Χ + 17 + ψ.
16. Αν α + β = 485 να υπολογίσετε το α + (β + 38) .

17. Αν κ + λ = 54 να υπολογίσετε το (23 + κ) + λ + 46.
18. Αν α + β + γ = 65 να υπολογίσετε το (α + 15) + (14 + β) + γ.
19. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα:
α 7 4 2 6
β Ο 4 1 5
α+β
α+2+β
25 + α + β
45
20. Η Μαρία αγόρασε ένα ποδήλατο και πλήρωσε €512. Η Ρίτα αγόρασε ένα ποδήλατο € 144
πιο ακριβό από το ποδήλατο της Μαρίας.
(α) Πόσα πλήρωσε η Ρίτα για το ποδήλατό της;
(β) Πόσα στοίχισαν και τα δύο ποδήλατα μαζί;
§ 6. Αφαίρεση στο σύνολο Ν ο

• Σε ένα καλάθι έχουμε 8 αχλάδια. Αν βγάλουμε από το καλάθι 5
αχλάδια, τότε θα μείνουν στο καλάθι ..... αχλάδια.
• Η Ελένη είναι 18 χρονών και η Μαρία 32 χρονών.
Η Μαρία είναι μεγαλύτερη από την Ελένη κατά ...... χρόνια.
Η Ελένη είναι μικρότερη από τη Μαρία κατά ...... χρόνια .
• Η πράξη που μας βοηθά να δώσουμε απάντηση στα πιο πάνω
προβλήματα ονομάζεται αφαίρεση.
Γράφουμε: 8 - 5=3
32 -1 8 = 14
Διαβάζουμε: οκτώ πλην πέντε ίσον 3 ή
οκτώ μείον πέντε !ρον 3 ή
οκτώ έξω πέντε ίσον 3.
τριανταδύο πλην δεκαοκτώ ίσον δεκατέσσερα ή
τριανταδύο μείον δεκαοκτώ ίσον δεκατέσσερα ή
τριανταδύο έξω δεκαοκτώ ίσον δεκατέσσερα.
• Στην αφαίρεση 8 - 5 = 3,
το 8 ονομάζεται μειωτέος (είναι αυτός που πρέπει να μειωθεΟ
το 5 ονομάζεται αφαιρετέος (είναι αυτός που πρέπει να αφαιρεθεΟ

το 3 ονομάζεται διαφορά (είναι το αποτέλεσμα της αφαίρεσης)
Αν δε ο μειωτέος είναι ένας αριθμός α και ο αφαιρετέος είναι

ένας αριθμός β, τότε σαν διαφορά ορίζεται το (α - β) .
Γενικά αν Μ είναι ο μειωτέος, Α ο αφαιρετέος και Δ η διαφορά

του Α από τον Μ , έχουμε:
46
Μαθηματι κ ά Α ' Γυμ ν ασ ί ου
Η Βασιλική έκαμε την αφαίρεση (72 - 48) και βρήκε 24. Είναι ορθό
το αποτέλεσμα ;
Λύση:
Για να ελέγξουμε αν είναι ορθό το αποτέλεσμα , εργαζόμαστε ως
εξής:
Προσθέτουμε τον αφαιρετέο στη διαφορά.

48 + 24 = 72
Βρίσκουμε άθροισμα 72 που είναι ο μειωτέος.
Άρα το αποτέλεσμα είναι ορθό .
Κάνουμε την αφαίρεση (256 - 64) καιβρίσκουμε 182. Είναι ορθό το
αποτέλεσμα;
Λύση: Προσθέτουμε τον αφαιρετέο στη διαφορά .

64 + 182 = 246
Βρίσκου ", άθροισμα 246 αντί του 256 που είναι ο μειωτέος
246 "# 256 της διαφοράς (256 - 64).
Άρα το αποτέλεσμα είναι λάθος .
Προσοχή!!! Οι πράξεις της επαλήθευσης να γίνονται προσεκτικά και

σωστά.
§ 7. Ιδιότητες της Αφαίρεσης

Ας εξετάσουμε αν οι ιδιότητες που μάθαμε στην πρόσθεση ισχύουν
και στην αφαίρεση.
• Αν πάρουμε τους αριθμούς 9 και 5, παρατηρούμε ότι:

9- 5 = 4 r-Δ-ε-ν-μ-
πο-ρ-ε-
ί ν-α-γ-ίν-ε-
ι η-α-φ-α-ίρ-ε-
σ-η-
στ-ο-σ'-ύ-
νΟ
-λ-Ο-Ν-ο-
δ-ιό-
τι-
ο-μ-
ει-
ω-τε-
Ό-ς'
5-9 είναι μικρότερος από τον αφαιρετέο.

Άρα 9 - 5 "# 5 - 9
Γενικά
Έτσι δεν ισχύει η αντιμεταθετική ιδιότητα.
47
• Αν πάρουμε τους αριθμούς 9, 4, 2, παρατηρούμε ότι:
(9 - 4)-2=5 - 2=3
9 - (4 - 2)=9 - 2=7
Άρα *
(9 - 4) - 2 9 - (4 - 2)
Γενικά (α-β)-γ * α - (β-γ)
Έτσι δεν ισχύει η προσεταιριστική ιδιότητα.
Παρατήρηση:
Οι ιδιότητες που μάθαμε στην πρόσθεση δεν ισχύουν, στην αφαίρε

ση. Θα αναφέρουμε πιο κάτω κάποιες χαρακτηριστικές ιδιότητες της
αφαίρεσης. Υπάρχουν κι άλλες που στηρίζονται σ' αυτές .
• Ο Νεόφυτος έχει δυο κουμπαράδες . Τ ον κουμπαρά Α και τον κου

μπαρά Β. Στον Α κουμπαρά είχε 156 σεντ . Στον Β κουμπαρά είχε
300 σεντ. Ξόδεψε 36 σεντ για να αγοράσει ένα τετράδιο . Πόσα

σεντ του έμειναν ;
Μπορούμε να εργαστούμε με τους πιο κάτω τρόπους :

Α
(156 + 300) - 36 = 456-36 Αφαιρούμε τα 36 σεντ από το
άθροισμα των σεντ των δύο κου
= 420
μπαράδων .
156 + (300-36) = 156 + 264 Αφαιρούμε τα 36 σεντ από τον

= 420 κουμπαρά Β.
Αφαιρούμε τα 36 σεντ από τον

(156 - 36) + 300 = 120 + 300
κουμπαράΑ.
= 420
Όταν θέλουμε να αφαιρέσουμε έναν αριθμό από ένα άθροισμα, ή θα

αφαιρέσουμε τον αριθμό από το άθροισμα ή θα τον αφαιρέσουμε
από οποιοδήποτε προσθετέο του αθροίσματος που επιτρέπεται η

αφαίρεση.
Άρα (156 + 300) -36 = 156 + (300-36) = (156-36) + 300

Γενικά Ι (α + β)-γ = α + (β-γ) = (α-γ) + β Ι
• Ο Στέλιος έχει € 156. Ο Μιχάλης έχει €36 λιγότερα από το Στέλιο.
Ο Μιχάλης θέλει να αγοράσει ένα ποδήλατο αξίας € 300 . Πόσα

χρήματα χρειάζεται ακόμα;
Μπορούμε να εργαστούμε με τους πιο κάτω τρόπους:
300 - (156 - 36) = 300 - 120 ο Μιχάλης έχει €(156 - 36), χρειάζεται ακόμα
= 180 €[300 - (156 - 36)]
ή
Αφαιρούμε τον μειωτέο της διαφοράς
(300 -156) + 36 = 144 + 36 (156 - 36) και προσθέτουμε τον αφαιρετέο της.
= 180
ή
Προσθέτουμε τον αφαιρετέο της διαφοράς
(300 + 36) - 156 = 336-156 (156 - 36) και αφαιρούμε τον μειωτέο της.
= 180
Ας δούμε πώς εξηγείται η πιο πάνω ιδιότητα:
Ο αριθμός 156 είναι μεγαλύτερος κατά 36 από τη διαφορά (156 - 36).

Αν λοιπόν από τον αριθμό 300 αφαιρέσουμε τον 156 αντί του
(156 - 36), τότε θα έχουμε αφαιρέσει € 36 περισσότερα. Άρα θα πρέ

πει μετά την αφαίρεση να προσθέσουμε τα € 36.
Όταν θέλουμε να αφαιρέσουμε μια διαφορά από ένα αριθμό , ή θα

αφαιρέσουμε τη διαφορά από τον αριθμό ή θα αφαιρέσουμε το μει
ωτέο της διαφοράς και να προσθέσουμε τον αφαιρετέο της ή θα προ
σθέσουμε τον αφαιρετέο της και να αφαιρέσουμε τον μειωτέο της.
49
Άρα 300 - (156-36) = (300 - 156) + 36 = (300 + 36) - 156
Γενικό Ι α - (β - γ) = (α - β) + γ = (α + γ) - β Ι
Να γίνουν με τον πιο εύκολο τρόπο οι πράξεις (168 + 200) - 68.
Λύση:
(168 + 200) - 68 = (168-68) + 200

Αφαιρούμε τον 68 από τον
προσθετέο 168. = 100 + 200
= 300
Να γίνουν με τον πιο εύκολο τρόπο οι πράξεις 288 - (188 - 70) .
Λύση:
Αφαιρούμε το μειωτέο της 288 - (188 - 70) = (288 - 188) + 70

διαφοράς (188 - 70) και προ
= 100 + 70
σθέτουμε τον αφαιρετέο
της.
= 170
Αν Χ = 92 και Ψ = 42 να υπολογιστεί το (χ + 85) - Ψ
Λύση:
AVΤΙKαθιστoύμε
(χ + 85) - Ψ = (95 + 85) - 42
χ = 92 και Ψ = 42.
= (92 - 42) + 85
Αφαιρούμε τον 42 από τον
= 50 + 85
προσθετέο 92.
= 135
Αν α+β=90,ναυπολογιστείτο α-(24 - β).

Προσθέτουμε τον αφαιρε
Λύση:
τέο της διαφοράς (24 - β)
και αφαιρούμε τον μειωτέο α- (24 - β) = (α + β) - 24
της.
= 90 - 24
AVΤΙKαθιστoύμε α + β =90. = 66
50
Αν Χ - Ψ = 120, να υπολογιστεί το Χ - (ψ - 200)
Λύση :
r--:-- - - - - - - ---
χ - (ψ-100) = (χ - ψ) + 100 Αφαιρούμε τον μειωτέο της διαφοράς (ψ -100) και προσθέ
= 120 + 100 τουμε τον αφαιρετέο της. Αντικαθιστούμε Χ - Ψ = 120.
= 220
Να γίνουν με το δυνατό τρόπο οι πράξεις 120 - (320 - 386) .
Λύση :
Προσθέτουμε τον αφαιρετέο της διαφοράς (320 - 386) και
120 - (320 - 386) = (120 + 386) - 320 Ι αφαιρούμε τον μειωτέο της.
L- ___ J
= 506-320
= 186
Να αφαιρεθεί από το 108 η διαφορά των 28 και 19.
Λύση:
----------
108 - (28-19) = (108-28) + 19 Αφαιρούμε τον μειωτέο της διαφοράς (28 - 19) και προσθέ
= 80 + 19 τουμε τον αφαιρετέο της.
= 99
§ 8. Η πρόσθεση και η αφαίρεση είναι αντίστροφες

πράξεις
~
Έχω 20 σεντ Βάζω 8 σεντ Βγάζω τα 8 σεντ Έχω πάλι 20 σεντ
51
Έχω 20 σεντ
t~
~
Βάζω 8 σεντ Βγάζω τα 8 σεντ Έχω πάλι 20 σεντ
Παρατηρούμε ότι (20 + 8) - 8 = 20
(20 - 8) +8 = 20
Δηλαδή (20 + 8) - 8 = (20 - 8) +8= 20
Γενικά (α + β) - β = (α - β) + β = α
• Δηλαδή η πρόσθεση και η αφαίρεση, αν εφαρμοστούν η μία

μετά την άλλη, αλληλοεξουδετερώνονται. Γι' αυτό η πρόσθεση
και η αφαίρεση λέγονται αντίστροφες πράξεις.
52
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _...:.:.:.:
ΜαθηματιΚά Α ' Γυμνασ ί ου
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να ελέγξετε την ορθότητα των πράξεων: .
(α) 800 - 300 = 500 (β) 815 - 327 = 478
(γ) 125 - 92 = 33 (δ) 1024-755 = 239
2. Να κάνετε τις πράξεις με τον πιο απλό τρόπο :
(α) (184 + 172) -84 (β) 479 - (79 - 61)
(γ) 845 - (94 - 55) (δ) 85 - (85 - 35)
(ε) 780 - (1090-310) (σr) (35 + 68 + 48) - 68
3. Να κάνετε τις πράξεις με το δυνατό τρόπο :
(α) 100 - (180 - 280) (β) 250 - (250 - 300)
(γ) 568 - (68 - 132)
4. Αν Χ = 74 και Ψ = 34 να υπολογίσετε το (χ + 58) - ψ .
5. Αν α+ β = 110 να υπολογίσετε το α - (47 - β) .
6. Αν μ - ν = 360 να υπολογίσετε το μ - (ν - 52).
7. Να κάνετε τις πράξεις :
(ι) 48 - 12 (ιι) (48 + 8) - (12 + 8)
(α) Τι παρατηρείτε ;
(β) Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τη νέα ιδιότητα της αφαίρεσης που ανακαλύψατε .
8. Να κάνετε τις πράξεις:
(ι) 103 - 44 (ιι) (103 - 6) - (44 - 6)
(α) Τι παρατηρείτε ;
(β) Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τη νέα ιδιότητα της αφαίρεσης που ανακαλύψατε .
53
(ι) (58-24) + (28-12) (ιι) (58 + 28) - (24 + 12)

(α) Τι παρατηρείτε;
(β) Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια π νέα ιδιότητα της αφαίρεσης που ανακαλύψατε.
10. Πώς θα βρείτε το αποτέλεσμα 850 - (100 -', 50); Σκεφτείτε διάφορους τρόπους .
(α) Τι παρατηρείτε;
(β) Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τη ν~α ιδιότητα της αφαίρεσης που ανακαλύψατε.
11. (α) Να αφαιρέσετε από τον αριθμό 49 τη δι(ιφοράτων αριθμών 32 και 18.
(β) Να προσθέσετε στη διαφορά των αριθμιί;ν 49 και 32 τον αριθμό 18.
Συγκρίνετε τα δύο αποτελέσματα.
12. Ο κ. Νικόλας αγόρασε ένα αυτοκίνητο €3.400 και πλήρωσε για επιδιορθώσεις € 1.384. Να
βρείτε πόσα κέρδισε, όταν το πούλησε €5.080.
13. Ο κ . Μιχάλης αγόρασε ένα σπίτι € 140.000. Πλήρωσ για να το βάψει €9.500. Το πούλησε
και ζήμιωσε €6.000. Να βρείτε πόσα το πούλησε.
OCJCJCJCJOCJCJ CJCJD8DCJOc::J
CJCJDCJDCJCJCJ DOCJ OOC)C)
16+ 8-8= 16 16-8+ 8= 16
54
§ 9. Πολλαπλασιασμός στο σύνολο Ν ο

• Αν έχω €5 και μου δώσει ο Γιώργος ακόμη €5 και ο Δημήτρης το
ίδιο και ο Βασίλης επίσης, τότε θα έχω ...... ευρώ.
• Αν είμαι 12 χρονών, τότε το τριπλάσιο της ηλικίας μου είναι ..... .

χρόνια.
• Αν αγοράσω 5 κιλά ζάχαρη προς 15 σεντ το κιλό, τότε θα δώσω

...... σεντ.
• Αν στο σχήμα η μία πλευρά έχει μήκος 3 cm και η άλλη πλευρά Ε

U I-----I--+---+---j
έχει μήκος 4 cm, τότε ο αριθμός των τετραγώνων με πλευρά 1 cm C"?
που φαίνονται μέσα στο σχήμα είναι ...... .
Η πράξη που μου επιτρέπει να δώσω απάντηση στα προβλήματα αυ-

τά είναι αρχικά η πρόσθεση. 4cm
1. 5 + 5 + 5 + 5 = 20 2, 12 + 12 + 12 = 36
3. 15 + 15 + 15 + 15 + 15 = 75 4, 3 + 3 + 3 + 3 = 12
Αυτό όμως μπορώ να το εκφράσω και διαφορετικά όπως:
Τέσσερις φορές το 5 4χ5 ή4'5
Τρεις φορές το 12 που συμβολίζεται 3 χ 12 ή 3 '12
Πέντε φορές το 15 5χ 15 ή 5' 15
Τέσσερις φορές το 3 4χ3ή4'3
• Έτσι έχουμε την πράξη του πολλαπλασιασμού που μας βοηθά

να εκτελέσουμε σύντομα μια πρόσθεση με ίσους προσθετέους.
Το σύμβολο ,ή χ ονομάζεται «επί» ή στην καθομιλουμένη «φο
ρές»,
• Στον πολλαπλασιασμό 4 χ 5 = 20 (που γράφεται και 4 . 5 = 20) ο

αριθμός 20 λέγεται γινόμενο των αριθμών 4 και 5 και οι αριθμοί 4
και 5 λέγονται παράγοντες του πολλαπλασιασμού .
55
§ 10. Ιδιότητες του πολλαπλασιασμού

AvτιμεταθεΤΙKή ιδιότητα
Ο Αντρέας για να βρει πόσα αυτοκίνητα υπάρχουν στο χώρο στάθ

μευσης είπε :
5 σειρές από 3 αυτοκίνητα η κάθε μια κάνουν 5 χ 3 = 15 αυτοκίνητα

Ο Κώστας για να βρει πόσα αυτοκίνητα υπάρχουν στο χώρο στάθ
μευσης είπε :
3 σειρές από 5 αυτοκίνητα η κάθε μια κάνουν 3 χ 5 =15 αυτοκίνητα

Παρατηρούμε ότι 5 · 3 = 3 . 5 == 15
Γενικά α.β=β · α
Δηλαδή στον πολλαπλαοιασμό ισχύει η αντιμεταθετική ιδιότητα.
Ουδέτερο στοιχείο του πολλαπλασιασμού
Αν έχουμε 4 .1=1+1+1+1 και 1 .4 =4

=4
Παρατηρούμε ότι 4 .1= 1.4 = 4
56
Μαθη μ ατικά Α' Γ υ μνασ ί ου
Γενικά α · 1 = 1 · α=α
Στη διπλανή τάξη υπάρχουν :

Q Ο 00 ο ο
3 σειρές από 5 θρανία
Σε κάθε θρανίο κάθονται
η κάθε μια .
2 μαθητές.
[ Ι [ -'- 1 Ι Ι
Q ο ο ο Ο ο
Όλοι οι μαθητές είναι ...... .
10QQόπος~
] Ι Ι C~
Q Ο ο ο Q Ο
[-~ Ι
Τα θρανία είναι (3 . 5).
Σε κάθε θρανίο κάθονται 2 μαθητές.
] Ι
ο Ο οΟ Ο Ο
Έτσι όλοι οι μαθητές είναι (3 . 5) . 2.
20<;.lQόπος~
L_J Ι ~
Q Q 00 00
Κάθε σειρά έχει
L~ L~
(5 . 5).
Υπάρχουν τρεις σειρές. Έτσι όλοι
οι μαθητές είναι 3· (5 . 2).
Παρατηρούμε ότι :
(3 . 5) . 2 =3 . (5 . 2)
Δηλαδή στον πολλαπλασιασμό
ισχύει η προσεταιριστική ιδιότητα.
Γενικά α . β . γ = (α . β) . γ = α . (β. γ) = (α . γ) . β
• Η προσεταιριστική ιδιότητα μας επιτρέπει να πολλαπλασιάσουμε

τρεις ή περισσότερους αριθμούς, είτε πολλαπλασιάζοντας τους
δύο πρώτους και μετά τον τρίτο ή τους δυο τελευταίους και μετά
τον πρώτο ή επιλεκτικά δύο , αφού προηγηθεί αντιμετάθεση.
57
Επιμεριστική ιδιότητα
Πόσα στοιχίζουν συνολικά οι πιο πάνω γραβάτες αν η κάθε μία στοι
Xίζει € 12;
19ς τρόπος
Οι (4 + 3) γραβάτες του πιο πάνω σχήματος στοιχίζουν €12 η κάθε

μία . Έτσι όλες οι γραβάτες στοιχίζουν 12 . (4 + 3) ευρώ.
Δηλαδή 12 . (4+3)=12 . 7
= 84
20ς;ψόπος :
Οι 4 μπλε γραβάτες στοιχίζουν 12 . 4 ευρώ.
Οι 3 ριγέ γραβάτες στοιχίζουν 12 . 3 ευρώ.
Έτσι όλες οι γραβάτες στοιχίζουν (12 . 4) + (12 . 3) ευρώ.
Δηλαδή (12.4) + (12 .3) = 48 + 36

= 84
Παρατηρούμε ότι 12 · (4 + 3) = (12 . 4) + (12 · 3)
Έτσι, αν πολλαπλασιάσουμε ένα αριθμό επί ένα άθροισμα ή

αν πολλαπλασιάσουμε τον αριθμό ξεχωριστά με τον κάθε
προσθετέο και προσθέσουμε τα «επί μέρους» γινόμενα,
προκύmει το ίδιο αποτέλεσμα.
Γενικά α (β + γ) = (α· β) + (α. γ) ή (α· β) + (α· γ) :::: α . (β + γ)
58
Μα θηματικ ά Α ' Γυμ ν α σίο υ
Επίσης α (β - γ) = (α . β) - (α . γ) ή (α . β) - (α . γ) = α . (β - γ)
Παρατήρηση: 3 .Ο = Ο +Ο +Ο
=0 Αν είχα 5· ( 16-4)=;
5'(16-4) =5'12=60
0·3 = Ο (5 ' 16)-(5' 4) =80-20 =60
Άρα 5 (16 - 4) = (5' 16) - (5 · 4)
Δηλαδή 3 .Ο = Ο .3 = Ο Η επιμεριστική ιδιό τητα ισχύει και
στην περ{πτωση παυ α ντί για πρό
σθεση έχουμε αφαίρεση.
Γενικά α .Ο = Ο . α =Ο
ο
ο
Αν αβ = 5 να υπολογιστούν:
(ι) 3 (αβ) (ιι) 5(βα) (ιιι) (6α)β ( ιν) β ( α . 8) αβ = α .β =β . α = βα
Λύση:
(ι) 3 (αβ) = 3 . 5
Αντικαθιστούμε το αβ =5.
= 15
(ιι) 5 (βα) = 5 (αβ)

Αντιμεταθετική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού. -l
Αντικαθιστούμε το αβ = 5. ~
= 5·5
(ιιι) (6α) β = 6 (αβ) Προσεταιριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού. -ι

= 6· 5 Αντικαθιστούμε το αβ = 5. _J
= 30
(ιν) β (α . 8) = (βα) ·8 Προσεταιριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού.
= (α β) · 8 Αντιμεταθετική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού .

Ι Αντικαθιστούμε το αβ = 5.
= 5·8
= 40
Να βρεθεί με δύο τρόπους η τιμή της παράστασης 6 (8 + 4).

59
-----------------------------------------
6 (8 + 4) = 6 . 12 Κάνουμε την πράξη της παρένθεσης.
= 72 Κάνουμε τον πολλαπλασιασμό
ΠΟλλαπλασ;άζουμε τον αριθμό 6 ξεχωριστά

6 (8 + 4) = 6 . 8 + 6 . 4 με τον κάθε προσθετέο. Πρασθέτουμε τα «επί
= 48 + 24 μέρους» γινόμενα. Χρησιμοποιήσαμε την επι
=72 μεριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού ως

προς την πρόσθεση .
Να γραφούν με πιο απλό τρόπο οι παραστάσεις :
(α) 11χ+12χ (β) 18χ - χ
Λύση:
(α) 11χ+12χ=(11+12)χ
Επιμεριστική ιδιότητα του πολλαπλασια
= 23χ σμού ως προς την πρόσθεση.
(β) 18χ - χ = 18χ - 1 .Χ r- l

Γράφουμε Χ = 1. χ.
=(18 - 1)χ
Επιμεριστική ιδιότητα του πολλαπλα
.= 17χ rιασμού ως προς τηναφαίρεσ~
Να βρεθεί με δύο τρόπους η τιμή της παράστασης (10 + 2 + 7) . 4.
Λύση:
10...Qρόπος :
Γκόνουμε τις πράξεις της παρένθεσης.
(10 + 2 + 7) · 4= 19·4
~νoυμε τον πολλαπλασιασμό. Ι
= 76
20ς τρόπος;.
Ι προσθεΤέΟ. Προσθέτουμε Ι
Πολλαπλασιάζουμε τον αρι- ]
(10 + 2 + 7) ·4= (10.4) + (2 . 4) + (7 . 4) θμό 4 ξεχωριστά με τον κάθε
l
= 40 + 8 + 28
τα «επί μέρους» γινόμενα.
=76
60
Να υπολογιστεί το γινόμενο 42 χ 15 με εύκολο τρόπο, χρησιμοποιώ

ντας τις ιδιότητες του πολλαπλασιασμού .
ι\ύσ'1:
42.15=(40+2) . 15 Το 42 γράφεται (40 + 2) .

Επιμεριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού ως
=(40.15)+(2 . 15)
προς την πρόσθεση.
= 600 + 30
= 630
Παράδειγμα t;.
Να συμπληρωθούν τα πιο κάτω :
(α) Αν 5χ = 5 τότε Χ = ... .. .
(β) Αν 8α = Ο τότε α = ... ...
(γ) Αν γ * Ο και γ . α = γ τότε α = ..... .
(δ) Αν χ * Ο και αχ = Ο τότε α = .. ....
Λύση:
(α) Αν 5χ = 5 τότε Χ = 1 Το ουδέτερο στοιχείο του πολλαπλασιασμού .
(β) Αν 8α = Ο τότε α = Ο
(γ) Αν γ * Ο και γ . α = γ τότε α = 1
(δ) Αν χ*Ο και αχ = Ο τότε α = Ο

Ιδιότητα του μηδέν στον πολλαπλασιασμό.
Το ουδέτερο στοιχείο του πολλαπλασιασμού.

Ιδιότητα τo~μη~έν στον πολλαπλασιασμό _
J
61
ΑΣΚΗΣΕΙΣ .
1. Να κάνετε τις πράξεις με τον πιο εύκολο τρόπο:
(α) (5.7) ·4 (β) 7 · 0 ·8
(γ) (15 . 7) + (15.3) (δ) 25 (13 . 4)
(ε) 1Ο (8 + 23 + 9) (στ) 8 · Ο (χ + ψ)
(ζ) (8 . 97) - (8 . 95) (η) (9 - 2 + 4).5
2: Να κάνετε τις πράξεις με δύο τρόπους:

(α) 6 (8 + 2) (β) 13 (12-8) (γ) (12 + 5 + 17) . 3
(δ)5.0.(α+β) (ε) 5 (8 - 1 + 5) (στ) (13+20-13).5
3. Να γράψετε με πιο απλό τρόπο τις παραστάσεις : '.
(α)6β + 16β (β) 16α - 9α (γ) 3ρ + 4ρ-2ρ
(δ)7χ - 2χ + 5ψ - ψ
4. Αν κ = 12 και λ = 3, να υπολογίσετε την αριθμητική τιμή των παραστάσεων :
(α) κ . λ (β) 4 (κ + λ) (γ) (κ+λ) (κ-λ)
(δ) κ + 15 - λ (ε) (κ - λ). 7 (στ) (3κ) - (5λ) +8

5. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα:
α 4 8 7 1
β Ο 3 1 1
α.β
3 (α + β)
(α-β).3
62
6. Αν α + β = 35, να υπολογίσετε την παράσταση 4α + 4β.

7. Πόσο μεγαλύτερο είναι το γινόμενο 5 (100 + α) από το 5α ;
8. Αν 2α + β = 25, να υπολογίσετε την παράσταση 2 (α + 7) + β .
9. Χρησιμοποιώντας τις ιδιότητες του πολλαπλασιασμού να κάνετε τους πιο κάτω πολλα
πλασιασμούς με εύκολο τρόπο:
(α) 104·35 (β) 97.45 (γ) 215 · 8
10. Αν μν = 14 να υπολογίσετε:
(α) 10 (μν) (β) (6ν) μ (γ) ν (4μ)
11. Έμπορος αγόρασε 4800 κιλά πατάτες και πλήρωσε €2.304. Πώλησε τις πατάτες προς 53
σενττο κιλό. Κέρδισε ή ζήμιωσε και πόσο ;
12. Σε ένα εργοστάσιο εργάζονται 35 εργάτες . Οι 8 εργάτες παίρνουν €900 το μήνα ο καθένας,
οι 1Ο εργάτες €700 το μήνα ο καθένας και οι υπόλοιποι €640 το μήνα ο καθένας. Πόσα
χρήματα χρειάζεται το εργοστάσιο για να πληρώσει τους εργάτες του για ένα μήνα;
13. Να λύσετε το πιο κάτω πρόβλημα με δύο διαφορετικούς τρόπους.

Ένας ανθοπώλης ετοίμασε 12 ανθοδέσμες. Η κάθε ανθοδέσμη είχε 6 κόκκινα και 8 άσπρα
τριαντάφυλλα. Να υπολογίσετε πόσα λουλούδια χρησιμοποίησε ο ανθοπώλης.
§ 11 . Διαίρεση σro σύνολο Ν ο

• Έχω 72 αυγά. Αν βάλω 6 αυγά σε κάθε κουτί θα ΧΡειαστώ ... ...
κουτιά.
• Ο Ερυθρός Σταυρός έχει 80 δέματα με τρόφιμα. Αν θέλει να δώσει

ίσο αριθμό δεμάτων σε 5 οικογένειες , θα δώσει σε κάθε οικογένεια
" .. .. δέματα.
• Η πράξη που μας επιτρέπει να χωρίσουμε ή να μοιράσουμε ένα
αριθμό ή ένα ποσό σε ίσα μέρη, ονομάζεται διαίρεση.
63
• Θέλω να μοιράσω εξίσου 12 βιβλία σε 3 παιδιά. Για να δω πόσα

βιβλία θα πάρει το κάθε παιδί μπορώ να εργαστώ με τρεις δια
φορετικούς τρόπους.
10ςJ:Qόπος;.
( ο αριθμός
των παιδιων
,χ
) ( Οβ βαλ~Ιθμός τωθν
ι ιων που
πάρει το κάθε παιδί
α
)
=
( ο αριθμός ,όλων)
των βιβλιων
Δηλαδή 3 · 4= 12
?ΚΤQόπος :
Ο αρι θ μo~') = ( βιβλίων

Ο αριθμός των
( ο αριθμός όλων ) : (
)
που θα
των βιβλίων των παιδιων , 'θ δ'
παρει το κα ε παι ι
Δηλαδή 12: 3 = 4
3gςΤQόπος :
( ο αριθμός όλων)
,
των βιβλιων
.
.
(
,
βOβαλ~Ιθμός τωθν
ι ιων που
παρει το κα
'θ
α
ε παι
δ'
ι
]
=
( ο αΡΙθμός, )
των παιδιων
Δηλαδή 12: 4 = 3
Παρατηρούμε ότι για κάθε πολλαπλασιασμό έχουμε δύο διαιρέσεις .
Δηλαδή αν 3 · 4= 12 τότε 12 : 3 = 4
ή
αν 3·4= 12 τότε 12: 4 = 3

• Θέλουμε να μοιράσουμε εξίσου σε 8 παιδιά 56 βιβλία και 278 τε
τράδια. Για να δούμε πόσα θα πάρει κάθε παιδί από το κάθε εί
δος, μπορούμε να εργαστούμε ως εξής:
64
Για να μοιράσουμε τα βιβλία Για να μοιράσουμε τα τετράδια

κάνουμε τη διαίρεση: κάνουμε τη διαίρεση:
56Κ-- 278 8
-24 34
- 5~ 17
38
- 32
6
Κάθε παιδί θα πάρει 7 βιβλία Κάθε παιδί θα πάρει 34 τετράδια
Δε θα περισσέψει κανένα βιβλίο. Θα περισσέψουν 6 τετράδια
Η διαίρεση αLJTή λέγεται τέλεια Η διαίρεση αLJTή λέγεται ατελής
διαίρεση. διαίρεση.
Ο αριθμός 7 λέγεται πηλίκο, Ο αριθμός 34 λέγεται πηλίκο,

ο αριθμός 56 λέγεται διαιρετέος, ο αριθμός 278 λέγεται διαιρετέος
ο αριθμός 8 λέγεται διαιρέτης και ο αριθμός 8 λέγεται διαιρέτης και
ο αριθμός Ο λέγεται υπόλοιπο. ο αριθμός 6 λέγεται υπόλοιπο.
Στην τέλεια διαίρεση 56 : 8, παρατηρούμε ότι 8·7 = 56.
Δηλαδή αν πολλαπλασιάσουμε το πηλίκο επί το διαιρέτη , βρίσκουμε

το διαιρετέο .
Γενικά σε μια τέλεια διαίρεση, αν Δ είναι ο διαιρετέος , δ ο διαιρέτης

και π το πηλίκο, τότε :
Δ:δ=π ή π·δ=Δ
Σε μια τέλεια διαίρεση α : β , λέμε ότι:
«Ο α διαιρείται ακριβώς με το β». ή «Ο β διαιρεί ακριβώς τον α».
Στην ατελή διαίρεση 278 : 8, παρατηρούμε ότι (34· 8) +6 = 278.
Δηλαδή , αν πολλαπλασιάσουμε το πηλίκο επί το διαιρέτη 'και μετά

προσθέσουμε το υπόλοιπο, βρίσκουμε το διαιρετέο.
65
Γενικά σε μια ατελή διαίρεση , αν Δ είναι ο διαιρετέος, δ ο διαιρέτης ,

π το πηλίκο και υ το υπόλοιπο, τότε:
Ι Δ = π . δ + υ όπου υ < δ l
§ 12. Ιδιότητες της διαίρεσης
• Ισχύει η αντιμεταθετική ιδιότητα στη διαίρεση;
15:3;t3:15
Άρα δεν ισχύει η αvτιμεταθεΤΙKή ιδιότητα στη διαίρεση.
• Ισχύει η προσεταιριστική ιδιότητα στη διαίρεση ;
(72 : 12) : 3 = 6 :3 = 2
72: (12: 3) = 72: 4 = 18
(72: 12) : 3;t72: (12:3)
Άρα δεν ισχύει η προσεταιριστική ιδιότητα στη διαίρεση.
Επιμεριστική ιδιότητα
• Ο κ. Γιώργος έχει €48 και η σύζυγος του € 12. Θέλουν να τα μοι

ράσουν εξίσου στα 6 παιδιά τους. Πόσα χρήματα θα δώσουν στο
κάθε παιδί ;
10<:; τρόπος :
Όλα τα χρήματα είναι (48 + 12) ευρώ .

Έτσι κάθε παιδί θα πάρει (48 + 12) : 6 ευρώ.
Δηλαδή (48 + 12) : 6 = 60 :6
= 10
20ςτρόπος :
Ο κ . Γιώργος θα δώσει στο κάθε παιδί (48 : 6) ευρώ.

Η σύζυγος του θα δώσει στο κάθε παιδί (12 : 6) ευρώ.
Έτσι κάθε παιδί θα πάρει (48: 6) + (12 : 6) ευρώ.
Δηλαδή (48: 6) + (12: 6) = 8+2
= 10
Παρατηρούμε ότι (48 + 12) : 6 = (48 : 6) + (12 : 6)
66
Μαθηματικά Α ' Γυμ νασίου
Έτσι,
αν διαιρέσουμε ένα άθροισμα με ένα αριθμό (48 + 12) : 6 ή
αν διαιρέσουμε κάθε προσθετέο (αν διαιρείται) με τον αριθμό

(48: 6) και (12 : 6)
και προσθέσουμε τα «επί μέρους» πηλίκα, (48 : 6) + (12: 6)

προκύmει το ίδιο αποτέλεσμα : (48 + 12) : 6 = (48: 6) + (12 : 6)
Γενικά (α + β) : γ = (α : γ) + (β: γ)
(δεδομένου ότι τα α και
ή
β διαιρούνται με το Υ)
(α : γ) + (Ι, : γ) =(α + β) : γ
Με παρόμοιο τρόπο μπορούμε να δείξουμε ότι ισχύει η επιμεριστική ιδιό
τητα και στηνπερίmωση που αντί για πρόσθεση έχουμε αφαίρεση .
Δηλαδή (α - β) : γ = (α : γ) - (β : γ)
(δεδομένου ότι τα α και
ή
β διαιρούνται με το Υ)
(α : γ) - (β : γ) = (α - β) :γ
• Αν έχουμε να διαιρέσουμε το γινόμενο (30 . 12) με τον αριθμό 6,

μπορούμε να εργαστούμε με τους πιο κάτω τρόπους :
10ςτρόπος:
(30 . 12) : 6 = 360 : 6 Κάνουμε την πράξη της παρένθεσης.
= 60 Ι Κάνουμε τη διαίρεση.
"---
20ς.m6 ΠQς :
(30.12) : 6 = 30 · (12: 6) Διαιρούμε το 12 με το 6.

Πολλαπλασιάζουμε το 30 με το πηλίκο που βρή
= 30·2
καμε.
= 60
30ςτg6ΠQς :
(30 . 12) : 6 = (30 : 6) . 12 Διαιρούμε το 30 με το 6.

Πολλαπλασιάζουμε το πηλίκο που βρήκαμε με το
= 5 · 12
12.
= 60
Παρατηρούμε ότι: (30 . 12) : 6 = 30 · (12: 6) = (30: 6) . 12
67
Άρα για να διαιρέσουμε ένα γινόμενο με έναν αριθμό μπορούμε να

διαιρέσουμε έναν από τους παράγοντες του γινομένου με τον αριθμό
(αν υπάρχει τέτοιος παράγοντας που να διαιρείται με τον αριθμό) και
να πολλαπλασιάσουμε το πηλίκο που θα βρούμε με τους άλλους πα
ράγοντες .
Γενικά (α. β) : γ = α . (β : γ) = (α : γ) .β
<χ. ψ . ω) : ν = <χ : ν) . Ψ . ω = (ψ : ν) . Χ . ω = (ω : ν) . Χ . Ψ
§ 13. Ειδικές περιπτώσεις διαίρεσης

ro 1 είναι το ουδέτερο στοι • ο 5 1 β rιν β. < [)
χείο του πολλαπλασιασμού . Δηλαδή β -:..J κα. Ε1 1- S
Γενικά α: 1 =α
Το 1 είναι το ουδέτερο στοι • Γο 7 / Υ..Ίν f - /

χείο του πολλαπλασιασμού .
Δηλαδή γ κα. f
Γενικά α:α =1
Το Ο όταν πολλαπλασιαστεί με
• ~ ο 5' Ο Ρ αν Ρ Q
5
οποιοδήποτε αριθμό , δ ίνει
Αλλά Ρ Ο - 5 είναι .μεL-δης
αποτέλεσμα μηδέν.
ισοτητα διόη Ρ . J C
Παρατηρούμε ότι δεν μηΟΡCJμε vc
διαιρεσουμε έναν αριθμο με το ι;
Δηλαδή «η διαιρεση με το μηδεν είναι αδύνατη».
Γενικά α : Ο είναι αδύνατη διαίρεση
• Τι γίνεται τώρα, αν έχουμε τη διαίρεση Ο : Ο ;
0:0 Σ' αυτή την περίmωση έχουμε Ο : Ο = Κ αν Κ . Ο = ο.

τ ο Κ όμως μπορεί να είναι οποιοσδήποτε αριθμός.
1.Ο = Ο, 2 ·Ο = Ο, 3 ·Ο = Ο κτλ.
Γι' αuτό λέμε ότι η διαίρεση Ο: Ο είναι «αόριστη», ή λέμε ότι
«έχουμε αοριστία».
68
η 1'1"1'\"1 11'11
Να βρεθεί με δύο τρόπους η τιμή της παράστασης (18 + 36) : 6.
(18 + 36) : 6 = 54 : 6 Κάνουμε την πράξη της παρένθεσης.

Κάνουμε τη διαίρεση .
=9
2.0-S.-ΤQQ.πο~:
(18 + 36) : 6 = (18 : 6) + (36: 6) Διαιρούμε ξεχωριστά τον κάθε προσθετέο με το 6.

= 3+6 Προσθέτουμε τα επί μέρους πηλίκα. Δηλαδή χρησιμο
ποιήσαμε την επιμεριστική ιδιότητα της διαίρεσης ως
=9
προς την πρόσθεση.
Π"Λ,,';' ι Ι Ι ')
Να βρεθεί με δύο τρόπους η τιμή της παράστασης (35 : 5) - (20 : 5) .
Λυrιn-
(35 : 5) - (20 : 5) = 7 - 4
Κάνουμε την πράξη της κάθε παρένθεσης .
=3 Κάνουμε την αφαίρεση.
(35 : 5) - (20 : 5) = (35 - 20) : 5 ~ρησιμoπoιoύμε την επιμεριστική ιδιότητα.

Κάνουμε την πράξη στην παρένθεση .
= 15 : 5
Κάνουμε τη διαίρεση .
=3
Παρά <'ι/μα ':Ι
Να βρεθεί με δύο τρόπους η τιμή της παράστασης (32 + 16 - 4) : 4.

ι\ύσ .
1ος τpό1]Qς~
(32 + 16 - 4) : 4 = 44: 4 Κάνουμε την πράξη της παρένθεσης.
= 11 Κάνουμε την αφαίρεση .
69
20ςΤQόπος:
----,
Διαιρούμε τον κάθε αριθ-
(32 + 16-4) : 4 = (32:4) + (16: 4) - (4: 4)
Ι 4.
μό της παρένθεσης με το
Δηλαδή χρησιμοποιού = 8 + 4-1
με την επιμεριστική ιδιότη = 11
~ . Κάνουμε τις πράξεις. J
Να γίνουν οι πράξεις με τον πιο εύκολο τρόπο (125 . 32) : 25.
Λύση:
Διαιρούμε το 125 με το 25. (125·32) : 25 = (125 : 25) · 32

(Χρησιμοποιούμε ιδιότητα
= 5·32
της διαίρεσης)
Κάνουμε τον πολλαπλασια = 160
σμό.
Να συμπληρωθούν τα πιο κάτω :
(α) Αν 5 : Χ = 5 τότε Χ = .. ... .

(β) Αν β : 4 = Ο τότε β = ..... .
(γ) Αν Ψ : 3 = 1 τότε Ψ = .... ..
Λύση :
(α) Αν 5 : Χ = 5 τότε Χ = 1
(β) Αν β :4 =Ο τότε β =Ο
:
(γ) Αν Ψ 3 = 1 τότε Ψ = 3
Αν κ + λ = 35 να βρεθεί η αριθμητική τιμή της παράστασης

(κ:7) + (λ : 7).
Επιμεριστική ιδιότητα της Λύση:
διαίρεσης ως προς την
πρόσθεση . (κ: 7) + (λ: 7) = (κ + λ) : 7
AVΤΙKαθιστoύμε κ +λ = 35. = 35: 7
Κάνουμε τη διαίρεση.
=5
70
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να αντιγράψετε τον πίνακα στο τετράδιο σας

και να τον συμπληρώσετε, όπου είναι δυνατόν.
Διαιρετέος 5 120 2528 9 50 26 Ο 1994 148
διαιρέτης 5 15 250 12 Ο 18 63 130
πηλίκο 10 4 148 20
υπόλοιπο 3 7
2. Να γράψετε δίπλα από κάθε σχέση «ορθό" ή «λάθος».
(α)891: 11 = 81 (β) 546: 13 = 42 (γ) 9510: 25 = 38
(δ)5: 1= 5 (ε) 8: 8 = Ο (στ) 3: 0= 3
(ζ) 7: 7 = Ο (η) Ο: 4= Ο (θ) Ο: 1= 1
(ι) 18:0=0 (ια) 9: 1 = Ο (ιβ) 14 : 14 = 1
3. Να βρείτε με δύο τρόπους την τιμή των παραστάσεων:
(α)(44 + 22) : 11 (β) (63: 9) + (9 : 9) (γ) (17+34+85):17
(δ) (24 - 18) : 6 (ε) (36:3)-(12:3) (στ) (64 - 16 + 32) : 16
4. Να κάνετε τις πράξεις με τον πιο εύκολο τρόπο.
(ο) (450 . 64) : 90 (β) (19· 48) : 16 (γ) (54·24) : 54
71
5. Αν α = 7 και β = 18, να βρείτε την αριθμητική τιμή των παραστάσεων:
(α) (21 : α) + (β: 3) (β) (150 ' α):α (γ) (4α) - (β : 9)
(δ) (αβ) + 3α + (β: 6) (ε) [(8α) + (αβ)] : α (στ) (140· β) :α
6. Αν κ + λ = 70 , να βρείτε την αριθμητική τιμή της παράστασης (κ : 5) + (λ : 5).
7. Αν Χ - Ψ = 42, να βρείτε την αριθμητική τιμή της παράστασης (χ : 6) - (ψ : 6) .
8. Αν μ + ν- Ρ = 54, να βρείτε την αριθμητική τιμή της παράστασης (μ : 9) + (ν : 9) - (ρ : 9) .
9. Ένας έμπορος είχε 135 kg πατάτες . Κράτησε τα 15 kg για το σπίτι του . Τα υπόλοιπα θέλει
να τα βάλει σε κιβώτια των 1Ο kg. Πόσα κιβώτια χρειάζεται;
10. Έχουμε ένα κομμάτι ύφασμα μήκους 6 m και

πλάτους
τες
40 m. Θέλουμε να ράψουμε πετσέτ
μήκους 30 cm και πλάτους 40 cm. Πόσες
πετσέτες θα ράψουμε;
:1 Ι Ι Ι J
+ 30 cm __ 30 cm __ 30 cm +
11 . Αγοράσαμε από δύο φρουταρίες πορτοκάλια της ίδιας ποιότητας. Από την πρώτη φρου
ταρία αγοράσαμε 5 kg πορτοκάλια και πληρώσαμε €8,00. Από τη δεύτερη φρουταρία αγο
ράσαμε 12 kg πορτοκάλια και πληρώσαμε €24,00. Ποια φρουταρία είχε τα φθηνότερα

πορτοκάλια;
12. Ένας ηλεκτρολόγος έχει ένα σύρμα μήκους 5 m. Θέλει να κόψει κομμάτια μήκους 14 cm .
Πόσα κομμάτια μπορεί να κόψει;
13. Το διπλανό ορθογώνιο τραπέζι έχει μήκος 320 cm

και πλάτος 160 cm. Πόσα το πολύ άτομα μπορούν
να καθίσουν γύρω από το τραπέζι, αν το κάθε άτο
μο χρειάζεται περίπου μέρος 80 cm;
14. Ο κ. Προδρόμου αντικαιέστησε τα 4 λάστιχα του αυτοκινήτου του και πλήρωσε €420. Σ' αυ
τό το ποσό τα €20 ήταν για την τοποθέτηση των λαστίχων. Ποια η αξία του κάθε λαστίΧΟLJ ;
72
§ 14. Προτεραιότητα των πράξεων

• Πόσα θα βρω αν στον αριθμό 5 προσθέσω το τριπλάσιο του 1Ο;
Στόον 5 θα προσθέσω το 3 . 1Ο δηλαδή το 30.
Έτσι θα έχουμε 5 + 3 . 1Ο = 5 + 30
= 35
Παρατηρούμε ότι πρώτα κάναμε τον πολλαπλασιασμό και μετά

την πρόσθεση.
Έτσι λέμε ότι ο πολλαπλασιασμός προηγείται της πρόσθεσης.
• Η Ελένη , ο Γιώργος και η Γιάννα μοιράστηκαν εξίσου

15 σοκολάτες. Η Γιάννα έφαγε τις 2 σοκολάτες.
Πόσες σοκολάτες έχει τώρα η Γιάννα;
Η Γιάννα πήρε 15 : 3 δηλαδή 5 σοκολάτες .

Έφαγε τις 2 σοκολάτες.
Τώραέχει 15: 3-2 = 5-2
= 3 σοκολάτες
Παρατηρούμε ότι πρώτα κάναμε τη διαίρεση και με
τά την αφαίρεση.
Έτσι λέμε ότι η διαίρεση προηγείται της αφαίρε

σης.
• Ένας έμπορος θέλει να βάλει 90 kg πατάτες σε κι

βώτια των 6 kg και 14 kg φασόλια σε κιβώτια που το
καθένα χωρεί 4 kg λιγότερα από τα πρώτα κιβώτια .
Πόσα κιβώτια χρειάζεται συνολικά;
Για τις πατάτες χρειάζεται 90 : 6 δηλαδή 15 κιβώτια.
Για τα φασόλια χρειάζεται 14: (6 - 4) δηλαδή 14: 2 δηλαδή 7 κι
βώτια.
Συνολικά χρειάζεται 90 : 6 + 14: (6 - 4) = 90: 6 + 14: 2
= 15 +7
= 22 κιβώτια
Παρατηρούμε ότι πρώτα κάναμε την πράξη στην παρένθεση.
'γ στερα κάναμε τις διαιρέσεις και στο τέλος κάναμε την πρόσθεση .
73
Έτσι λέμε ότι η παρένθεση προηγείται της διαίρεσης και η διαί

ρεση προηγείται της πρόσθεσης.
• Ο κ. Γιάννης έβαλε 240 kg πατάτες σε κιβώτια των 20 κιλών. Πού

λησε το κάθε κιβώτιο 4 ευρώ . Πόσα χρήματα εισέπραξε;
Ο κ. Γιάννης χρειάστηκε 240 : 20 δηλαδή 12 κιβώτια.
Εισέπραξε 240 : 20 . 4 δηλαδή 12· 4, δηλαδή 48 ευρώ.
Έτσι έχουμε 240: 20·4 = 12·4

= 48 ευρώ.
Παρατηρούμε ότι πρώτα κάναμε τη διαίρεση και μετά τον πολλα

πλασιασμό .
Δηλαδή κάναμε τις πράξεις της διαίρεσης και του πολλαπλασια

σμού με τη σειρά που τις συναντήσαμε.
Να γίνουν οι πράξεις 30 + 20 : 5 - 5 . 2
Λύση:
Κάνουμε τη διαίρεση και το 30 + 20 : 5 - 5 . 2 = 30 +4- 1Ο

πολλαπλασιασμό. Κάνουμι
= 34-10
τις προσθέσεις και τις αφαι
ρέσεις.
= 24
Να γίνουν οι πράξεις 48 - 2· (4 + 6) + 6 : 3 - 1.
Λύση:
Κάνουμε την πράξη στη ~ 48 - 2 . (4 + 6) + 6 : 3 - 1 = 48 - 2· 1Ο + 6 :3- 1

παρένθεση. Κάνουμε το]
= 48-20 +2- 1
Π~λλαΠλασιασμό και τη δι
αιρεση.
= 28 +2- 1
Κάνοιιμε τις προσθέσεις κα = 30 - 1
τις αφαιρέσεις.
= 29
74
Μαθηματικά Α ' Γυμνασίαυ
Να γίνουν οι πράξεις 150 : 2 - (20 - 13) : 7 + 90 . 10 : 5.
Λύ ση:
Κάνουμε την πράξη στην παρέν
150 : 2 - (20 - 13) : 7 + 90 . 1Ο : 5 = 150 : 2 - 7 : 7 + 90 . 1Ο : 5 θεση.
Κάνουμε τις διαιρέσεις και τον

= 75 - 1 + 900 : 5
πολλαπλασιασμό με τη σειρά που
= 74 + 180
τις συναντούμε. Κάνουμε τη διαί
= 254 ρεση . Κάνουμε τις αφαιρέσεις και
τις προσθέσεις .
Δηλαδή όταν σε μια αριθμητική παράσταση έχουμε πολλα
πλασιασμούς και διαιρέσεις , προσθέσεις και αφαιρέσεις ,
Ι θα πρέπει να κάνουμε πρώτα τους πολλαπλασιασμούς και
τις διαιρέσεις με τη σειρά που τις συναντούμε και μετά τις
προσθέσεις και τις αφαιρέσεις.
Αν όμως υπάρχουν παρενθέσεις , οι πράξεις που είναι μέσα

στις παρενθέσεις προηγούνται .
(α)12 : 3+1 (β) 48: 12 · 2 (γ) 2· 18 - 8 : (7 + 1) - 1

(δ)36 - 16:4 (ε) 30 - 20 : (4+1) (στ) 25 + 6 : 2 - 2· (8-3)
(α) 6 + 14·4 - 28 : 7 (β) 30 - (20 + 4) : (8 - 6) + 5

(γ) 2 + 5 (6 - 6) + Ο : 9 - 1 (δ) 4 ·3- 5 :5 + 6 .Ο +7.1
(ε) 9 + 4 (7 - 3) - 7 (6 - 5) στ) 4'3+5(2 ' 3 - 4) - 8
3. Αν Χ = 12 και Ψ = 8, να βρείτε την αριθμητική τιμή των παραστάσεων :
(α) 60 : Χ + Ψ :4 (β) (150 · χ):χ (γ) (χ + ψ) . 12-χψ

(δ) 3χ - Ψ +Χ :4 (ε) (8χ + χψ) : Χ (στ) (χ + 2ψ) : 4- (2χ - 3ψ) : Ψ
4. Αν Χ = 6, Ψ = 5 και ω = 3, να βρείτε την αριθμητική τιμή της παράστασης

2ψ + 3(χ - ω) - (ψ + ω) : 2.
75
§ 15. Εξισώσεις
Εννοια της εξίσωσης
• Θέλουμε να χωρίσουμε τον αριθμό 56 σε δύο προσθετέους . Αν
ο ένας είναι ο 25 ποιος θα είναι ο δεύτερος ;
Θα χρησιμοποιήσουμε μία νέα μέθοδο για να λύσουμε το πιο πά
νω πρόβλημα .
Το πρόβλημα μιλά για τρεις αριθμούς . Μας δίνει όμως τους δύο
αριθμούς. Για τον τρίτο (άγνωστο) αριθμό θα χρησιμοποιήσου
με ένα γράμμα του αλφαβήτου , το α ή οποιοδήποτε άλλο γράμ
μα χ, Ψ κτλ.
Έτσι έχουμε την ισότητα :
56 = 10 άγνωστος προσθετέος Ι + 25 ή
Για τον άγνωστο προσθετέο χρησιμοποι
56 =α + 25 ούμε το γράμμα α .
• Αυτή η ισότητα, η οποία περιέχει αριθμούς και το γράμμα α , λέ
γεται εξίσωση. Το γράμμα α λέγεται άγνωστος της εξίσωσης.
56 = α + 25
Εξίσωση .
56 - 25 = α + ,?ff-~ Αφαιρούμε και από τα δύο μέλη τον αριθμό 25.
,Διαγράφουμε στο β' μέλος.
31 =α ή α=31
Μπορούμε να εργαστούμε και ως εξής :
56 = α + 25
Το 56 το γράφουμε 25 + 31.
;%+31 =α+% Διαγράφουμε και στα δύο μέλη τους ίσους προ
σθετέους.
31 =α ή α=31
• Ο δεύτερος προσθετέος είναι ο αριθμός 31 και ονομάζεται λύση
ή ρίζα της εξίσωσης.
76
• Η διαδικασία που ακολουθήσαμε για να βρούμε το ζητούμενο

αριθμό α, ονομάζεται επίλυση της εξίσωσης. Στην περίmωση αυ
τή λέμε ακόμα ότι λύουμε την εξίσωση.
Επαλήθευση Χρησιμοποιούμε την αρχική εξίσωση. Ι

Αντικαθιστούμε το α με τον αριθμό 31 . Ι
56 = α + 25 Παρατηρούμε ότι καταλήγουμε σε μια αληθή
56 = 31 + 25 αριθμητική ισότητα .
56 = 56 (αληθής)
Άρα η λύση που βρήκαμε είναι ορθή .
• Η πιο πάνω διαδικασία , που ακολουθήσαμε για να ελέγξουμε αν

είναι ορθή η λύση της εξίσωσης , λέγεται επαλήθευση.
• Ο αριθμός που επαληθεύει την εξίσωση λέγεται λύση ή ρίζα της

εξίσωσης .
Να εξεταστεί αν ο αριθμός 9 είναι λύση της εξίσωσης Χ + 12 = 20.
Λύση:
ΓΕξίσωση -
+ 12
Ι Παρατηρούμε ότι καταλήγουμε σε μία ψευδή Ι
χ = 20 Αντικαθιστούμε τον αριθμό Χ με τον αριθμό 9.
9 + 12 = 20
Ι αριθμητική ισότητα . Ι
21 = 20 (ψευδής)
Άρα ο αριθμός 9 δεν είναι λύση της εξίσωσης Χ + 12 = 20, διότι δεν
την επαληθεύει
Να εξεταστεί αν ο αριθμός 5 είναι λύση της εξίσωσης 1Ο + Χ = 20 - Χ.
Λύση:
Εξίσωση
10 +Χ = 20 - χ Αντικαθιστούμε τον αριθμό Χ με τον αριθμό 5.
10 + 5 = 20 - 5 Παρατηρούμε ότι καταλήγουμε σε μία αληθή
αριθμητική ισότητα.
15 = 20 (αληθής)
Άρα ο αριθμός 5 είναι λύση της εξίσωσης 1Ο +Χ = 20 - χ, διότι την

επαληθεύει
77
ΑΣΚΗΣΕΙΣ .
Χρησιμοποιώντας τις ιδιότητες των ισοτήτων να συ μππληρώσετε τα κενά στις πιο κάτω ισοδυ
ναμίες:
1. α+8=β+8 <=> α= .... .....
2. α-3 = β-3 <=> .. .. .. =β
3. χ+4=ψ+7 <=> χ= Ψ + ....... ..
4. α-3 =5 <=> α= ...... ...
5. α+ 10 = β +5 <=> α+ ......... =β
6. 3·χ=3·ψ <=> χ= .... ... ..
7. 2·3· Χ = 24· Ψ <=> Χ= ....... ..
8. 9· α = 36· β <=> α= .. .. .. .. .
9. χ: 12=Ψ:12 <=> Χ= "" " •• 0
10. 24 : γ = (2χ) :γ <=> ...... = χ (y;tO)
11. Να εξετάσετε αν ο αριθμός 15 είναι λύση της εξίσωσης 50 - Χ = 35.
12. Να εξετάσετε αν ο αριθμός 28 είναι λύση της εξίσωσης 3χ = 74.
13. Να εξετάσετε ποιος από τους αριθμούς 5, 1Ο, 11, είναι λύση της εξίσωσης
Χ + 30 = 52-χ.
Χ-ι.8: 3=2Χ·Τ
78
§ 16. Επίλυση εξισώσεων

Σε προηγούμενη παράγραφο μάθαμε την έννοια της ισότητας και της
εξίσωσης. Στη συνέχεια θα δούμε πώς λύονται μερικές εξισώσεις με τη
βοήθεια των ιδιοτήτων των ισοτήτων και των πράξεων στο σύνολο Ν ο .
Να λυθεί η εξίσωση α + 18 = 40.
Λύση:
1.QQiJόΠΟi;:
α + 18 = 40 Άγνωστος είναι ο ένας προσθετέος. - :]

α = 40 - 18 Αφαιρούμε από το άθροισμα τον ένα προσθετέο και βρίσκουμε
τον άλλο προσθετέο.
α = 22
Το 22 είναι η λύση της εξίσωσης.
~ςΤQQπ~ς:
α + 18 = 40 Το 40 το γράφουμε (22 + 18).

α+)8=22+% Διαγράφουμε τον προσθετέο 18 και στα δύο μέλη.
Το 22 είναι η λύση της εξίσωσης .
α = 22
;~Ο~R-όποc:; :
rΧρησιμοποιούμε τις ιδιότητες των ισοτήτων.
+ 18 = 40
α
Αφαιρούμε και από τα δύο μέλη τον αριθμό 18.
α + ;Β - % = 40 - 18 Διαγράφουμε στο α' μέλος.
α = 22 Το 22 είναι η λύση της εξίσωσης .
Επαλήθευση:
+ 18 = 40
α
22 + 18 = 40 Ι Αντικαθιστούμε τη λύση ή ρίζα μέσα στην αρχική εξίσωση.

Το 22 επαληθεύει την εξίσωση, άρα είναι η λύση της εξίσωσης.
40 = 40
Να λυθεί η εξίσωση β - 25 = 45
Λύση:
1..QS-τg<iπQς;.
β - 25 = 45 Άγνωστος είναι ο μειωτέος.
β = 45 + 25 Μ=Α+Δ
β = 70 Το 70 είναι η λύση της εξίσωσης.
---~----
20ςΤQόπος:
β - 25 = 45 Το 45 το γράφουμε (70 - 25).
β - 25 = 70 - 25 Διαγράφουμε τον αφαιρετέο 25 και στα δύο μέ
λη. Το 70 είναι η λύση της εξίσωσης.
β = 70
Να λυθεί η εξίσωση 74 - κ = 60.
Λύση :
74- κ = 60 Άγνωστος είναι ο αφαιρετέος. - ]

Α=Μ-Δ
κ = 74-60
κ = 14
Να λυθεί η εξίσωση 7χ = 28.
Λύση:
Άγνωστος είναι ο ένας παράγοντας.

10ςψόπος :
Για να βρούμε τον ένα παράγοντα διαιρούμε το
7χ = 28 γινόμενο με τον άλλο παράγοντα.
Χ = 28: 7 Το 4 είναι η λύση της εξίσωσης.
Χ =4
~o_ς ΤQόπος:
Το 28 το γράφουμε (7. 4) .
7χ = 28 Διαγράφουμε τον παράγοντα 7 και στα δύο μέ
7χ =7 · 4 λη. Το 4 είναι η λύση της εξίσωσης.
Χ =4
Να λυθεί η εξίσωση ρ: 24 = 3.
Λύση:
ρ: 24 = 3 Άγνωστος είναι ο διαιρετέος.

Ρ = 24 · 3 Δ=δ .π
Ρ =72
80
Μαθηματικά Α' Γυμνα σ ίου
Να λυθεί η εξίσωση 150 : γ = 6
Λύση:
150 : γ = 6 Άγνωστος ε ίνα ι ο διαιρέτης .

γ = 150 : 6 δ=Δ : π
Το 25 είναι η λύση της εξίσωσης .
γ = 25
Να λυθεί η εξίσωση (8χ) + 12 = 52.
Λύση:
(8χ) + 12 = 52
8χ = 52-12 Αφαιρούμε από το άθροισμα τον ένα προσθετέο.
Άγνωστος είναι ο ένας παράγοντας.
8χ = 40
Διαιρούμε το γινόμενο με τον ένα παράγοντα .
Χ = 40 : 8 Το 5 είναι η λύση της εξίσωσης.
Χ =5
Να λυθεί η εξίσωση Χ + 3χ + 20 = 80.
Λύση:
Χ + 3χ + 20 = 80
(χ + 3χ) + 20 = 80 Κάνουμε την πρόσθεση (χ + 3χ).
4χ+ 20 = 80
Αφαιρούμε από το άθροισμα τον ένα προσθετέο.
4χ = 80 - 20
4χ = 60 Διαιρούμε το γινόμενο με τον ένα παράγοντα.
Χ = 60: 4 Το 15 είναι η λύση της εξίσωσης.

Χ = 15
Να λυθεί η εξίσωση [(2ψ) - 5] : 3 = 5.
81
Λύση :
Γr:λλαΠλασΙάζoυμε το διαιρέτη με το πηλίκο ~

[(2ψ) - 5] : 3 =5
3
(2ψ) - 5 = 5·3 Ι ~Ί~ να βρούμε το διαιρετέο [(2ψ) - 5] .
(2ψ) - 5 = 15
Προσθέτουμε τον αφαιρετέο στη διαφορά.
2ψ = 15 + 5
2ψ = 20
Διαιρούμε το γινόμενο με τον ένα παράγοντα.
Ψ = 20: 2
Το 10 είνα ι η λύση της εξίσωσης
Ψ =10
Νο λυθεί η εξίσωση 20 - 3ω =8
Λύση :
20-3ω =8 Αφαιρούμε από το μειωτέο τη διαφορά .
~ 20 - 8 Κάνουμε την αφαίρεση.

3ω
Διαιρούμε το γινόμενο με τον ένα παράγοντα.
3ω = 12 Κάνουμε τη διαίρεση.
ω = 12 : 3 Το 4 είναι η λύση της εξίσωσης.
ω =4
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Νο λύσετε τις εξισώσεις :
1. Ψ + 25 = 32 2. χ- 12 =45 3. 115 - λ = 37
4. 24γ = 120 5. 80: Χ = 16 6. 121 : ρ=11
7. μ: 25 = 125 8. 7χ+χ = 32 9. 5κ-6 = 34
10. 8ν - 2ν - 5 = 25 11. (ω-5) : 6 = 10 12. 3(0+2)=15
13. 18: (π + 2) = 3 14. (70-3) : 2 = 16 15. 8 (20 + 5) = 72
16. 50: (3β + 2β) = 10
17. Αν (ο) (7χ-6): 3+ 5χ = 22-χ ΚοΙ (β) 2 (8χ - 5) - 6χ = 2χ + 14,

ποιος εξίσωσης είνοι λύση το Χ = 3;
82
Μαθηματικά Α ' Γ υ μ ν ασ ί ο υ
§ 17. Λύση προβλήματος με τη βοήθεια εξίσωσης

Οι εξισώσεις μας βοηθούν στη λύση πολλών προβλημάτων. Θα δού
με πώς θα μετατρέπουμε τις λεκτικές προτάσεις σε συμβολικές μα
θηματικές εκφράσεις, όπως πιο κάτω :
Λεκτικές προτάσεις Ι Συμβολικές προτάσεις
• Σκέφτομαι έναν αριθμό αήχ
• Το διπλάσιο ενός αριθμού 2αή 2 χ
• Το μισό ενός αριθμού α ·2 η' Q.

. 2
• Τρία περισσότερα από κάποιο αριθμό ψ+3
• Οκτώ λιγότερα από κάποιο αριθμό ω-Β
• Δέκα λιγότερα από το τριπλάσιο ενός αριθμού (3 . β) - 1Ο
Στη συνέχεια θα δούμε πώς θα σχηματίζουμε μία εξίσωση για να βρί
σκουμε τη λύση ενός προβλήματος .
Ποιον αριθμό θα προσθέσω στο 26 για να βρω 93; Δεν χρησιμοποιούμε την εξί
σωση του προβλήματος για
Λύση:
να κάνουμε την επαλήθευσή
Ποιον αριθμό θα προσθέσω στο 26 για να βρω 93 του αλλά τα λόγια του.
Χ + ~ = ~ Αυτό το κάνουμε, διότι αν
Έχουμε την εξίσωση Χ + 26 = 93. σχηματίσουμε μια λανθα
ιτμένη εξίσωση και τη λύσα
Λύουμε την εξίσωση: Χ + 26 = 93
μ :: σωστά , τότε η επαλήθευ
Χ = 93-26 σή της θα είναι ορθή. Στην
Χ = 67 Ιπραγματικότητα όμως η λύ- Ι
Ο αριθμός 67 είναι ο ζητούμενος αριθμός. ση της εξίσωσής μας δεν θα
L προβλήματος.
συμφωνεί με τα λόγια του
__ __
Ι
J
Αν προσθέσουμε τον αριθμό 67 στον αριθμό 26 βρίσκουμε 93.

Άρα ο αριθμός 67 είναι ο ζητούμενος αριθμός .
83
Παράδειγμα Ι)
Αν αφαιρέσουμε 15 από το πενταπλάσιο ενός αρθμού , βρίσκουμε
85. Ποιος είναι ο αριθμός ;
Λύση.
Ο αριθμός είναι Χ
Το πενταπλάσιό του είναι 5χ
Σχηματίζουμε την εξίσωση 5χ - 15 = 85
Λύουμε την εξίσωση :

20ςτρόπο§
j οςτρόπο§
5χ - 15 = 85
5χ - 15 = 85 5χ - 15 = 100 - 15
5χ = 85 + 15 5χ = 100
Χ = 100 : 5
5χ = 100
Χ = 20
Χ = 100 : 5
Χ = 20
Ο αριθμός 20 είναι η λύση της εξίσωσης, δηλαδή ο ζητούμενος αριθμός.
Η ηλικία της Φωτεινής είναι τριπλάσια από την ηλικία της Ελένης. Το
άθροισμα των ηλικιών τους είναι 48. Ποια είναι η ηλικία της καθεμιάς ;
Λύση:
Η ηλικία της Ελένης είναι Χ
Η ηλικία της Φωτεινής είναι 3χ
Τ ο άθροισμα των ηλικιών τους είναι Χ + 3χ

Σχηματίζουμε την εξίσωση Χ + 3χ = 48
Λύουμε την εξίσωση Χ + 3χ = 48
4χ =48
Χ = 48 : 4
Χ = 12
Η ηλικία της Ελένης είναι Χ, δηλαδή 12 χρονών.
Η ηλικία της Φωτεινής είναι 3χ, δηλαδή 36 χρονών .
84
1. Να συμπληρώσετε τον πίνακα:
Είχα Χ ευρώ Τώρα έχω
(α) Πήρα €5 ακόμα ... .. . ... ...
(β) Ξόδεψα €8 ... ... ..... .
(γ) Τριπλασίασα τα χρήματά μου .. ......... .

(δ) Ξόδεψα τα μισά .. ..... ... ..
(ε) Διπλασίασα τα χρήματά μου και κέρδισα €20 ακόμα .... ... .. ...
Να σχηματίσετε την εξίσωση για τα πιο κάτω προβλήματα . Ακολούθως να λύσετε την εξί
σωση.
2. Σκέφτομαι έναν αριθμό . Προσθέτω 156 και βρίσκω 832. Ποιος είναι ο αριθμός;
3. Ο Στέλιος έχει 380 σεvτ. Πόσα χρειάζεται ακόμα για να αγοράσει ένα βιβλίο που στοιχίζει
750 σεvτ;
4. Η Βασιλική έχει ύψος 158 cm. Πόσα εκατοστά πρέπει να ψηλώσει για να φτάσει τη μητέρα
της που είναι 163 cm.
5. Ένα λεωφορείο, όταν ξεκίνησε από την αφετηρία είχει 24 επιβάτες. Πόσοι επιβάτες μπήκαν
στις επόμενες στάσεις, αν στο τέρμα κατέβηκαν 48 επιβάτες και στις άλλες στάσεις δεν
κατέβηκε κανένας;
6. Στην αυλή μου έχω 32 κότες και κουνέλια. Αν οι κότες είναι 14, πόσα είναι τα κουνέλια;
7. Ο Μιχάλης έδωσε στη Μαρία 25 ευρώ και του έμειναν 128 ευρώ . Πόσα ευρώ είχε αρχικά ο
Μιχάλης;
8. Ο κύριος Άγγελος μοίρασε εξίσου τα χρήματά του στα 4 παιδιά του . Πόσα χρήματα είχε, αν
έδωσε στο κάθε παιδί €3.580;
85
Ι
9. Ποιον αριθμό θα αφαιρέσουμε από το 356 για να βρούμε 124;
10. Το τετραπλάσιο ενός αριθμού είναι 64. Ποιος είναι ο αριθμός;
11. Η Α' τάξη ενός Γυμνασίου έχει Χ μαθητές. Η Β'τάξη έχει 5 μαθητές περισσότερους από
τους διπλάσιους μαθητές της Α' τάξης . Αν η Β' τάξη έχει 125 μαθητές πόσους μαθητές Ι
έχει η Α' τάξη;
Ι
12. Ο Κυριάκος κρατά τετραπλάσια χρήμαΤC 1 από τη Χρυσάνθη. Αν και οι δύο μαζί κρατούν Ι
120 σεντ , πόσα χρήματα κρατά η ΧρυσάνΘπ;
13. Ένας έμπορος πλήρωσε € 175 για 35 m ύφι1σμα. Ποια ήταν η τιμή του 1 m;
14. Ο Στέλιος κρατά διπλάσια χρήματα από το\' Κυριάκο . Πόσα χρήματα κρατά ο καθένας , αν
και οι δύο μαζί κρατούν €375;
15. Η Ελένη είναι κατά 4 χρόνια πιο μεγάλη από τη Γεωργία. Αν το άθροισμα των ηλικιών τους
είναι 32 χρόνια , να βρείτε ποια είναι η ηλικία της καθεμιάς .
16. Δύο αριθμοί έχουν άθροισμα 28. Αν ο ένας είναι εξαΠλάσιος του άλλου , να βρείτε ποιοι εί
ναι οι δύο αριθμοί.
86
--------~--
1. Χρησιμοποιώντας τις ιδιότητες των ισοτήτων να συμπληρώσετε τα κενά στις πιο κάτω ισο
δυναμίες:
(α)γ + 4 = δ + 4 <=> γ = .. (β) 4κ = 4ρ <=> κ = ..... ... .
(Υ)Χ:"' 5 =α - 5 <=> χ= ......... :

(δ) χ: 4 = Ψ 4 <=> Χ = ........ .
(ε) β + 5 = Ρ + 8 <=> β = ρ + (στ) 45: λ = (5μ) : λ <=> ......... = μ, λ;t Ο
(ζ) 8+ α = β + 3 <=> ......... + α = β (η) 12β = 36 α <=> β = ....... ..
2. Να εξετάσετε ποιος από τους αριθμούς που είναι δίπλα είναι λύση της εξίσωσης:
(α)12 - χ=χ+ 6 χ=2 , χ=5 , χ=3
(β) 3ω - 2 = 1Ο - ω ω = 2, ω = 3, ω = 4
3. Να γράψετε δίπλα από κάθε ισότητα "ορθό» ή "λάθος» .

(α) Ο :5 = Ο (β) 5: Ο = Ο
(γ) 5 (6 - 2) = 5 . 6 - 2 (δ) 9: 9 = Ο
(ε)14-4:2=5 (στ) 7: 1 = 7
4. Να αντιστοιχίσετε κάθε ισότητα της Α στήλης με μια ιδιότητα της Β στήλης .
Α στήλη Β στήλη
(ι) = (3χ)Ψ
3 (χψ) (α) AvτιμεταθεΤΙKή ιδιότητα του πολλαπλασιασμού
=β .α
(ιι) α· β (β) Ουδέτερο στοιχείο της πρόσθεσης
(ιιι) α + β = β + α (γ) Προσεταιριστική ιδιότητα της πρόσθεσης.
(ιν) 3 + Ο = 3 (δ) Προσεταιριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού
(ν) 4 (χ + ψ) = 4χ + 4ψ (ε) AvτιμεταθεΤΙKή ιδιότητα της πρόσθεσης
(νι) β · 1 = β (στ) Επιμεριστική ιδιότητα του πολλαπλασιασμού ως προς
(νιι) (8 - 4) : 4 = (8 : 4) - (4 : 4) την πρόσθεση
(νιιι) (8 + 3) + 5 = 8 + (3 + 5) (ζ) Επιμεριστική ιδιότητα της διαίρεσης ως προς την πρό-
σθεση
(η) Ουδέτερο στοιχείο του πολλαπλασιασμού
(θ) Επιμεριστική ιδιότητα της διαίρεσης ως προς την αφαί-
ρεση
(ι) ~ (δ) (ιι) ~ ......... (ιιι) ~ ......... (ιν) ~ .... .....
ι (ν)~ ......... (νι) ~ .. ....... (νιι) ~ .. .......

---
(νιιι) ~ .... .....
87
5. Να κάνετε τις πράξεις με τον πιο εύκολο τρόπο :

(α) 48 + (35 + 12) (β) (164 + 218) - 64
(γ) (48 + 36 + 40) - 36 (δ) (12 · 84) - (12 · 82)
(ε)
(ζ)
33 + 625 + 17 + 25
(8 ' 36) . 5
(στ)
(η)
-.875 - (75 - 163) ,
(35 , 28) : 7
(θ) 11 + 12 + 13 + 14 + 15 + 16 + 17 + 18 + 19
6. Αν α + β = 185, να υπολογίσετε το α + (β + 15) .
7. Αν κ - λ= 160, ναυπολογίσετετο κ - (λ-36) .
8. Αν 3μ + ν - Ρ = 8, να υπολογίσετε το 3μ : 2 + ν : 2 - Ρ : 2.
9. Αν 2μ + 2ν - 2ρ = 6, να υπολογίσετε το μ: 3 + ν : 3 - Ρ : 3.
10. Αν μ = 1Ο και ν = 6, να υπολογίσετε την αριθμητική τιμή των παραστάσεων:
(α)3μ - 2ν (β) (μ - ν) (μ + ν) (γ) 5 (μ-ν)
(δ)(μ + ν) : 2
11. Να γράψετε με πιο απλό τρόπο τις παραστάσεις:
(α)6α + 5α (β) 7β-3β (γ) 3χ + 2ψ + Χ + 6ψ
(δ)2ω +3+ 7ω-6ω
12. Να κάνετε τις πράξεις με δύο τρόπους:
(α) (24 + 6) · 2 (β) (16 - 8 + 20)·3
(γ) (32 + 20 - 16) : 4 (δ) 49: 7 + 63 : 7
(ε)12·6+7 · 6-1·6 (στ) 64 : 8 - 40 : 8 + 8 : 8
13. Να λύσετε τις εξισώσεις :
(α)χ + 30 = 45 (β) 20 -χ = 11 (γ) ω-12 = 36
(δ) 13ψ = 52 (ε) 64 : Χ = 4 (στ) χ: 26 = 3
(ζ) ω +4+ 2ω = 25 (η) 2χ + 1 = 23 (θ) (4λ-5): 3=9
88
Μαθηματικά Α ' Γυμ νασίο υ
14. Κάποιος αγόρασε ντομάτες προς 60 σενττο κιλό και πλήρωσε € 15. Του χάλασαν όμως 5
κιλά . Πόσα σεντ πρέπει να πωλεί το κάθε κιλό από τις υπόλοιπες για να κερδίσει €2;
15. Ένας έμπορος αγόρασε 5 ραδιόφωνα και 3 τηλεοράσεις και πλήρωσε € 1.175. Αν όμως
αγόραζε 5 ραδιόφωνα και 6 τηλεοράσεις θα πλήρωνε €2.075. Να βρείτε ποια είναι η τιμή
του ραδιοφώνου και ποια η τιμή της τηλεόρασης.
16. Θέλουμε να περιφράφουμε το χωράφι στο δι 6m

πλανο σχήμα με συρματόπλεγμα. L
(α) Πόσα μέτρα συρματόπλεγμα θα χρεια 4m

7m
στούμε ; L
(β) Αν το συρματόπλεγμα στοιχίζει 90 σεντ το 3m

Γ
μέτρο και η τοποθέτηση του €50 επιπλέον,
πόσα θα μας στοιχίσει συνολικά η περί-
φραξη του χωραφιού;
Να διατυπώσετε καθένα από τα πιο κάτω προβλήματα με μια εξίσωση . Ακολούθως να λύ
σετε την εξίσωση.
17. Ο Κώστας ξόδεψε €300 και του έμειναν €80. Πόσα χρήματα είχε;
18. Το διπλάσιο κάποιου αριθμού αν αυξηθεί κατά 5 θα μας δώσει 47. Ποιος είναι ο αριθμός;
19. Ένας έμπορος αγόρασε 15 τηλεοράσεις και πλήρωσε €2.1 00. Πόσο του στοίχισε η κάθε τη
λεόραση;
(α) 16 + 4: 2 (β) 18 : 6 - 3 (γ) 20-15: (3 +2)
(δ) 2· 15 - 64 : (6 + 2) (ε) 8:8+4 · 4 - 3 · 0+9·1 +0 : 8
(στ) 12 : 2+(8 · 2-10)-4:4
21. Αν κ = 15, λ = 3 να βρείτε την αριθμητική τιμή των παραστάσεων:

(α) κ : λ-9 : λ (β) (60· κ) :κ
(γ) (κ + λ) : λ-2λ (δ) (2κ - λ) .3 - (2λ + κ) :7
89
ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Η Γεωμετρία
Η Γεωμετρία είναι μια ανθρώπινη απασχόληση που, όπως φανερώ-
νει και το όνομά της, άρχισε με τη μέτρηση γης.
Για τους χωρικούς στην αρχαία Αίγυmο, γεωμετρία ήταν η καταμέ

τρηση των εκτάσεων της γης που καλλιεργούσαν . Αυτό έπρεπε να
γίνεται σχεδόν κάθε χρόνο , γιατί ο Νείλος με τα χώματα που κατέβα
ζαν τα νερά του και με τις πλήμμυρες του, σκέπαζε εκατομμύρια
στρέμματα γης με αποτέλεσμα να χάνουνται τα σύνορα των αγροτι
κών «κλήρων» . Η γη της Αιγύmου, ήταν τότε ιδιοκτησία του βασιλιιJ.
(των Φαραώ) , γι' αυτό οι καλλιεργητές έπρεπε να πληρώσουν κάποιο
ενοίκιο ή φόρο από τα έσοδά τους, ανάλογο με την έκταση γης που
καλλιεργούσαν. Έτσι μετά από τις πλήμμυρες, γινόταν ξανά ο χωρι
σμόςτηςγης στους καλλιεργητές, με κρατική φροντίδα, δηλαδή από
«υπαλλήλους» που ονομάζονταν «αρπεδοvάmες» . Αυτοί ήταν και οι
πρώτοι-πρώτοι «γεωμέτρες». Αυτά μας αναφέρει ο Έλληνας ιστορι
κός Ηρόδοτος που ταξίδεψε στην Αίγυmο εκείνη την εποχή και γνώ
ρισε από κοντά την όλη κατάσταση .
Ο αρχαίος Έλληνας φυσικός φιλόσοφος ΘαλΊς από τη Μίλητο (60ς

αιώνας πΧ), που ταξίδεψε κι αυτός στην Αίγυmο, πήρε αυτή τη γε
ωμετρία από τους Αιγύmιους και την έκαμε επιστήμη . Η Γεωμετρία
αυτή του Θαλή είναι η πρώτη ανθρώπινη επιστημονική δημιουργία.
90
Μερικά γεωμετρικα όργανα
Μοιρογνωμόνιο
Μοιρογνωμόνιο
Γνώμονας Διαβήτης
91
4. ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
§ 1 Σημ ίο IJ εΌ, επίπ~δo

Β
• Το σημείο καθορίζει μια θέση. Δεν έχει μήκος, πλάτος ή πάχος. Το
συμβολίζουμε με μία τελεία και ένα κεφαλαίο γράμμα, πχ .Α και
A~ •
διαβάζουμε σημείο Α.
Αν με τη βοήθεια ενός χάρακα γράψουμε μια γραμμή που να αρχί
ζει από το σημείο Α και να τελειώνει στο σημείο Β, τότε η γραμμή
αυτή λέγεται ευθύγραμμο τμήμα . Τα σημεία Α και Β λέγονται
άκρα του ευθύγραμμου τμήματος. Γράφουμε ΑΒ ή ΒΑ και δια
βάζουμε το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ ή το ευθύγραμμο τμήμα ΒΑ.
(κοίταξε το πιο πάνω σχήμα).
Το ευθυγραμμο τμήμα μπορούμε να το ονομάσουμε και με ένα μι
κρό γράμμα του αλφαβήτου, πχ7 και διαβάζουμε ευθύ

γραμμο τμήμα α.
• Αν, με τη βοήθεια ενός χάρακα , προεκτείνουμε ένα ευθύγραμμο
τμήμα ΑΒ πιο πέρα από τα δύο άκρα του, (τοποθετώντας κατάλ
ληλα το χάρακα), θα έχουμε μια νέα γραμμή που λέγεται ευθεία.
(
Α. .
Β
)
Ι {:::::::: i::::::::: ι::::::: Ι:::::::: ι::::::::ι:::::::: t::::::::: f::::::::: t::::::::: t:::::::::t ι

Η ευθεία δεν έχει άκρα. Δηλαδή δεν έχει αρχή ούτε τέλος. Μπορεί
να προεκταθεί απεριόριστα.
Κάθε ευθεία συμβολίζεται με ένα μικρό γράμμα Π.χ. ε ή με δύο μι
κρά γράμματα πχ χχ' και διαβάζουμε ευθεία χχ' ή ευθεία ε.

Ε
χ
Τα γράμματα Χ, χ' δεν δηλώνουν συγκεκριμένα σημεία . Δείχνουν
απλώς τις δύο αντίθετες κατευθύνσεις της ευθείας χχ'.
Από το σημείο Α διέρχονται (περνούν) άπειρες ευθείες. Από το Α
στο Β όμως διέρχεται μόνο μία ευθεία , η ευθεία ε που ονομάζεται
και ευθεία ΑΒ.
92
• Ημιευθεία είναι ένα μέρος της ευθείας . Έχει μόνο αρχή , η οποία
είναι σημείο της ευθείας και δεν έχει τέλος . Προεκτείνεται απεριό
ριστα μόνο προς τη μία κατεύθυνση της ευθείας .
~x
Διαβάζουμε ημιευθεία Αχ' , όπου Α η αρχή της ημιευθείας.
Διαβάζουμε ημιευθεία ΒΧ, όπου Β η αρχή της ημιευθείας .
• AVΤΙKείμενες ημιευθείες είναι οι ημιευθείες που έχουν κοινή αρχή ,

βρίσκονται πάνω στην ίδια ευθεία και έχουν αντίθετη κατεύθυνση.
Πχ Αχ και Αχ' είναι αντικείμενες ημιευθείες.
Ευθείες που τέμνovται. Οι ευθείες ΔΕ και ΧΨ διέρχονται από το

σημείο Ο. Λέμε ότι τέμνονται στο σημείο Ο.
ψ
Δ
• Τα σημεία που βρίσκονται πάνω στην ίδια ευθεία ονομάζονται συ
νευθειακά. Πχ τα σημεία Δ, Ο , Ε είναι συνευθειακά . Τα σημεία Δ,

Γ
Ο , Γ δεν είναι συνευθειακά.
χ
• Επίπεδο ή επίπεδη επιφάνεια λέγεται η επιφάνεια πάνω στην

οποία ο χάρακας εφαρμόζει ακριβώς . Το επίπεδο θεωρείται ότι έχει
δύο μόνο διαστάσεις.
Για να σχεδιάσουμε ένα επίπεδο , σχηματίζουμε συνήθως ένα πα π
ραλληλόγραμμο το οποίο αποτελεί μέρος του επιπέδου.
Το ονομάζουμε χρησιμοποιώντας ένα κεφαλαίο γράμμα του αλ

φαβήτου πχ Π και διαβάζουμε επίπεδο Π.
Παραδείγματα επιπέδων επιφανειών
Η επιφάνεια του πίνακα, η επιφάνεια του τζαμιού, η επιφάνεια μιας

σελίδας του τετραδίου μας , η επιφάνεια ενός τραπεζιού Μμε ότι είναι
επίπεδα, αν φανταστούμε ότι επεκτείνονται απεριόριστα.
τετράδιο πίνακας παράθυρο
93
• Επίπεδα που τέμνονται . Τα επίπεδα Π και Ρ τέμνονται στην ευ

θείαΜΝ.
• Σ' ένα επίπεδο γράφουμε ε
μια ευθεία ε.
Παρατηρούμε ότι η ευθεία

χωρίζει το επίπεδο σε δύο
μέρη. Κάθε ένα από τα μέ
ρη αυτά μαζί με την ευθεία
ε αποτελεί ένα σχήμα που
λέγεται ημιεπίπεδο και η
ευθεία ε λέγεται ακμή του.
Αν διπλώσουμε και τσακίσουμε μια σελίδα του τετραδίου μας και

ύστερα την ξεδιπλώσουμε πάνω στο θρανίο μας, η ευθεία που πα
ριστάνεται από τη τσάκιση της σελίδας μας είναι η κοινή ακμή των
δύο ημιεπιπέδων που βλέπουμε .
Δ
§ 2. Επίπεδα σχήματα
141\ //J • Ο μαθητής κατασκευάζει στον πίνακα διάφορα σχήματα . Το κάθε
I(~Ι-'/ ο σχήμα αποτελείται από σημεία τα οποία βρίσκονται όλα στο ίδιο
I~!f-'--
επίπεδο, στο επίπεδο του πίνακα. Τα σχήματα αυτά λέγονται επί
,J[ -- -- πεδα σχήματα.
-.
~ ,
\ 1\,
--ι 11 ς~-------
~'"",
L.iL
94
MαθrιμαΤΙKά Α' Γυμνασίου
• Ακουμπώντας τη μύτη του μολυβιού πάνω στο χαρτί και σύροντας

το μολύβι λέμε ότι γράφουμε γραμμή . Τη γραμμή τη συμβολίζουμε
με ένα μικρό γράμμα πχ β.
• Αν η γραμμή αποτελείται από διαδοχικά ευθύγραμμα τμήματα τα

οποία δεν βρίσκονται στην ίδια ευθεία, λέγεται τεθλασμένη γραμ
μή ή πολυγωνική γραμμή ΑΒΓΔΕ.
Α
Δ
• Η γραμμή που δεν έχει κανένα τμήμα της που να είναι ευθύγραμ
μο τμήμα λέγεται καμπύλη γραμμή .
• Η γραμμή που αποτελείται από ευθύγραμμα τμήματα και καμπύ

λες γραμμές λέγεται μεικτή γραμμή .
• Ένα μέρος του επιπέδου λέγεται επίπεδο χωρίο.
Σε όλλες παραγράφους θα ασχοληθούμε με τη μελέτη μερικών επι·

πέδων σχημάτων.
95
ΑΣΚΗ' ΣΕΙΣ
'- - -
.".
,/ ,
,,' : . . .• .
... ".;.J \ ,
' •
. ..
• •
,~
1 ~ "
.
1. Ποιο από τα πιο κάτω έχει αρχή και τέλος, μόνο αρχή , μόνο τέλος , ούτε αρχή ούτε τέλος ;
(α)το ευθύγραμμο τμήμα (β) η ευθεία (γ) η ημιευθεία
2. Να χαράξετε μια ευθεία. Να σημειώσετε και να ονομάσετε πάνω σ' αυτή:
(α) ένα σημείο (β) ένα ευθύγραμμο τμήμα
3. (α) Να χαράξετε και να ονομάσετε μια ημιευθεία και
(β) να χαράξετε και να ονομάζεται την αντικείμενη ημιευθεία της.
4. (α) Να χαράξετε και να ονομάσετε ένα επίπεδο και
(β) να χαράξετε και να ονομάσετε πάνω στο επίπεδο δύο ευθείες που τέμνονται. Να ση
μειώσετε και να ονομάσετε το σημείο τομής τους.
(γ) Να βρείτε και να ονομάσετε πάνω στο προηγούμενο επίπεδο τρία σημεία συνευθεια
κά.
5. Χρησιμοποιώντας το διπλανό σχήμα να γράψετε δίπλα από την κάθε πρόταση «ορθό" ή
«λάθος".
(α)Τασημεία Β, Μ, Α είναισυνευθειακά.
Χ
(β) Οι Μχ και Μχ' είναι ημιευθείες. Α Δ
(γ) Οι ημιευθείες ΜΓ και ΜΒ είναι αντικείμε

νες ημιευθείες . Μ
Β
(δ) Η ευθεία ΑΒ περιέχει μόνο τρία σημεία.
Χ'
(ε) Η ευθεία ΓΔ είναι η ίδια με την ευθεία ΓΜ.
96
Μαθηματικά Α ' Γυμ Υ ασίου
§ 3. Μέτρηση ευθύγραμμων τμημάτων

Β
• ο κύριος Γιώργος ήθελε να βρει πόσο λάστιχο πρέπει να αγορά •
σει για να μεταφέρει νερό από το σημείο Α μέχρι το σημείο Β του
περβολιού του. Έτσι περπάτησε από το σημείο Α μέχρι το Β με
τρώντας τα βήματά του και βρήκε ότι έκανε 12 βήματα. Α
•
Επειδή σκέφτηκε ότι τα βήματά του, ίσως να μην είναι πάντοτε τα
ίδια , πήρε μία ράβδο και βρήκε ότι η ράβδος από το Α μέχρι το Β
χωρούσε 5 φορές .
• Στην καθημερινή μας ζωή , βλέπουμε ότι πολλές φορές χρειάζεται
να συγκρίνουμε ένα ευθύγραμμο τμήμα με άλλο . Η σύγκριση λέ
γεται μέτρηση . Το ευθύγραμμο τμήμα που χρησιμοποιούμε για τη
μέτρηση λέγεται μονάδα μέτρησης . Ο αριθμός που προκύmει λέ
γεται μήκος του ευθύγραμμου τμήματος .
Στο παράδειγμά μας , ο κύριος Γιώργος σύγκρινε το ευθύγραμμο

τμήμαΑΒ:
1. Με το μήκος του βήματός του . Ο αριθμός 12 που προέκυψε

από τη σύγκριση, είναι το μήκος του ΑΒ , με μονάδα μέτρη
σης το βήμα.
2. Με το μήκος της ράβδου . Ο αριθμός 5 που προέκυψε από τη

σύγκριση , είναι το μήκος του ΑΒ , με μονάδα μέτρησης τη ρά
βδο .
Παρατηρούμε ότι ο αριθμός που εκφράζει το μήκος ενός ευθύγραμ

μου τμήματος εξαρτάται από τη μονάδα μέτρησης που χρησιμοποι
ούμε. Για να είναι πιο εύκολη η συνεννόηση , συμφωνήσαμε να χρη
σιμοποιούμε όλοι την ίδια μονάδα μέτρησης, (που εδώ θα τη λέμε
μονάδα μήκους).
Κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν διάφορες μονάδες μέτρησης μή

κους. Σήμερα επικρατέστερη μονάδα μέτρησης είναι το μέτρο, το
οποίο συμβολίζουμε με m. Επίσης ως μονάδες μέτρησης ΧΡησιμο
ποιούμε και τις υποδιαιρέσεις και τα πολλαπλάσια του μέτρου, ανά
λογα με το πόσο μεγάλο είναι το μήκος που θα μετρήσουμε . Έτσι για
να μετρήσουμε το πλάτος μιας σελίδας μας χρησιμοποιούμε εκατο-
97
σrόμετρα (cm), που είναι υποδιαίρεση του μέτρου. Για να μετρή

σουμε την απόσrαση δύο πόλεων χρησιμοποιούμε χιλιόμετρα (km),
που είναι πολλαπλάσιο του μέτρου.
Ο πιο κάτω πίνακας περιέχει συγκεντρωτικά τις υποδιαιρέσεις και τα

πολλαπλάσια του μέτρου καθώς και τις σχέσεις μεταξύ τους.
Ονομασία της Σύμβολο Σχέση με το μέτρο

μονάδας μήκους
Πολλαπλάσια Χιλιόμετρο km 1 km = 1000 m

του μέτρου Εκατόμετρο hm 1 hm = 100 m
Δεκάμετρο dam 1 dam = 10 m
ΜΕΤΡΟ m
1 dm = 101~ m = Ο ' 1 m
Υποδιαιρέσεις Δεκατόμετρο dm
του μέτρου ή παλάμη
Εκατοστόμετρο cm 1 cm = 1JO m = 0,01 m

Χιλιοστόμετρο mm 1 mm = 10~ m = 0,001 m
ή χιλιοστό
Για τη μέτρηση μεγάλων απoσrάσεων χρησιμοποιούμε για μονάδα

μήκους το μίλι.
1 μίλι = 1609 m = 1,609 km.
Στη ναυτιλία χρησιμοποιείται για μονάδα μήκους το ναυτικό μίλι.
1 ναυτικό μίλι = 1852 m.
Στο χάρακα της φωτογραφίας φαίνονται οι υποδιαιρέσεις του μέ
τρου.
ιΊ:::: ::1::: : : :ι: : : ::[ : : :,{ : : : : Ι:::' ::1:':: :::' Ι: : ::1:::: : : ι ::~~] Ι
Ι( 1dm >1
98
Σε μερικές χώρες, η βασική μονάδα μήκους είναι η υάρδα ή η γιάρδα

(yrd), από το αγγλικό yard.
1 yrd διαιρείται σε 3 πόδια (ft), από το αγγλικό food - feet.
1 ft διαιρείται σε 12 ίντζες (ίη), από το αγγλικό inches.
Οι σχέσεις των μονάδων αυτών μεταξύ τους αλλά και με το μέτρο εί
ναι:
1 yrd 3 ft = 36 in
1 ft = 12 in
1yrd 0,9144m=91 , 44cm
1 ft 0,3048 m = 30,48 cm
1 in 0,0254 m = 2,54 cm
• Για μετατροπές από μια μονάδα σε άλλη μονάδα μπορεί να μας

βοηθήσει το πιο κάτω σχήμα .
•10 ·10 · 10 ·10 ·10 · 10
~
Km
hm dam m dm cm mm
~~~~~~
'W 'W 'W 'W 'W 'W
Δηλαδή :
Για να μετατρέψουμε km σε hm πολλαπλασιάζουμε με το 10.
Ενώ για να μετατρέψουμε hm σε km διαιρούμε με το 10.
Για να μετατρέψουμε m σε cm πολλαπλασιάζουμε με το 1Ο . 1Ο , δη

λαδή με το 100.
Ενώ για να μετατρέψουμε cm σε m διαιρούμε με το (1 Ο . 10), δηλαδή

με το 100.
Να μετρηθούν τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΒ και ΑΓ με μονάδα μή

κους το ευθύγραμμο τμήμα β .
99
Α Β Γ
Λύση:
Α Β Γ
ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι f
'--.../f'--.../f'--.../f'--.../f'--.../f'--.../f'--.../f'--.../f
β β β β β β β β
Παρατηρούμε ότι το ΑΒ αποτελείται από δύο ευθύγραμμα τμήματα,

που το καθένα είναι ίσο με το β .
Λεμε ότι το μήκος του ΑΒ είναι 2 με μονάδα μήκους το β .
Γράφουμε ΑΒ=2β
Επίσης : Το ΑΓ αποτελείται από 6 ευθύγραμμα τμήματα , που

το καθένα είναι ίσο με το β .
Λέμε ότι το μήκος του ΑΓ είναι 6 με μονάδα μήκους το β.
Γράφουμε: ΑΓ= 6β
Να μετρηθεί το μήκος των ευθυγράμμων τμημάτων ΑΒ και ΑΓ με
μονάδα μήκους το 1 cm.
Α Β Γ 1 cm
•
Λύση:
Α Β Γ
Ι οΙ:::::: :}::::::: : ι: : : : :t:::::::: :i: : : : :Ι: : : : t::::::::: f::::::::: t::::::::: t:::::::::t ι

Μετρούμε το μήκος του ΑΒ με τη βοήθεια του χάρακα. Βλέπουμε
ότι το μήκος του ΑΒ είναι 3 cm (ακέραιος αριθμός) , ενώ το μήκος
του ΑΓ δεν είναι ακέραιος αριθμός αλλά 6 cm και 7 mm.
Γράφουμε: ΑΒ = 3cm
ΑΓ = 6cm 7mm
100
Π ρ'δrl μΜ ~
Να μετατραπούν τα 7 m σε mm .
Χρησιμοποιώντας το σχήμα 1, για να μετατρέψουμε τα m σε mm πολ

λαπλασιάζουμε με το (1 Ο . 1Ο . 10) , δηλαδή με το 1000.
Άρα: 7 m = 7·1000 mm
= 7000 mm
π
Να μετατραπούν 1600 m σε km .
Για να μετατρέψουμε m σε km διαιρούμε με το 1000.
Άρα : 1600 m = 1600: 1000 km

= 1,6km
r
Να μετατραπούν 2 m και 7 cm σε cm .
Λ ση
Για να μετατρέψουμε m σε cm πολλαπλασιάζουμε με το 100.
Άρα : 2 m = 2 ·100 cm
= 200cm
Δηλαδή τα 2 m και 7cm είναι 200 cm + 7 cm = 207 cm .

Δ
Β
§ 4 Σύγκριση ευθυγράμμων τμημάτων
• Θέλουμε να συγκρίνουμε τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΒ
και ΓΔ. Μπορούμε να εργαστούμε με πολλούς τρό
A~
πους.
Για παράδειγμα : Γ
10Qρόπο.,ς:
Μετρούμε το μήκος τους.
Βρίσκουμε ΑΒ = 3 cm ------
Α Β
ΓΔ = 5cm Γ Δ
1ΟΙ
Παρατηρούμε ότι το ΓΔ είναι μεγαλύτερο από το ΑΒ .

Γράφουμε ΓΔ> ΑΒ ή ΑΒ < ΓΔ.
20ςτρόπος;:
Τοποθετούμε το ΑΒ πάνω στο ΓΔ, όπως φαίνεται πιο κάτω .
Α Β
Γ Δ
Παρατηρούμε ότι περισσεύει στο ΓΔ το τμήμα ΒΔ.
Άρα το ΓΔ είναι μεγαλύτερο από το ΑΒ.
Γράφουμε ΓΔ> ΑΒ ή ΑΒ < ΓΔ.
30ςτρόπος;:
Α '-------' Β Χρησιμοποιούμε το διαβήτη .
Ανοίγουμε το διαβήτη έτσι, ώστε τα άκρα του να είναι στα σημεία Α

και Β.
Στη συνέχεια, χωρίς να αλλάξουμε το άνοιγμα του διαβήτη, τοποθε

τούμε το ένα άκρο του στο Γ.
Παρατηρούμε ότι το ΓΔ είναι μεγαλύτερο από το ΑΒ.

ΓL-----L----Δ
Γράφουμε ΓΔ > ΑΒ ή ΑΒ < ΓΔ .
Να συγκριθούν τα ευθύγρc . α τμήματα ΚΛ και ΜΝ.
Κ Λ Μ Ν
-~---- ------
Λύση:
Μετρούμε το μήκος
τους.
Κ Λ Μ:.:....-_ _ _ _--.:Ν
Παρατηρούμε ότι έχουν
-'-------
ΚΛ = 3cm ΜΝ = 3cm
το ίδιο μήκος.
Γράφουμε ΚΛ = ΜΝ και λέμε ότι τα ευθύγραμμα τμήματα ΚΛ, ΜΝ εί
ναι ίσα.
102
§ 5 Μέσc ευ()ύ οαμμου τμήματος

Αν χωρίσουμε το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ στη μέση, θα έχουμε δύο Β
A~
ευθύγραμμα τμήματα ΑΜ , ΜΒ που θα είναι ίσα.
Δηλαδή ΑΜ == ΜΒ
Τότε το σημείο Μ λέγεται μέσο του ευθύγραμμου τμήματος ΑΒ .
Δηλαδή:
Αν ΑΜ == ΜΒ Μ μέσοτουΑΒ
Αν Μ μέσο του ΑΒ ~ ΑΜ == ΜΒ
Έτσι έχουμε την ισοδυναμία:
Μ μέσο του ΑΒ ~ ΑΜ = ΜΒ
Να βρεθεί το μέσο των ευθυγράμμων τμημάτων ΑΒ , ΓΔ , El.
Ε
_______.Ζ
Λύση:
ΑΜ==ΜΒ
Μ μέσοτουΑΒ
Β
ΓΝ == ΝΔ
Ν μέσο του ΓΔ
Ε
-----
ΕΡ
Ρ
== ΡΖ
Ρ μέσο του ΕΖ
Ζ
103
4, ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
§ 6. Απόσταση δύο σημείων

• Θέλουμε να μετρήσουμε την απόσταση των δύο δέντρων
q:
~ §Γ"
~ Α και Β, Μετρούμε το μήκος του ευθύγραμμου τμήμα-
τος ΑΒ ,
-"",+-Ι---+I_~
'7", Χρησιμοποιούμε σαν μονάδα μήκους το 1 m,
Α 1m Β
Βρίσκουμε ΑΒ = 4 m,
Άρα η απόσταση των δύο δέντρων είναι 4 m,
• Aπόσrαση δύο σημείων Α και Β ονομάζεται το μήκος του ευθύ

γραμμου τμήματος ΑΒ , που ενώνει τα δύο σημεία,
Όπως βλέπουμε , χρησιμοποιούμε το ίδιο σύμβολο ΑΒ για να δη

λώσουμε δύο διαφορετικά πράγματα , Δηλαδή :
Με το σύμβολο ΑΒ εννοούμε το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ , αλλά εν

νοούυε επίσης και το μήκος του ευθύγραμμου τμήματος ΑΒ , Αυτό
το κάνουμε για πιο εύκολη χρήση του συμβολισμού ΑΒ,
• Το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ έχειμήκος 3 cm ,
Η τεθλασμένη γραμμή ΑΓΒ έχει μήκος 4 cm ,

Ε
Η τεθλασμένη γραμμή ΑΖΕΔΒ έχει μήκος 9 cm,
Παρατηρούμε ότι ΑΒ < ΑΓΒ και
ΑΓΒ < ΑΖΕΔΒ

Δηλαδή το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ έχει το μικρότερο μήκος από
Δ
όλες τις γραμμές που ενώνουν τα σημεία Α και Β,
Β
Η ευθεία είναι ο πιο σύντομος δρόμος μεταξύ δύο σημείων
Να χαραχθεί μία ευθεία ε ,
Να γραφτούν δύο σημεία Α και Β, έτσι ώστε το Α να είναι σημείο της

ευθείας ε και το Β να μην είναι.
Να σχεδιαστεί η απόσταση των Α και Β,
104
Λύση'
Χαράσσουμε την ευθεία ε.
Γράφουμε τα σημεία Α και Β .
Το Α βρίσκεται πάνω στην ευθεία ε.
Το Β δεν βρίσκεται πάνω στην ευθεία ε.

~ε
Α
Σχεδιάζω την απόσταση ΑΒ των σημείων Α , Β.

~ε
~B
Αν μετρήσουμε το ΑΒ, θα βρούμε ΑΒ = 4 cm . Λέμε τότε ότι η από- Α
σταση των σημείων Α και Β είναι 4 cm ή ότι το σημείο Α απέχει από
το σημείο Β 4cm .
105
-- --_._-----------------
1. Να μετρήσετε τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΒ και ΓΔ με μονάδα μήκους το ευθύγραμμο

τμήμα α .
Α-- _ _.
Β α
Γ _______________ Δ
2. Να σχεδιάσετε μια ημιευθεία Οχ.
Να σημειώσετε πάνω στην Οχ τρία σημεία Α, Β , Γ έτσι ώστε:
ΟΑ= 2α ΟΓ= 5,5α ΑΒ = 21 α

2
(Δίνεται το ..iL)
3. Να μετατρέψετε σε cm τα μήκη:
(α) 35dm (β) 0,4 km (y)7,2m (δ) 0,3 hm
4. Να συμπληρώσετε τα κενά.
(α) 625 cm = .......... .. m
(β) 5420 mm = ............ cm = ..... .. .... . dm = ........... m
(γ) 2,5 hm = ............ dam = ......... dm = ...... .. ... cm
(δ) 0,03 km = ........ . hm = ...... ..... m = ........... mm
5. Να μετατρέψετε σε m τα μήκη:
(a)4dam 4m (β) 8cm 2dm (γ) 18 m 3 dm 3 mm
6. Να μετατρέψετε σε cm τα μήκη:
(α) 4m (β) 1 dm (γ) 12 mm (δ) 5m 8dm
106
7. Να γράψετε τα πιο κάτω μήκη από το μικρότερο σro μεγαλύτερο:
O,2m, 3,4 dm, 1,34 cm, 34 mm , 1,3 m

8. Να συγκρίνετε ανά δύο τα ευθύγραμμα τμήματα α, β , γ.
9. Στο διπλανό σχήμα, να φέρετε:

Α
Β
(α) Την απόσrαση των σημείων Α και Β.
(β) Την απόσrαση των σημείων Γ και Δ. Δ
(γ) Την απόσrαση των σημείων Α και Γ.
Να συγκρίνετε τις απoσrάσεις ΑΒ και ΑΓ.

.
Γ
Να συγκρίνετε το μήκος του ευθύγραμμου τμήματος ΑΓ με το μήκος της τεθλασμένης Ι

γραμμής ΑΒΓ. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
10. Ένα αεροπλάνο πετάει σε ύψος 1000 ft και ένα άλλο πετάει σε ύψος 350 m. Να υπολογί
σετε ποιο από τα δύο αεροπλάνα πετάει ψηλότε ρα.
11. Να βρείτε και να ονομάσετε το μέσο των πιο κάτω ευθυγράμμων τμημάτων .
12. Να γράψετε ένα σημείο Α Να βρείτε τρία άλλα σημεία που το καθένα να απέχει 3 cm από
τοΑ
13. Να σχεδιάσετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΚΛ . Ν α βρείτε και να ονομάσετε το μέσο Μ του
ΚΛ. Να βρείτε ένα σημείο Ρ που να απέχει 4 cm από το Κ και να μη βρίσκεται πάνω στην ευ
θεία ΚΛ . Να σχεδιάσετε την ευθεία που περνά από τα σημεία Μ και Ρ .
~. - ~ -~, Λ---=I:--=:
~~- -'..=-=--=--- O~/-,,
- -~ Ξi~--=-
- - ~~___ ~- ~ -
Ξ?-7~~ /~. Ξ7~~E:-~

-~;. -.--~ ~. ~ ~~ -~----= ~
'-<"
?~ ~~~
- ---,---~-~---=- ..:=:-~--=-
--: - -:::=-
=~:::-
--:;-=-
~--
~
---
107
χ § 7 ωνιο
• Σχηματίζουμε δύο ημιευθείες Οχ και οψ, που έχουν
κοινή αρχή Ο.
κορυφή
Οι ημιευθείες χωρίζουν το επίπεδο σε δύο περιοχές .
Ο
Κάθε μια από αυτές τις περιοχές λέγεται γωνία. Το ση
ψ μείο Ο λέγεται κορυφή και οι ημιευθείες Οχ και ΟΨ
λέγονται πλευρές της γωνίας.
Επειδή δύο ημιευθείες ορίζουν δύο γωνίες, για να δεί

χ
ξουμε για ποια γωνία μιλούμε, γράφουμε μέσα σ' αυτή
ένα τόξο.
• Από τις δύο γωνίες που ορίζουν οι ημιευθείες Οχ και οψ,

η μια λέγεται κυρτή γωνία και η άλλη μη κυρτή γωνία .
ψ Για να ξεχωρίσουμε ποια γωνία είναι η κυρτή και ποια η

μη κυρτή φέρουμε την αντικείμενη ημιευθεία μιας
πλευράς, πχ την οψΌ
Η ευθεία ΨΨ' αφήνει την κυρτή γωνία στο ίδιο

ημιεπίπεδο, ενώ χωρίζει τη μη κυρτή σε δύο μέρη
που ανήκουν σε διαφορετικά ημιεπίπεδα.
ψ Στα επόμενα, όταν μιλούμε για γωνία, θα εννοούμε

την κυρτή γωνία .
Πώς ονομάζουμε μία γωνία
χ • Συνήθως ονομάζουμε μία γωνία χρησιμοποιώντας το γράμμα

της κορυφής της. Χρησιμοποιούμε το σύμβολο Λ πάνω από την
κορυφή της γωνίας αντί της λέξης «γωνία» .
Γράφουμε 6.
ο
Διαβάζουμε γωνία Ο.
108
Στο διπλανό σχήμα , δεν μπορούμε να μιλούμε για γωνία Ο , διότι

Ο είναι κορυφή πολλών γωνιών. Έτσι για να ονομάσουμε μια γωνία
χρησιμοποιούμε και τους πιο κάτω τρόπους:
• Με τρία γράμματα . Από αυτά το μεσαίο πρέπει να είναι το γράμμα

ο
της κορυφής και τα άλλα δύο σημεία των πλευρών της .
ι.μ
Γράφουμε ΑΒΓ ή ΓΒΑ .

Διαβάζουμε γωνία ΑΒΓ ή γωνία ΓΒΑ. Ζ
Α
Β
• Με ένα μικρό γράμμα το οποίο γράφουμε μέσα στη γωνία κοντά
στην κορυφή .
Γράφουμε φ. Γ
Διαβάζουμε γωνία φ.
• Με το γράμμα της κορυφής και ένα αριθμό τον οποίο γράφουμε 11"
μέσα στη γωνία κοντά στην κορυφή .
Διαβάζουμε γωνία Ο , ή γωνία 0 2'
o~~-----
ι.μ
§ 8. Σχηματισμός μιας γωνίας με στροφή ημιευθείας

• Σε ένα επίπεδο γράφουμε δύο ημιευθείες Οχ και οψ , που
έχουν κοινή αρχή το σημείο Ο και συμπίmουν.
Οι δύο ημιευθείες που συμπίmουν λέμε ότι σχηματίζουν μηδε

νική γωνία. ο ι.μ χ
109
• Περιστρέφοντας γύρω από το σημείο Ο την ημιευ

θεία ΟΨ και κρατώντας την ημιευθεία Οχ σταθερή,
σχηματίζονται οι κυρτές γωνίες όπως στο διπλανό
σχήμα.
ο χ
• Όταν η ημιευθεία ΟΨ συμπέσει με την αντικείμενη
ημιευθεία της Οχ, σχηματίζεται η γωνία Χ6Ψ. Η

γωνία αυτή λέγεται ευθεία γωνία.
ψ ο χ
-'
. - -- - --- ~----''------. • Όταν η ημιευθεία ΟΨ συνεχίσει να περιστρέφεται,
'- " " χ
~
// σχηματίζονται οι μη κυρτές γωνίες, όπως στο διπλα
" \ ............
νόσχήμα.
\ ..,....
Ψ
'(9- --
...
,ο _---
, • Όταν η ημιευθεία ΟΨ επανέλθει στην αρχική θέση
---~\ ~ χ
Οχ, η γωνία που σχηματίζεται λέγεται πλήρης γω
νία.
§ 9. Μέτρηση γωνιών
• Για να μετρήσουμε μια γωνία πρέπει (όπως είδαμε στη μέτρηση
των ευθυγράμμων τμημάτων) να τη συγκρίνουμε με μία άλλη γω
νία , την οποία παίρνουμε ως μονάδα .
χ Στο σχήμα πήραμε ως μονάδα τη γωνία α.
Χρησιμοποιώντας διαφανές χαρτί βλέπουμε ότι η γωνία ΧΟΨ απο
τελείται από 3 γωνίες ίσες με ο. Έτσι γράφουμε χ6ψ = 30.
Ο αριθμός που προκύmει από τη σύγκριση λέγεται μέτρο της γω

ο ~--~--------ψ
νίας.
11 Ο
• Για τη μέτρηση των γωνιών χρησιμοποιούνται διά l'

φορες μονάδες . Η πιο συνηθισμένη μονάδα είναι η
γωνία μίας μοίρας, η οποία συμβολίζεται με 1ο .
Μια μοίρα υποδιαιρείται σε 60 πρώτα λεmά (60') . Ένα πρώτο λε
mό υποδιαιρείται σε 60 δεύτερα λεmά (60").
Δηλαδή 1 ο = 60' = 3600"
l ' = 60"
Η μέτρηση των γωνιών γίνεται με το μοιρογνωμόνιο . Για να μετρή

σουμε μία γωνία εργαζόμαστε ως εξής :
1. Τοποθετούμε το μοιρογνωμόνιο έτσι, ώστε το κέντρο του να συ

μπέσει με την κορυφή της γωνίας .
2. Τοποθετούμε το σημείο 00 πάνω σε μια πλευρά της γωνίας.
3. Διαβάζουμε την ένδειξη από την οποία περνά η άλλη πλευρά της
γωνίας, αρχίζοντας από το Ο ο , όπως δείχνουν τα τόξα .
\ (3)
~Λ
(2)
(1)
ΚΟΛ = 330
B--~~~-----r~------~
(2) /
ΑΟΒ = 127 0
(1)
ΑΟΒ = 1270
111
Ας μετρήσουμε τις πιο κάτω γωνίες
~o,
Να συγκριθούν οι γωνίες ΑΒΓ και ΚΛΜ.
~, Β
re;;(,
Λ Ν
Λύση:
Μετρούμε την κάθε γωνία με το μοιρογνωμόνιο.
Βρίσκουμε ότι:
ΑΒΓ = 400 και κΛΜ = 500
Άρα ΑΒΓ < κΛΜ.
112
Μ α θηματι κ ά Α ' Γυμ να σ ί ου
§ 10. Κατασκευή γωνίας ίσης με δεδομένη

Θα κατασκευάσουμε γωνία ίση με τη γωνία φ , χρησιμοποιώντας χά-
ρακα και μοιρογνωμόνιο.
1. Μετρούμε τη γωνία φ και βρίσκουμε ότι είναι 55 ο •
2. Γράφουμε ημιευθεία ΟΑ.
3. Τοποθετούμε το μοιρογνωμόνιο , όπως δείχνει το σχήμα, και ση

μειώνουμε ένα σημείο Β στην ένδειξη 55 ο •
4. Φέρουμε με το χάρακα την ημιευθεία ΟΒ.
Η γωνία ΑΟΒ που σχηματίστηκε είναι ίση με τη γωνία φ .
§ 11. Διχοτόμος γωνίας

Θα φέρουμε μια ημιευθεία που θα χωρίζει τη γωνία ΑΟΒ σε δύο ίσες
γωνίες .
1. Μετρούμε τη γωνία ΑΟΒ και βρίσκουμε 56 0.
2. Σημειώνουμε ένα σημείο Δ στην ένδειξη 280.
3. Φέρουμε την ημιευθεία ΟΔ.
Η ημιευθεία ΟΔ χωρίζει τη γωνία ΑΟΒ στις γωνίες ΑΟΔ και

ΔΟΒ , που έχουν η κάθε μια μέτρο 28 ο , δηλαδή είναι ίσες .
Η ημιευθεία ΟΔ που χωρίζει τη γωνία ΑΟΒ σε δύο ίσα μέρη λέ

γεται διχοτόμος της γωνίας .
§ 12. Είδη γωνιών

Είδη κυρτών γωνιών
• Η ορθή γωνία. Η ορθή γωνία είναι ίση με 900. Για να σημειώσουμε ψ

στο σχήμα ότι μία γωνία είναι ορθή , αντί τόξου γράφουμε το σύμ-
βολο + εκεί που τέμνονται οι ευθείες, δηλαδή Ι . Η ορθή
γωνία χρησιμοποιείται και ως μονάδα μέτρησης των γωνιών. (Μια
ορθή = 1 Ι) .
ο χ
Γράφουμε Χόψ = 90 0 ή Χόψ = 1L.
113
4~ AΣIKEΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Διαβάζουμε η γωνία χοψ είναι 900 ή η γωνία χοψ είναι ίση με

μία ορθή .
• Η οξεία γωνία. Κάθε γωνία που είναι μικρότερη από την ορθή και
μεγαλύτερη από Ο ο λέγεται οξεία γωνία .
• Η αμβλεία γωνία . Κάθε γωνία που είναι μεγαλύτερη από την ορθή
γωνία και μικρότερη από 180 ο λέγεται αμβλεία γωνία.
Κάθε κυρτή γωνία είναι μεγαλύτερη από ο' και μικρότερη από 180'
.o(_ _ _ --....JOL-_~----_~ •Η ευθεία γωνία. Η ευθεία γωνία είναι ίση με 1800.

Ψ Ο χ
χαψ: 1800 Γράφουμε χόψ = 1800 ή χόψ = 2 L.

Διαβάζουμε η γωνία χοψ είναι 180 ο ή η γωνία χοψ εί
ναι ίση με δύο ορθές.
C9 r----~.~_~
Ψ χ
. Η πλήρης γωνία. Η πλήρης γωνία είναι ίση με 3600.
χαψ: 3600
Γράφουμε χόψ = 3600 ή χόψ = 4 Ι
χαΨ:4L ή G--χοΨ.
Διαβάζουμε η γωνία χοψ είναι 360 ο ή η γωνία χοψ είναι ίση με

τέσσερις ορθές ή η πλήρης γωνία χοψ.
χ • Μη κυρτή γωνία. Κάθε μη κυρτή γωνία είναι μεγαλύτερη από

180' και μικρότερη από 360' .
Ψ Γράφουμε ~ χόψ.
Διαβάζουμε μη κυρτή γωνία χοψ.
114
---------------------------------------------------
Β
1. Να ονομάζετε τις γωνίες α και β, Γ
χρησιμοποιώντας τρία γράμματα.
α
"V---'-_ _ _ _ _ _ Α
Α
2. Να σημειώσετε στο σχήμα τις πιο κάτω
γωνίες, γράφovτας ένα τόξο στο άνοιγ
μά τους και να τις ονομάσετε με ένα μι Γ
κρόγράμμα .
B~------------~Δ
Α , ΒΓΑ , ΓΔΒ , ΑΓΔ .
3. Ποιες από τις πιο κάτω γωνίες είναι κυρτές και ποιες μη κυρτές ;
4. Να μετρήσετε με το μοιρογνωμόνιο τις γωνίες 6 1 και 6 2'

(α) (β)
~o
5. Να μετρήσετε με το μοιρογνωμόνιο τις γωνίες:
ο
. - - ------------------- 115
4. ΒΑΣΙ ΚΕΣ Γ_Ε_Ω_Μ ΕΤ_Ρ_Ι_
ΚΕ_Σ Ε::.Ν.:..:Ν.:..;Ο"-'Ι.=
Ε.=.
Σ _ _ _ __
----- ----------
6. Να συγκρίνετε τις γωνίες α και β
L
7. Να συγκρίνετε τις γωνίες
ΑΟΒ . Τι παρατηρείτε ;
ΓΟΔ και o~ Β Δ
8. Να βρείτε το είδος (οξεία, ορθή , αμβλεία) των γωνιών που έχουν μέτρο : 300 , 900 , 890 , 1020,
179 ο , 63 ο , 95 ο •
9. Να βρείτε το είδος κάθε μιας από τις πιο κάτω γωνίες:
10. Στο διπλανό πίνακα είναι σημειωμένα τα μέτρα των Γωνία Όνομα γωνίας
πιο κάτω γωνιών. Να εκτιμήσετε την κάθε γωνιά χω
100
ρίς τη χρήση μοιρογνωμόνιο υ και να συμπληρώσετε
τον πίνακα . Να επαληθεύσετε τα αποτελέσματα με
30 0
τρώντας τις γωνίες με το μοιρογνωμόνιο. 45 0
αΊ 60 0
90 0
γ 95 0
~ ε e:::=- Γ
160 0
220 0
270 '
I1
340 '
116
11. Η ΟΖ είναι η διχοτόμος της ΧΟΨ. ψ
Χωρίς μοιρογνωμόνιο , να υπολογίσετε Ζ
τις γωνίες ΨΟΖ και ΨΟΧ .

ο
12. Να συγκρίνετε τις πιο κάτω γωνίες:
χ
Α
δ
13. Να μετρήσετε τις γωνίες β και γ , με μονάδα μέτρησης της γωνία α.
14. Να σχηματίσετε γωνίες ίσες με 80 ο και 108 ο και να φέρετε τις διχοτόμους τους .
15. Να σχηματίσετε μία γωνία ΧΟΨ. Στις ημιευθείες ΟΧ και ΟΨ να σημειώσετε τα σημεία Α
και Β , έτσι, ώστε ΟΑ == ΟΒ == 3 cm .
Να χαράζετε το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και να συγκρίνετε τις γωνίες ΟΒΑ και ΟΑΒ.
117
§ 13. Κάθετες ευθείες
Γ
• Δύο ευθείες που έχουν ένα κοινό σημείο (τέμνονται)
και σχηματίζουν ορθές γωνίες λέγονται κάθετες ευ
θείες.
Α Β Οι ευθείες ΑΒ και ΓΔ στο διπλανό σχήμα τέμνο

ο
νται ι<αι σχηματίζουν ορθές γωνίες . Γι' αυτό είναι κά
θεπς .
Δ
Για νι) δηλώσουμε ότι δύο ευθείες είναι κάθετες χρη
Ν σιμοποιούμε το σύμβολο 1 και γράφουμε ΑΒ 1 ΓΔ.
• Οι ευθείες ΚΛ και ΜΝ που δεν είναι κάθετες λέγο

νται πλάγιες ευθείες.
• Κατασκευή κ' ι θέτων με γνώμονα.
Για τη χάρα;η κc,θέτων ευθειών χρησιμοποιούμε το

γνώμονα . Οι πλε ιρές του γνώμονα που σχηματίζουν
την ορθή γωνία ' .έγονται κάθετες πλευρές του γνώ
μονα.
κάθετη πλευρά
• Στο διπλανό σχήμα φαίνεται πώς πρέπει να τοποθε

τήσουμε το γνώμονα για να φέρουμε ευθεία κάθετη
στην ευθεία ε, στο σημείο Α αυτής (σημείο που
ανήκει στην ευθεία ε).
Στο διπλανό σχήμα φαίνεται πώς πρέπει να τοποθε

τήσουμε το γνώμονα για να φέρουμε ευθεία κάθετη
στην ε, από σημείο Β εκτός αυτής (σημείο που δεν
ε Α ε ανήκει στην ευθεία ε).
118
§ 14. Μεσοκάθετη ευθύγραμμου τμήματος

• Μετρούμε το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και σημειώνουμε με ση ε
μείο Μ το μέσο του.

Γ
Με το γνώμονα γράφουμε ευθεία ε κάθετη πάνω στο ΑΒ στο
σημείο Μ . Η ευθεία ε , επειδή είναι κάθετη στο μέσο του ΑΒ ,
λέγεται μεσοκάθετη του ΑΒ .
Πάνω στη μεσοκάθετη του ΑΒ παίρνO'J μ ένα σημείο Γ.

Μετρούμε τις αποστάσεις του Γ από τα σημεία Α και Β.
Παρατηρούμε ότι ΓΑ = ΓΒ . Την ίδια ιδιότητα έχουν όλα τα ση
μεία της μεσοκάθετης του ΑΒ .
Α Β
Δηλαδή , Μ
Κάθε σημείο της μεσοκάθετης ενός ευθύγραμμου τμήματος απέ

χει ίσες αποστάσεις από τα άκρα του ευθύγραμμου τμήματος.
• Παίρνουμε ένα σημείο Δ που δεν ανήκει στη μεσοκάθετη ε ε
και συγκρίνουμε τις αποστάσεις ΔΑ και ΔΒ . Δ
Διαπιστώνουμε ότι ΔΑ of- ΔΒ. Δηλαδή ,
Ισχύει η ιδιότητα: Αν ένα σημείο δεν βρίσκεται πάνω στη με

σοκάθετη του ΑΒ , τότε δεν ισαπέχει από τα άκρα του Α και Β .
Αυτό ισχύει για όλα τα σημεία που δεν ανήκουν στη μεσοκάθε- Α""-----+-Μ-----' Β
τη.
Άρα , αν ένα σημείο ισαπέχει από τα Α και Β , θα βρίσκεται πάνω

στη μεσοκάθετη .
Δηλαδή ,
Τα σημεία που ισαπέχουν από τα άκρα Α και Β ευθυγράμμου

τμήματος βρίσκονται πάνω στη μεσοκάθετη του ΑΒ .
119
§ 15. Αποσταση σημειου από ευθε ία

Α
• Από το σημείο Α φέρουμε τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΔ,
ΑΓ πλάγια προς την ευθεία ε και το ευθύγραμμο τμήμα
ΑΒ κάθετο στην ε. Συγκρίνουμε τα ευθύγραμμα τμήματα
ΑΔ, ΑΒ, ΑΓ και παρατηρούμε ότι το κάθετο ευθύγραμμο
τμήμα ΑΒ είναι μικρότερο από τα πλάγια ΑΔ και ΑΓ.
Το μήκος του ευθύγραμμου τμήματος ΑΒ, που φέρουμε

από το Α κάθετο πάνω στην ε, λέγεται απόσταση του Α
Δ Β Γ ε
απότην ε .
Τα σημεία Δ, Β, Γ λέγονται ίχνη των ευθυγράμμων τμημάτων ΑΔ,

ΑΒ, ΑΓ αντίστοιχα πάνω στην ε .
• Στο πιο κάτω σχέδιο παρατηρούμε ότι:
(α) Η απόσταση του σπιτιού από το δρόμο είναι η ΑΒ .

Δηλαδή ΑΒ .l Ε 1 .
(β) Τ ο πηγάδι απέχει από το δρόμο απόσταση Γ Δ.

Δηλαδή ΓΔ .l Ε 1 .
(γ) Η απόσταση του δέντρου από το σκύλο είναι η ΕΖ (απόστα

ση δύο σημείων).
δρόμος: Ε 1
(δ) Η απόσταση του δέντρου από το μονοπάτι είναι η ΕΗ.
μονοπάτι: Ε 2
Δηλαδή ΕΗ .l Ε 2 .
120
1. Να χαράξετε δύο κάθετες ευθείες.
2. Να φέρετε ευθεία κάθετη στην ευθεία ε, στο σημείο Α.
ε Α
~I ε
3. Να γράψετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 4 cm και να φέρετε τη μεσοκάθετή του.
4. Να φέρετε ευθεία κάθετη στην ευθεία ε, από το σημείο Α.
Α
. Α
)'Β \
5. Να φέρετε τις αποστάσεις του σημείου
Β από τις ευθείες ε 1 και ε 2 .
6. Να σχηματίσετε μία γωνία ΧΟΨ και να φέρετε τη διχοτόμο της. Από ένα σημείο Α της
διχοτόμου να φέρετε κάθετες ΑΒ και ΑΓ πάνω στις πλευρές Οχ και οψ αντιστοίχως.
Να συγκρίνετε τις αποστάσεις ΑΒ και ΑΓ.
7. Να φέρετε ευθεία κάθετη πάνω στην ευθεία ε από το σημείο Α.
ε
ε
121
8. Η ΓΔ είναι μεσοκάθετη του ΑΒ και η ΑΒ

μεσοκάθετη του Γ Δ. Να δικαιολογήσετε
με συλλογισμούς ότι ΑΔ = ΓΒ .
9. Οι ιδιοκτήτες των αγροτικών σπιτιών Α

και Β θέλουν να πάρουν ηλεκτρικό ρεύ
μα από το ηλεκτρικό καλώδιο ε . Η Αρχή
Ηλεκτρισμού για να τους δώσει ρεύμα πρέ
πει να εγκαταστήσει ένα ηλεκτρικό στύλο
στη γραμμή ε . Σε ποιο σημείο της ε πρέ
πει να τοποθετήσει το στύλο , ώστε τα δύο
'" '" Β
σύρματα που θα χρησιμοποιήσουν οι ιδιο
κτήτες να έχουν ίσο μήκος ;
~
§ 16. Εφεξής γωνίες Α
• Οι γωνίες ΒΟΓ και ΑΟΒ έχουν :
Την ίδια κορυφή Ο , μία κοινή πλευρά την

ΟΒ και δεν έχουν άλλο κοινό σημείο . 0 ........_ __
Β
Τότε λέμε ότι οι γωνίες ΒΟΓ KC'.l ΑΟΒ
είναι εφεξής γωνίες.
Γ
Η κοινή πλευρά βρίσκεται ανάμεσα στις άλλες δύο Πλ~ Ο

. ο
122
Μαθηματικά Α ' Γυ μνασίου
• Οι γωνίες α και β είναι εφεξής;
Όχι, διότι δεν έχουν κοινή πλευρά.
A - - -_ _ _~ o
• Οι γωνίες ΑΟΒ και ΒΔΓ είναι εφεξής;
Όχι , διότι δεν έχουν κοινή κορυφή .

Β
Γ
• Οι γωνίες ΑΟΒ και ΑΟΓ είναι εφεξής;

Α Β
Όχι , διότι εκτός από την κοινή πλευρά ΟΑ, έχουν και άλλα
κοινά σημεία . Δηλαδή η κοινή πλευρά δεν βρίσκεται μεταξύ
των δύο άλλων πλευρών.
ο
• Οι γωνίες 0 1' 0 2' 0 3' 0 4' 0 5' είναι η κάθε μία (εκτός η τελευ
ταία) εφεξής με την επόμενη της.
ο
Οι γωνίες αυτές λέγονται διαδοχικές.
§ 17. Πρόσθεση εφεξής γωνιών Α
• Οι γωνίες ΑΟΒ και ΒΟΓ είναι εφεξής.

Ο t--Jι,+--_ _ Β
Η γωνία ΑΟΓ είναι το άθροισμά τους.
Γράφουμε ΑΟΓ = ΑΟΒ + ΒΟΓ.
Γ
• Στο διπλανό σχήμα έχουμε δύο εφεξής γωνίες ,
ο ~-_;;_,..__--- χ
ΧοΨ = 24 ο και ΨΟΖ = 52 0
Η γωνία χΟΖ είναι 76 0.
ljJ
Δηλαδή χΟΖ = 24 ο + 52 0.
Ζ
123
Η γωνία ΧΟΖ είναι το άθροισμα των γωνιών

ΧΟΨ και ΨΟΖ .
• Οι γωνίες α και β δεν είναι εφεξής.
Α Α Θέλουμε να τις προσθέσουμε.
Σχηματίζουμε τις εφεξής γωνίες, ΑΟΒ =Ο και ΒΟΓ =β

A\--L~r χρησιμοποιώντας διαφανές χαρτί ή τα γεωμετρικά όργανα
~
ο
(διαβήτη και χάρακα).
Η γωνία ΑΟΓ είναι το άθροισμα των γωνιών α και β.
Δηλαδή Ο + β = ΑΟΒ + ΒΟΓ = AOr.
• Οι γωνίες α, β, γ είναι περισσότερες από δύο και δεν είναι δια

δοχικές. Θέλουμε να τις προσθέσουμε. Σχηματίζουμε τις δια-
δοχικές γωνίες ΑΟΒ = Ο, ΒΟΓ =β και ΓΟΔ = γ.

Α
Προσθέτουμε τις δύο πρώτες γωνίες , στο άθροισμά τους προ
σθέτουμε την τρίτη γωνία και προχωρούμε με τον ίδιο τρόπο, αν
έχουμε περισσότερες από τρεις γωνίες.
"'----'---1.._ Δ
Ο Δηλαδή
Ο + β + γ = (ο + β) + γ = (ΑΟΒ + Bor) + ΓΟΔ = ΑΟΓ + ΓΟΔ = ΑΟΔ
Σας θυμίζει αυτό κάποια ιδιότητα της πρόσθεσης;
Παράδ"ιγμα 1
Να βρεθεί το άθροισμα των
γωνιών ΑΒΓ και ΔΕΖ.
124
Λύση:
400 + 650 = 1050
χ, ψ
~ ο
Ι Κατασκευάζουμε γωνία ίση με 1050.
----
Ι
_ _ _ _ _ _ ----.J
Η ΧΟΨ = 1050, είναι το άθροισμα των γωνιών ΑΒΓ και ΔΕΖ.
Το μέτρο του αθροlσματος των γωνιών είναι
Να σχεδιαστούν δύο εφεξής γωνίες που να έχουν άθροισμα 180 ο •
Λύση:
Σχεδιάζουμε μία ευθεία χχ'.
Από ένα σημείο Ο της ευθείας φέρουμε την ημιευθεία ΟΥ
χ' ο χ
Οι γωνίες α Kα~ είναι εφεξής. (γιατί;) J
Παρατηρούμε ότι:
ό +β = Χ'ΟΧ
Αλλά Χ'ΟΧ = 180 0
Άρα ό + β = 180 ο
Δηλαδή οι γωνίες που ζητούμε είναι οι ό και β.
125
§ 18. Αφαίρεση εφεξής γωνιών

• Οι γωνίες α και β είναι εφεξής .
Θέλουμε να αφαιρέ σουμε την α απ ό τη γ
ή τη β από τη γ .
Ξέρ ουμε ότι:
α+β=γ
ή
γ-α = β Ι Η β είναι η διαφορά τη" ό από τη γ.

ή
γ- β = ό Ι Η ό είναι η διαφορά της β από τη γ.
Να βρεθεί η διαφορά της ΒΟΓ από την AOr.

ο
~
A~ ~n ~Γ
Β
, υ(1η:
Ζητούμε τη διαφορά (Aor - sor ).
ΑΟΓ - ΒΟΓ = 1360 - 340

= 1020
Η ΑΟΒ = 1020 είναι η διαφορά της ΒΟΓ από την AOr.
126
ι
~
• § 19. Συμπληρωματικές γωνίες
Μαθ ημ ατικά Α ' Γ υμνασίου
• Οι γωνίες ΓΔΕ και ΑΟΒ έχουν άθροισμα
ΓΔΕ + ΑΟΒ= 54 0 + 360

χ Δ ο
= 900
,.
t Οι γωνίες α και β έχουν άθροισμα
a. + β = ΧΨΖ
= 90 0 Ζ
•,
• Δηλαδή οι γωνίες 54 ο και 36 ο όπως και οι γωνίες α και β έχουν
άθροισμα 90 ο •
Λέμε τότε ότι οι γωνίες 54 ο , 36 ο καθώς και οι γωνίες α, β είναι συ

μπληρωματικές.
Δύο γωνίες που έχουν άθροισμα 900 ονομάζονται συμπληρωματικές γωνίες.

ο
ο
ο
Γενικά αν ισχύει ω +φ = 900, τότε λέμε ότι:
Οι γωνίες ω , φ είναι συμπληρωματικές
ή
Η ω είναι συμπληρωματική της φ
ή
η φ είναι συμπληρωματική της ω .
Η γωνία ω είναι 47 0. Να υπολογιστεί η συμπληρωματική της.
Λύση:
Αν φ είναι η συμπληρωματική της , τότε :
ω + φ = 900 Αντικαθιστούμε ω = 470 .

47 0 + φ = 90 0
φ = 90 0 _ 47 0 Η συμπληρωματική της ω .
φ = 43 0
127
Παραδειγμα 2
Αν δύο γωνίες α και β είναι συμπληρωματικές και η γωνία α είναι
διπλάσια της γωνίας β , να βρεθεί το μέτρο της κάθε γωνίας (χωρίς
μοιρογνωμόνιο) .
r - -- - - - - - - -- ---
a+ β = 90 0 α και β είναι συμπληρωματικές
2 β + β = 90 0 αL=- 2 β_ διότι
_
η_ a_είναι διπλάσια της β .
_____ _
3 β = 90 0
~
β = 900 : 3
β = 30 0
Ε φεξής
Άρα β = 30 0 και a = 2β συμπληρωματικές
= 2 · 30 0
= 60 0
Να υπολογιστεί το χ .
λύση:
0
χ+ ( χ+20 ) =ΑΟΒ ή
Ι Λ Ι
L AOB = 1 ορθή __ J χ + ( χ + 20 ο ) = 90 ο
χ + χ + 20 ο = 90 ο
2 χ = 90 0 - 20 0
2 χ = 700
χ = 700 : 2
χ = 35 0
128
Μαθηματιl'ά Α' Γυμνασίου
-----------------------------------------~------~--
§ 20. Παραπληρωματικές γωνίες

• Οι γωνίες Κ και Λ έχουν άθροισμα,
Λ Τ
Ι ~
Κ + Λ = 20 ο + 160 ο ~ Ν 160 0
Μ Κ
= 180 0
Οι γωνίες α και β έχουν άθροισμα ,
ό + β = Χ6ψ
= 180 0 ψ ο χ
• Δηλαδή οι γωνίες 20 ο και 160 ο όπως και οι γωνίες α και β έχουν

άθροισμα 180 ο . Λέμε τότε ότι οι γωνίες 20 ο , 160 ο καθώς και οι γω
νίες α, β είναι παραπληρωματικές.
Δύο γωνΙες που έχουν άθροισμα 1800 ονομάζονται παpaπληf-..Jματικές γωνΙες.
Γενικά αν ισχύει ω + φ = 180 ο, τότε λέμε ότι:

Οι γωνίες ω , φ είναι παραπληρωματικές
Η ω είναι παραπληρωματική της φ
η φ είναι παραπληρωματική της ω .
Η γωνία ω είναι 70 ο . Να υπολογιστεί η παραπληρωματική της.
Λυση:
Αν φ είναι η παραπληρωματική της, τότε :
ω + φ == 1800
700 + φ = 1800 ~~IKαθlστOύμε ω == 700. ~
φ = 1800 .- 700
φ = 1100 Η παραπληρωματική της ω. Ι
129
Αν δύο γωνίες α και β είναι παραπληρωματικές και η γωνία α εί
ναι τριπλάσια της γωνίας β, να βρεθεί το μέτρο της κάθε γωνίας (χω-
ρίς μοιρογνωμόνιο).
Λύση:
ό+β = 1800 α και β είναι παραπληρωματικές

3β + β = 1800 α =3 β διότι η aείναι τριπλάσια της β.
4β = 1800
β = 1800 : 4
β = 450
και ό = 3β
= 3 ·450
= 1350
Να υπολογίσετε τη γωνία ω .
z~
~ ψ
χ
Λύση:
ω + (ω - 1200) =ΧΟΨ ή
z~
ω + (ω- 1200) = 1800 ~ ψ
lχόΨ = 1 ευθεία γωνία Ι
ω + ω - 1200 = 1800 χ
2ω - 120 ο = 180 ο
2 ω = 180 ο + 120 ο
2 ω = 3000
ω = 3000 : 2
ω = 1500
130
Μαθ η μ ατικά Α' Γιι ι ιν ασίοιι
§ 21 . Κατακορuφήν γωνίες
• Οι ευθείες ε 1 και ε2 τέμνονται στο σημείο Α και σχηματίζουν τις
τέσσερις διαδοχικές γωνίες α, β, γ, δ. Οι γωνίες αυτές έχουν κοινή
κορυφή το σημείο Α. Αν κοιτάξουμε τις γωνίες α και γ, παρατη
ρούμε ότι οι πλευρές της μιας γωνίας είναι αντικείμενες ημιευθείεςτων
πλευρών της άλλης γωνίας (προεκτάσεις των πλευρών της άλλης).
Λέμε τότε ότι οι γωνίες α και γ είναι κατακορuφήν.
Διίο γωνίες είναι κατακορυφήν, όταν οι πλευρές της μιας είναι

αντικείμενες ημιευθείες των πλευρών της άλλης.
Είναι φανερό ότι και οι γωνίες β και δ είναι κατακορυφήν.
Δηλαδή όταν δύο ευθείες τέμνονται, σχηματίζουν δύο ζεύγη κατα

κορυφήν γωνιών . Μετρούμε με το μοιρογνωμόνιό μας τις γωνίες
ΧΟΨ και ΖΟΘ .
ψ
Βρίσκουμε χόψ = 560 και ΖόΘ = 560 .

Δηλαδή οι γωνίες χοψ και ΖΟΘ είναι ίσες .
-- ----- Ι
Άρα Οι κατακορuφήν γωνίες είναι ίσες

- __ - __ _ - ----Ι
Θ
Επειδή το μοιρογνωμόνιο δεν είναι ακριβές όργανο και επειδή στις

μετρήσεις παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες, όπως πχ το πάχος
της γραμμής του μολυβιού μας κ.ά., θα δικαιολογήσουμε πιο κάτω
την ισότητα των κατακορυφήν γωνιών με απλούς συλλογισμούς και
όχι μετρήσεις .
131
Στο διπλανό σχήμα έχουμε:
ό = 1800 - γ
Η a είναι παραπληρωματικήτης γ.
β = 1800 - γ Η β είναι παραπληρωματικήτης γ.
Άρα οι γωνίες α και β είναι ίσες γιατί είναι παραπληρωματικές της

ίδιας γωνίας γ.
Οι πιο πάνω συλλογισμοί είναι οι ίδιοι ανεξάρτητα από το

μέτρο των γωνιών.
Έτσι το συμπέρασμά μας ισχύει για κάθ ε περίmωση.
Να υπολογιστούν οι γωνίες χ, Υ, ω .
Λύση:
9 = 380 Κατακορuφήν με τη γωνία 38 ο

Χ παραπληρωματικήτης Υ
Χ = 1800 - 9
AVΤΙKαθιστoύμε Υ = 380
χ = 1800 - 380
Χ = 142
Κατακορuφήνμετην Χ
ω = 1420
132
ΑΣ. ΚΗΣεΙΣ . '" . t. .
1. Να γράψετε όλα τα ζεύγη των εφεξής

Θ
γωνιών που βλέπετε στο διπλανό σχήμα.
H~------~-------,E
Ζ
Α Β Γ Δ
2. Να γράψετε ποια από τα πιο κάτω ζεύγη γωνιών είναι εφεξής . Να δικαιολογήσετε την απά
ντησήσας .
A\bvr
(ι) Β (ιι) (ιιι)
ο
~ /π
χ ι.μ Ζ Κ
Δ Ε
3. Στο διπλανό σχήμα να γράψετε πέντε
Γ Κ
ζεύγη εφεξής γωνιών.
Θ
Β
Ζ
Α ______---"::..v-
ο
4. Να σχηματίσετε γωνία ίση με το άθροι Γ/ 29ΙΔ ,''''ο (

σματωνγωνιών ΑΟΒ, ΓΕΔ και ΖΗΘ.
[7~
Ε Ζ Η
5. Να βρείτε τη συμπληρωματική των πιο κάτω γωνιών .
(α) 430 (β) 800 (γ) 450 (δ) 31 ο
133
4 , ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
6. Να βρείτε την παραπληρωματική των πιο κάτω γωνιών,
(β) 950 (γ) 1040 (δ) 900

7. Να βρείτε τη γωνία που είναι οκταπλάσια από τη συμπληρωματική της ,
8. Να βρείτε τη γωνία που είναι πενταπλάσια από την παραπληρωματική της ,
9. Να υπολογίσετε χωρίς μοιρογνωμόνιο τη γωνία χ,
( ο) ( β) (γ)
10. Να σχηματίσετε μια γωνία ΑΟΒ και μετά να σχηματίσετε την κατακορυφήν της ,
11. Στο διπλανό σχήμα να γράψετε πέντε ζεύγη

κατακορυφήν γωνιών ,
12. Να υπολογίσετε τις άγνωστες γωνίες ,
(ο) (β)
134
...
13. Να υπολογίσετε το Χ .
(α) (β )
(γ) (δ)
14. Να εξετάσετε:
(ι) Αν οι γωνίες α, β είναι εφεξής .
(ιι) Αν οι γωνίες α , β είναι κατακορυφήν.
(ιιι) Αν οι γωνίες α, β είναι παραπληρωματικές .
(ιν) Αν οι γωνίες α, β είναι συμπληρωματικές.
135
§ 22. Κύκλος
Δένουμε ένα μολl.:ιβι στο άκρο Α του νήματος Αο. Στερεώνουμε το άλ.
λο άκρο Ο του νήματος για να μη κινείται. Κρατώντας τεντωμένο το νή
μα γράφουμε τη γραμμή , όπως δείχνει το σχήμα. Είναι φανερό ότι κάθε
σημείο της γραμμής που γράψαμε απέχει από το Ο απόσταση ίση με

το μήκος του νήματος.
ο
Η γραμμή αυτή λέγεται κύκλος, το σημείο Ο κέντρο και το μήκος του
νήματος ακτίνα του κύκλου . Η ακτίνα συνήθως συμβολίζεται με ρ.
Γενικά
, ς με κέντρο Ο και ακτίνα Ρ είναι το επίπεδο οχή- Ι

r;ύκλο
μα του οποίου όλα τα σημεία απέχο υ ν από το Ο από-
Ι σταση ίση με ρ. Ι
L ---'
Για συντομία όταν αναφερόμαστε σε κύκλο με κέντρο Ο και ακτίνα ρ ,

γράφουμε "ο κύκλος (Ο , ρ)>>.
ο Για να σχεδιάσουμε ένα κύκλο στο χαρτί, συνήθως χρησιμοποιούμε
το διαβήτη .
Προσέχουμε , όταν γράφουμε τον κύκλο , το άνοιγμα του διαβήτη να

είναι σταθερό .
§ 23. Στοιχεία του κύκλου

• Κάθε ευθύγραμμο τμήμα που συνδέει δύο σημεία του κύκλου λέγεται
χορδή του κύκλου. Το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ είναι χορδή του κύκλου
Ο. (Δηλαδή του κύκλου με κέντρο Ο) .
• Κάθε χορδή που περνά από το κέντρο του κύκλου λέγεται διάμετρος
του κύκλου . Η διάμετρος του κύκλου είναι η πιο μεγάλη χορδή του κύ
κλου.
Η ΓΔ είναι διάμετρος του κύκλου Ο.
Όπως φαίνεται από το σχήμα η διάμετρος είναι διπλάσια από την ακτί
να του κύκλου.
136
Μαθηματικά Α ' ΓuμvασίοlJ
• Δύο σημεία Α και Β του κύκλου χωρίζουν τον κύκλο σε δύο μέρη που
το καθένα λέγεται τόξο του κύκλου με άκρα τα Α και Β. Δ
Το τόξο με άκρα τα Α και Β συμβολίζεται με ΑΒ . Πολλές φο

ρές για να ξεχωρίσουμε τα δύο τόξα γράφουμε ακόμα ένα γράμμα
ανάμεσα στα άκρα τους. Α
Έτσι τα δύο τόξα που ορίζονται από τα Α και Β είναι τα ΑΓΒ και
ΑΔΒ .
ΑΒ διαβάζεται:
~ξoAB.
• Αν τα σημεία Α και Β είναι τα άκρα μιας διαμέτρου του κύκλου Κ, τό
Γ
τε τα δύο τόξα ΑΓΒ και ΑΔΒ είναι μεταξύ τους ίσα και λέγονται ημι
κύκλια.
Κ Β
Έτσι έχουμε ΑΓΒ = ΑΔΒ . -.. -

Α
Δ
§ 24. KUKλί~ός δισκος
• Το μέρος του επιπέδου που περικλείει ένας κύκλος μαζί με τον κύκλο
λέγεται κυκλικός δίσκος.
§ 25. Σχέσεις τόξων και χορδών

Οι χορδές ΑΒ και ΓΔ του κύκλου Ο είναι ίσες. Αποτυπώνουμε σε ένα
διαφανές χαρτί το ΑΒ (τόξο ΑΒ) και παρατηρούμε ότι τοποθετώντας
το κατάλληλα ταυτίζεται με το ΓΔ (τόξο ΓΔ) .
Δηλαδή ΑΒ = ΓΔ .
Έτσι συμπεραίνουμε ότι:
Ι
Στον ίδιο κύκλο ή σε ίσους κύκλους Ι
• αν δύο χορδές είναι ίσες, τότε τα αντίστοιχα τόξα είναι ίσα
ι . αν δύο τόξα είναι ίσα, τότε οι αντίστοιχες χορδές είναι ίσες. !

~ ~
137
Να σημειωθεί σε κύκλο (Λ, 2 cm), τόξο ίσο με το ΑΒ του κύκλου

(K,2cm).
Λύση:
Γράφουμε κύκλο (Λ, 2 cm)

Μετρούμε τη χορδή ΑΒ και γράφουμε στον κύκλο (Λ, 2 cm) χορδή
ΓΔ ίση με τη χορδή ΑΒ.
Έτσι έχουμε χορδές ΑΒ και ΓΔ ίσες, άρα τα τόξα ΑΒ και ΓΔ είναι
ίσα.
Γράφουμε: ΑΒ =ΓΔ {:::> ΑΒ = ΓΔ
§ 26. Επίκεντρη γωνία

Οι ημιευθείες ΟΧ και ΟΨ με αρχή το Ο, το κέντρο του κύκλου, τέ
μνουντον κύκλο στα σημεία Α και Β.
Οι ημιευθείες αυτές σχηματίζουν δύο γωνίες μια κυρτή την ω και μία μη
κυρτή τη φ . Κάθε μία από τις γωνίες αυτές λέγεται επίκεντρη γωνία.
χ Γενικά, επίκεντρη γωνία είναι κάθε γωνία που έχει την κορυφή της στο
κέντρο ενός κύκλου .
Το ΑΕΒ που περιέχει η επίκεντρη γωνία ω λέγεται

αντίστοιχο τόξο της ω .
ψ Το ΑΖΒ είναι το αντίστοιχο τόξο της επίκεντρης

γωνίας φ.
§ 27. Σχέσεις τόξων και επίκεντρων γωνιών

Στον κύκλο Ο σχηματίζουμε δύο ίσες επίκεντρες γωνίες ω και φ .
Μετρούμε τις χορδές ΑΒ και ΓΔ και διαπιστώνουμε ότι είναι ίσες. Άρα
και τα τόξα ΑΒ και ΓΔ είναι ίσα.
Γράφουμε: ω = φ {:::> ΑΒ = ΓΔ {:::> ΑΒ = ΓΔ

Δ
138
Στον ίδιο κύκλο ή σε ίσους κύκλους
• αν δύο επίκεντρες γωνίες είναι ίσες, τότε τα αντίστοιχα τόξα είναι ίσα
• αν δύο τόξα είναι ίσα, τότε οι αντίστοιχες επίκεντρες γωνίες είναι ίσες ,,
§ 28. Μέτρηση τόξου

Για να μετρήσουμε ένα τόξο πρέπει να το συγκρίνουμε με ένα τόξο του
ιδίου κύκλου ή ίσου κύκλου, το οποίο παίρνουμε ως μονάδα μέτρησης . Ο
αριθμός που προκύmει από τη σύγκριση λέγεται μέτρο του τόξου .
Η μονάδα που χρησιμοποιούμε για τη μέτρηση των τόξων είναι το τόξο
μιας μοίρας (η , το οποίο είναι ίσο με 3~O του κύκλου .
Το μέτρο του τόξου ΑΒ είναι 15 ο. Μετρούμε με το μοιρογνωμόνιο

ο
την επίκεντρη γωνία ΑΟΒ και βρίσκουμε ότι το μέτρο της είναι 15 ο •
---------
Το μέτρο ενός τόξου σε μοίρες είναι ίσο με το μέτρο της α ντίστοιχη ς .
επίκεντρης γωνίας σε μοίρες .
L - - - _ _---- ..
_ J
Α - - --f.l -- -- Β
ο
Το η μικύ κλιο έχε ι μέτρο 180 ο Ο κύκλος έχει μέτρο 360 ο

ΑΒ = 1800
Παράδ.::ι' μι.
Σε κύκλο ( Κ , 2,5 cm) να ση με ιωθε ί ΑΒ = 800.
139
Λύση :
Γράφουμε κύκλο (Κ, 2,5 cm).
ο
Σχηματίζουμε επίκενφη γωνία ΑΟΒ = 800.
Το ΑΒ είναι αυτό που ζητούμε, διότι έχειμέτρο 80 ο •
§ 29. Θέσεις ευθείας και κύκλου

Αν σχεδιάσουμε ένα κύκλο και μία ευθεία, θα παρουσιαστεί μία από τις
πιο κάτω περιmώσεις:
• Η ευθεία ε, έχει δύο κοινά σημεία με τον κύκλο Κ και λέμε ότι τέμνει
τον κύκλο σε δύο σημεία. Η ευθεία ε, λέγεται τέμνουσα του κύκλου.
• Η ευθεία ε2 έχει ένα κοινό σημείο, το Γ, με τον κύκλο Κ και λέμε ότι
εφάmεται του κύκλου. Η ευθεία ε2 λέγεται εφαmόμενη του κύκλου
και το σημείο Γ σημείο επαφής.
Από το κέντρο Κ του κύκλου φέρουμε την ακτίνα ΚΓ που καταλήγει

στο σημείο επαφής. Μετρούμε τη γωνία Γ, και βρίσκουμε ότι
Γ, = 900. Άρα η ΚΓ είναι κάθετη στην ε 2 .
Η ακτίνα που καταλήγει στο σημείο επαφής,

είναι κάθετη στην εφαmόμενη.
Να σχεδιαστεί εφαmόμενη σε σημείο Α κύκλου (Κ, 2 cm).
Λύση:
Γράφουμε κύκλου (Κ, 2 cm).
Παίρνουμε σημείο Α πάνω στον κύκλο .
Φέρνουμε την ακτίνα ΚΑ.
140
Φέρνουμε ευθεία ε -1 ΚΑ στο σημείο Α.
Η ευθεία ε ε ίναι η εφαmόμενη του κύκλου στο σημείο Α .
• Η ευθεία ε 3 δεν έχει κοινά σημεία με τον κύκλο. Στην περίmωση

αι.πή λέμε ότι η ευθεία ε 3 δεν τέμνει τον κύκλο ή ότι είναι ξένη προς
τον κύκλο .
1. Να γράψετε ένα κύκλο με κέντρο Ο και ακτίνα 2 cm , δηλαδή ένα κύκλο (Ο , 2 cm) . Να χα
ράξετε μία ακτίνα , μία διάμετρο και μία χορδή του .
2. Τι στοιχείο του κύκλου στο διπλανό σχήμα είναι το κάθε ένα

από τα ευθύγραμμα τμήματα στον πιο κάτω πίνακα;
Να βάλετε V στο κάθε ορθό τετραγωνάκΙ.
Εuθύγρ . Ακτίνα Διάμετρος Χορδή

Τμήμα
08
ΑΒ
ΟΑ
ΑΓ
8Γ
3. Να χαράξετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 4 cm και να σχεδιάσετε τον κύκλο που έχει
διάμετρο ΑΒ.
4. Να σχεδιάσετε δύο κύκλους που να έχουν το ίδιο κέντρο Ο και ακτίνες 2 cm και 3 cm . (Οι
κύκλοι που έχουν το ίδιο κέντρο λέγονται ομόκεντροι κύκλοι) . 8•
141
4. ΒΑΣΙΚΠ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
5. Να συγκρίνετε:
(α) τατόξα ΑΒ και ΓΔ
(β) τις χορδές ΑΒ και ΓΔ. Γ
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας .
6. Να βρείτε το μέτρο του ΑΒ.
7. Να βρείτε το μέτρο των ΑΒ και ΑΔΓ.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
30 0 Β
Α
8. Να σχεδιάσετε ένα κύκλο (Κ, 2 cm) και να σημειώσετε ένα σημείο Α πάνω στον κύκλο.
Να φέρετε την εφαmόμενη του κύκλου στο σημείο Α.
9. Να χαράξετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 5 cm . Πάνω στο ΑΒ να σημειώσετε σημείο Γ,

ώστε ΑΓ = 2 cm . Να φέρετε ευθεία ε~AB στο σημείο Γ και να σχεδιάσετε τους κύκλους
(Α, 2 cm) , (Β, 4 cm) . Ποια είναι η θέση της ευθείας ε ως προς τους κύκλους ;
10. Να σχεδιάσετε ένα κύκλο και με τη βοήθεια του μοιρογνωμονίου να σημειώσετε :
11. Να σχεδιάσετε ένα κύκλο και με τη βοήθεια του γνώμονα να σημειώσετε : ΑΒ = 90 ο •
12. Να συγκρίνετε τα ΜΑ και ΚΝ.

Κ f----~'----I Λ
13. Να γράψετε ένα κύκλο με διάμετρο το ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ = 4 cm και να φέρετε τις
εφαmόμενες του κύκλου στα σημεία Α και Β.
142
14. Να γράψετε ένα ημικύκλιο με διάμετρο ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ. Να σημειώσετε ένα ση
μείο Γ πάνω στο '"'. ,"' κύκλιο και να φέρετε τις χορδές ΑΓ και ΒΓ . Να μετρήσετε την
ΑΓΒ .
ο. Β
15. Η ε είναι η μεσοκάθετη της χορδής ΑΒ . Να φέρετε τις
χορδές ΑΜ και ΜΒ. Να συγκρίνετε τα τόξα ΑΜ και ΜΒ .
Α
ε
16. Χρησιμοποιώντας το διπλανό σχήμα ,
(α) να υπολογίσετε το χ (β) να βρείτε τα ίσα τόξα.
17. Αν ΑΒ = ΒΓ = ΓΔ = ΔΕ = ΕΖ = ΖΑ να β( ;; ίτε το
Ε
μέτρο της Β6Γ του διπλανού σχήματος.

Β
18. Να σχεδιάσετε ένα κύκλο και να σημειώσετε δύο σημεία Α και Β πάνω σ' αυτόν. Οι εφα
mόμενες του κύκλου στα σημεία Α και Β τέμνονται στο σημείο Γ. Να συγκρίνετε τα ευ
θύγραμμα τμήματα ΓΑ και ΓΒ.
19. Στον κύκλο (Κ , ρ) να φέρετε δύο διαμέτρους ΑΒ και ΓΔ. Να αποδείξετε ότι ΑΓ = ΒΔ.
Α
20. Αν ΑΒ = ΒΓ να αποδείξετε ότι η ΟΒ

είναι η διχοτόμος της Α6Γ.
143
§ 30. Κατ σκευες με χάρακ ι διαΒήτη

Σε προηγούμενες παραγράφους είδαμε πώς κατασκευάζουμε γω
νία ίση με άλλη γωνία, διχοτόμο γωνίας , ευθεία κάθετη σε άλλη ευ
θεία. Στις κατασκευές αUΤέςχρησιμOΠOιήσαμετO μοιρογνωμόνιο , το
χάρακα και το γνώμονα . Οι κατασκευές αυτές , όπως και άλλες , γίνο
νται με μεγαλύτερη ακρίβεια , αν χρησιμοποιήσουμε χάρακα και δια
βήτη .
• Κατασκευή γωνίας ίση με δεδομένη
Θα κατασκευάσουμε γωνία ίση με τη ΧΟΨ .

1. Με κέντρο το Ο και ακτίνα όση θέλουμε πχ Ρ = 2 cm , γρά-
Χ
φουμε τόξο που τέμνει τις πλευρές της Χ Ωψ στα σημεία Α
Α
και Β.
2. Γράφουμε ημιευθεία αΧΌ Με κέντρο το ο' και την ίδια ακτί
ο
να Ρ = 2 cm γράφουμε τόξο τ που τέμνει την αΧ' στο ση
μείο Γ.
ψ
3. Με κέντρο Γ και ακτίνα ίση με ΑΒ γράφουμε τόξο που τέ
μνει το τόξο τ στο σημείο Δ.
4. Γράφουμε την ημιευθεία ο'Δ και σχηματίζεται η Χ'Ο'Ψ ' .
Μετρώντας τη Χ'Ο'Ψ' διαπιστώνουμε ότι είναι ίση με τη

τ
ΧΟΨ
σ~------~Γ----~XΙ Όπως έγινε η κατασκευή ΑΒ = ΓΔ, διότι ανήκουν σε ίσους
κύκλους και έχουν τις αντίστοιχες χορδές ίσες (ΑΒ = ΓΔ) .
Επομένως και οι επίκεντρες γωνίες τους είναι ίσες , δηλαδή
ΧΟΨ = χ'Ο'ψ'.
144
• Κατασκευή διχοτόμου γωνίας
Θα κατασκευάσουμε τη διχοτόμο της Χ6Ψ .

χ
1. Με κέντρο το Ο και ακτίνα όση θέλουμε πχ Ρ = 2 cm , γρά-

Α
φουμε τόξο που τέμνει τις πλευρές της Χ6ψ στα σημεία Α
και Β.
2. Με κέντρα τα Α και Β και ακτίνα μεγαλύτερη από το μισό

ο
του ΑΒ γράφουμε τόξα που τέμνονται στο Γ.
3. Γράφουμε την ΟΓ. Μετρώντας τις γωνίες ΧΟΓ και ΓΟΨ

ljJ
διαπιστώνουμε ότι είναι ίσες . Άρα η ΟΓ είναι η διχοτόμος
της χ6ψ .
• Κατασκευή μεσοκάθετης ευθυγράμμου τμήματος
Θα κατασκευάσουμε τη μεσοκάθετη του ΑΒ .
1. Με κέντρα τα Α και Β και ακτίνα μεγαλύτερη από το μισό

του ΑΒ γράφουμε τόξα που τέμνονται στα Γ και Δ.
2. Γράφουμε την ευθεία ΓΔ, η οποία τέμνει το ΑΒ στο Μ.
Μετρώντας τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΜ και ΜΒ διαπιστώ- Α _ - - - t - M - -_ _ B

νουμε ότι είναι ίσα . Δηλαδή το Μ είναι μέσο του ΑΒ.
Επίσης βρίσκουμε ότι ΓΜ Β = 90 ο. Άρα η ΓΔ είναι κάθε -

τη στο μέσο του ΑΒ . (Μεσοκάθετη του ΑΒ).
Τ ο ότι η ΓΔ είναι η μεσοκάθετη του ΑΒ με συλλογισμούς

μπορεί να δικαιολογηθεί ως εξής : Αφού τα τόξα έγιναν με
την ίδια ακτίνα, τότε ΓΑ = ΓΒ και ΔΑ = ΔΒ. Δηλαδή το ση
μείο Γ, όπως και το σημείο Δ , ισαπέχει από τα άκρα Α και Β
του ευθυγράμμου τμήματος ΑΒ. Άρα τα σημεία Γ και Δ βρί
σκονται πάνω στη μεσοκάθεΠ1 του ΑΒ .
• Εύρεση του μέσου ευθυγράμμου τμήματος
Για να βρούμε το μέσο Μ ενός ευθυγράμμου τμήματος ΑΒ κατα

σκευάζουμε τη μεσοκάθετη του ΑΒ . Το σημείο Μ στο οποίο η με
σοκάθετη τέμνει το ΑΒ είναι το μέσο του ΑΒ .
145
• Κατασκευή κάθετης σε σημείο ευθείας
Θα κατασκευάσουμε την κάθετη στο σημείο Α της ευθείας ε.
1. Με κέντρο το Α και ακτίνα όση θέλουμε φέρνουμε δύο τό

ε
ξα που τέμνουν την ευθεία στα Γ και Δ.
Γ Δ
2. Φέρνουμε τη μεσοκάθετη του ΓΔ, που θα είναι κάθετη στο
σημείο Α της ευθείας ε .
• Κατασκευή κάθετης ευθείας από σημείο που δεν ανήκει στην

ευθεία
Θα κατασκευάσουμε την κάθετη από το σημείο Α προς την

ευθεία ε.
1. Με κέντρο το Α φέρνουμε τόξο που τέμνει την ευθεία

ε ε σε δύο σημεία Γ και Δ.
2. Φέρνουμε τη μεσοκάθετη του ΓΔ. Αφού ΑΓ = ΑΔ, η με

σο κάθετη θα περάσει από το Α.
146
ΑΣΚΗΣΕΙΣ . ..
Οι κατασκευές να γίνουν με χάρακα και διαβήτη .
1. Να σχεδιάσετε μία γωνία ΧΟΨ και στη συνέχεια μία γωνία ΑΓΒ ώστε ΑΓΒ = ΧΟΨ.
2. Να σχεδιάσετε μία γωνία ΑΟΒ και να χαράξετε τη διχοτόμο της.
3. Να χαράξετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και να φέρετε τη μεσοκάθετή του.
4. Να χαράξετε ημιευθεία ΑΧ. Να φέρετε ευθεία κάθετη στην ΑΧ στο σημείο Α.
5. Να φέρετε εφαmομένη του κύκλου (Κ, ρ) σε ένα σημείο Α του κύκλου αυτού .
6. Να χωρίσετε ένα ευθύγραμμο τμήμα σε τέσσερα ίσα μέρη.
7. Να διχοτομήσετε ένα τόξο ΑΒ.
8. Να κατασκευάσετε μία γωνία 45 ο.
1. Χρησιμοποιώντας το διπλανό σχήμα να γράψετε δύο γωνίες που να είναι:

Ζ
(α) οξείες (β) αμβλείες
(γ) ορθές (δ) κατακορυφήν

Β Α
(ε) συμπληρωματικές (στ) παραπληρωματικές
2. Να κατασκευάσετε με το μοιρογνωμόνιο γωνία 360 . Μετά, χωρίς το μοιρογνωμόνιο, να

κατασκευάσετε
(α)τη συμπληρωματική της (β) την παραπληρωματική της
3. Να χαράξετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ και να φέρετε τη μεσοκάθετή του ε. Να συγκρί

νετε τις αποστάσεις των σημείων Α και Β από την ε.
147
4. Να σχεδιάσετε ένα κύκλο με κέντρο Ο και να σημειώσετε μια χορδή ΑΒ. Να φέρετε την
απόσταση του Ο από την ΑΒ .
5. Η ΑΔ είναι εφαmομένη του κύκλου που

έχει κέντρο το Ο.
Να υπολογίσετε τη Γ ΑΔ .
6. Να υπολογίσετε , χωρίς μοιρογνωμόνιο, τις γωνίες που είναι σημειωμένες .
ω (ίίί)
7. Να υπολογίσετε , χωρίς μοιρογνωμόνιο , τις γωνίες που είναι σημειωμένες
(ίί) (ίίί)
Α*Δ
"u
Β . ~o o
%-
8. Αν ΓΟ 1. ΔΕ να υπολογίσετε τις
Γ
ΟΕ διχοτόμος
Δ
'. Ε
7~
Β6Γ και Α6Ε .
Γ Ε
Α
9. Αν η ΟΕ είναι η διχοτόμος της Α6Δ , Ε
να υπολογίσετε τις Ε6Δ και Β6Γ .
Β Δ
148
Μαθηματικά Α ' Γυμνασ ί ου
10. Να βρείτε τη γωνία που είναι πενταπλάσια από τη συμπληρωματική της .
11. Να βρείτε τη γωνία που είναι τριπλάσια από την παραπληρωματική της .
12. Να υπολογίσετε τις γωνίες χ και Ψ ,
αν η Ψ είναι 20 ο μικρότερη από το

τριπλάσιο της Χ .
13. Να υπολογίσετε τη γωνία χ .
~
14. Αν ΑΟΓ = ΑΟΔ να αποδείξετε ότι
ΓΟΒ = ΔΟΒ .
Δ
149
Ι!Ι ΠΑΡΑΜΗΛΕΣ ΕΥΘΕΙΕΣ -
tιΤΡIΓΩΝΑ - ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΑ
Τι είναι απόδειξη;
Κανένας πριν από τους Έλληνες δε' rόλμηr;ε να ρωτήσει:
- Γιατί λέμε ότι «απ) ένα σημείο που δεν βρίσκεται llCινω σε μια ευ
θεία μπορούμε να q;c:μυμε μόνο μια ευθεία παράλληλη προς αυτή»;
- Γιατί λέμε ότι «από ένα σημείο που δεν βρίσκι:.:ται πάνω σc- μια ευ
θεία μπορούμε να φέρουμε μόνο μια f"Jθεία κάθετη προς αυτή»;
Όλοι ακο! '1υθούσαν Κ' ΊΙ εφάρμοζαν τις «συνταγές» και ιις «οδηγίες»
που αναφ, .ιονταν στη Γεωμετρία.
Οι Έλληνες προσπάθη σαν μέσα από την εμπειρία τους να δικαιολο

γήσουν την αλήθεια των πιο πάνω και άλλων προτάσεων στηριζόμε
νοι σε άλλες προτάσεις που ήταν φανερά αληθείς και δεν μπορούσε
να τις αμφισβητήσει κανένας.
Έτσι γεννήθηκε η «αποδεικτll-' 1μέθοδος στα ΜαθημαΤίκά». Δηλαδή,

λέμε ότι κάνουμε «απόδειξιι », όταν συμπεραίνουμε την αλήθεια κά
ποιας πρότασης χρηοιμοποιωντ ις άλλες προτάσεις . Τις προτάσεις
αυτές πάνω στις οπο ίες στηριί )υμε την απόδειξη, τις ονόμασαν
« αξιώματα» ή «αιτήματα », δt6' . ήταν τόσο φανερή η αλήθεια τους
που «αξίωναν» δηλαδή «απOl-, ύσαν» να τις παραδεΧΓούν και οι άλ
λοι χωρίς αμφισβήτηση.
Πχ τέτοια αξιώματα είναι ότι ,από Uύo σημεία περνά μόνο μια ευ
θεία», «από ένα σημείο Α εκτ JC; ευθείας ε μπορούμε να φέρουμε
μόνο μια παράλληλη προς την ευθεία ε».
150
Μαθηματικά Α' Γυμ ν ασίου
- - - --- - - - - -----
§ 1. Θέσεις ευθειών στο επίπεδο
(γ)
ε~
Στα πιο πάνω επίπεδα σχήματα ,
(α) Οι ευθείες ε 1 και ε 2 όσο κι αν προεκταθούν δεν έχουν κοινό ση-
μείο .
(β) Οι ευθείες ε 3 και ε 4 έχουν ένα κοινό σημείο το Δ .
(γ) Οι ευθείες ε 5 και ε 6 έχουν άπειρα κοινά σημεία.
• Οι ευθείες ε 1 και ε 2 που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο και όσο κι αν

προεκταθούν δεν έχουν κοινό σημείο λέγονται παράλληλες .
iράφουμε : ε 1 11 ε 2 και διαβάζουμε : «η ευθεία ε 1 είναι παράλληλη
με την ευθεία ε 2 ».
Γενικά
Δύο ευθείες που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο και που όσο κι αν
προεκταθούν δεν έχουν κοινό σημείο λέγονται παράλληλες.
ε
• Οι ευθείες ε 3 και ε4 τέμνονται στο σημείο Δ.
α
• Οι ευθείες ε 5 και ε 6 συμπίmουν.
§ 2. Χάραξη παράλληλων ευθειών

Σχεδιάζουμε στο τετράδιό μας μια ευθεία ε και δυο ευ-
β
θείες α και β κάθετες στην ε.
Οι ευθείες α και β δεν τέμνονται , είναι παράλληλες .
Τούτο μπορούμε να το δικαιολογήσουμε , όπως πιο κά
τω:
151
5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΥΘΕΙΕΣ - ΤΡΙΓΩΝΑ - ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΑ
ε . Αν υποθέσουμε ότι οι ευθείες α και β τέμνονται σε ένα ση

α
μείο Γ, τότε θα έχουμε από το σημείο Γ δύο κάθετες προς

την ευθεία ε .
"> Γ
Ξέρουμε όμως ότι από ένα σημείο μόνο μία ευθεία κάθετη
μπορούμε να φέρουμε σε μια άλλη ευθεία .
β
Άρα η υπόθεση ότι οι ευθείες α και β τέμνονται σε ένα σημείο

δεν είναι σωστή. Επομένως οι ευθείες α και β είναι παράλ
ληλες .
Δηλαδή
Δύο ευθείες του ιδίου επιπέδου που είναι κάθετες σε μια ευθεία
είναι μεταξύ τους παράλληλες.
Η ιδιότητα αυτή συμβολικά γράφεται:

~
a.l ε \ ~2
Χρησιμοπο/ουμε τα βεlιη
Ι
==>αιι β για να δε(ξο υμ ε 6 τι a 11 β
β.lε
Στο διπλανό σχήμα έχουμε ευθεία ε και σημείο Α που δεν ανήκει σ'
ε
αυτή.
Θα χαράξουμε ευθεία που να περνά από το σημείο Α και να είναι πα

ράλληλη προς την ευθεία ε.
ε
Δ
• Φέρουμε την ευθεία ΑΔ κάθετη στην ευθεία ε.
• Φέρουμε την ευθεία ζ κάθετη στην ΑΔ στο σημείο Α.
ζ
ε.l ΑΔ\
Ι
==>εΙΙ ζ
ε ζ .lAΔ
Δ
Μπορώ να βάλω
Άρα η ευθεία ζ είναι η ευθεία που ζη και τα δύο Τρίγωνα
να εφάπτονται , όπως
τούμε, διότι είναι παράλληλη με την ε και
στο σχήμα, και να
περνά από το σημείο Α . φέρω την ζ//ε που να
περνά από το Α .
152
§ 3. Απόσταση παράλληλων ευθειών

Από ένα σημείο Α της ευθείας ε, φέρουμε ευθύγραμμο τμή-
t t t:
ε
1
μα ΑΒ κάθετο πάνω στην ε2 , ε, 11 ε2 . Το ευθύγραμμο τμήμα
ΑΒ είναι κάθετο και πάνω στην ε, .
• Το μήκος του ευθύγραμμου τμήματος ΑΒ λέγεται από Β Δ Ζ
σrαση των παράλληλων ευθείων ε, και ε2 •

ΑΒ, Γ Δ, ΕΖ απόσταση των
παραλλήλων ε"~ &2
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να δείξετε στην αίθουσα της τάξης σας:

(α) ευθείες παράλληλες
(β) ευθείες που τέμνονται
(γ) ευθείες που δεν είναι παράλληλες και δεν τέμνονταΙ.
2. Να σχηματίσετε μία γωνία ΧΟΨ. Πάνω στην ημιευθεία Οχ να πάρετε σημείο Α. Από το Α
να φέρετε ευθεία παράλληλη προς την οψ.
3. Να σχηματίσετε μια οξεία γωνία ΧΟΨ και να σημειώσετε ένα σημείο Α μέσα σ' αυτή. Από
το Α να φέρετε ευθείες παράλληλες προς τις ημιευθείες Οχ και οψ.
4. Να σχηματίσετε ένα κύκλο και να χαράξετε μία διάμετρο ΑΒ του κύκλου . Στα σημεία Α
και Β να φέρετε ευθείες ε και ζ εφαmομένες του κύκλου. Να δικαιολογήσετε γιατί οι
ευθείες ε και ζ είναι παράλληλες. Α
5. Να σχεδιάσετε το διπλανό σχήμα στο τετράδιό σας. Από

το μέσο Μ της ΑΒ να φέρετε παράλληλη ευθεία ζ προς
την ευθεία ε, που τέμνει την ΑΔ στο σημείο Γ. Να μετρή
ε
σετε το μήκος του ευθύγραμμου τμήματος ΜΓ.
Δ 6cm Β
6. Να χαράξετε μια ευθεία ε και στη συνέχεια να φέρετε ευθεία ζ παράλληλη προς την ει
ώστε η απόσταση των ζ και ε να είναι 2 cm.
153
5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΥΘΕΙΕΣ • ΤΡΙΓΩΝΑ • ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΑ
§ 4. Γωνίες παράλληλων ευθειών που τέμνονται από

άλλη ευθεία
ι:; Η ευθεία ε τέμνει τις παράλληλες ευθείες ε 1 και ε 2 στα
ε1 σημεία Α και Β. Η ευθεία ε σχηματίζει με την ευθεία ε 1 τέσ-
σερις γωνίες τις Α 10 Α 2. Α 3' Α 4 και τέσσερις γωνίες με

την ευθεία ε 2. τις Β 1. Β 2. Β 3 και Β 4.
Ονομασίες γωνιών
• Οι γωνίες ~. Α4 • 81' 82 βρίσκονται μεταξύ (εντός) των πα

ράλληλων και λέγονται εντός γωνίες.
ε ψ:~~~~
εντός γωνlες 3 4
, Β )
• Οι γωνίες Α 1 • Α2 • 83' 84 βρίσκονται έξω (εκτός) των πα

ε,
ράλληλων και λέγονται εκτός γωνίες.
ε,
• Οι γωνίες Α 1 • Α4 • 81' 84 βρίσκονται προς το ίδιο μέρος της

ε σε σχέση με τις παράλληλες και ονομάζονται επί τα αυ
τάγωνίες.
Ποιες άλλες γωνίες είναι επί τα αυτά;
ε
• Οι γωνίες~. ~. με τις 81' 84 βρίσκονται σε διαφορετικά
μέρη της ε σε σχέση με τις παράλληλες και λέγονται εναλ
λάξγωνίες.
Ποιες άλλες γωνίες είναι εναλλάξ;
154
Αν τώρα πάρουμε μία γων:'j από την πάνω τετράδα, δηλαδή μία από
τις γωνίες με κορυφή Α, και μία απι) την κάτω τετράδα, δηλαδή μία
από τις γωνίες με κορυφή Β , και λάβουμε υπόψη μας τις ονομασίες
που δώσαμε πιο πάνω, θα δώσουμε την κατάλληλη ονομασία γι' αυ
τό το ζεύγος των γωνιών.
• Οι γωνίες 81 και Α 1 ι::ίναι εντός και εκτός των παραλλήλων αντί

στοιχα και βρίσκονται προς το ίδιο μέρος (επί τα αυτά) της ευ
θείας ε. Γι ' αυτό οι γωνίες Β ι και Αι λέγο'νΤαι εντός εr:' _... 'Ο, (;πί ε2
----~~~--------~-
τα αυτά.
ι __________.....+
• Οι γωνίες Α3 και 81 είναι εντός των παραλλήλων και είναι η μία από _ε_ ____
το ένα μέρος και η άλλη από το άλλο μέρος (εναλλάξ) της ευθεί
ας ε . Γι ' αυτό οι γωνίες ~ και Β ι λέγονται εντός εναλλάξ.
• Πώς λέγονται οι γωνίες Α4 και 81; ε
Η Α 4 βρίσκεται ε\ιτός των παραλλιΊλων.

Η Β ι βρίσκεται εντός των παραλλήλων.
Οι δύο γωνίες Α 4 και Β ι είναι επί τα αυτά της ευθείας ε, άρα
ε
2
οι γωνίες Α 4 και Β ι λέγονται εντός και επί τα αυτά.
γ
Να γραφούν όλα τα ζεύγη των
(α) εντός εναλλάξ γωνιών

(β) εντός εκτός και επί τα αυτά γωνιών
(γ) εντός και επ' τα αυτά γωνιών
155
ε, α
(α) ~'~ \f εντός εναλλάξ (β)

δ, θ
γ, η
εντός εκτός και επ ί τα αυτά
ζ, δ
ξ, β
(γ)
δ,Λ εΛ \ ' και επι,τα αυτα,
f εντος
γ, ζ
ε • Μετρούμε με το μοιρογνωμόνιο , δύο εντός εναλλάξ γωνίες πχ τις
Α 4 , 82'
3
Διαπιστώνουμε ότι Α 4 = 120 ο, 82= 120 ο
2 άραΑ 4 = 82' Δηλαδή,
3
οι εντός εναλλάξ γωνίες είναι ίσες .
• Η Α 2 = 120 ο, διότι είναι κατακορυφήν με την Α 4'
Άρα 82= Α 2 . Δηλαδή ,

οι εντός εκτός και επί τα αυτά γωνίες είναι ίσες
ε
• Η Α 3 = 180 ο - 120 0= 60 ο, διότι είναι παραπληρωματική
της Α 4 . (Α 3 + Α 4 = 180 0)
Η 82 = 120 ο • Άρα και Α 3 + 82= 180 ο •

Δηλαδή ,
οι εντός και επί τα αυτά γωνίες είναι παραπληρωματικές.
Οι πιο πάνω ιδιότητες ισχύουν για κάθε περίmωση γωνιών.
Ισχύει και το αντίστροφο.
156
Όταν δύο ευθείες τέμνονται από τρίτη ευθεία και
• οι εντός εναλλάξ γωνίες που σχηματίζονται είναι ίσες ή
• οι εντός εκτός και επί τα αυτά γωνίες που σχηματίζονται είναι

ίσες ή
• οι εντός και επί τα αυτά γωνίες που σχηματίζονται είναι παρα

πληρωματικές,
τότε οι ευθείες είναι παράλληλες.
ε,
Στο διπλανό σχήμα ε 1 11 ε 2 και ε είναι ευθεία που τέμνει τις ε 1 και ε 2 .
Αν α = 500 να υπολογιστούν οι γωνίες που είναι σημειωμένες .
ζ = α = 500 εντός εναλλάξ με την α .

γ = α = 50 0 κατακορυφήν με την α. Όλες οι οΕ,είες γωνίες
στο σχήμο είναι ίσες.
η = α = 500 εντός εκτός και επί τα αυτά με την α. Όλες οι αμβλείες γωνίες
στο σχήμα είναι ίσες.
ο
β = 180 ο _ 50 ο = 130 ο παραπληρωματική της α. ο
ο
δ = β = 1300 κατακορυφήν με την β .

ε = δ = 1300 εντός εναλλάξ με τη δ .
θ = δ = 130 0 εντός εκτός και επί τα αυτά με τη δ.
Στο διπλανό σχήμα ε 1 11 ε 2 και οι ευθείες ΑΒ και ΑΓ τέμνουν τις ε 1 .

Να υπολογιστούν οι γωνίες Χ και ψ. ε,
Λύση:
χ = Γ2 = 530 εντός εναλλάξ με την Γ2 .

Ψ = Α 1 = 71 ο εντός εκτός και επί τα αυτά με την Α l '
157
5, ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΥΘΕΙΕΣ . ΤΡΙΓΩΝΑ . ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΑ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ' , . , t .. '

.. . ." ~ .
1, Στο διπλαν6 σχήμα ζ1 11 ~ και ευθεία ζ τέμνει τις ζ1 KO I ~, Να ονομάζετε κάθε ένα από τα
πιο κάτι !) ζεύγη γωνιών :

ζ
a, β εvτό~ εναλλάξ
β,γ
a,8
ε,8
γ,8
2. Στα πιο κάτω σχήματα είναι ε 1 11 ε 2 , Να υπολογίσετε τις a και β,

(ί) (ίίί)
ε2 _ _ _a....L....>~_ _
3. Να υπολογίσετε τις υπόλοιπες

γωνίες του διπλανού σχήματος ,
1330
4. Στα πιο κάτω σχήματα ε 1 11 ε 2 , Να υπολογίσετε τις γωνίες που είναι σημειωμένες ,
(ί)
(ίν)
158
Μαθηματικά Α' Γυμ vaσίου
5. Η ΖΕ ιι ΓΒ
η ΑΔ είναι διχοτόμος της ΖΑΒ

η ΖΑΔ = 530.
Να υπολογίσετε την ΑΒΓ.
Η ε 11 ε
6. 1 2 ε,
η Α 1 = 44 ο και Β 1 = 570.
Να υπολογίσετε τις χ, ψ.
7. Η ε 1 11 ε 2 , ζ1 11 ~
ζ,
και ΑΒΓ = 650

να υπολογίσετε τη χ.
8. Στα πιο κάτω σχήματα να υπολογίσετε τις γωνίες που είναι σημειωμένες .
(ί) (ίί) (ίίί)

ε,
ε,
9. Η ΑΒ 11 ΔΓ και ΑΔ 11 ΒΓ
να αποδείξετε ότι ΑΔΓ = ΑΒΓ.
159
Α § 5. Πολύγωνα
• Το μέρος του επιπέδου που περικλείεται από μία κλειστή πολυγω
νική γραμμή, μαζί με την πολυγωνική γραμμή, λέγεται πολύγωνο.
Ε
• Τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΒ, ΒΓ, ΓΔ ... που αποτελούν την πολυ
Γ
γωνική γραμμή λέγονται πλευρές του πολυγώνου.
• Τα σημεία Α, Β, Γ, ... που είναι τα άκρα των πλευρών του πολυγώ
νου, λέγονται κορυφές του πολυγώνου.
Δ • Οι γωνίες Α, Β, Γ ... που σχηματίζονται από τις πλευρές του

Α πολυγώνου , λέγονται γωνιές του πολυγώνου.
• Τα πολύγωνα διακρίνονται απο τον αριθμό των πλευρών τους. Τα

Β L...-------..>.r πολύγωνα με τρεις πλευρές λέγονται τρίγωνα,
Τριγωνο Α ΒΓ
Ε
r--_ _--.;Λ
με τέσσερις πλευρές λέγονται τετράπλευρα,

Ρ
Ζ
Θ
με πέντε πλευρές λέγονται πεντάγωνα.
Μ
Ν
Η
Τετραπλευρο ΕΖΗ Θ Π εντάγωνο ΚΛΜΝΡ
• Για να ονομάσουμε ένα πολύγωνο γράφουμε διαδοχικά όλες τις

Ζ
κορυφές του. Το πολύγωνο του σχήματος ονομάζεται εξάγωνο
Γ
ΑΒΓΔΕΖ .
• Κάθε ευθύγραμμο τμήμα που συνδέει δύο μη διαδοχικές κορυφές

Α του πολυγώνου πχ το ΑΓ λέγεται διαγώνιος του πολυγώνου.
• Ένα πολύγωνο στο οποίο όλες οι διαγώνιοί του βρίσκονται στο

Δ
εσωτερικό του λέγεται κυρτό πολύγωνο .
Β
Το τετράπλευρο ΑΒΓΔ είναι κυρτό πολύγωνο.
160
• Το τετράπλευρο στο οποίο τουλάχιστο μία διαγώνιός του βρίσκεται Ζ

Θ
στο εξωτερικό του λέγεται μη κυρτό πολύγωνο.
Το τετράπλευρο ΕΖΗΘ είναι μη κυρτό πολύγωνο .
Ε
§ 6. Τρίγωνο-Κύρια στοιχεία τριγώνου
• Τρίγωνο είναι το πολύγωνο που έχει τρεις πλευρές.
Οι πλευρές του τριγώνου συμβολίζονται και με τα μικρά γράμ
Α
ματα των απέναντι κορυφών.
Έτσι: η πλευρά ΑΒ συμβολίζεται με γ.
β
η πλευρά ΑΓ συμβολίζεται με β. Υ
η πλευρά ΒΓ συμβολίζεται με α.
• Οι πλευρές και οι γωνίες ενός τριγώνου λέγονται κύρια στο!- Β <-------------'>.Γ

α
χεία του τριγώνου.
Γραφουμε ΑΒΓ
Διαβαζουμε ΑΒΓ τρίγωνο
§ 7. Είδη τριγώνων
• Αν εξετάσουμε τα τρίγωνα ως προς τις γωνίες τους , τα
χωρίζουμε σε τρία είδη: ορθογώνια, οξυγώνια και αμ Γ
βλυγώνια.
• Ορθογώνιο, λέγεται το τρίγωνο που έχει μία γωνία ορ
θή.
κάθετη uποτεινοuσα
• Η πλευρά ΒΓ που βρίσκεται απέναντι από την ορθή γω

νία λέγεται υποτείνουσα.
• Οι άλλες δύο πλευρές , η ΑΒ και η ΑΓ, λέγονται κάθετες
κάθετη Β
πλευρές του ορθογωνίου τριγώνου. Οι κάθετες πλευρές Ορθογώνιο
σχηματίζουν την ορθή γωνία.

• Οξυγώνιο, λέγεται το τρίγωνο που έχει και τις τρεις γω
νίες του οξείες.
• Αμβλυγώνιο, λέγεται το τρίγωνο που έχει μία γωνία αμ
βλεία.
Οξυγώνιο Αμβλυγώνιο
161
• Αν εξετάσουμε τα τρίγωνα ως προς τις πλευρές τους, τα χωρίζου

με σε τρία είδη: ισόπλευρα, ισοσκελή και σκαληνά .
• Ισόπλευρο, λέγεται το τοίγωνο που έχει και τις τρεις πλευρές του
ίσες .
Ισόπλευρο
<jn
Ι σοσκελές Σ
• Ισοσκελές , λέγεται το τρίγωνο που έχει δύο πλευρές ίσες .
Στο τρίγωνο ΠΡΣ οι πλευρές ΠΡ , ΠΣ είναι ίσες .
Η πλευρά ΡΣ λέγεται βάση του τριγώνου ΑΒΓ.
• Σκαληνό , λέγεrαι το τρίγωνο που έχει τις πλευρές του άνισες .

Το τρίγωνο ΖΗΘ είναι σκαληνό.
Σκαλ ηνο
π
• Ιδιότητα ισοσκελούς τριγώνου
Συγκρίνουμε τις γωνίες Ρ και Σ της βάσης του ισοσκελούς τρι
γώνου ΠΡΣ και διαπιστώνουμε ότι είναι ίσες .
Οι γωνίες της βάσης ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες.

pL----....jI
• Ιδιότητα ισόπλευρου τριγώνου
Κ
Αφού ΚΛ = ΚΜ στο τρίγωνο ΚΛΜ, τότε ΚΛ Μ είναι ισοσκε-
λές με βάση την ΛΜ.
Έτσι Λ = Μ.
Δ
Επίσης ΚΛ = ΛΜ, δηλαδή το Κ Λ Μ είναι ισοσκελές με βάση την ΚΜ.

Λ L---f--------' Μ
Έτσι Κ = Μ.
Λ=Μ\ λ λ λ
Έχουμε: λ λ f ~Κ=Λ=Μ
Κ=Μ
162
ι
Μαθ ημ ατ ικά Α ' Γυ μΥα σ ί ου
Δηλαδή
Οι γωνίες ενόι; lσoπλ~ύρoυ τριγώνου είναι ίσε~

Παράδειγμα - Κατασκευή τριγώνου
Να κατασκε υαστεί ισοσί;ελές τριγώνο ΑΒΓ το οποίο έχει βάση

ΒΓ = 2 cm και ίσες πλευρές ΑΒ = ΑΓ = 3 cm .
Λύση :
Γράφουμε ευθύγραμμο τμήμα ΒΓ = 2 cm. Με κέντρα τα σημεία Β

και Γ και ακτίνα 3 cm γράφουμε τόξα τα οποία τέμνονται στο Α.
Το Α Β Γ είναι το τρίγωνο που ζητούμε, διότι έχει βάση

Β '--------' Γ
ΒΓ = 2 cm και πλευρές ΑΒ = ΑΓ = 3 cm.
δ Q Λς,;uτε Λ '" ιτ fTT ~ α εν τ ι ωνοu Α
• Διάμεσος τριγώνου . Το ευθύγραμμο τμήμα που ενώ

νει μια κορυφή ενός τριγώνου με το μέσο της απένα
ντι πλευράς λέγεται διάμεσος του τριγώνου .
Α
Το ευθύγραμμο τμήμα ΑΜ είναι διάμεσος του
Β '----\--'--_+_---"
ΑΒΓ.
Κάθε τρίγωνο έχει τρεις διαμέσους.

Παρατηρούμε ότι οι διάμεσοι ενός τριγώνου διέρχο
Β IL-_ _'-:-_---=::Jιo. Γ
νται από το ίδιο σημείο Κ, το οποίο ονομάζεται κέντρο

Μ μέσο της ΒΓ} = > ΒΜ = ΜΓ
ΑΜ διaμεσος
βάρους ή βαρύκεντρο.
163
Α • Διχοτόμος τριγώνου . Η διχοτόμος μιας γωνίας ενός τρι

Α γώνουΑΒΓ
Π .χ. της Α, τέμνει την απέναντι πλευρά σε ένα
Β 1--_-'-_--' Γ
σημείο Δ.
Β ~_....L--.!1L-=>I. Γ Το ευθύγραμμο τμήμα ΑΔ λέγεται διχοτόμος του τρι-

Δ
γώνου.
ΑΔ διχοτόμος <~> Α , =Α,
Κάθε τρίγωνο έχει τρεις διχοτόμους.
Παρατηρούμε ότι οι διχοτόμοι ενός τριγώνου διέρχονται από το
ίδιο σημείο Η, το οποίο ονομάζεται έγκεντρο .
Α • Ύψος τριγώνου. Η απόσταση κάθε κορυφής ενός τρι-
γώνου από την απέναντι πλευρά λέγεται ύψος του τρι
γώνου . Toευθίiγραμμoτμήμα ΑΔ είναιύψοςτουτρι
Α
γώνου ΑΒΓ.
Κάθε τρίγωνο έχει τρία ύψη.
Β '---'-'L..L-_--->O Γ
Παρατηρούμε ότι τα ύψη ενός τριγώνου διέρχονται
Δ
από το ίδιο σημείο Η, το οποίο ονομάζεται ορθόκε-
B~-I....L..---=:::'>' Γ ντρο.
Α Α Ο • Στο οξυγώνιο τρίγωνο το κοινό σημείο των υψών ειναι

ΑΔ ύψος <~> ΑΔΒ=ΑΔΓ = 90
μέσα στο τρίγωνο .
Γ
• Στο ορθογώνιο τρίγωνο τα δύο ύψη συμπίmουν με τις κάθε

τες πλευρές. Το κο ινό σημείο των υψών είναι η κορυφή της
ορθής γωνίας Α.
Α "'-'-_ _ --->ο Ε
Γ
• Στο αμβλυγώνιο τρίγωνο για να φέρουμε τα ύψη που αντι
στοιχούν στις πλευρές της αμβλείας γωνίας πρέπει να προ
εκτείνουμε τις πλευρές προς την κορυφή της γωνίας. Το κοι
~------=7B
νό σημείο των υψών είναι έξω από το τρίγωνο.
Πώς θα το βρούμε ;
.••• Ε
164
Μαθ η ματικά Α' Γυ μνα σί ου
1. Να βρείτε με τη βοήθεια το υ γνώμονα, τι είδους είναι το κάθε τρίγωνο, αν εξετάζεται ως

προς τις γωνίες του .
2. Αφού μετρήσετε τις πλευρές του κάθε τριγώνου , να αναφέρετε τι είδους τρίγωνο είναι ως
προς τις πλευρές του .
EΔz~, ΔΠ~Σ Θ Λ Μ Ρ
3. Να κατασκευάσετε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ του οποίου οι κάθετες πλευρές να είναι
ΑΒ = 2CmKOl Ar=3cm .
4. Να κατασκευάσετε ένα ισόπλευρο τρίγωνο του οποίου η κάθε πλευρά να είναι ίση με 3 cm .
5. Να κατασκευάσετε ένα αμβλυγώνιο τρίγωνο και να φέρετε τις διαμέσους του .
6. Να κατασκευάσετε ένα ορθογώνιο τρίγωνο και να φέρετε τις διχοτόμους του .
7. Στον πιο κάτω πίνακα:

(α) να αντιστοιχίσετε κάθε τρίγωνο της πρώτης στήλης με ένα ή περισσότερα τρίγωνα της
δεύτερης στήλης
(β) σε κάθε αντιστοιχία να κάνετε και τις σχετικές κατασκευ ές των τριγώνων .
Ι
Είδος του τριγώνου Ειδος του τριγώνου
ως προς τις γωνίες του ως προς τις πλευρές του
Ορθογώνιο Ισόπλευρο
Αμβλυγώνιο Ισοσκελές
Οξυγώνιο Σκαληνό
165
5 DΑΡΑΔΛ Η ΛΕΣ Ε γ ΘΕIΕΣ - Τ Ρ Ι Γ ΩΝΑ - ΙΕΤ Ρ ΑΠΛΕ γΡ Α
8. Να κατασκευάσετε ένα οξυγώνιο , ένα ορθογώνιο Kr.' ένα αμβλυγώνιο τρίγωνο και να φέ
ρετε τα ύ ψη του ς.
9. Να κατασκε:.Jάσετε ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ με ίσες πλευρές τις ΑΒ και ΑΓ. Να φέρετε το
ύψος ΑΔ Να συγκρίνετε τις γωνίες ΒΑΔ και ΔΑΓ και τα ευθύγραμμα τμήματα ΒΔ και ΔΓ.
Τι παρατηρείτε;
10. Ν α κατασκευάσετε τρ ίγωνο ΑΒΓ το οπο ίο να έχει Α = 750, ΑΒ = 3 cm και ΑΓ = 4 cm.
8
11. Στο διπλανό σχήμα αν ΓΕ = Ε Β,
Δ 1 = Δ 2 και ΒΖ 1. ΓΖ,
Δ
να αναφέρετε τι είναι για το Α Β Γ
Γ..<::...-----'"
(ύψος, διάμεσος, διχοτόμος) τα
ΑΕ, ΑΔ και Bl.
12. Να κατασκευάσετε τρίγωνο το οποίο να έχει πλευρές ΑΒ = 4 cm, ΑΓ = 5 cm και ΒΓ = 3 cm.

Ν α βρείτε το είδος του τρ ιγώνου ως προς τις γωνίες του.
ι
Α Στο διπλανό τρίγωνο ΑΒΓ θέλουμε να βρούμε το άθροισμα των

γωνιών του.
Μπορ ο ύ με να εργαστ - 'J με με πολλούς τρόπους:
1 0ςτρόπ ος:
Γ Μετρού με, με το μοιρογνωμόνιο, τις γωνιές Α, Β και Γ του τριγώ
νου ΑΒ Γ.
Α
Β ρίσκουμε:
Β
Α = 40 ο , Β = 60 ο και Γ = 80 ο •
Παρατη ρούμε ότι:
Γ Α + Β + Γ = 40 ο + 60 ο + 80 ο
= 1800
Β Δηλαδή το άθροισμα των γωνιών του τριγώνου ΑΒΓ είναι 180 ο ,
166
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _M
_α_θ_η~
ματιKά Α' Γυμνασίου
~Ο~τQόπQς: Α
Με ένα ψαλίδι κόβουμε τις γωνίες του τριγώνου ΑΒΓ, όπως φαί
νεται στο διπλανό σχήμα
Γ
Τις τοποθετούμε μετά κατάλληλα έτσι ώστε να είναι διαδοχικές
για να βρούμε το άθροισμά τους.
Παρατηρούμε ότι: Β
Α + Β + Γ = 1800
~Γ
Δηλαδή το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι 180 ο .
3Qς.J:ρόnος:
Με τους πιο πάνω τρόπους πιθανόν να κάνουμε κάποια
χ ψ
σφάλματα είτε στη χρήση του μοιρογνωμονίου είτε στην το

ποθέτηση των κο! ψένων γωνιών.
Εδώ θα εργαστούμε θεωρητικά (με συλλογισμούς) για να
γενικεύσουμε σε κάθε τρίγωνο το πιο πάνω συμπέρασμα.
Σχεδιάζουμε ένα τυχαίο τρίγωνο ΑΒΓ.
Β Γ
Γράφουμε την ευθεία χψ που περνά από το Α και είναι πα
ράλληλη προς την πλευρά ΒΓ.
ω= Β Εντός εναλλάξ των παραλλήλων χψ και ΒΓ

που τέμνονται από την ΑΒ .
φ= Γ Εντός εναλλάξ των παραλλήλων χψ και ΒΓ

που τέμνονται από την ΑΓ.
Αλλά ω + Α +,$ = 1800 χΑψ ευθεία γωνία

Β +Α +Γ = 1800 Αντικαθιστούμε ω = Β, φ = Γ
Άρα
Το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου είναι ίσο με 2 ορθές ή 1800
167
Α Εφαρμογή 1
Το τρίγωνο ΑΒΓ έχει Α = 480, Β = 820.
Να υπoλoγισrεί η γωνία F.
Λύση :
Β L..L._ _ _- - " Γ
Μάθαμε ότι Α + Β + F= 1800

Έτσι 48 ο + 82 ο + ~ = 180 ο ""Ι-Α-ν-
τι-
κα-θ-,-
στ-Ο-ύ-μ-ε-
Α-=-4-8-0-,-8- = 0Ι
- 8-2-'
130 ο +Γ = 180 ο
Γ = 180' - 130 ο
Γ = 500
Δ Εφαρμογή 2
Δ Χχ
Να υπoλoγισroύν οι γωνίες του ισόπλευρου τριγώνου ΔΕΖ.
Λύση:
Δ
Δ +Ε +Ζ = 1800 Το άθΡΟiσματων γωνιών του Δ ΕΖ
Ε Ζ
Χ +Χ +Χ = 1800
Οι γωνlέςτου ισόπλευρου τριγώνου
Δ
3 Χ = 1800
είναι ίσες.
Χ = 1800 : 3
Χ = 600
Ε ~----'--' Ζ
Άρα Α = 60 ο , Β = 60 ο , F = 60 ο .
Α
Εφαρμογή 3
Δ
60 Η γωνία Α της κορυφής του ισοσκελούς τριγώνου ΑΒΓ είναι 560.
Να υπoλoγισroύν οι υπόλοιπες γωνίες Β και Fτου τριγώνου.

Χ Χ
Β Γ
Λύση:
Α
Α +Β+F = 1800 Β=Γ
56 ο +Β +F = 180 ο Αντικαθιστούμε8 και f με Χ

Οι παρά τη βάση γωνίες ενός
56 ο +Χ +Χ = 180 ο
ισοσκελούς τριγώνου είναι ίσες.
2 Χ = 180 ο - 56 ο
Β ~----'--' Γ
2χ = 1240
168
χ = 1240 : 2
Χ = 62 0
Άρα Β = 62 ο, Γ = 62 ο
Εφαρμογή 4 κ
r Να υπολογιστούν οι γωνίες του ορθογωνίου
και ισοσκελούς τριγώνου ΚΛΜ. ( Κ = ορθή ) Μ
Λ
Λύση:
Κ
Κ +Λ +Μ = 1800
AVΤΙKαθιστoύμεK = 900
90 ο + Λ + Μ = 180 ο
Δ
90 ο + Χ + Χ 180 ο ΚΛ Μ ισοσκελές τρίγωνο Μ
90 ο +2Χ = 180 ο _ 90 ο
Λ
2 Χ = 900
Χ = 900 : 2
Χ = 450
Άρα Λ = 45 ο, Μ = 45 ο .
§ 10. Εξωτερική γωνία τριγώνου
8 Στο διπλανό τρίγωνο προεκτείνουμε την πλευρά ΒΑ προςτο Α κα
τά την ημιευθεία ΑΒ' που είναι αντικείμενη ηις ημιευθείας ΑΒ .
Σχηματίζεται τότε η γωνία ω που είναι εφεξής και παραπληρωμα
τική της γωνίας Α του τριγώνου ΑΒΓ.
Η γωνία ω λέγεται εξωτερική γωνία του τριγώνου ΑΒΓ.
Γ ράφεται δε και Α εξ.. Β Γ
Γενικά
Εξωτερική γωνία τριγώνου λέγεται η γωνία που η μια πλευρά της εί
ναι μια από τις πλευρές του τριγώνου και η άλλη πλευρά της είναι η
προέκταση μιας από τις πλευρές του τριγώνου.
169
Ι
Παράδειγμα Α
t
Στο διπλανό σχήμα να υπολογιστεί η γωνία Α του τριγώνου ΑΒΓ.
r
. Η εξωτερική γωνία της Β είναι 106 ο .
Γράφουμε Β εξ = 1060
Άλλα '-' <;ξ. = Α +Γ AVΤΙKαθιστoύμεB εξωτ . = 1060, Γ = 30 0
1060 =. Α + 300
Α
Α = 1060 - 300
Άρα Α = 76 0
11 οlσ α των (.ι νιών τετραπ OJ

• Για να βρούμt. άθροισμα των γωνιών τοι τετραπλεύρου Α
ΑΒΓΔ εργαζόμαστε ως εξής. Φέρουμε μία διαγώνιο του
ΑΒΓΔ πχ τη ΒΔ.
Χωρίσαμε έτσι το τετράπλευρο σε δύο τρίγωνα,

Β
Δ Δ
το Α Β Δ και Β Δ Γ.
Γ
Έχουμε'
ΆvτΙKαθιστoύμεB = ω + φ, Δ =Χ + Ψ
Α+Β+Γ+Δ =Α+(ω+φ)+Γ+(χ+ψ) Φεύγουμετις παρενθέσεις.
l
προσθέτουμετις γωνίες με όποια σειρά
=Α+ω+φ+Γ+ χ +ψ
θέλουμε.
=(Α+ω+χ ) + ( Φ+Γ+ψ ) Δ
Α + ω + Χ = 180 ο στο Α Β Δ
= 1800 + 1800
= 3600 Δ
φ +Γ+Ψ = 180 ο στο Β Δ Γ
171
Δηλαδή Το άθροισμα των γωνιών ενός τετραπλεύρου είναι 360'
Το πιο πάνω τετράπλευρο είναι κυρτό. Άραγε ισχύει το συμπέρασμα
Ένα τετράπλευρο λέγε ο

ο μη κυρτό, όταν οι διαγώ
ται κυρτό, όταν όλες οι
ο
διαγώνιοί του βρίσκο- νιοί του δεν βρίσκονται
νται στο εσ~ ~ όλες στο εσωτερικό του.

ο
ο ο
ο
Κυρτό
τετρόηλευρο
1. Να υπολογίσετε τη γωνία Χ στα πιο κάτω τρίγωνα.

(ο) (β) (γ)
Δ
Η _ Κ
~
Ζ
Ε Θ
(δ) (στ)
Ρ
Τ
~
172
2. Αν σε ένα τετράπλευρο ΑΒΓΔ , Α = 84 ο , Β = 560 και Γ = 930 , να υπολογίσετε τη

γωνία Δ .
χ Α Χ'
3. Στο διπλανό σχήμα, να βρείτε τις γωνίες του τριγώ

νου ΑΒΓ, αν ξέρουμε ότι χχ // ΒΓ.
Β
4. Να υπολογίσετε το χ.
(β) (γ)
Δ
Γ
\ .
5. Να υπολογίσετε τις οξείες γωνίες ενός ορθογωνίου τριγώνου , αν η μία είναι διπλάσια της
άλλης.
6. Σε τρίγωνο ΑΒΓ, η Α = 80 ο και Β = 60 ο . Να υπολογίσετε:

(α) Α εξ (β) Β εξ (γ) Γεξ
Α
7. Στο διπλανό σχήμα η ΒΔ είναι η διχοτόμος
της Β και η ΓΔ είναι η διχοτόμος της Γ.
Αν Α = 64 ο και Β = 760 να υπολογίσετε:
(α) τη γωνία Γ και
Β "--_ _ _ _ _---=::0.. Γ
(β) τη γωνία ω που σχηματίζεται από τις
διχοτόμους των Β και Γ .

Α
8. Στο διπλανό σχήμα ΒΔ = ΔΓ και η ΒΔ είναι η
διχοτόμος της γωνίας ΑΒΓ. Να υπολογίσετε
τη γωνία Α.
L-__________________________ ___
B~----..:::.;::...ι.....;,.Γ ~
173
5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΥΘΕΙΕΣ . ΤΡΙΓΩΝΑ . Τ .. ΤΡΑΠΛΕΥΡΑ
9. Σε ένα ισοσκελές τρίγωνο, η μία από τις γωνίες της βάσης του είναι 590 . Να υπολογίσετε
τις υπόλοιπες γωνίες του τριγώνου.
10. Σε ένα τρίγωνο ΑΒΓ, η γωνία Α είναι 84 0 και η γωνία Γ είναι δ ιπλάσια από τη Β .
Να υπολcγίσετε τις γωνίες Β και Γ του τριγώνου .
11. Στο διπλανο σχήμα ε 1 11 ε 2 . ε

1
ω
Να υπoλoγί~πτε τη γωνία ω .
12. Στο διπλανό σχήμα η γωνία ΑΒΔ είναι 30 0. η ΒΔΓ είναι

ορθή και η ΑΒΓ είναι 800 . Να υπολογίσετε τη γωνία Γ.
13. Να αποδείξετε ότι κάθε ορθογώνιο τρίγωνο έχει μόνο μία ορθή γωνία.
14. Να αποδείξετε ότι οι οξείες γωνίες του ορθογωνίου τριγώνου είναι ου ιπληρωματικές .
15. Στο διπλανό σχήμα είναι ΑΒ 11 ΓΔ.

A~B
40
Να υπολογίσετε τη γωνία α.
Γ 480 αΔ
174
§ 12. Είδη τετραπλεύρων

Το τραπέζιο
Α,- ___ ---.Β
• Το τετράπλευρο ΑΒΓΔ στο διπλανό σχήμα, έχει τις πλευρές

ΑΒ και ΔΓπαράλληλες. Οι πλευρές του , ΑΔ και ΒΓ δεν είναι
παράλληλες . Το τετράπλευρο τότε το ονομάζουμε τραπέζιο.
Γενικά
I Κάθε τετράπλευΓ 1 που έχει μόνο τις δύο του πλευρές παΡάλ- 1 Δ
ληλες και τις άλλες δύο μη παράλληλες, λέγεται τραπέζιο.
ι
• Οι πλευρές ΑΒ, ΔΓ λέγονται βάσεις του τραπεζίου .
• Το ευθύγραμμο τμήμα ΖΕ που είναι η απόσταση των

βάσεων του τραπεζίου λέγεται ύψος του τραπεζίου.
Δ
• Στο τραπέζιο ΚΛΜΝ , οι μη παράλληλες πλευρές του ,

ΚΝ και ΛΜ είναι ίσες. Το τραπέζιο αυτό λέγεται ισο
σκελές τραπέζιο. Εύκολα διαπιστώνουμε ότι οι γω
νίες Ν και Μ του τραπεζίου ΚΛΜΝ είναι ίσες . Το ίδιο
και οι γωνίες Κ και Λ.
Ν Μ
Δηλαδή Ν == Μ και Κ == Λ
Μπορείτε να το δικαιολογήσετε ;
π ρ
• Το τραπέζιο ΠΡΣΤ που έχει τη μη παράλληλη πλευρά

ΤΠ κάθετη στις βάσεις του, λέγεται ορθογώνιο τρα
πέζιο. [
Τ
~Σ
175
Το παραλληλόγραμμο
Α
• Το τετράπλευρο ΑΒΓΔ έχει τις απέναντι πλευρές του
ί
παράλληλες .
Δηλαδή ΑΒ 11 ΔΓ και ΑΔ 11 ΒΓ.
Το τετράπλευρο τότε το ονομάζουμε παραλληλόγραμμο.

Δ
Γενικά
Κάθε τετράπλευρο που έχει τις απέναντί του πλευρές παράλ

ληλες, λέγεται παραλληλόγραμμο.
• Η απόσταση των απέναντι πλευρών του παραλληλογράμμου
/3;/
ΑΒΓΔ, λέγεται ύψος του παραλληλογράμμου.
Ένα παραλληλόγραμμο έχει δύο ύψη :

Το ΖΕ που είναι το ύψος που αντιστοιχεί στις πλευρές ΑΒ και
ΔΓ και το ΗΘ που είναι το ύψος που αντιστοιχεί στις πλευρές
Δ Ε Γ
ΑΔκαιΒΓ.
ο
ο
οα
Β Ιδιότητες του παραλληλογράμμου
Με μετρήσεις και κάποιους συλλογισμούς διαπιστώνουμε ότι το πα

ραλληλόγραμμο έχει τις εξής ιδιότητες :
Γ • Οι απέναντι πλευρές του παραλληλογράμμου είναι ίσες .

Δηλαδή, ΑΒ = ΔΓ και ΑΔ = ΒΓ.
• Οι απένανn γωνίες του παραλληλογράμμου είναι ίσες.
Δ
176
Μαθηματικά Α ' Γυμνασίο υ
t
Δηλαδή , Α = Γ και Β = Δ
• Οι διαγώνιοι του παραλληλογράμμου διχοτομούνται.
Δηλαδή , ΑΟ = ΟΓ και ΔΟ = ΟΒ .
Το ορθογώνιο παραλληλόγραμμο
Ε Ζ
• Το παραλληλόγραμμο ΕΖΗΘ έχει όλες τις γωνίες του ορθές. [ Ί
Τότε το ονομάζουμε ορθογώνιο παραλληλόγραμμο ή απλά
ορθογώνιο .
Γενικά e~---------L.JH
Ορθογώνιο είναι το παραλληλόγραμμο που έχει όλες τις γω-

νίες του ορθές.
Το ορθογώνιο, αφού είναι παραλληλόγραμμο , έχει όλες τις ιδιότη

τες του παραλληλογράμμου . Αν μετρήσουμε τις διαγωνίους του
ορθογωνίου ΕΖΗΘ, θα δούμε ότι είναι ίσες.
Άρα, εκτός από τις ιδιότητες του παραλληλογράμμου , το Ε
ορθογώνιο έχει και την ιδιότητα:
Οι διαγώνιοι του ορθογωνίου είναι ίσες. Δηλαδή ΕΗ = ΘΖ.
C><J Ζ
Θ Η
Ο ρόμβος
Α
• Το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ έχει όλες τις πλευρές του ίσες.
Δηλαδή, ΑΒ = ΒΓ = ΓΔ = ΔΑ
Τότε λέμε ότι το τετράπλευρο ΑΒΓΔ είναι ρόμβος .
Γενικά Δf---I------4 Β
Κάθε παραλληλόγραμμο που έχει ίσες πλευρές λέγεται ρόμβος
Ο ρόμβος, αφού είναι παραλληλόγραμμο , έχει όλες τις ιδιότητες

του παραλληλογράμμου. Γ
177
5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΥΘΕΙΕΣ - ΤΡΙΓΩΝΑ - ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΙ.
Α Στο διπλαμό σχήμα, με τη βοήθεια του γνώμονα , διαπιστώνουμε

ότι η γωνία που σχηματίζουν οι διαγώνιοι του ρόμβου είναι ορθή.
Δηλαδή , ΑΟΒ = 900.

Επίσης , αν συγκρίνουμε τις γωνίες
Δ f-r'---::+-'-"-r--7 Β
Α l' Α 2 , 8 1,82' Γ 1 ,Γ2' Δ l' Δ 2 ,

Θα δούμε ότι:
Α 1 = Α 2, 8 1 = 8 2' Γ 1 = Γ2 καιΔ 1 = Δ 2 .
Γ
Δηλαδή οι διαγώνιοι του διχοτομούν τις γωνίες του.
Άρα, εκτός από τις ιδι ότητες

του παραλληλογράμ
μου , ο ρόμβος έχει και
την ιδιότητα :
Οι διαγώνιοι του ρόμβου είναι κά

θετες και διχοτομούν τις γωνίες
του.
Το τετράγωνο Α Β
~
Τετράγωνο
• Το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ
Α "-----'10----,, Β / ~
~ L έχει όλες τις πλευρές του ίσες Ρόμβος Ορθογώνιο
και όλες τις γωνίες του ορθές. Γ Δ ΑΟΒ = 90'

ΑΟ= ΟΓ
ΔΟ = ΟΒ ....
Δηλαδή, ΑΒ = ΒΓ = ΓΔ = ΔΑ και
b Γ
Α = 8 = Γ = Δ = 90 ο .
Δ Γ
Τότε λέμε ότι το ΑΒΓΔ είναι τετράγωνο .
Γενικά
Τετράγωνο είναι το παραλληλόγραμμο
που έχει όλες τις πλευρές του ίσες και
όλες τις γωνίες του ορθές.
178
MαθημαΤΙKιl Α' Γυμνασίου
Αφού το τετράγωνο έχει όλες τις γωνίες του ορθές, είναι ειδική πε
ρίmωση ορθογωνίου .
Επίσης, αιμού το τετράγωνο έχει και όλες τις πλευρές του ίσες, εί
ναι ειδική περίmωση ρόμβου.
Άρα το τετράγωνο έχει τις ιδιότητες του ορθογ( 'νίου \οι του ρόμ
βου.
• Μια ταξινόμηση των κυρτώντετραπλεύρων μπορεί να είναι η εξής :
ΚΥΡΤ Α ΤΕΤΡΑΠΛΕΥΡΑ
Π~ραλληλόγραμμα Τραπέζια Τραπεζοειδή
(1) Τ υχόν παραλληλόγραμμο (1) Τυχόν τραπέζιο (1) Τυχόν τετράπλευρο
l. ·/Β ,CJ Δ~Γ

Δ Γ
(2) Ορθογώνιο παραλλl Ίλό'γ μαμμο
:
12125 r
(2) Ειδική ~oρφή
Δf--t--~Ε
Δ Δ Γ
(3) Τετράγωνο (3) Ορθογώνιο τραπέζιο
ΑοΒ A~
Γ
Δ Γ Δ Γ
(4) Ρόμβος
Α
ΔψΒ
Γ
179
• Η ταξινόμηση αυτή γίνεται και με το διάγραμμα του Venn.
Κυρτά
Τετράπλευρα
Θα αναφέρουμε εδώ μερικές γνωστές μας περιmώσεις , όπου
δύο γωνίες ω και φ είναι ίσες ( ω = φ) .
Τις περιmώσεις αυτές θα τις χρησιμοποιούμε για να αποδεικνύουμε

την ισότητα άλλων γωνιών ή την αλήθεια άλλων προτάσεων.
(α) Γωνίες που σχηματίζει η διχοτόμος

O~~~---
μιας γωνίας με τις πλευρές της γωνίας.
ψ
ω=φ.
(β) Ορθές γωνίες.

ω = φ.
ψ' (γ) Κατακορυφήν γωνίες.

ω= φ .
Χ'
180
Μαθηματι κ ά Α ' Γυμ ν ασ ίο υ
(δ) Α
Γωνίες της βάσης ισοσκελούς τριγώνου.
Lλ
ω=φ .
Β Γ
βάση
(ε) Οξείες ή αμβλείες γωνίες που σχηματίζονται

από την τομή των παράλληλων ευθειών
ε 1 και ε 2 με άλλη ευθεία ε .
6 = β=γ=δ και
ω =φ =χ =ψ.
A~ ____________~~B
t
(στ)
σ)
Οι απέναντι γωνίες παραλληλογράμμου .
ω = φ και
Ρ = σ.
Δ~L-------------~Γ
(jJ
(ζ) Δύο επίκεντρες γωνίες του ίδιου κύκλου ,
ή ίσως κύκλων που αντιστοιχούν σε ίσα τόξα .

τόξο ΑΒ = τόξο ΓΔ.
ω= φ. Γ
(η) Οι γωνίες της κάθε βάσης ισοσκελούς

τραπεζίου .
ω = φ και Ρ = σ .
Δ L..l._ _ _ _ _ _ _ _ _--.-:....ι.~ Γ
181
(θ) Οι παραπληρωματικές ή συμπληΡΙU,..αΤΙKές

γωνίες ίσων γωνιών είναι ίσες.
Αν ω = φ τότε β = σ και
αν 6. =β τότε γ = δ.
Β Στο διπλQl J σχήμα είναι ΑΟ = ΟΓ = 2 cm και

ΔΟ = ΟΒ =-, 3 cm.
Να βρεθεί το είδος του τετραπλεύρου ΑΒΓΔ.
Λύση-
Δ Αφού ΑΟ = ΟΓ = 2 cm και
ΔΟ = ΟΒ = 3cm
σημαίνει ότι οι διαγώνιοι του τετραπλεύρου ΑΒΓΔ διχοτομούνται.
Αυτό είναι μία από τις ιδιότητ ~ς του παραλληλογράμμου .
Άρα το τετράπλευρο ΑΒΓΔ ι.ίναι παραλληλόγραμμο .
• Αν σε παραλληλόγραμμο ΑΒΓ Δ , που οι διαγώνιοί του τέμνονται κά

θετα στο Ο , είναι ΑΟ = ΟΓ = 3cm και ΒΟ = ΟΔ = 12 cm θα μπα
ρούσΕ; να ήταν τετράγωνο ή , )('Iuβος ;
Α
Να αποδειχθεί ότι το διπλανό ωραλληλόγραμμο είναι ρόμβος.
Λύση:
Δ ~---+-τ---,--~ Β Στο τρίγωνο ΟΓΒ ισχύει
ω + 50 ο + 40 ο = 180 ·
ω + 90 · = 180 · Όι διαγώνιοι του είναι κάθετεςΙ
ω = 90 0
Γ
Άρα το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ είναι ρόμβος .
182
•
ι.

,,. ---------
-- 1
1. Στο διπλανό παραλληλόγραμμο να υπολογί

σετε τα ΟΒ και ΟΑ, αν είναι:
ΑΓ = 8 cm και ΔΒ = 10 cm .
Α ιςο--_ _ _ _ _ _ _"" Β
2. Στο διπλανό ορθογώνιο είναι :
ΑΓ = 12cm.
Να υπολογίσετε το ΟΒ .
Δ Γ
3. Να κατασκευάσετε παραλληλόγραμμο που οι διαγώνιοί του να έχουν μήκος 7 cm και 8 cm

και η οξεία γωνία που σχηματίζουν μεταξύ τους οι διαγώνιοι να είναι 40 ο .
4. Να κατασκευάσετε ρόμβο με διαγωνίους 5 cm και 8 cm.
5. Να κατασκευάσετε τετράγωνο, αν γνωρίζετε ότι η μία διαγώνιός του είναι 7 cm .
6. Να βρείτε το είδος του καθενός από τα πιο κάτω τετράπλευρα.
( α) (β) (γ) (δ)
-rJr zlJ;:;e
Β Ε
TDM Ν
-
Δ Κ Λ
Η Π
7. Να κάνετε δύο κύκλους με το ίδιο κέντρο Ο. Να φέρετε μια διάμετρο ΑΒ του ενός κύκλου
και μία διάμετρο ΓΔ του άλλου κύκλου , που να μη βρίσκονται πάνω στην ίδια ευθεία. Να
φέρετε τα ευθύγραμμα τμήματα ΑΓ, ΑΔ, ΒΓ, ΒΔ . Τι σχήμα είναι το ΑΓΒΔ; Να δικαιολο
γήσετε την απάντησή σας.
183
8. Το ΑΒΓΔ είναι ρόμβος .

Να υπολογίσετε τις γωνίες ω και φ. Β
Γ
9. Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές των πιο κάτω τετραπλεύρων ;
(α) ρόμβου -τετραγώνου
(β) ορθογωνίου - τετραγώνου
Ι2Ι
(γ) ρόμβου - ορθογωνίου.
10. Το ΑΒΓΔ είναι τετράγωνο.

Να υπολογίσετε τη γωνία ΒΔΑ.
Δ Γ
11. Να αποδείξετε ότι:

Αν ένα παραλληλόγραμμο έχει μια γωνία ορθή, τότε είναι ορθογώνιο.
184
Μαθηματικά Α ' Γυ vα σίου
1. Να αντιστοιχίσετε κάθε πρόταση της Α στήλης με τρίγωνα της Β στήλης.
Α στήλη Β στήλη
(α) Οι γωνίες του τριγώνου είναι 60 ο , 60 ο, 60 ο (ι) Ισόπλευρο
(β) Οι πλευρές του τριγώνου έχουν μήκη 6 cm, 7 cm , 6 cm (ιι) Ορθογώνιο
(γ) Οι δύο γωνίες του τριγώνου είναι 58 ο και 32 ο (ιιι) Ορθογώνιο και
ισοσκελές
(δ) Μια από τις εξωτερικές γωνίες του τριγώνου είναι 30 ο (ιν) Ισοσκελές
(ε) Οι πλευρές του τριγώνου έχουν μήκη 5 cm , 6 cm, 3 cm (ν) Οξυγώνιο
(στ) Δυο από τις εξωτερικές γωνίες του τριγώνου (νι) Σκαληνό
είναι 150 ο η κάθε μία
(ζ) Δύο από τις εξωτερικές γωνίες του τριγώνου (νιι) Αμβλυγώνιο και
είναι 135 ο η κάθε μία ισοσκελές
(νιιι) Αμβλυγώνιο
2. Να βρείτε ποιες από τις πιο κάτω προτάσεις είναι αληθείς και ποιες όχι.
(α) Το ισόπλευρο τρίγωνο είναι και ισογώνιο.
(β) Τ ο αμβλυγώνο τρίγωνο έχει τουλάχιστο μία αμβλεία γωνία.
(γ) Υπάρχουν ορθογώνια τρίγωνα που είναι και ισοσκελή .
(δ) Υπάρχουν οξυγώνια τρίγωνα που είναι και ισόπλευρα.
(ε) Δεν υπάρχει αμβλυγώνιο τρίγωνο που να είναι και ισοσκελές.
(στ) Τ ο ορθογώνιο τρίγωνο έχει μόνο μία ορθή γωνία .
(ζ) Το ισόπλευρο τρίγωνο μπορεί να είναι και σκαληνό .
185
Α
3. Στο διπλανό σχήμα, οι ευθείες ε 1 , ι:.: 2 ε
1
500
είναι παράλληλες. Να αποδείξετε ότι Β
ε
και οι ευθείες ε 2 , ε 3 είναι παράλληλες . 2
ε
3 Γ
4. Στο διπλανό σχήμα είναι ε 11 ζ .
Αν η διχοτόμος της εΑΒ .

Βψ η διχοτόμος της ΑΒζ'. ζ'
Να αποδείξετε ότι Αχ 11 Βψ .
Τι συμπεραίνετε ;
5. Το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές.

Χ
(ΑΒ = ΑΓ) .
Αχ είναι προέκταση της ΒΑ προς
Ψ
το μέρος του Α .
Αψ 11 ΒΓ .
Να αποδείξετε ότι ω = φ.
Τι είναι η Αψ για τη ΧΑΓ ; Β Γ
6. Στο διπλανό σχήμα είναι ε 1 11 ε 2 .

Αχ η διχοτόμος της γωνίας ΒΑε 1 .
Βψ η διχοτόμος της γωνίας ΑΒε 2 .
Να υπολογίσετε τη γωνία ω.
Τι παρατηρείτε ; Τι συμπεραίνετε ;
7. Στο διπλανό σχήμα είναι:

ζ
οψ η διχοτόμος της χ6ε.
Οζ η διχοτόμος της ε6χ'.
Να υπολογίσετε τη γωνία ω . Ψ
Τι παρατηρείτε ; Τι συμπεραίνετε;
Χ Χ'
186
---
8. Να υπολογίσετε τις γωνίες ω και

φ του τριγώνου ΑΚΒ.
9. Να γράψετε ένα κύκλο (ο, ρ) και μία διάμετρο του ΑΒ. Να πάρετε ένα σημείο Μ πάνω
στον κύκλο .
Να φέρετε τα ΜΑ, ΜΒ και Μα.
(α) Τι είδους τρίγωνα είναι τα τρίγωνα ΑΟΜ και ΜΟΒ ως προς τις πλευρές τους ;
(β) Να εξετάσετε με τη βοήθεια του γνώμονά σας τι είδους γωνία είναι η ΑΜΒ
(γ) Να αποδείξετε το συμπέρασμα που βρήκατε στην ερώτηση (β) .
Δ Α
10. Η ΑΜ είναι διάμεσος του Α Β Γ .
Επίσης ΑΜ = ΜΒ.
ως προς τις γωνίες του ;

Δ
Τι είδους τρίγωνο είναι το Α Β Γ

Β
fu Α
Μ Γ
11. Η ΒΕ είναι η διχοτόμος Β .

Η ΔΕ είναι παράλληλη της ΒΓ.
Να υπολογίσετε τις γωνίες Α και

Δ
ΓτουΑΒΓ . Β
12. Το τρίγωνο ΑΒΓ έχει Α = 420 και Β = 86 0. Οι διχοτόμοι ΑΔ και ΒΕ των

γωνιών Α και Β αντιστοίχως τέμνονται στο σημείο l. Να υπολογίσετε τη
γωνία ΑΓΖ .
187
' 13. Η μια γωνία ισοσκελούς τριγώνου είναι 64 ο . Να υπολογίσετε τις άλλες δύο γωνίες του.
Πόσες περιmώσεις υπάρχουν; Εργαστείτε στην κάθε περίmωση ξεχωριστά.
ι 14. Το ΑΒΓΔ είναι ορθογώνιο .

Να δικαιολογήσετε γιατί είναι και τετράγωνο .
Δ Γ
15_ Να κατασκευάσετε τετράγωνο ΑΒΓΔ με πλευρά 6 cm . Να σχεδιάσετε κύκλο με κέντρο το

Α και ακτίνα 5 cm. Ο κύκλος τέμνει την ΑΒ στο Ε και την ΑΔ στο l . Να φέρετε την κάθετη
πάνω στην ΑΒ στο Ε και την κάθετη πάνω στην ΑΔ στο l. Οι κάθετες αυτές τέμνονται στο
σημείο Η . Να αποδείξετε ότι το ΑΕΗΙ είναι τετράγωνο .
16. Ένα τετράπλευρο που έχει διαγωνίους δύο κάθετες διαμέτρους ενός κύκλου , είναι τε
τράγωνο ; Δικαιολογήστε την απάντησή σας .
17_ Το ΑΒΓΔ είναι τραπέζιο .
Είναι δυνατόν οι γωνίες ω και φ να εί

ναι και οι δύο οξείες ή και οι δύο αμ
Δ Γ
βλείες; Γιατί;
Ε
18. Το ΕΖΗΘ είναι ορθογώνιο.
Αν η διαγώνιός του ΕΗ σχηματίζει με
την πλευρά του ΘΗ γωνία 35 ο , να Ζ
Θ
υπολογίσετε τις άλλες γωνίες του που
σχηματίζουν οι διαγώνιοι με τις πλευ
ρέςτου ορθογωνίου. Η
19. Δίνεται το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ.

ΑΗΙΓΔ.
l~
Οι ΑΗ και ΒΓ όταν προεκταθούν τέ
μνονται στο Ε.
Αν η ΓιΞΗείναι 23 ο, να υπολογίσετε τα
Β Γ Ε
μέτρα των γωνιών που είναι σημειωμέ
νες στο σχήμα.
188
IIJ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ
ι:ι ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ο
1. Δυνάμεις φυσικών αριθμων και του μηδέν

• (ι) 2·3 · 5
(ιι) 2·5 · 3 · 3
(ιιι) 2 · 2 · 2·2
(ιν) 3 ·3
(ν) 5 ·5 ·5
Από τα πιο πάνω γινόμενα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα
γινόμενα που αποτελούνται από ίσους παράγοντες . Πχ τα γινό
μενα
(ιιι) 2 ·2 ·2 ·2
(ιν) 3 ·3
(ν) 5 ·5 ·5
• Το γινόμενο 2 . 2 . 2 . 2 αποτελείται από τέσσερις παράγοντες ίσους
με τον αριθμό 2. Γράφεται 24. Λέγεται δύναμη του δύο . Διαβάζεται
δύο στην τετάρτη ή τετάρτη δύναμη του δύο .
• Το γινόμενο 3·3 αποτελείται από δύο παράγοντες ίσους με τον

αριθμό 3. Λέγεται δύναμη του τρία. Γράφεται 32. Διαβάζεται τρία
στη δευτέρα ή δευτέρα δύναμη του τρία ή τρία στο τετράγωνο ή
το τετράγωνο του τρία .
[Ξ}
32 = το εμβαδόν του
τετραγώνου με πλευ
3
ρά 3 μονάδες.
3
189
6. ΔγΝΑΜΕΙΣ φγΣΙ'ΏΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ τογ ΜΗΔΕΝ - ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ φγΣικογ ΑΡΙΘΜογ ΣΤΟ ΣγΝΟΛΟ Ν ,
• Τ ο γινόμενο 5 . 5 . 5 αποτελείται από τρεις παράγοντες ίσους με
τον αριθμό 5. Λέγεται δύναμη του πέντε . Γράφεται 53. Διαβάζεται

πέντε στην τρίτη ή τρίτη δύναμη του πέντε ή πέντε στον κύβο ή ο
κύβος του πέντε.
5·5·5 = 9
9 =Ο όγκος του
κύβου με πλευρά
5 μονάδες,
• Γενικά το γινόμενο α . α .wα .. . •α γράφεται σύντομα αν .

•
ν παράγοντες
r-- - ---ι
3 . 3 . 3 . 3 ' 3 = 35
- 'W • Διαβάζεται «άλφα στη ν» ή «νιοστή δύναμη του άλφα».
Ι 5 παράγοντες
Αν πάρουμε τη δύναμη 56, τότε:
l χ.χ.χ.χ.χ.χ=χ6 Το 5 λέγεται βάση της δύναμης 56.

- -
6 παράγοντες Το 6 λέγεται εκθέτης της δύναμης 56.
δύναμη 'ΘεΚθέτης
α· α· α
.
...- α = αν Γενικά αν
βάση
Ο εκθέτης μιας δύναμης μας δείχνει πόσες φορές πρέπει να πολ
λαπλασιάσουμε τη βάση επί τον εαυτό της για να υπολογίσουμε τη

δύναμη. Επειδή όμως, ένα γινόμενο πρέπει να έχει τουλάχιστον δύο
όρους (παράγοντες), έτσι και ο εκθέτης μιας δύναμης πρέπει να εί
ναι ~ 2. Πολλές φορές όμως συναντούμε δυνάμεις με εκθέτη το 1

ή το Ο. Σ ' αυτές τις περιmώσεις είναι α = α και α = 1 Ο
1. (Οι απο
δείξεις τους θα γίνουν μετά τις ιδιότητες των δυνάμεων).
Η διαδικασία με την οποία από ένα αριθμό α βρίσκουμε τη νιοστή
του δύναμη αν, λέγι:;ται «ύψωση του α στη ν» . Πχ
Να υψωθεί το τρία στην πέμmη δύναμη σημαίνει: 35
Να υψωθεί το τρία στον εκθέτη 5 σημαίνει: 35.
190
Μαθ η ματικά Α ' Γ υμνασίου
Προσοχή!!! Πολλές φορές σuvxίζoυμε το 34 με το 3 . 4. Και στις

δύο περιmώσεις έχουμε τέσσερα τριάρια.
Δηλαδή 34 = 3 . 3 . 3 . 3 και 3.4 =3 + 3 + 3 + 3
Στη μια περίmωση όμως (34) πολλαπλασιάζουμε
τα τριάρια.
Στην άλλη περίmωση (3 ·4) προσθέτουμε τα τριά
ρια.
JI = 3·3·3·3, ενώ
ενώ 2' = 222·2 ·2 ο

ο
ο
Να γραφούν υπό μορφή δύναμης τα γινόμενα :
(α) 7 · 7·7 · 7 · 7 (β)χ . χ . χ . χ (γ) ψ2 . ψ3 (δ) 5 . 5 . 5 '" 5

- -
12 παράγοντες
Λύση
(α) 7 · 7 · 7 . 7 . 7 = 75
(β) χ . Χ . Χ . Χ =~
(γ) ψ 2 . ψ3 = (ψ . ψ) (ψ . ψ . ψ)
=ψ . ψ.ψ . ψ.ψ
= ψ5
(δ) 5 · 5·5 ... 5 = 512

- - .
12 ποράγοντες
Να υπολογιστούν οι δυνάμεις :
191
6. ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ - ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ,
ι\υση:
(ο) 25 =2 · 2 · 2 · 2 · 2 Γ ,
Β ρισκουμε το
,
γινομενο των
δ υο πρω' -
=4·2 · 2 · 2 των παραγόντων, το πολλαπλασιάζου
με με τον επόμενο παράγοντα και συ
= 8·2 · 2
νεχίζουμε έτσι , μέχρι τον τελευταίο
= 16 · 2 παράγοντα .
= 32
(β) 34 =3·3 · 3·3
= 81
(γ) 43 = 4·4 · 4
= 64
Πα ράδειγμα 3
Να υπολογιστεί
(α) το τετράγωνο του αριθμού 6 και
(β) ο κύβος του αριθμού 5.
Λύση:
(α) 62 = 6 · 6
= 36
(β) 53 = 5 . 5 . 5
= 125
Να γραφούν υπό μορφή δύναμης οι αριθμοί:
(α) 8 (β) 25 (γ) 1000
Λυση:
(α) 8 = 2 ·2 ·2
= 23
(β) 25 = 5 · 5
= 52
192
(γ) 1000 = 1Ο . 1Ο . 1Ο
= 103
Να γραφούν πιο σύντομα οι παραστάσεις:
(α) 5 + 5 + 5 + 5 (β) 2 · 2·2 · 2·2 (γ) Χ + Χ + Χ (δ) ψ . ψ. Ψ +Ψ +Ψ
Λύ ση'
(α) 5 +5 +5 +5 = 4 .5
(β) 2· 2 · 2 . 2 · 2 = 25
(γ) Χ +Χ+Χ= 3χ
(δ) ψ. ψ . Ψ +Ψ +Ψ = (ψ . ψ . ψ) + (ψ + ψ) Προηγείται ο πολλα
= ψ3 + 2ψ πλασιασμός
§ 2. Ειδικές περιπτώσεις
ι. Δυνάμεις του Ο
Σύμφωνα με τον ορισμό της δύναμης έχουμε:
02 = ο ·ο =ο
Γενικά ον = Ο . Ο . 0... 0 = ο
Άρα ον =Ο, νε Ν και ν ~ 2
11. Δυνάμεις του 1

12 = 1 . 1 = 1 13 =1.1.1=1 14 = 1 . 1 . 1 . 1 = 1
Γενικά 1ν = 1 . 1 . 1 .. . 1 = 1
Άρα 1ν = 1, νε Ν και ν ~ 2
193
6. ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ . ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣικογ ΑΡΙΘΜογ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ο
111. Δυνάμεις του 10
1()2 = 10 ·10 = 100 103 = 10 ·10·10 = 1000 104 = 10 ·10·10 ·10 = 10000
Γενικά 10v = 1000

- ... 0.
ν μηδενικά
Άρα 10 ν = 1000
-
... Ο,
.
ν ε Ν και ν ~ 2
ν μηδενικά
Για να υπολογίσουμε τη νιοστή δύναμη του 10, γράφουμε ν μηδε

νικά δεξιά του 1.
Μπορώ να συντομεύσω τη γραφή ή την

εκτέλεση πράξεων, αν χρησιμοποιήσω δυ
νάμεις του 10. Πχ
α) 1 000 000 = 10 6
β) 3000000= 3 ·1000000=3·106
γ) 52 000 000 = 52·10 6
= 10·106
= 10·10·10·10·10·10'10
= 107
§ 3. Προτεραιότητα των πράξεων

Οι πράξεις γίνονται με την εξής σειρά :
(α) Δυνάμεις (υπολογίζουμε τις δυνάμεις).

(β) Πολλαπλασιασμοί και διαιρέσεις.
(γ) Προσθέσεις και αφαιρέσεις.

Αν υπάρχουν πράξεις μέσα σε παρενθέσεις ή αγκύλες, τότε κάνου
με πρώτα τις πράξεις αυτές και μετά συνεχίζουμε με την προηγού
μενη σειρά.
194
Μαθηματικά Α' Γ υ μ νασίου
Να γίνο υν οι πράξεις :
(α) 3 · 24 (β) (3 + 2)3 (δ) 103 - (4·5)2 + (9 - 8)5
Λύση:
(α) 3·24 = 3 . (2 · 2·2·2) Πρώτα υπολογίζουμε τη δύναμη.
= 3 · 16 Κάνουμε τον πολλαπλασιασμό.
= 48
Κάνουμε την πράξη μέσα στην παρένθεση.
(β) (3 + 2)3 = 53 = 5 . 5 . 5
Υπολογίζουμε τη δύνομη.
= 125
(γ) 33 + 23 = 27 + 8 Ι Πρώτα υπολογίζουμε τις δυνάμεις.
Ι Κάνουμε την πρόσθεση .
= 35
(δ) 103- (4 · 5)2 + (9 - 8) 5 = 103- 202 + 15 Ι Κάνουμε τις πράξεις μέσα στις παρενθέσεις,
= 1000 - 400 + 1 Ι Υπολογίζουμε τις δυνάμεις,
= 600 +1 Κάνου με τις πράξεις .
= 601
---------
αρ 'δε γμ α
Αν Χ =2 και Ψ = 5, να υπολογιστεί
η αριθμητική τιμή της παράστασης :
Α = ψ2 + χ3 - 2χψ
ΙΙύσl1'
Α = ψ2 + χ - 2χψ
3
= 52 + 23 - 2 . 2 . 5
= 25 + 8-20
Ι AVΤΙKαθιστoύμε Ψ =:- 5, χ=: 2.
= 33-20
= 13
Ι Υπολογίζουμε τις δυνάμει ς.
Κάνουμε τις πράξεις.
l
195
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν
6. •
ο
ΑΣΚΗΣΕΙΣ . ο
. . .
1. Να γράψετε υπό μορφή δύναμης τα γινόμενα:
(α)2 ·2 ·2·2 (β) 1.- 1 ·1 .. .j (γ) ο· ο · Ο (δ) 1Ο . 1Ο . 1Ο . 1Ο . 1Ο

18 παρόΎovτες
(ε) 3 · 3·3 · 3 (στ) χ3 . Χ .χ
2. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τα τετράγωνα των αριθμών.
Ι :,1 12131415136617181911 111 1121 Ο

3. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους κύβους των αριθμών.
Ι :' Ι Ο Ι 1 2 1 3 1 4 1 5 1 6 1 7 1 8 191 10 111 Ι

4. Να υψώσετε τους αριθμούς Ο, 1,2, 3,4 στην τετάρτη δύναμη .
5. Να υπολογίσετε τις δυνάμεις :
(ε) 109
6. Να γράψετε υπό μορφή δύναμης τους αριθμούς :
(α) 49 (β) 8 (γ) 9 (δ) 100
(ε) 125 (στ) 1 000000 (η) 32 (θ) 121
7. Να βρείτε τις προτάσεις που είναι ορθές .
(α)1 7 =7 (β) (7 + 3)2 = 100 (γ) (5-4)2 = 52-42 (δ) 23 =6

(ε) 23 = 32 (στ) (3·4)2 = 122 (ζ) 5· 22 = 102 (η) 34 = 81
(θ) 62: 22 = 9
196
8. Ποιου αριθμού το τετράγωνο είναι 81 ;
9. Ποιου αριθμού ο κύβος είναι 64;
10. Να συγκρίνετε τους αριθμούς 2 ·105 και 8 . 104.
11. Η ακτίνα του πλανήτη Πλούτωνα είναι 3 . 106 m. Πόσα km είναι;
12. Να γράψετε σε συντομία τις παραστάσεις:
(α) Χ . Χ . Χ . Χ . Χ . Χ . Χ (β) Ψ +Ψ+Ψ+Ψ +Ψ (γ) χ +χ +χ+ ψ .ψ .ψ .ψ .ψ
13. Να υπολογίσετε τις παραστάσεις:
(α) 52 + 72 (β) (3 + 2)2 + 43

(δ)4 3 - 2 2 . 23+ 1 (ε) 2 (22-1) + 102 (στ) [4 + (3 - 2) Ί]3 + (111-110)2
14. Αν Χ = 3 και Ψ = 2, να υπολογίσετε την αριθμητική τιμή των παραστάσεων :
(β) (χ + ψ) 2 (γ) χ2 + 2χψ _ ψ2

(στ) ψ3 + χ2 ψ3 - 2ψ2 χ
Η πολυκατοικία έχει 1Ο ορόφους.

Κάθε όροφος έχει 1Ο διαμερίσματα .
. - ".--:: ~-= .
Κάθε διαμέρισμα έχει 1Ο δωμάτια .
• Πόσα είναι όλα τα διαμερίσματα ;
• Πόσα είναι όλα τα δωμάτια;
197
6. ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ • ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν α
§ 4. Ιδιότητες των δυνάμεων

• Ας δούμε τα εξής παραδείγματα :
Παράδει,~α 1
Να βρεθούντα γινόμενα :
Λύπη'
(α) 72·76 = (7 . 7) (7 · 7·7·7·7·7) Δηλαδή 72. 76 = 72~6 =7al

----~
=7 · 7·7 · 7·7 · 7 · 7·7
= 78
(β) 33. 34 = (3 . 3 . 3) (3 . 3 . 3 . 3)
=3 · 3·3·3·3·3·3
= 37
Γενικά α μ • α ν =α μ + ν όπου α Ε Να και μ, ν Ε Ν
Άρα Για να πολλαπλασιάσουμε δυνάμεις που έχουν την ίδια βά

Ι ση, σχηματίζουμε μία νέα δύναμη με την ίδια βάση και εΚθέ- 1
Ι τη το άθροισμα των εκθετών. .
π ι]~εl α 2
Να βρεθούν τα πηλίκα:
ι'ύση:
1 1
Δηλαδή 55: 52 = 55-2 =53
(α) 55: 52 = 55 = 5 ' 5 ' 5' 5 ' 5 = 53
52 5.5
11
1 1 1 1 1
(β) 37: 35 = 37 = 3 .3'3'3 ' 3 ' 3'3 = 32
35 :5'3 ' 3 ·3'3
11 1 1 1
198
Γενικά α μ : αν =α μ - ν όπου α, μ, ν ΕΞ Ν και μ >Ν
Άρα Για να διαιρέσουμε δυνάμεις που έχουν την ίδια βάση, σχη
ματίζουμε μία νέα δύναμη με την ίδια βάση και εκθέτη τη δια
φορά του εκθέτη του διαιρέτη από τον εκθέτη του διαιρετέου.
Παρατηρήσεις :
• Τι κάνουμε όταν έχουμε τη διαίρεση 56 : 58 αφού 6 < 8;
Έχουμε:
111111
56:58=56= ,5.,5.,5.,5.,5.,5 1 ο
58 g·,5·,5 ·,5 ·,5·,5·5·5 52 ο
j ~O
111111
• Τι κάνουμε όταν έχουμε τη διαίρεση 75: 75 αφού 5 = 5;
1 1 1 1 1
75 : 75 = 75 = ;{ .;r .;{ .;r .;{ = 1
75 ;:r.;:r.;r .;{ .;r
1 1 1 1 1
Να βρεθούν οι δυνάμεις:
Λύση:
(α) (58)3 = 58 . 58 . 58 Δηλαδή (58)3 = 58'3 = 524

= 524
(β) (32)5 = 32 . 32 . 32 . 32 . 32
Δηλαδή (32)5 = 32'5 = 310
= 310
(γ) (73)3 = 73. 73 . 73 Δηλαδή (73)3 = 73'3 = 79

= 79
199
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν
6. - ο
-- -
Άρα Για να υψώσουμε μία δύναμη σε ένα εκθέτη, σχηματίζουμε

μία νέα δύναμη με την ίδια βάση και εκθέτη το γινόμενο των
εκθετών.
Σημείωσπ '
Οι ιδιότητες που αναφέραμε πιο πάνω είναι
α μ · αν = αμ + ν
α μ : αν = αμ - ν
(αμ)ν = α μν
και τις χρησιμοποιούμε σε δυνάμεις που έχουν την ίδια βάση.
Δηλαδή δεν μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε στις περιmώσεις ,

23 . 54 ή
78·33
.. .. ..... (γιατί;)
§ 5. Δυνάμεις με εκθέτη 1 και εκθέτη Ο

Ι. Δυνάμεις μ ε εκθετη 1
Μπορούμε να βρούμε το πηλίκο της διαίρεσης 37 : 36 με δύο τρόπους.
1QQρόπC&.
Διαίρεση δυνάμεων που έχουν την ίδια βάση.
111111
37:36=37 = ,3",3",3",3',3',3"3 =3
36 ,3'.,3'.,3 .,3 .,3.,3
111111
Αφού και στους δύο τρόπους κάναμε την ίδια διαίρεση, θα πρέπει τα
πηλίκα που βρήκαμε να είναι ίσα.
Δηλαδή 31 = 3
200
Γενικά
11. Δυνάμεις με εκθέτη Ο

Μπορούμε να βρούμε το πηλίκο της διαίρεσης 35 : 35 με δύο τρόπους ,
1ος Ίf2όπgς:
35 : 35 = 35- 5 = 30
1 1 1 1 1
35 : 35 = 35 = ;3".3'3".3'.3 = 1
35 .3 ',3 ';3 ';3 ',3
1 1 1 1 1
Αφού και σroυς δύο τρόπους κάναμε την ίδια διαίρεση, θα πρέπει τα
πηλίκα που βρήκαμε να είναι ίσα,
Δηλαδή 30 = 1
Γενικά α Ο =1, α ε Ν
Να γραφούν σε μορφή μιας δύναμης οι παρασrάσεις:
Λύση.
(α) 210,28 = 210 +8 Ιδιότητα του πολλαπλασιασμού δυνάμεων.
= 218
(β) 57, 5 ' 56 = 57+1+6 Ι Ιδιότητα του πολλαπλασιασμού δυνάμεων. Ι
= 514 I Μάθαμε ότι 51 = 5. Ι
(γ) 71 0: 78 = 710 - 8
Ιδιότητα της διαίρεσης δυνάμεων. ~
= 72 Ι
(δ) (37)4 = 37 ' 4
Γ
Ύψωση δύναμης σε εκθέτη.
= 328
201
6. ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ • ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ο
Να γραφεί σε μορφή μιας δύναμης η παράσταση (38·32· 3) : 34.
Λύση:
(38 . 32 . 3) : 34 = 38+ 2+ 1 : 34 Ιδιότητα του πολλαπλασιασμού στην
= 311 : 34 παρένθεση .
Ιδιότητα της διαίρεσης.

= 37
Να γραφεί σε μορφή δύναμης το γινόμενο 4 · 8 . 32.
Λύση:
4 . 8 . 32 = 22 . 23 . 25 Γράφουμε τoυ~παράγoντες 4, 8, 32 σε μορφή δύ

= 22+3 + 5 ναμης . Δηλαδή 4 = 22, 8 = 23, 32 = 25.
= 210 Ακολουθούμε τη γνωστή διαδικασία.
Να γραφεί σε δύναμη ενός αριθμού η παράσταση 34. 93.
Λύση:
34 . 93 = 34 . (32)3 Γράφουμε τον αριθμό 9 σε μορφή δύναμης.
= 34. 323 Δηλαδή 9 =32.

Εφαρμόζουμε τις κατάλληλες ιδιότητες.
= 34 · 36
= 31 0
202
Να βρεθεί το Χ, ώστε να είναι ορθές οι ισότητες .
Λύση:
(α) 23 . 25 . 2Χ = 21 5
ή 23+5 + χ = 215
Δηλαδή 3 + 5 + Χ = 15
αν αΧ = α Ψ
Άρα Χ = 7
τότε Χ = ψι
(β) (5ψ = 510 ο
ο
ή5 Χ5
=5 1Ο
ο
Δηλαδή χ . 5 = 1Ο
Άρα Χ = 2
(γ) 31 0 : 3Χ = 3 7
ή 3 1Ο - χ = 37
Δηλαδή 10 - χ = 7
Άρα Χ = 3
203
6 . ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ - ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν,
ΑΣΚΗΣΕΙΣ -. . '. .
1. Να γράψετε τις παραστάσεις σε μορφή μιας δύναμης:
(α) 27 ·25 (β) 53·59·5 (γ) 310 : 35 (δ) (78)5
(ε) Χ . χ2 . χ9 (στ) (52) 1 (ζ) 212: 212 (η) (50) 1
(θ) (χ3 )5 (ι) 5: 56 (ια) χ 1Ο : χΟ (ιβ) 35·36·30
(α)χ2 . (χ3 )5 (β) (59: 5ψ (γ) (32·3 · 39): 38
(δ) (26)3 : 210 (ε) (56·5)7 (στ) (23)0 . (25) 1 . (26)2
(ζ) 54 . 52 . (53)3 (η) (3ψ: 38 (θ) (χ9 : χ8 )3 : Χ
3. Να βρείτε το χ, ώστε να είναι ορθές οι ισότητες:
(α) 5 Χ . 5 . 56 = 514 (β) (3ψ = 315 (γ) (78) Χ =1

(δ) 6 Χ : 66 = 66 (ε) (2ψ = 28·24 (στ) (38. 3 Χ) : 34 = 35
(α) 25·4 (β) 37 · 3·39 (γ) 43 · 85 ·2
(δ) 35: 27 (ε) 162 . (26)3 (στ) (94. 275) : 32
5. Να υπολογίσετε το Χ αν (25)Χ . 26 = 221.
6. Αν το Χ Ε Ν ο και 28 : 2Χ < 3, να βρείτε τις τιμές που μπορεί να πάρει το χ.
(α) (58 : 56) + 40 - (312: 310) (β) 8' 90 - (54 : 54)6 + (3 + 2) 1

(γ) 45: 28 + 3· (107: 105)- 1 (δ) (3·274): (10-1)6
204
Μαθηματικά Α ' Γυμν α σί ο υ
Ας πάρουμε ένα σύνολο Α
Μάθαμε ότι ο πληθικός αριθμός ενός συνόλου συμβολίζεται με ν.
Αν ν(Α) = 1, τότε ο αριθμός των υποσυνόλων του Α είναι 2.
Αν ν(Α) = 2, τότε» » » »» » 4.
Αν ν(Α) = 3, τότε » » » »» » 8.
Αν ν(Α) = 10, μπορείς να βρεις ποιος είναι ο αριθμός των υποσυνόλων του συνόλου Α ;
Μήπως θα σε βοηθούσαν οι δυνάμεις φυσικών αριθμών για να το βρεις πιο εύκολα ;
205
6. ΔΥΝΑΜΙΟIΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ • ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν α
§ 6. Τετραγωνική ρίζα στο σύνολο Ν ο

• Αν πολλαπλασιάσουμε τον αριθμό 3 με τον εαυτό του θα βρούμε
τον αριθμό 9.
Δηλαδή 3 . 3 = 9
Τότε λέμε ότι ο αριθμός 3 είναι η τετραγωνική ρίζα του αριθμού 9.
Για να γράψουμε «τετραγωνική ρίζα» χρησιμοποιούμε το
σύμβολο Ι- .
Γράφουμε : 19 = 3
Διαβάζουμε : Η τετραγωνική ρίζα του 9 είναι το 3.
Γενικά: Ja = β αν β . β = α ή β2 = α .
Άρα Τετραγωνική ρίζα ενός φυσικού αριθμού α είναι ένας άλλος

φυσικός αριθμός β που, όταν πολλαπλασιαστεί με τον εαυ
τό του , μας δίνε ι τον αριθμό α.
Παραδείγματα
(α) 14 = 2 διότι 2·2 = 4 ή 22 = 4
( β) 1ι16 = 4 διότι 4· 4 = 16 ή 42 = 16
(γ) Ι1 = 1 διότι 1. 1= 1 ή 12 = 1
(δ) 1900 = 30 διότι 30 · 30 = 900 ή 302 = 900
• Για να βρούμε την τετραγωνική ρίζα του 8, δοκιμάζουμε διάφορους

αριθμούς: Πχ
22 = 4
32 = 9
Παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει φυσικός αριθμός που όταν υψωθεί
στο τετράγωνο θα μας δώσει το 8. Δηλαδή η J8 δεν είναι φυσι

κός αριθμός . Για τους αριθμούς αυτούς θα μιλήσουμε σε άλλη τά-
ξη.
206
_ _ _ _~ _ _ _ _ _ _._ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _M_
α_θη_"_
ματιKά Α ' Γυμνασίου
• Οι αριθμοί των οποίων η τετραγωνική ρίζα είναι φυσικός αριθμός

λέγονται τέλεια τετράγωνα. Πχ
Οι αριθμοί Ο, 1,4,9, 16,25,36, ... είναι τέλεια τετράγωνα.
Να υπολογιστεί η J25 =-16.
Λύση:
1'15-16 =.f9 Κάνουμε την αφαίρεση .
=3 Η τετραγωνική ρίζα του 9
Π α ρά δειγμα 2
Αν α = 6 και β = 8, να υπολογιστεί η Jα 2
+ β2.
Λυση:
[02 +β2 = ) 62 +82 AVΤΙKαθιστOύμε α = 6, β = 8.

Υπολογίζουμε τις δυνάμεις.
= ΙΜ + 64
Κάνουμε την πρόσθεση.
= /1Μ
Η τετραγωνική ρίζα του 100.
= 10
Να εξεταστεί αν είναι αληθείς οι ισότητες:
(α) 19 + 16 = 19 + f1 β (β) f169 - 144 = f169 - J144
σ , β Ε Να
Λύση :
(α) ff+ 16 = JΊ5 = 5 (α' μέλος)

J9 + f1 6 = 3 + 4 = 7 (β' μέλος)
Παρατηρούμε ότι α' μέλος '* β' μέλος.
Άρα η ισότητα δεν είναι αληθής .
- ---------------- 207
~ . ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ - ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ..!ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Να
(β) J 169-=- 144 =125 = 5 (α' μέλος)

/ 169 - 1144 = 13 - 12 = 1 (β' μέλος) .
Παρατηρούμε ότι α' μέλος ::F β' μέλος .
Άρα η ισότητα δεν είναι αληθής.

Αν Χ = 4 και Ψ = 3, να εξεταστεί αν είναι αληθής η ισότητα
fX2_ljl = JX2
- ΥΓψ2.
Λύση:
Θέλουμε να εξετάσουμε αν τα δύο μέλη της ισότητc.ς
fX2 - ψ2 = JX2- Jψ2 είναι ίσα. Εργαζόμαστε με το

κάθε μέλος χωριστά.
Έχουμε:
α' μέλος: fX2 _ ψ2 = ) 42_32 Αντικαθιστούμε Χ = 4, Ψ = 3.

Υπολογίζουμε τις δυνάμεις.
= Jl6=-9 Κάνουμε την αφαίρεση
=J!
β' μέλος: Γχ2 - Jψ2 =/ 4'2 _ /~} Αντικαθιστούμε Χ = 4, Ψ = 3.
Υπολογίζουμε τις δυνάμεις .
= JT6 - J9 Υπολογίζουμε τις τετραγωνι
== 4 - 3 κές ρίζες.
Κάνοιιμ_ε την α!l!αiοεσ-'l.
= 1
Δηλαδή α' μέλος = J! και
β' μέλος == 1 Ι Συγκρίνουμε τα δύο μέλη

Επομένως α' μέλος *- β ' μέλος.
Άρα δεν ισχύει η ισότητα JX 2

- ψ2 = Γχ2 - Jψ2,
αν Χ = 4 και Ψ == 3.
Σημείωση:
Άραγε η πιο πάνω ισότητα ισχύει, αν δώσετε άλλες τιμές στα Χ και Ψ;
Όχι βέβαια! Μπορείτε να δοκιμάσετε, αρκεί X::F Ψ και χ, ψ::F ο.
208
Μαθηματικ ά Α ' Γυμνασίου
•
L
r
!
~
Ι
1. Να υπολογίσετε τα πιο κάτω:
,~
( α) J25 (β) ) 10000 (γ) 164 (δ) 1121
(ε) J49 (στ) !Ο (ζ) ) ΒΤ (η ) / 400
2. Να υπολογίσετε τα πιο κάτω :
(α) !9 + 16 (β) 1100 - 64- (γ) /4~5
t (δ) ιg.-16 (ε) J1Oδ. 64 (στ) 1 82
;
i
3. Αν Χ -= 1Ο και Ψ = 8, να υπολογίσετε την JX2 _ψ 2
.
f 4. Αν Χ =3 και Ψ = 4, να υπολογίσετε την lχ 2 + ψ2 ,

5. Αν α = 13 και β = 4, να υπολογίσετε την {α 2--=-β2 ,
6. Αν α = 5 και β = 12 και γ= 13, να εξετάσετε αν ισχύει η ισότητα: Γa2+β2 = j y2,

7. Αν Χ =5 και Ψ = 4, να εξετάσετε αν ισχύουν οι ισότητες:
(α) ΙΧ9 =ΧΨ (β) j χ 2 ± ψ 2 = χ ± ψ
(γ) J(Χ + Ψ) 2 = Χ+Ψ (δ) ΙΧ2ψ4 = Χ ψ 2
209
6. ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝ - ΤΕΤΡΑΓΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Να
1. Να γράψετε σε μορφή δύναμης τα πιο κάτω:
(αΙ4 . 4 ... ι:: (β) 125 (γ) 2·4·8 (δ) α· α· α: α

10 παρ6yovτες
2. Να υπολογίσετε τις δυνάμεις :
(α) 17 (β) 08 (γ) 12°
(δ) 2531 . 253° (ε) [(46 + 18) : 64]20 (στ) (3 · 7 + 25 . 10 - 15 : 3)°

3. Να βάλετε σε κύκλο την ορθή απάντηση:
(α) Το 23 ισούται με: (ι) 6 (ιι) 8 (ιιι) 23 (ιν) 9
(β) Το α 3 σημαίνει: (ι) 3α (ιι) α +α+α (ιιι) α . α· α (ιν) 3

Q
4. Να γράψετε σε μορφή μίας δύναμης τις παραστάσεις:
(α) (33)4 (β) (56)0 (γ) 23·4 (δ) 32·272'81 . (90)4

(ε) (35. 34 . 36 . 3) : (32)4 (στ) 23 ·42: 8 (ζ) (ω 3 . ω· ω 5 )2: ω 14
5. Να βάλετε τους κατάλληλους αριθμούς στα τετραγωνάκια ώστε να ισχύουν οι ισότητες:
(α) (23 . iJ ) : 25 = 4 (γ) 3 ιJ : 81 = 9

(δ) (25)0 . 162 = 212. 64 (ε) 38:(34)0 =1 (στ) 5·25·125=5 U
(ζ)(2 3 . 34 . 45) 0 = 112
6. Να βρείτε την αριθμητική τιμή των παραστάσεων:
(α)χ2 + 2χψ + ψ2 αν Χ = 5 και Ψ = 3.
(β)2χ3 ψ + 10 (7χ-4ψ)4 _ 8χ2ψ : (12χ) αν Χ = 2 και Ψ = 3.
(α) 5 · 24 + 3· (42 - 50) - 37: 35 (β) (3 + 4) 2- 55 : 53 + 32 . 60
(γ) 49 - 5 . 22 + 32 : (7 - 5) 3 + (9 . 2 - 24 : 3) . 102 (δ) 43: 4 + (22)2 - 3 . 32
210
11 ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΚΑΙ ΕΜΒΑΔΟΝ
Πώς ξεκίνησε η Γεωμετρία των επιφανειών;
Η λέξη Γεωμετρία όπως αναφέρει και ο Ηρόδοτος σημαίνει «μέτρηση

της γης». Όλοι ξέρουμε πως στην αρχαία Αίγυmο οι πλήμμυρες του
Νείλου έγιναν αφορμή να αναmυχθεί η Γεωμετρία . Οι πλήμμυρες
εξανάγκασαν τους κατοίκους της περιοχής γύρω από το Νείλο για
να ξαναβρούν τα όρια των χωραφιών τους , να βρουν τρόπους να με
τρούν τις επιφάνειες και να κατανοούν τα γεωμετρικά σχήματα .
lΊ
/~.Ci*'(~\'; ;,:ι ~ ~",: (-~ r:,
' If!!!!)f!,\,'" ':ΙΙ ,~{!~~~;'J~: 'ί~~~ ;X~,r /rν
Ι _~
( i: kJ'~, . ~. "J :, f.ijf'\ ~!\ ~{~
~ ~!ύ~ _,-\',ζ~Άλ
\\\ \I, I:t:. f\'n~"' II -;'--:-,:;~'
~. , (?;"
1f-'4!~"~\-- - -1\f jι~/.'~ ~:'
Ι
-7 ~ .----1
Ι /~ ~ .~ ι
\ \ ,1
/fi\'v· ~:;:",',~,,)~l:;Ι jt"""';",;'
It
"ι '-"ι-ι.'~} ~ J.I;:3
' ;\; .:\ " 11 "'lγΑ f, 'ι ~ , ι\ /. μ- ι ~
"" ~ ",,'ιΌ "i-\;,,', ,'Ι';γ\'!ψ ' ';i,IΙ,I,',U'.%ιf\")j~Ι5;':
1
:1,'1' ( . '\ , !~,,,,.,\ J :'(/'

, γ !'-,' ι-r,',:\\\-'Ι>·ν;.w. :, {\'~'.;! ~'\ \";:! r'\'\;~~ ''. l ., '
\ ' ,: ! .<. μ, \ ,':»; ,,: r ' Ι,:' :.;~~ /~~I;' l,J\ "~ .I ',1 ,,' ( \ \ , ." '; γ/ :ο:. ',ι' ,γ-), Ά ' I Άι'
, Ι~
JI-. ' , ", ,Ι Υ" ι Ι:,'\.>Ί 'ν ι/ι ''Ί\' ;/1\ Ι ' Ιι \' ί
ι '\ 'ι
/ \"", ,
! '\' !'. ' ,, - \
,~-
ι \ • Χ' :;.. .-~
Ι "\ ' .' , ," , ' '; 'ι\, ι" ι ,
!, ; ιl; " : "! ; ;' i {ι Ί \'~ , , l \\
'-=
\ \_' ./
,~, ', ~"
\.; '-
,..::::s L:,. , '
:
,Ι~ . ',::,=
Τοιχογραφία στην αρχαία Αίγυmο
Πώς επηρέασαν την Τέχνη τα γεωμετρικά σχήματα ;

Η Γεωμετρία έχει επηρεάσει και τη ζωγραφική και τη διακοσμητική .
Μετά το 1100 π.χ. ακολουθεί μία περίοδος τεσσάρων αιώνων που
στην ιστορία της τέχνης ονομάζεται γεωμετρική εποχή . Κυρίαρχο
στοιχείο στη διακόσμηση είναι τα γεωμετρικά σχήματα.
Η Γεωμετρική περίοδος θεωρείται ως η αρχή τη" cλληνικής τέχνης .
~
/(1
(':,; r--::;-"-', -~"
f!i-~\:;(
~\,~g,~j \~ /
i
)=τ.'" ;'.
,C;~;~C~~;{I:
~5)j)5J~5H
~~-~. "ΥΥν,., ....

~
~ .~ Cί
®@®
77207770720 1ω
Αγγεία και διακοσμήσεις της Γεωμετρικής περιόδου

------- - - ---- -----
211
7. ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΣ ΚΑΙ ΕΜΒΑΔΟΝ
Περίμετρος
Για να υπολογίσουμε πόσο σύρμα χρειαζόμαστε για να

. - - - - - --- -- - -- - - -- -- -- -----.- - - ---- περιφράξουμε το διπλανό χωράφι πρέπει να μετρή
...
σουμε την περίμετρό του .
,
Η περίμετρος είναι το μήκος της γραμμής που περι
10 m: βάλλει το χωράφι Δηλαδή η περίμετρος του χωραφιού
είναι:
1Ο m + 16 m + 1Ο m + 16 m = 52 m
16 m
Εμβαδόν
1 ·, .......... Για να βρούμε πόσο χαλί χρειαζόμαστε για να καλύψουμε το πάτωμα

του διπλανού δωματίου πρέπει να μετρήσουμε την επιφάνειά του. Για
4m - --- -,-- ----,----- -- - - - --- - - να μετρήσουμε μία επιφάνεια τη συγκρίνουμε με μία άλλη την οποία
j π;;; Ά .....
παίρνουμε ως μονάδα μέτρησης των επιφανειών. Ο αριθμός των μο
νάδων που προκύmει από τη σύγκριση αυτή λέγεται εμβαδόν της
επιφάνειας .
- - - 5m
Ως μονάδα μέτρησης εμβαδού παίρνουμε συνήθως τετράγωνο με
πλευρά 1 m ή με πλευρά πολλαπλάσιο ή υποδιαίρεση του μέτρου .
Δηλαδή το εμβαδόν του πιο πάνω πατώματος του δωματίου είναι :
4 m . 5 m = 20 m2 .
30m
§ 1. Περίμετρος
Θέλουμε να περιφράξουμε το χωράφι του διπλανού σχή-
ματος. Για να υπολογίσουμε πόσο σύρμα θα χρειαστούμε
για την περίφραξη πρέπει να βρούμε το μήκος της γραμ
μής που το περιβάλλει
64 m
212
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _Μ_α_θ_η......μ_
αΤ_ιΚά Α ' Γυμ ν ασ ί ου
Άρα
Περίμετρος ενός σχήματος είναι το

/0--
,
,,
---------',,,
.,
\ ....... _--_ ......... . . '~
μήκος της γραμμής που το περιβάλλει.
,," ,,
, '
,, ''
: \
Έτσι έχουμε :
,__, ___ _ ____" ,
ι
~
Περίμετρος χωραφιού = 30 + 45 + 64 + 40
= 179
ή Π = 179 m
Θα χρειαστούμε για την περίφραξη του χωραφιού 179 m σύρμα .
π,. ' '''~Ύ'']
Να βρείτε την περίμετρο των πιο κάτω πολυγώνων.
(ο) (β) (γ)

8cm
D'4m 24m
Δ 12dm
(α) Π = 24 + 14 + 24 + 14 Το πολύγωνο είναι ορθογώνιο και

= 76 ::::> Π = 76m έχει τις απέναντι πλευρές του ίσες .
...J
(β) Π = 12 + 12 + 12 Το πολύγωνο είναι ισόπλευρο τρί
= 36 ::::> Π = 36dm γωνο και έχει τις πλευρές του ίσες.
(γ) Π = 8 + 8 + 14 + 3 + 3 Οι πλευρές που είναι σημειωμένες

= 36 ::::> Π = 36cm με το ίδιο σημάδι είναι ίσες.
213
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε την περίμετρο των πιο κάτω σχημάτων.
(ο) (β)
Γ
8dm~m
Κ Λ
Α 6dm Β
060m
1\ 18 cm Μ
(γ) (δ)
ΠΟ
32mm Ε
16m 34mO~mm
Θ Η 26 mm
Τ Σ 24 mm
1cm
2. Να βρείτε την περίμετρο του

διπλανού σκιασμένου σχήμα
τοςσεcm.
3. Θέλουμε να περιφράξουμε με σύρμα ένα χωράφι σχήματος ορθογωνίου με διαστάσεις

120 m και 60 m.
Πόσο θα στοιχίσει η περίφραξη αν κάθε m του σύρματος στοιχίζει € 2;
214
§ 2. Έννοια του εμβαδού

τ α πιο κάτω έξι γράμματα έχουν σχεδιαστεί πάνω σε τετραγωνισμέ
νοχαρτί.
Θέλουμε να μετρήσουμε την επιφάνεια που περικλείει η κλειστή

γραμμή γύρω από το κάθε γράμμα, δηλαδή θέλουμε να βρούμε το
εμβαδόν του κάθε γράμματος χρησιμοποιώντας ως μονάδα μέτρη
σης ένα τετραγωνάκι.
1
11 Ι Λ \
11
1\
\ " /
/'
ι
V' .......
........
\
l\
/
Ι \ \ J
Ι Ι \ \ \ Ι'.. ./ V
"- ,/
Μετρώντας τα τετραγωνάκια βρίσκουμε ότι το εμβαδόν του γράμ

ματος Ε είναι 15 τετραγωνάκια.
• Ας δοκιμάσουμε να μετρήσουμε το εμβαδόν του γράμματος Ρ .
(1) Μετρούμε τα τετραγωνάκια και βρίσκουμε 15.

(2) Αφαιρούμε τα τετραγωνάκια που έχουν αριθμούς 9 και 1Ο .
(3) Άρα το εμβαδόν του γράμματος Ρ είναι :
15 τετραγωνάκια - 2 τετραγωνάκια = 13 τετραγωνάκια (κατά

προσέγγιση) .
215
1. Στο σχήμα της προηγούμενης σελίδας §2 να βρείτε το εμβαδόν του
(α) γράμματος Η
(β) γρόμματος Τ.
2. Να βρείτε τα πιο κάτω εμβαδά σε τετραγωνάκια .
(ο) ( β)
1/
V
(γ)
V~
/ ~ (δ)
//
"""" /
216
~ ημ α ΤΙ K ά Α ' Γυμ ν α σίο υ
Οι Κινέζοι ε ίχαν αναmύξει σε μεγάλο βαθμό τη γεωμετρία των εμβα

δών . Στηριζόμενοι στη θεωρία των εμβαδών είχαν ανακαλύψε ι διά
φορα παιγνίδια. Ένα από τα παιγνίδια αυτά είναι το πανάρχαιο παι
γνίδι τανγκράμ.
Ας κατασκευάσουμε το δικό μας τανγκράμ.

~ 1 /
~V
Σε χαρτόνι σχεδιάστε ένα τετράγωνο όπως το διπλανό ( Μπορε ί
~
"'2'"
"/ ~ 3
να γ ίνει σε μεγαλύτερο μέγεθος) .

7 ~/ 4
""
f---
Κόψετε τις 7 αριθμημένες επιφάνειες . Συνδυάζοντας κατάλληλα
τις επιφάνειες αυτές και χρησιμοποιώντας και τις 7 επιφάνειες
V~ 5
V
κάθε φορά σχηματίστε φιγούρες όπως οι πιο κάτω ή και άλλες
δικές σας .
V
V 6 ""Ι "'" ~
§ 3. Ισοδuναμες ή ισεμβαδικές επιφάνειε

Όπως έχουμε αναφέρει, για να μετρήσουμε μία επιφάνεια, τη
συγκρίνουμε με μία άλλη, την οποία παίρνουμε ως μονάδα μέ
τρησης των επιφανειών. Ο αριθμός που προκύmει από τη σύ
γκριση αυτή λέγεται εμβαδόν της επιφάνειας .
.. .. .. .............. .............
.................. .. . ..........
...... ................
... ...... ...... ... ................... ...... ............ .
Στο διπλανό σχήμα, το εμβαδόν του σχήματος Α είναι ίσο με 3 ::: ~:~: :~ ::: ::: :. ::: ~: ~::: ::: : ~:~::::::::::~: ..
... / .. .......... ...... ..............................
.............................
/
..............................
τετράγωνα. Παρατηρούμε ότι και το εμβαδόν του σχήματος Β
είναι 3 τετράγωνα.
. ../ ........ " ... ,...'
Οι επιφάνειες αυτές που έχουν ίσα εμβαδά λέγονται ισοδύνα
μες ή ισεμβαδικές επιφάνειες.
:~~~®~~
"ο.Λ, . - ....- ••••- •••.-....-. . .
217
§ 4. Μονάδες μέτρησης εμβαδού
LJ1m
Γ:l Λεγοντας ότι το εμβαδόν ενός σχήματος είναι 1Ο τετραγωνάκια δεν εί
ναι αρκετό για να γίνουμε κατανοητοί από όλους. Γι' αυτό πρέπει να
ορίσουμε μονάδα μέτρησης του εμβαδού .
1 m
Ως μονάδα μέτρησης παίρνουμε το τετράγωνο με πλευρά ένα μέτρο .
[ΞJ
Το εμβαδόν ενός τέτοιου τετραγώνου είναι ένα τετραγωνικό μέτρο.
1dm
Το γράφουμε 1 m2 .
1dm
Τετράγωνα με πλευρά 1 dm θα έχουν εμβαδόν 1 dm 2 .
Τετράγωνα με πλευρά 1 cm θα έχουν εμβαδόν 1 cm 2 .
Τετράγωνα με πλευρά 1 mm θα έχουν εμβαδόν 1 mm 2 .
8
1 mm
1mm § 5. Εμβαδόν και περίμετρος τετραγώνου
• Ας δοκιμάσουμε να βρούμε το εμβαδόν του τετραγώνου στο δι
πλανό σχήμα .
Παρατηρούμε ότι το εμβαδόν του τετραγώνου είναι 16 τετραγω

νάκια.
f----+---+---+-----i 4 cm
Κάθε τετραγωνάκι έχει πλευρά 1 cm και εμβαδόν 1 cm2 .
Άρα το εμβαδόν του τετραγώνου είνα 16 cm2 .
4cm
Ετετραγώνοu = 4 cm . 4 cm
= 16 cm 2
Πτετραγώνοu = 4 cm + 4 cm + 4 cm + 4 cm
Πτετραγώνοu = cm
4 .4
=16cm
3cm • Το εμβαδόν του τετραγώνου στο διπλανό σχήμα με πλευρά 3 cm
είναι :
Ετετραγώνοu = 3 cm . 3 cm
3cm = 9cm 2
218
Μαθηματικά Α' Γυμνασ ίο υ
Πτετραγώνου = 4 . 3 cm
=12cm
• Το εμβαδόν του τετραγώνου στο διπλανό σχήμα με πλευρά 2 cm

είναι :
E~ετραγώνoυ = 2 cm . 2 cm
= 4cm 2
2cm
Πτετραγώνου = 4 .2 cm
=8cm
Γενικά
Εμβαδόν τετραγώνου = πλευρά χ πλευρά

= α·α
=α 2
Περίμετρος τετραγώνου = 4 . πλευρά α
=4α
Να βρείτε το εμβαδόν και την περίμετρο ενός τετραγώνου που έχει
πλευρά 36 cm.
Λύση:
Τ ο εμβαδόν του τετραγώνου δίνεται από τον τύπο:
Ετετραγώνου = α . α Ι
AVΤΙKαθιστoύμε α = 36 cm
= 36 cm · 36 cm
= 1296 cm 2
Πτετραγώνου = 4 . α
= 4 ·36cm
= 144cm
Να βρείτε τη περίμετρο ενός τετραγώνου που έχει εμβαδόν 64 m2 .
219
Λ σΙ"
Ο τύπος του εμβαδού ενός τετραγώνου είναι:
Ετετραγώνοu = α . α
AVΤΙKoθισroύμε Ε = 64 m2 •
64 =α · α
Διότι 8.8 =64.
α =8m
Έτσι: Π = 4· α
=4 · 8m
=32m
220
1. Να βρείτε το εμβαδόν των πιο κάτω σχημάτων σε cm 2 .
(Κάθε τετραγωνάκι έχει εμβαδόν 1 cm 2) .
(α)
(β)
2. Να βρείτε το εμβαδόν και την περίμετρο :
(α) Ενός τετραγώνου που έχει πλευρά 52 cm.
(β) Ενός τετραγώνου που έχει πλευρά 8 dm.
(γ) Ενός τετραγώνου που έχει πλευρά 12 km .
(δ) Ενός τετραγώνου που έχει πλευρά 105 m.
3. Να βρείτε το μήκος της πλευράς τετραγώνου που έχει εμβαδόν :
(α) 16 cm 2 (β) 25 dm 2 (γ) 49m2 (δ) 81 km 2
221
§ 6. Εμβαδόν και περίμετρος ορθογωνίου

• Ας δοκιμάσουμε να βρούμε το εμβαδόν και την
περίμετρο του ορθογωνίου στο διπλανό σχήμα.
----+----+---~---+--~--~
Παρατηρούμε ότι το εμβαδόν του ορθογωνίου
είναι 24 τετραγωνάκια .
4cm
Κάθε τετραγωνάκι έχει πλευρά 1 cm και εμβα
δόν 1 cm 2 .
Άρα το εμβαδόν του ορθογωνίου είναι 24 cm2 .
6cm
ΕοΡθογωνίοu = 6 cm . 4 cm
= 24cm 2
Πορθογωνίοu = 2 (6 cm + 4 cm)
= 20cm
• Το εμβαδόν του ορθογωνίου στο διπλανό σχήμα είναι:
ΕΟΡθογωνίοu = 3 cm . 2 cm
2 cm = 6 cm 2
ΠΟΡθογωνίΟU = 2 (3 cm + 2 cm) = 2 . 5 cm
3cm =10cm
• Το εμβαδόν του ορθογωνίου στο διπλανό σχήμα είναι :
ΕΟΡθογωνίοu = 5 cm . 3 cm
= 15 cm 2
3cm
Π ΟΡθογωνίοu = 2 (5 cm + 3 cm)
= 2 · 8cm
=16cm
5cm
222
•
" Μαθηματικά Α ' Γυμνασ ί ου
• Τις πλευρές του ορθογωνίου τις ονομάζου Εμβαδόν Μήκος Πλάτος

με διαστάσεις . Η μία διάσταση ονομάζεται
6 ·4 6 4
μήκος και η άλλη διάσταση ονομάζεται
πλάτος. 3·2 3 2
..
Ι
5 ·3 5 3
Μήκος
Για να υπολογίσουμε το
εμβαδόν πρέπει οι δια

ο
στάσεις να έχουν την
ο Π λά τ ο ς β
ίδια μονάδα μέτρησης.
Γενικά
Εμβαδόν ορθογωνίου = μήκος Χ πλάτος

=α Χ β
ο
ο
Περίμετρος ορθογωνίου =α + β + α + β ο
=2α +2β
=2 (α + β)
Να βρείτε το εμβαδόν και τη περίμετρο ορθογωνίου που έχει μήκος

12 dm και πλάτος 14 dm.
Λύση:
Τ ο εμβαδόν του ορθογωνίου δίνεται από τον τύπο:
ΕΟΡθογωνίοu = α . β
= 12 dm· 14dm
AVΤΙKαθιστoύμε α = 12 dm και β = 14 dm
= 168 dm 2
223
ΠΟΡθογωνίοu = 2 (α + β)
=2(12dm+14dm)
= 2 · 26dm
= 52dm
Παρά ει j 2
Να βρείτε το πλάτος ορθογωνίου αν το εμβαδόν του είναι 84 m2 και

το μήκος του 7 m.
Ο τύπος του εμβαδού του ορθογωνίου είναι :
Αντικαθιστούμε Ε = 84 m
2 Ε ορθογωνίου = α· β
και α =7m 84 = 7· β
ΙΛύουμε την εξίσωση με β = 84: 7
β = 12
άγνωστο το β.
Άρα : β = 12m
Παροδειγμα 3
Ορθογώνιο έχει εμβαδόν 64 mm 2 . Αν το μήκος του είναι τετραπλά
σιο από το πλάτος του, να υπολογιστούν οι διαστάσεις του .
Λύ σrι
Συμβολίζουμε το μήκος και το πλάτος του ορθογωνίου:
Πλάτος =Χ
Μήκος = 4χ
ΕΟρθογωνίοu = Μήκος χ Πλάτος
64 = 4χ· Χ
Γράφουμε τον τύπο του εμβαδού του ορθο
64 = 4χ2 γωνίου.
χ2 =64:4 Αντικαθιστούμε το μήκος = 4χ,

πλάτος = Χ και το Ε = 64 mm 2 •
χ2
= 16
Λύουμε την εξίσωση που προκύmει.
Χ = 4 Το πλάτος είναι 4 mm.
= 4 ·4
4χ Το μήκος είναι 4 . 4 mm.
= 16
Μήκος = 16 mm
Πλάτος = 4mm
------------------------------------ ------
Μαθημ α τικ ά Α ' Γυμ ν ασίου
Να βρείτε το εμβαδόν του σκιασμένου μέρους στο διπλα

νό σχήμα .
L-~~ __ ...ι11 cm 3 cm
4cm
, ι
8cm
Ε μεγάλου ορθογωνίου = 8 . 3
= 24cm 2
Ε μικρού ορθογωνίου = 4 . 1
= 4cm 2
Ε σκιασμένου μέρους = Ε μεγάλου ορθογωνίου - Ε μικρού ορθογωνίου
= 24 - 4
= 20 cm 2
Ορθογώνιο έχει περίμετρο 24 dm . Η μια πλευρά του είναι τριπλάσια

από την άλλη . Να βρείτε το εμβαδόν του .
Λ Iftn'
α=3χ
β=χ
Π ΟΡθογωνίου = 2 (α + β)
24 = 2 (3χ + χ)
Q=3x
24 = 2· 4χ
24 = 8 · Χ
Χ = 24: 8
Χ = 3dm
α = 3χ ~ α = 3 .3 ~ α = 9 dm
β =χ ~ β = 3dm
Ε= α · β
Ε = 9 dm . 3 dm ~ Ε = 27 dm 2
225
Ορθογώνιο είναι ισοδύναμο με τετράγωνο . Αν οι πλευρές του ορθο

γωνίου είναι 20 cm και 5 cm , να βρείτε την περίμετρο του τετραγώ
νου .
Λύση:
ΕοΡθογωνίοu = α . β
Ε ορθογωνιοu
, = 20 . 5 ~ Ε ορθογωνιοu
, = 100 cm 2
ΕΟΡθογωνίοu = Ε.ετραγώνοu (Τετράγωνο και ορθογώνιο είναι ισοδύναμα)
2
Άρα Ε.ετραγώνοu = 100 cm
Ε.ετραγώνοu = α · α
100 = α·α ~ α = 10cm
Πτετραγώνοu = 4·α
Πτετραγώνοu = 4 · 10 ~ Πτετραγώνοu = 40 cm
226
Μαθηματικά Α ' Γυμ ν ασ ίου
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε το εμβαδόν και την περίμετρο των πιο κάτω σχημάτων :
(α) (β)
(γ)
2. Χρησιμοποιώντας τους τύπους που μας δίνουν το εμβαδόν τετραγώνου και το εμβαδόν
ορθογ:uνίου ή με άλλο τρόπο, να υπολογίσετε το εμβαδόν και την περίμετρο των σχημάτων
(κάθε τετραγωνάκι είναι 1 cm 2).
(α) (β)
Ι Ι Ι
227
7. ΠΕΡΙΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ ΕΜΒΑΔΟΝ
(γ) (δ)
Ι Ι
(ε) (στ )
3. Να βρείτε το εμβαδόν και την περίμετρο ενός ορθογωνίου που έχει μήκους 15 cm και πλά
τος 24 cm.
4. Ένα χαλί σχήματος ορθογωνίου έχει εμβαδόν 350 dm 2 και μήκος 50 dm. Να βρείτε το πλά
τος του.
5. Ένα θέατρο σχήματος ορθογωνίου έχει εμβαδόν 1200 m2 και πλάτος 30 m. Να βρείτε την
περίμετρο του θεάτρου.
6. Ένας κήπος σχήματος ορθογωνίου φυτεμένος με γρασίδι έχει εμβαδόν 256 dm 2 . Να βρεί
τε την περίμετρο του αν το μήκος του είναι 32 dm.
7. Ορθογώνιο έχει εμβαδόν 162 m2 . Αν το μήκος του είναι διπλάσιο από το πλάτος του, να
υπολογίσετε τις διαστάσεις του.
8. Τραπέζι σχήματος ορθογωνίου έχει εμβαδόν 147 dm 2 . Αν το πλάτος του είναι τριπλάσιο
από το μήκος του , να υπολογίσετε την περίμετρό του .
228
------------- -------
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _~Μ_=
α..::..:J
θηματ ι Κά Α' Γυ μνασίο υ
9. Ορθογώνιο έχει περίμετρο 20 cm. Αν το μήκος του είναι τετραπλάσιο από το πλάτος του, Ι
Ι
να βρείτε το εμβαδόν του .
10. Τετράγωνο είναι ισοδύναμο με ορθογώνιο. Αν οι διαστάσεις του ορθογωνίου είναι 16 m

και 9 m, να βρείτε την περίμετρο του τετραγώνου.
ι
11 . Να βρείτε το εμβαδόν και την περίμετρο των πιο κάτω σκιασμένων σχημάτων.
Ι (α) (β )
4m
μ L μ L
2m
r 6m
;
h Γ
t
(γ) 10m (δ) 3m
μ L
8m
Ι
L ____
Ο διάδ ρ ομος γύρω έχει πλάτος 1m
- - - - - - - - - - - - - - - -- J
._ - -- - - - - -- - - - - -
229
§ 7. Εμβαδόν και περίμετρος παραλληλογράμμου

• Ας δοκιμάσουμε να βρού
με το εμβαδόν του παραλ (1) / /
ληλογράμμου (Α). Α
• Γράφουμε το ύψος υ και

1/ [7
σχηματίζεται ένα ορθο
(2) / /
γώνιο τρίγωνο , όπως στο Α υ
σχήμα (2). 1/ [7
• Μετακινούμε το τρίγωνο
του σχήματος (2) και το
(3) / 7
Α υ
τοποθετούμε όπως στο
V V
σχήμα (3).
(4)
• Βλέπουμε στο σχήμα (4)
Α υ
ότι παίρνουμε ένα ορθο
γώνιο που έχει το ίδιο εμ-
βαδόν με το παραλληλό-
γραμμο.
Άρα το εμβαδόν του παραλληλογράμμου είναι ίσο με το εμβαδόν

του ορθογωνίου, δηλαδή:
Ε = βάση χ ύψος
Βάση =-= 5 cm,
= 5cmχ3cm
ύψος = 3cm.
= 15cm 2
Γενικά
Εμβαδόν παραλληλογράμμου = βάση χ ύψος ι

Α Β = βχυ
Λ
Δ Ε β
7 Γ
Περίμετρος παραλληλογράμμου = ΑΒ + ΒΓ + ΓΔ + ΔΑ
=2 (α + β)
230
Το εμβαδόν του παραλληλογράμμου μπορούμε να το

βρούμε με δύο τρόπους :
Δ
Ζ β, Γ
Α ντί Επαραλληλογράμμου γράφουμε Ε# Ο

Αντί β χ υ γράφουμε β. υ Ο
ο
Ε# = βάση · αντίστοιχο ύψος
Να βρείτε το εμβαδόν ενός παραλληλογράμμου που έχει βάση 18 cm
και ύψος 24 cm.
Λύση:
Ε# = β. υ ΙΓ ράψουμε τον τύπο του εμβαδού παραλληλογράμμου.

= 18·24 => ~ντΙKαθιστOύμε β =16 cm και υ = 24 cm.
= 432 cm 2
Να βρείτε το εμβαδόν του παραλληλογράμμου ΑΒΓΔ.
Λύση'
Αντικαθιστούμε
Ε# = β.υ 10cm ...
=8·10 => β = 8cm και
= 80 cm 2 υ = 10cm.
Δ
231
Παραλληλόγραμμο έχει εμβαδόν 72 dm 2 και βάση 6 dm . Να βρείτε

το ύψοςτου .
Λύση '
Γράφουμε τον τύπο του εμβαδού #.

72 =6 · u AVΤΙKαθιστoύμε Ε = 72 dm 2 και β = 6 dm.
LJ = 72: 6 Λύουμε την εξίσωση που προκύmει.
LJ =12dm
Γ : AΣK~ΣEΙΣ .. . Ό-. '. .' . . .' :" . . .' il

ι 1. Να βρείτε το εμβαδόντωνπlO κάτω σκιασμένων σχημάτων σε cm 2 ,
(ο) (β)
/
Ι:
1/
/1 ~
~
--- ~
r----
1cm
~
~
~
---
232
•
"
2. Να βρείτε το εμβαδόν των πιο κάτω παραλληλογράμμων .
(ο) (β) (γ)
5 cnl
4 cm 6 cm
9cm
(δ) (ε) (στ)

7cm
7cm~:
G
~O\ll
: .. ') ~ , ••
: , .... 14dm 9
... 1__ ._~ --~~.
3. Να βρείτε το εμβαδόν ενός παραλληλογράμμου που έχει βάση 12 cm και ύψος 14 cm.
4. Παραλληλόγραμμο έχει εμβαδόν 88 dm 2 και ύψος 11 dm. Να βρείτε τη βάση του.
5. Παραλληλόγραμμο έχει εμβαδόν 224 m2 και βάση 14 m. Να βρείτε το ύψος του .
ι 6. Παραλληλόγραμμο έχει εμβαδόν 256 cm 2 Αν η βάση του είναι τετραπλάσια από το ύψος
του, να βρείτε τη βάση και το ύψος του.
7. Παραλληλόγραμμο έχει εμβαδόν 288 m2 . Αν το ύψοςτου είναι διπλάσιο από τη βάση του,
να βρείτε το ύψος και τη βάση του .
§ 8. Εμβαδόν τριγώνου
Αν φέρουμε τη διαγώ
νιο ΑΓ του παραλληλο
ΑΙ Β
γράμμου ΑΒΓΔ , σχη
ματίζονται τα τρίγωνα Λ /
ΑΔΓ και ΑΒΓ.
1/ \ 17
;u
/ 1\ /
Ας δοκιμάσουμε
βρούμε το εμβαδόν του
να
Δ
1/ h
β lΕ
\ 11 Γ
τριγώνου ΑΔΓ στο δι

πλανό σχήμα .
Παρατηρούμε ότι το εμβαδόν του τριγώνου είναι το 1 του εμβαδού

2
του παραλληλογράμμου.
Ε τριγώνου = ~ χ Εμβαδόν παραλληλογράμμου

= } (βάση χ αντίστοιχο ύψος)
Γενικά
Ε τριγώνου = ~ βάση χ αντίστοιχο ύψος Α
= ~ (β χ υ)
= ~β . υ
_ β·υ Γ
Ε τριγώνου - -2
_ β · υ
Το εμβαδόν του τριγώνου μπορούμε Ε τριγώνου - 2
να το βρούμε με τρεις τρόπους.
Α
_ β2 ' u 2
Ε τριγώνου - - 2-
Β Γ
234
Μαθημα τι κά Α ' Γυμνασίου
Α
Περίμετρος τριγώνου = ΑΒ + ΒΓ + ΓΑ
=α+β+γ
Παράδε ιγμ α 1
α
Να βρείτε το εμβαδόν ενός τριγώνου που έχει βάση

18 cm και ύψος 9 cm.
Λύ ση:
βυ
Ε τριγώνου Γράφουμε τον τύπο του εμβαδού τριγώνου.
2-
_ 18 9
- - 2 AVΤΙKαθιστoύμε β = 18 cm και υ = 9 cm.
-)8.9
- ~1 Απλοποιούμε το 2 του παρονομαστή με το
= 81 cm 2 18 του αριθμητή.
Γ"
Να βρείτε το εμβαδόν των πιο κάτω σκιασμένων τριγώνων.
(ο) (β)
Γ
r-r--------" Ζ
5dm:
3cm
... .0 ..... '------.....:::... Β

Δ Α 6dm
Ε
Λύση
βυ
(α) Ε ΑΒΓ = 2- Ι Γράφουμε τον τύπο του εμβαδού τριγώνου.
6·5
2- AVΤΙKαθιστoύμε β = 6 dm και υ = 5 dm.
=~ ..§
2 1 Απλοποιούμε το 2 του παρονομαστή με το
2
= 15 dm 6 του αριθμητή.
235
Προσοχή!fΙ Στο αμβλυγώνιο τρίγω νο τα ύ ψ η
που αντιστο ιχού ν στις πλευρές της αμβλείας
γωνιάς βρ ίσκονται έξω α πό το τρίγωνο
β · υ Γράφουμε τον τύπο του εμβαδού τριγώνου.

(β) Ε ΗΕΖ = 2
_ 3 · ff2
AVΤΙKαθιστoύμε β = 3 cm και υ = 4 cm.
- 21
= 6 cm 2
Απλοποιούμε .
Προσοχή!!!
Στο ορθογώνιο τρίγωνο τα δύο ύψη συ

μπίπτουν με τις κάθετες πλευρές.
1. Να βρείτε το εμβαδόν των πιο κάτω τριγώνων σε cm 2 .
Λ /
/i\
: '\
~.
\
/ i\ \
/ : \ /
/ ,
\ "\
/ ;, \ / h \
236
___________________________Μα8ημαΤΙΚά Α' Γυμνασίου
ϊ
. Να βρείτε το εμβαδόν των πιο κάτω σκιασμένων τριγώνων.
(ο) (β) (γ)
10mm
(δ) ( ε) (στ)
~ "\ 8m •••••
: 15dm
\\,<>-....... ~ m
6cm 16 dm
(ζ) (η) (8)
3cm
Ρ------------- - -
4dm
13cm
14cm 3dm
3. Να βρείτε το εμβαδόν ενός τριγώνου που έχει βάση 20 cm και αντίστοιχο ύψος 3 cm.
4. Τρίγωνο έχει εμβαδόν 30 cm 2 και βάση 6 cm. Να βρείτε το ύψος που αντιστοιχεί στη βάση
αυτή .
5. Τρίγωνο έχει εμβαδόν 48 m2 και αντίστοιχο ύψος 16 m. Να βρείτε τη βάση που αντιστοιχεί
στο ύψος αυτό.
6. Τρίγωνο έχει εμβαδόν 128 dm 2 . Ανη βάση του είναι τετραπλάσια από το ύψος του, να υπο
λογίσετε τη βάση του και το ύψος του.
237
7. ΠEPI~1ETPOΣ ΚΑΙ ΕΜΒΑΔΟΝ
7. Να βρείτε το εμβαδόν του σκιασμένου μέρους -:-ων πιο κάτω σχημάτων.
(ο) (β)
1 dm
Ε.
2 dm :
0. ___ _________ _
Θ
Α 3 dm Δ 1 dm Β Κ 12 cm
Α
§ 9. Ρόμβος
Ρόμβος είναι το παραλληλόγραμμο που έχει όλες τις πλευρές του
ίσες. Όπως ξέρουμε, οι διαγώνιοί του τέμνονται κάθετα .
Μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα ρόμβο με δύο τρόπους :
(α) Σχηματίζουμε δύο κάθετα ευθύγραμμα τμήματα ΑΓ και ΔΒ που

διχοτομούνται στο Ο και ενώνουμε τα άκρα τους .
Γ
(β) Σχηματίζουμε παραλληλόγραμμο με ίσες πλευρές .
Α ...---_ _0____---. Β
§ 10. Εμβαδόν και περίμετρος ρόμβου

ο Επε ιδή ο ρόμβος είναι παραλληλόγραμμο , το εμβαδόν του δίδεται
ο
από τον τύπο :
Δ ο Γ Ε = (Δη (ΒΕ)
Επειδή οι διαγώνιοί του τέμνονται κάθετα , μπορούμε να εργαστού
Α
με και ως εξής , για να βρούμε το εμβαδόν του.
Ε ρόμβου = Ε ΑΒΔ + Ε ΒΓΔ αλλά
Ε ΑΒΔ = Ε ΒΓΔ' επομένως
Β ---------~----- - -- Δ Ε ρόμβου = 2 Ε ΑΒΔ
Ε . - 2(ΒΔ) (ΑΟ) Ε =~Δ) (ΑΟ)

ρομ βου - 2 'ΑΒΔ 2
Ε ρόμβου = (ΒΔ) (ΑΟ)

Γ
238
Επειδή ΑΟ = t{ , θα έχουμε Α
Ε - (ΒΔ) (ΑΓ)
ρόμ β ου -- 2 -
Αν συμβολίσουμε την ΑΓ = δ1 και ΒΔ = δ2 ο τύπος του εμβαδού γίνεται: Δ
Ε _δ 1 - δ 2
ρόμβου - - 2-
Γ
Η περίμετρος του ρόμβου με πλευρά α δίδεται από τον τύπο :
n = 40
Σημείωση:
Ο τύπος Ε = 9 1~ δ 2 δίδει το εμβαδόν ενός οποιουδήποτε τε Α
τράπλευρου που οι διαγώνιοί του τέμνονται κάθετα.

Δ f--+-'-----'~ Β
Έτσι το εμβαδόν του τετραπλεύρου του σχήματος δίδεται από
τον τύπο:
Ε = (ΑΓ) j§..Δl Γ
2 Α
Το εμβαδόν ενός τετραγώνου δίδεται και από τον πιο πάνω τύπο ,
διότι οι διαγώνιοί του τέμνονται κάθετα _ Επιπλέον , επειδή οι διαγώ
Δ Β
νιοι του τετραγώνου είναι και ίσες , ο τύπος γίνεται :
Ε = ~- δ ή
2
Γ
Α
Να υπολογιστεί το εμβαδόν ρόμβου με διαγωνίους 12 m και 16 m_

Λύση: ~ δ2
δ1 = 12 m, δ 2 = 16 m, Ερόμβου =; Β __ ____ ___ 0 ________ Δ
δ1 :0
Το εμβαδόν του ρόμβου δίδεται από τον τύπο :
Ε = δ 1~ =} Ε = _12~ 6 =} Ε == 96 m 2
2 2 Γ
239
Η μια διαγώνιος ρόμβου είναι 8 cm και το εμβαδόν του 72 cm 2 . Να

βρείτε την άλλη διαγώνιο του ρόμβου .
"u
Το εμβαδόν του ρόμβου δίδεται από τον τύπο :
Ε = δ 1 . δ2 => 72 = ~δ2 => 72 = 4· δ 2 =>

2 2
=> δ 2 =72 :4 => δ 2 =18cm
Η μια διαγώνιος ρόμβου είναι διπλάσια από την άλλη . Το εμβαδόν του
ρόμβου είναι 25 m2 . Να βρείτε τις διαγωνίους του ρόμβου .
Λυσπ'
Δεδομένα Ζητούμενα
δ1 = Χ
δ 2 = 2χ
Ε = 25 m2
Το εμβαδόν του ρόμβου δίδεται από τον τύπο:
Ε = 91~ => 25 = Χ . 2χ => 25 = χ 2 =>

2 2
=> Χ = ./25 => Χ = 5 m
Άρα δ1 = Χ = 5 m και δ 2 = 2χ = 2 . 5 => δ 2 = 1Ο m
240
Σ : ' ,:.; . ." ,.' ,... ' " . .. ' ;ο.' <
1. Οι διαγώνιοι ρόμβου είναι 14 m και 10 m. Να βρείτε το εμβαδόν του.
2. Η μία διαγώνιος ρόμβου είναι 20 m και το εμβαδόν του 300 m2 . Να βρείτε την άλλη διαγώ- Ι
νιο του ρόμβου .
3. Η μεγάλη διαγώνιος ρόμβου είναι τριπλάσια από τη μικρή. Το εμβαδόν του είναι 24 cm 2 .
Να βρείτε τις διαγωνίους του ρόμβου.
4. Η διαγώνιος τετραγώνου είναι ίση με 8 dm . Να βρείτε το εμβαδόν του.
5. Σε τετράπλευρο οι διαγώνιοί του τέμνovται κάθετα. Η μία διαγώνιος έχει μήκος 17 dm και
η άλλη 20 dm . Να βρείτε το εμβαδόν του .
6. Ένα τετράγωνο έχει περίμετρο 48 m και είναι ισεμβαδικό με ρόμβο του οποίου η μία δια
γώνιος είναι 36 m. Να βρείτε την άλλη διαγώνιο του ρόμβου .
§ 11. Πυθαγόρειο Θεώρημα

Ο Πυθαγόρας, αρχαίος Έλληνας μαθηματικός (582-500 π.Χ.) είχε Γ
διαπιστώσει πώς σε κάθε ορθογώνιο τρίγωνο υπάρχει μία σπουδαία
σχέση που συνδέει τις πλευρές του. Με τη σχέση αυτή θα ασχολη
θούμε πιο κάτω.
Στο ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓτου σχήματος , Α = 900
οι πλευρές ΑΒ και ΑΓ (σχηματίζουν την ορθή γωνία) OνOμάζOVΤαι

κάθετες πλευρές του τριγώνου. Η πλευρά ΒΓ που βρίσκεται απέ Β
ναVΤΙ από την ορθή γωνία ονομάζεται υποτείνουσα του τριγώνου.

Η υποτείνουσα είναι μεγαλύτερη από κάθε μία από τις κάθετες
πλευρές.
Ας πάρουμε ένα ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ (Α = 1Ι) με κάθετες

πλευρές ΑΓ = 3 μονάδες μήκους και ΑΒ = 4 μονάδες μήκους
και υποτείνουσα ΒΓ = 5 μονάδες μήκους .
----------------------------------------------------------241
Ακολούθως σχηματίζουμε τρία τε

τράγωνα Δ, Ε, Ζ που έχουν το κα
θένα πλευρά ίση με μία πλευρά του
τριγώνου όπως φαίνεται στο σχή-
μα. Όπως ξέρουμε. ..--.---.---'-1..
Ε Δ τ ετραγώνου = 32 = 9τ . μ . Δ
Ε Ε τ ετ ραγώνου =4 =16τμ
2
. .
Ε Ζ τετραγώνου = 52 = 25 τ . μ.
Ε
Διαπιστώνουμε ότι:
9 Τ.μ. + 16 Τ . μ . = 25 Τ . μ.
Δηλαδή 32 + 42 =52
! (ΑΓ)2 + (ΑΒ)2 = (ΒΓ)2 ! ή ! (ΒΓ)2 = (ΑΓ)2 + (ΑΒ)2 !
Η πιο πάνω σχέση ισχύει σε κάθε ορθογώνιο τρίγωνο , όπως μπο

ρούμε να διαπιστώσουμε , αν εργαστούμε με τον ίδιο τρόπο και σε
άλλα ορθογώνια τρίγωνα . Αυτή η σχέση είναι γνωστή ως Πυθαγόρειο
θεώρημα,
Γ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Πυθαγόρειο Θεώρημα: Σε κάθε ορθογώνιο τρίγωνο , TC
Το Πυθαγόρειο Θεώρημα τετράγωνο της υποτείνουσας είναι ίσο με το άθροισμc
ισχύει μόνο στα ορθογώ- των τετραγώνων των καθέτων πλευρών του , δηλαδή
Ι
νια ΤΡίγωνα. , Αν σ' ένα τρί
γωνο , που δεν ξέρουμε Τ9
ϊ
είδος του, διαπιστώσουμε
Ι ότιΘεώρημα,
ισχύει το Πυθαγόρειd
τότε το ΤΡίγωj
Το Πυθαγόρειο θεώρημα μας επιτρέπει να βρούμε μία από τις
, νο είναι ορθογώνιο.
πλευρές ενός ορθογωνίου τριγώνου , αν ξέρουμε τις άλλες δύο,
Να βρείτε την υποτείνουσα ορθογωνίου τριγώνου , του οποίου οι κά

θετες πλευρές έχουν μήκη 5 cm και 12 cm.
Λύση:
Από το Πυθαγόρειο Θεώρημα έχουμε:
242
, (ΒΓ) 2 = (ΑΒ) 2 + (ΑΓ) 2 Β

•,
= 52 + 122 = 25 + 144 = 169 5Cm ~
ΒΓ = F169 Α 12cm
Γ
ΒΓ = 13cm
Σε ορθογώνιο τρίγωνο η μία κάθετη πλευρά του είναι 6 m και η υπο
τείνουσα του 1Ο m. Να βρείτε την άλλη κάθετη πλευρά.
Λύση:
Από το Πυθαγόρειο Θεώρημα έχουμε:
(ΒΓ)2 = (ΑΒ) 2 + (ΑΓ) 2 (ΑΓ) 2 = 64

102 = 62 + (ΑΓ)2 ΑΓ = 164
100 = 36 + (ΑΓ) 2 ΑΓ = 8 cm
(ΑΓ) 2 = 100 - 36
Να βρείτε το εμβαδόν ορθογωνίου του οποίου η μία πλευρά είναι
9 dm και η διαγώνιόςτου 15 dm.
Λύση:
Γνωρίζουμε ότι το εμβαδόν ορθογωνίου δίδεται από τον τύπο:
Ε = (Δη · (ΑΔ) . Η ΑΔ = 9 dm. η ΔΓ είναι άγνωστη .

Για να βρούμε τη ΔΓ. θα εφαρμόσουμε το Πυθαγόρειο Θεώρημα στο
τρίγωνο ΑΔΓ.
(ΑΓ) 2 = (ΑΔ) 2 + (ΔΓ) 2 (ΔΓ) 2 = 144
9dmLSJ
Α Β
(ΔΓ) 2 = (ΑΓ) 2 - (ΑΔ) 2 ΔΓ = ) 144

ΔΓ = 12 dm
Επομένως: Δ Γ
(ΔΓ)2 = 152_ 92 Ε ΑΒΓΔ = 9 · 12
(ΔΓ) 2 = 225 - 81 Ε ΑΒΓΔ = 108 dm 2
243
7. ΓιΕΡIΜΕΤΡΟΣ ΚΑΙ ΕΜΒΑΔΟΝ
------- --------------------------------------
1
1. Στα πιο κάτω τρίγωνα να ονομάσετε τις κάθετες πλευρές τους καθώς και την υποτείνουσά
τους.
(ο) ( β) (γ) (δ)
2. Σε ορθογώνιο τρίγωνο δίδονται οι κάθετες πλευρές του ίσες με 9 cm και 12 cm . Να βρείτε

την υποτείνουσά του .
3. Ορθογώνιου τριγώνου η μία κάθετη πλευρά είναι ίση με 16 dm και η υποτείνουσα 20 dm. Να
βρείτε την άλλη κάθετη πλευρά του .
4. Στα πιο κάτω σχήματα :
(αί Δίδεται ΒΓ = 13 m, ΑΒ = 12 m. Να βρείτε την ΑΓ.

(β) Διδεται ΖΕ = 5 m, ΖΔ = 3 m. Να βρείτε την ΔΕ.
(γ) Δίδεται ΚΕ = 5 m, ΚΛ = 13 m. Να βρείτε την ΕΛ.
(δ) Δίδεται ΜΘ = 8 m, ΘΡ = 15 m. Να βρείτε την ΜΡ .
(ο) ( β) (γ) (δ)

Ε Λ
Θ
~Bz4 Δ Κ Ε
Μ
ρ
5. Το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές με ΑΒ = ΑΓ = 13 cm Α
και με βάση ΒΓ = 1Ο cm. Να βρείτε:
(α) το ύψος ΑΔ του τριγώνου ΑΒΓ και
(β) το εμβαδόν του τριγώνου ΑΒΓ.
Β Δ Γ
6. Μία σκάλα είναι ακουμπισμένη στο σπίτι, όπως

φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Η απόσταση της βά
σης της σκάλας από το σπίτι είναι 3 m και το μή
κος της σκάλας 5 m. Να βρείτε το ύψος του τοί
ΕΒ
χου που είναι ακουμπισμένη η σκάλα .
7. Να βρείτε την απόσταση ΒΓ στο διπλανό σχήμα

όπου Α = 1 Ι, ΑΒ = 60 m και ΑΓ = 80 m.
8. Ένα σχοινί έχει στηριχθεί σε ένα ηλεκτρικό πάσ

σαλο , όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα. Το μή
κος του ηλεκτρικού πασσάλου ΑΒ είναι 24 m και
η βάση Γ του σχοινιού απέχει 7 m από τον ηλε
κτρικό πάσσαλο . Να βρείτε το μήκος Β Γ του
[
σχοινιού .
9. Να συμπληρώσετε το διπλανό πίνακα αν α είναι η

υποτείνουσα ορθογωνίου τριγώνου ΑΒΓ και
β, γ είναι οι κάθετες πλευρές του .
10. Ορθογώνιο έχει διαγώνιο ίση με 25 m. Η μία πλευρά του είναι ίση με 24 m. Πόσο είναι το εμ
βαδόντου;
11. Να βρείτε την περίμετρο ορθογωνίου του οποίου η διαγώνιος είναι ίση με 61 m και η μία
πλευρά του 60 m.
245
12. Να βρείτε τη βάση ισοσκελούς τριγώνου, του οποίου το ύψος είναι ίσο με 16 ι ιι και οι ίσες
πλευρές του 20 m η κάθε μία.
13. Να εξετάσετε ποιες από τις πιο κάτω πλευρές μπορούν να σχηματίσουν ορθογώνιο τρί
γωνο.
(α) 17, 15,8 (β) 6, 9, 14 (γ) 13, 16, 19 (δ) 29, 21 , 20
14. Θέλουμε να χαράξουμε ένα δρόμο, που νι συνδέει απευθείας τις

πόλεις Α και Γ του διπλανού σχήματος, ΟΤΟ οποίο η γωνία Β εί
ναι ορθή. Πόσα θα κοστίσει η χάραξη του cφόμου αν το κάθε χι
λιόμετρο κοστίζει 1500 ευρώ;
15. Να υπολογίσετε τα εμβαδά των τετραγώνων στα πιο κάτω σχήματα.
(ο) (β) (γ)
8cm
z~
15 cm
8cm
15cm
246
§ 12. Εμβαδόν ορθογωνίου τριγώνου

Στα ορθογώνια τρίγωνα, επειδή οι δύο πλευρές είναι κάθετες μεταξύ
τους, μπορεί η μία να θεωρηθεί ως βάση και η άλλη ως το αντίστοιχο
σ' αυτή ύψος . Έτσι στα ορθογώνια τρίγωνα έχουμε: Γ
(διότι ΑΓ 1.. ΑΒ) Q
Αν θεωρήσουμε ως βάση την υποτείνουσα ΒΓ = α , τότε το αντί

Β
στοιχο σ' αυτή ύψος είναι το ΑΔ = υ ο ,
Έτσι έχουμε :
Ορθογωνίου τριγώνου ΑΒΓ (Α = 1Ι) η μία κάθετη πλευρά είναι
5 cm και η υποτείνουσα 13 cm. Να βρείτε :
Δ
(α) Την άλλη κάθετη πλευρά του Α Β Γ .
(β) Την περίμετρο του Α Β Γ .
(γ) Το εμβαδόν του Α Β Γ .
(δ) Το ύψος που αντιστοιχεί στην υποτείνουσα του Α Β Γ .
Λύση:
Σχήμα Δεδομένα Ζητούμενα
Γ~
Δ
ΑΒΓ (Α = 1L ΑΓ
ΒΓ = 13 cm Π
υ Δ
ο
ΑΒ = 5 cm Ε
Α 5cm Β υ ο
Θα εφαρμόσουμε το Πυθαγόρειο Θεώρημα , για να υπολογίσουμε
την ΑΓ.
247
02 = β2 + γ2 (ΒΓ)2 == (ΑΒ)2 + (ΑΓ)2

(ΑΓ) 2 = (ΒΓ) 2_ (Α Β) 2
β2 = γ
02_ 2
(ΑΓ)2 == 132 - 52
(ΑΓ) 2 = 144
ΑΓ = / 144
ΑΓ == 12 cm
Δ
Για την περίμετρο του Α Β Γ προσθέτουμε τις πλευρές του .
Π=13+5+12
Π = 30cm
Για το εμβαδόν του Α Β Γ εφαρμόζουμε τον τύπο :
Ε=Jβ.γ
Ε= 112·5
2
Ε = 30 cm 2
Για να υπολογίσουμε το υ α , χρησιμοποιούμε τον τύπο του εμβαδού
ορθογωνίου τριγώνου.
Ε ΑΒΓ = ~ α· υ α
Αφού ξέρουμε το Ε ΑΒΓ και το α, έχουμε :
1 . 13· υ Q
60 = 2
12..9 = υ ::::} υ = 9 _3_ cm

13 Q Q 13
248
,,f
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε το εμβαδόν ορθογωνίου τριγώνου με κάθετη πλευρά 6 m και υποτείνουσα 1Ο m.
2. Το εμβαδόν ορθογωνίου τριγώνου είναι 24 m2 και η μία κάθετη πλευρά του είναι 8 m. Να
,
.r βρείτε: (α) την άλλη κάθετη πλευρά του (β) την υποτείνουσα του (γ) την περίμετρό του.
3. Οθρογώνιο τρίγωνο με κάθετες πλευρές 22 m και 24 m είναι ισεμβαδικό με παραλληλό
t γραμμο που έχει ύψος 8 m. Να βρείτε την αντίστοιχη στο ύψος αυτό πλευρά του παραλ
ληλογράμμου .
4. Ορθογωνίου τριγώνου η μία κάθετη πλευρά του είναι διπλάσια από την άλλη. Τ ο εμβαδόν
του είναι 36 m2 . Να βρείτε τις κάθετες πλευρές του.
5. Ορθογωνίου τριγώνου οι κάθετες πλευρές του είναι 24 m και 7 m. Να βρείτε το ύψος που
αντιστοιχεί στην υποτείνουσά του.
Α rτ--------τ-1 Β
6. ΑΒΓΔ είναι τετράγωνο πλευράς 12 cm.

Να βρείτε το εμβαδόν του ΑΒΓΖΕ.
4 cm
Δ 4cm Ζ Γ
Α r-τ--------~ Β
7. ΑΒΓΔ είναι ορθογώνιο με διαστάσεις
ΑΒ = 12 cm, ΑΔ = 10 cm. Να βρείτε
7cm
το γραμμοσκιασμένο εμβαδόν.
Δ Γ
6cm Ζ
249
.'_'{ Γ-Ε
, .u Ν Ι Κ Ε Σ ΑΣ Κ Η Σ Ε Ι Σ .
1. Να βρείτε το εμβαδόν:
(α) Τετραγώνου με πλευρά 6 cm.
(β) Ορθογωνίου με μήκος 1Ο cm και πλάτος 3 cm.

(γ) Παραλληλογράμμου με βάση 20 cm και αντίστοιχο ύψος 5 cm.
(δ) Τριγώνου με βάση 20 cm και αντίστοιχο ύψος 4 cm.
2. Να βρείτε την περίμετρο των πιο κάτω πολυγώνων.

(α) (β) (γ)
8dm 17mm
13dm
(δ) (ε) (στ)
6m
5m 23dm
34dm
8m
4m
13 m
3. Να βρείτε το εμβαδόν των πιο κάτω σχημάτων:

(α) (β) (γ)
5cm
6dm
o~/ 6cm
(δ)
6m
250
4. (α) Να συμπληρώσετε τον πίνακα (β) Να συμπληρώσετε τον πίνακα

των πιο κάτω τετραγώνων των πιο κάτω ορθογωνίων
Εμβαδόν Πλευρά Πλευρά Εμβαοvv Βάση Ύψος
3cm 3cm 4m 5m
4m2 2m 16dm2 8dm
16cm2 4cm 30cm 2 5cm
(γ) Να συμπληρώσετε τον πίνακα (δ) Να συμπληρώσετε τον πίνακα

των πιο κάτω τριγώνων των πιο κάτω παραλληλογράμμων
Εμβαδόν Βάση Αντίστοιχο Εμβαδόν Βάση Αντίστοιχο

Ύψος Ύψος
6m 8m 12dm 6dm
30cm 2 10cm 30m2 10m
108 dm 2 6dm 24cm 2 6cm
5. Ένα γήπεδο ποδοσφαίρου έχει διαστάσεις 11 Ο m και 75 m. Να βρείτε το εμβαδόν και την πε
ρίμετρότου .
6. Να κατασκευάσετε ένα τετράγωνο με πλευρά 4 cm. Πόσα τετράγωνα με πλευρά 2 cm χρει

άζονται για να το καλύψουν;
7. Πόσα τετράγωνα με πλευρά 5 cm χρειάζονται για να καλύψουν ένα ορθογώνιο με διαστά

σεις 45 cm και 25 cm;
8. Πόσες τετράγωνες πετσέτες με πλευρά 50 cm μπορούμε να κόψουμε από ένα κομμάτι
ύφασμα με διαστάσεις 25 m και 1 m;
9. Μία αίθουσα που έχει μήκος 8 m και περίμετρο 28 m καλύmεται με τετράγωνα πλακάκια
που έχουν πλευρά 50 cm . Πόσα πλακάκια θα χρειαστούμε;
10. Ορθογώνιο τρίγωνο εχει υποτείνουσα 20 m και μία κάθετη πλευρά 16 m. Να βρείτε την πε
ρίμετρο και το εμβαδόν του.
251
11 . Χαλί σχήματος ορθογωνίου έχει διαστάσεις 2χ m, (χ + 1) m και περίμετρο 14 m.
(α) Να υπολογίσετε το εμβαδόν του.
(β) Πόσα θα στοιχίσει να καθαριστεί, 0\1 για κάθε τετραγωνικό μέτρο πληρώνουμε 75 σεvτ ;
12. Ρόμβος έχει πλευρά 5 m και μία διαγώνιο 6 m. Να βρείτε το εμβαδόν του.
13. Να βρείτε το εμβαδόν του σκιασμένου μέρους των πιο κάτω σχημάτων:
(α) (β) (ε)

4dm
8cm 6dm
(γ)
(δ)
12 cm 6cm
8~ 6~:
5cm:
........... b ...... .
2cm
Α
__ ----------~~----_,
Ε 4 cm Β
5cm
14. Το διπλανό σχήμα το ΑΒΓΔ είναι ορθογώνιο
Θ
με διαστάσεις ΑΒ = 20 cm, ΒΓ = 16 cm. Να Ζ
βρείτε το εμβαδόν του ΕΖΗΘ.

8cm
Δ 10cm Η Γ
15. Ρόμβος έχει περίμετρο 40 m και μία διαγώνιο 16 m. Να βρείτε το εμβαδόν του .
16. Ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓ έχει ΑΒ = ΑΓ = 20 cm και ΒΓ = 32 cm . Να βρείτε το εμβαδόν

του.
252
17. Η περίμετρος τετραγώνου είναι 20 m. Ορθογωνίου τριγώνου η μία κάθετη πλευρά είναι
ίση με 8 m και το εμβαδόν του είναι κατά 1 m2 μικρότερο από το εμβαδόν του τετραγώνου.
Να βρείτε την περίμετρο του ορθογωνίου τριγώνου.
18. Στο σχήμα δίνονται ΒΓ = 5 m, ΑΓ = 13 m, 16 m

ΔΓ = 16 m. Να βρείτε:
(α) την περίμετρο του σχήματος ΑΒΔΕ
(β) το εμβαδόν του σχήματος ΑΒΔΕ Γ
5m
Α Β
19. Ορθογώνιο τρίγωνο έχει μία κάθετη πλευρά 4 cm και είναι ισεμβαδικό με ορθογώνιο του
οποίου το μήκος είναι 3 cm και η περίμετρος 1Ο cm . Να βρείτε την περίμετρο του ορθο
γωνίου τριγώνου .
20. Ενός ορθογωνίου η περίμετρος είναι 56 m και η βάση του εξαπλάσια του ύψους του . Τούτο
είναι ισοδύναμο με ρόμβο, του οποίου η μία διαγώνιος είναι 16 m. Να βρείτε την περίμε
τρο του ρόμβου.
253
ΙΙΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ο
Οι πρώτοι αριθμοί
Από τα πολύ παλιά χρόνια, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τους αριθ

μούς και τις ιδιότητές τους για τη ψυχαγωγία τους και επίσης για την
πνευματική τους άσκηση. Πολλά παιγνίδια και αινίγματα στηρίζονται
στα μαθηματικά. Έτσι σιγά-σιγά δημιουργήθηκε ο ~άδoς των μα
θηματικών που μελετά τους αριθμούς, "η θεωρία των αριθμών». Η
θεωρία των αριθμών ασχολείται με τους πιο γνωστούς αριθμούς,
τους 1, 2, 3, 4, 5, 6, ..
Ας δούμε τώρα τους 1Ο μικρότερους φυσικούς αριθμούς.
1,2,3,4,5,6,7,8,9, 10.
Ο καθένας από αυτούς είναι είτε ζυγός είτε μονός. Μερικοί γράφο
νται ως γινόμενο άλλων πχ 4 = 2·2,6 = 2· 3, 8 = 2·4, 9 = 3·3 και
άλλοι γράφονται ως γινόμενο μόνο του 1 επί τον εαυτό τους πχ
2 = 1 . 2, 3 = 1 ·3, 5 = 1 . 5, 7 = 1 . 7.
Οι αριθμοί που δεν γράφονται ως γινόμενο άλλων αριθμών εκτός από

το γινόμενο του 1 επί τον εαυτό τους λέγονται πρώτοι αριθμοί.
Πόσοι είναι οι πρώτοι αριθμοί; Αυτό το απέδειξε ο Ευκλείδης το

300 πΧ περίπου : «Οι πρώτοι αριθμοί δεν έχουν τέλος».
Πώς βρίσκουμε πρώτους αριθμούς; Ο φιλόσοφος Ερατοσθένης ανα-

κάλυψε ένα τρόπο που να μπορεί κανείς να βρίσκει τους πρώτους αριθ-
Γράφουμε τους αριθ-
μούς από το 1 μέχρι το

μούς. Αυτή η μέθοδος ονομάστηκε το «κόσκινο του Ερατοσθένη».
50. Διαγράφουμε τα πολ- 2 3 Α" 5 "β 7 ~ Ζ W

λαπλάσια του 2, στη συ-
11 J-2' 13 j4' % % 17 ;.g 19 20'
νέχεlα του 3, του 5, του 7
κτλ. Κοσκινίζοντας τους 21 ~ 23 :Μ 25 26 2?f 28 29 ~
αριθμούς μας μένουν οι 31 ~ 2j 34 35 .36 37 ,3$ 39' A(j

πρώτοι αριθμοί. 41 Α2 43 44 ~ .46 47 Α8 49 Βό
-.J
254
§ 1. Διαιρέτες αριθμών
• Η κυρία Μαρία έχει 12 τριαντάφυλλα και με αυτά θέλει να φτιάξει
ανθοδέσμες που να έχουν τον ίδιο αριθμό τριανταφύλλων , χωρίς
να περισσέψει κανένα . Πόσες δυνατότητες έχει ;
Ας δούμε τον πιο κάτω πίνακα :
Αριθμός ανθοδέσμων 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Αριθμός τριαvτάφυλλων σε
12 6 4 3 2 2 1 1 1 1 1 1
κάθε ανθοδέσμη
Περίσσευμα τριαvτάφυλλων Ο Ο Ο Ο 2 Ο 5 4 3 2 1 Ο
Δεκτή περίmωση ναι ναι ναι ναι όχι ναι όχι όχι όχι όχι όχι ναι
Παρατηρούμε ότι μπορεί να φτιάξει ανθοδέσμες που να έχουν 1,

2, 3, 4, 6 ή 12 τριαντάφυλλα, διότι οι αριθμοί αυτοί διαιρούν ακρι
βώςτο 12.
Όταν περισσεύουν τριαντάφυλλα η περίπτωση δεν είναι δεκτή .
ri
000
• Οι αριθμοί 1, 2, 3, 4, 6, 12 λέγονται διαιρέτες του 12.
Γενικά
Διαιρέτης ενός φυσικού αριθμού α λέγεται κάθε φυσικός

αριθμός β που τον διαιρεί ακριβώς.
• Για να δηλώσουμε ότι ο β είναι διαιρέτης του α γράφουμε βΙα.
Αν ο β είναι διαιρέτης του α , λέμε επίσης ότι,

«ο β διαιρεί τον α» ή
«ο α είναι διαιρετός διά του β».
• Το σύνολο των διαιρετών ενός αριθμού α θα το συμβολίζουμε με Δα

Π -χ- το σύνολο των διαιρετών του 12 γράφεται:
Δ 12 = {1, 2, 3, 4, 6, 12}
255
ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΙΥΝΟΛΟ Ν
8. ο
§ 2. Πολλαπλάσια αριθμών
ο περιmεράς της γειτονιάς μας θα αγοράσει
σοκολάτες που είναι συσκευασμένες σε πακέ
τα των 12 σο κολάτων.
Πόσες σοκολάτες μπορεί να αγοράσει, αν πω
λούνται μόνο ολόκληρα πακέτα ;
------"""----"
.-.- ----
~--
-
Ας δούμε τον πιο κάτω πίνακα :
ι
Αριθμός πακέτων Ο 1 2 3 4 5 ---
-- - -- -- - - --
Πράξη 0- 12 1 - 12 2 - 12 3 - 12 4 - 12 5 - 12 .--
Αριθμός σοκολάτων Ο 12 24 36 48 60 -- .
Οι αριθμοί 0, 12,24,36,48,60, .0-, οι οποίοι προκύmουν με πολλα

πλασιασμό του 12 με τους αριθμούς που ανήκουν στο σύνολο Να δη-
λαδή το Ο, 1,2,3,4,5, ... , λέγονται πολλαπλάσια του 12 .
• Τ ο σύνολο των πολλαπλασίων ενός αριθμού α θα το συμβολίζου

με με Πα'
Πχ το σύνολο των πολλαπλασίων του 12 γράφεται:
Π 12 = {Ο, 12,24,36, 48, 60 , .ο-}
Παρατηρούμε ότι ο αριθμός 12

διαιΡεΙ όλα τα πολλαπλάσιά του
Εύκολα διαπιστώνουμε ότι οι
διαιρέτες του 12 διαιρούν τα
πολλαπλάσια του 12.
256
Μαθηματικά Α' Γυμνασίο υ
§ 3. Ιδιότητες των διαιρετών

• ο αριθμός 4 διαιρεί τον αριθμό 12.
ο
ο
Ο αριθμός 4 διαιρεί και τους αριθμούς Ο, 24, 36, ο
48 , ...
Δηλαδή ο αριθμός 4 διαιρεί και τα πολλαπλάσια

του 12.
Γενικά
Αν ένας αριθμός διαιρεί έναν άλλο, θα διαιρεί και τα πολ

λαπλάσιά του.
Να εξετάσετε αν ο αριθμός 8 διαιρεί τον αριθμό 400 000.
Λύση:
Ο αριθμός 400 000 είναι πολλαπλάσιο του 40 διότι
400000 = 40·10000
Ο αριθμός 8 διαιρεί το 40, άρα διαιρεί και το πολλαπλάσιο του

400000.
• Ο αριθμός 5 διαιρεί τους αριθμούς 45 και 65.
Ο αριθμός 5 διαιρεί και τον αριθμό (45 + 65) = 110.

Ο αριθμός 5 διαιρεί και τον αριθμό (65 - 45) = 20 .
Δηλαδή ο αριθμός 5 διαιρεί το άθροισμα και τη διαφορά των αριθ

μών 45 και 65.
Γενικά
Αν ένας αριθμός διαιρεί δύο άλλους, θα διαιρεί και το άθροι

σμα και τη διαφορά τους .
Να εξεταστεί αν ο αριθμός 24 διαιρεί τον αριθμό 2472.
257
ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν
8. ο
Λύση:
Ο αριθμός 2472 γράφεται (2400 + 72) .

Ο αριθμός 24 διαιρεί και το 2400 και το 72, άρα διαιρεί και το άθροι
σμά τους 2472 .
• Ο αριθμός 7 διαιρεί το 56
Ο αριθμός 7 διαιρεί το 21 .
Ο αριθμός 7 διαιρεί και το υπόλοιπο της διαίρεσης (56 : 21).
Δηλαδή ο αριθμός 7 διαιρεί το 14.

Γενικά
Αν ένας αριθμός διαιρεί δύο άλλους, θα διαιρεί και το υπό

λοιπο της διαίρεσης του μεγάλου διά του μικρού αριθμού .
ΑΣΚΗΣΕΙΣ '"
1. Να βρείτε τις αληθείς προτάσεις :

(α) 6130 (β) 5124 (γ) 2015 (δ) 8164
2. Να βρείτε τις αληθείς προτάσεις:

(α) Το 60 είναι πολλαπλάσιο του 5 (β) Τ ο 8 είναι πολλαπλάσιο του 40
(γ) Το 21 είναι πολλαπλάσιο του 21 (δ) Το Ο είναι πολλαπλάσιο του 3
3. Να βρείτε τα σύνολα των διαιρετών των αριθμών : 16,30, 54.
4. Να βρείτε το σύνολο των πολλαπλασίων του 5 που είναι μικρότερα από το 60.
5. Να εξετάσετε ποια από τα πιο κάτω αθροίσματα και διαφορές διαιρούνται με το 23.
(α) 4600 + 69 (β) 230 000 + 26 (γ) 2300 - 69 (δ) 6900 - 46
6. Αφού γράψετε τους πιο κάτω αριθμούς ως αθροίσματα, να εξετάσετε αν διαιρούνται με το 14.
(α) 2814 (β) 2818 (γ) 14042
7. Να αποδείξετε, με αριθμητικό παράδειγμα , ότι οι πιο κάτω προτάσεις δεν ισχύουν για
όλους τους φυσικούς αριθμούς .
(α) Αν αlγ και βlγ τότε (α + β) Ι γ (β) Αν αlγ και βlγ τότε α· βlγ
258
§ 4. Κριτήρια διαιρετότητας
Πολλές φορές μας χρειάζεται να ξέρουμε αν ένας αριθμός είναι δι
αιρετός με κάποιο άλλο αριθμό . Μπορούμε να το εξακριβώσουμε κά
νοντας διαίρεση. Επειδή η διαίρεση απαιτεί χρόνο , πιο κάτω θα δού
με πρακτικούς κανόνες με τους οποίους, χωρίς να εκτελούμε τη
διαίρεση θα εξακριβώνουμε, σε ορισμένες πολύ συνηθισμένες περι
mώσεις , αν κάποιος αριθμός διαιρείται ακριβώς με ένα άλλο. Οι κα
νόνες αυτοί λέγονται κριτήρια διαιρετότητας.
Κριτήρια διαιρετότητα~ δεν υπάρχουν για όλους τους αριθμούς αλ
λά για ορισμένους πολύ χαρακτηριστικούς.
Για να βρούμε τα κριτήρια διαιρετότητας στηριζόμαστε στην ιδιότητα
που έχει κάθε αριθμός να διαιρεί τα πολλαπλάσια του και μόνο αυτά.
• Κριτήριο διαιρετότητας με το 10, 100, 1000, ...
Ένας αριθμός στο σύνολο Ν ο είναι"διαιρετός με το 10, 100, 1000,

... μόνο αν είναι πολλαπλάσιο του 1Ο, 100, 1000, ... αντιστο ίχως.
Για να είναι όμως πολλαπλάσιο του 1Ο, 100, 1000, .. πρέπει να λή
γει σε ένα, δύο, τρία, ... μηδενικά αντιστοίχως .
Δηλαδή
Ένας φυσικός αριθμός είναι διαιρετός με το 10, 100, 1000, ... , αν τε
λειώνει τουλάχιστο σε ένα, δύο, τρία, .. . μηδενικά αvτιστoίxως.
Να βρεθεί αν ο αριθμός 377 500 διαιρείται με το 1Ο, 100 και 1000.
Λυση :
Ο αριθμός 377 500 διαιρείται με το 10 και με το 100, διότι τελειώνει

σε δύο μηδενικά. Δεν διαιρείται όμως με το 1000.
259
ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν
8. ο
8 Κριτήριο διαιρετότητας με το 2 ή με το 5
8 Τ α πολλαπλάσια του 2 είναι οι αριθ-

μοί:
0,2, 4, 6, 8,10,12,14,16,18, 20, ... Οι αριθμοί 1, 3, 5, 7.. .
Αυτοί οι αριθμοί oνoμάζovται άρτιοι που δεν είναι πολλα
πJιάσια του 2 ονομάζο
αριθμοί (ζυγοΟ και το ψηφίο των μο
νται περιποί (μονοί). ο
ο
νάδων τους είναι το Ο , ή 2 ή 4 ή 6 ή 8. ο
Άρα
Ένας αριθμός στο σύνολο Ν ο είναι διαιρετός
με το 2 αν τελειώνει σε Ο , 2, 4, 6 ή 8.
Ποιοι από τους αριθμούς 112, 3570, 121 , 99885 διαιρoύvται με το 2;
Λύση:
Το 112 διαιρείται με το 2, διότι τελειώνει σε 2.
Το 3570 διαιρείται με το 2, διότι τελειώνει σε Ο .
Το 121 δεν διαιρείται με το 2, διότι τελειώνει σε 1.
Το 99 885 δεν διαιρείται με το 2, διότι τελειώνει σε 5.
8 Τα πολλαπλάσια του 5 είναι οι αριθμοί:
0, 5, 10, 15, 20 , 25,30, 35, .. .
Παρατηρούμε ότι τα πολλαπλάσια του 5 έχουν το ψηφίο των μονά
δωντους Ο ή 5.
Άρα
Ένας αριθμός στο σύνολο Ν ο είναι διαιρετός με το 5

αν τελειώνει σε Ο ή 5.
Ποιοι από τους πιο καιω αριθμούς διαιρoύvται με το 2 και ποιοι με το 5;
46,285,36,120,1112, 10000
Λύση:
Διαιρoύvταιμετo 2 οι αριθμοί 46,36, 120, 1112, 10000.
Διαιρoύvταιμετo 5 οι αριθμοί 285, 120,10000.
260
Να συμπληρωθούν τα τετραγωνάκια ώστε ο αριθμός που θα προκύ
ψει να διαιρείται με το 5 και το 2.
3~ 8 D
Λύση:
3 Γ] 8 1.δJ Για να διαιρείται ένας αριθμός με το 2 και με το 5 πρέ

πει να τελειώνει σε ο.
3W8[[1 Για το άλλο τετραγωνάκι μπορούμε να χρησιμοποιή

σουμε όποιο ψηφίο θέλουμε : Ο, 1, 2,3, 4, 5, 6, 7, 8,9 .
• Κριτήριο διαιρετότητας με το 4 ή με το 25
• Τα πολλαπλάσια του 4 είναι οι αριθμοί:

0, 4,8,12, 16, 20, 24, 28,32, 36, 40, ... 100, 104, 108, 112, 116, 120,
124, 128, .
Παρατηρούμε ότι στους πιο πάνω αριθμούς το τελεuταίo διψήφιο

τμήμα τους σχηματίζει αριθμό που διαιρείταιμε το 4. Πχ το 1200 δι
αιρείται με το 4 διότι τελειώνει σε 00.
Άρα
Ένας αριθμός στο σύνολο Ν ο είναι διαιρετός με το 4 αν το τελευ
ταίο διψήφιο τμήμα του σχηματίζει αριθμό που διαιρείται με το 4.
Ποιοι από τους αριθμούς 114, 112, 150, 1500 διαιρoύvταιμε το 4;
Λύση :
Το 114 διαιρείται με το 4, διότι τελειώνει σε 14 που δεν διαιρείται με το 4.

Το 1112 διαιρείται με το 4, διότι τελειώνει σε 12 που διαιρείται με το 4.
261
8. ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ρ
Το 150 δεν διαιρείται με το 4, διότι τελειώνει σε 50 που δεν διαιρείται με

τ04.
Το 1500 διαιρείται με το 4, διότι τελειώνει σε 00 που διαιρείται με το 4 .

0,25,50,75,100,125,150,175,200, ...,2000, ...
Παρατηρούμε ότι τα πολλαπλάσια του 25 τελειώνουν σε 25,50,75 ή

σε τουλάχιστο δύο μηδενικά.
Άρα
Ένας αριθμος στο σύνολο Ν ο είναι διαιρετός με το 25 αν τελειώ
νει σε 25, 50, 75, ή σε δύο τουλάχιστον μηδενικά.

Π αράδειγμα
(α) Ποιοι από τους πιο κάτω αριθμούς διαιρούνται με το 25 και ποι
οιμετ05 ;
45, 60, 125, 75, 130, 150, 425
(β) Αν ένας αριθμός διαιρείται με το 25 διαιρείται και με το 5;
Ισχύει και το αντίστροφο;
Λύση:
(α) Οι αριθμοί 45,60, 125,75, 130, 150, 425 διαιρούνται με το 5 διότι

τελειώνουν σε Ο ή 5.
Οι αριθμοί 125, 75, 150,425 διαιρούνται με το 25, διότι τελειώ
νουν σε 25, 50 και 75.
(β) Οι αριθμοί που διαιρούνται με το 25 διαιρούνται και με το 5, διότι

τελειώνουν σε Ο ή 5.
Οι αριθμοί όμως που διαιρούνται με το 5 δεν διαιρούνται πάντοτε
μετο 25. Πχ 45, 60, 130 .
• Κριτήριο διαιρετότητας με το 9 ή με το 3
0, 9, 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72, 81 ,
262
Παρατηρώvτας τα πολλαπλάσια του 9 δεν μπορούμε να καταλή

ξουμε σε κανένα κριτήριο και γι ' αυτό χρησιμοποιούμε την πιο κά
των μέθοδο:
10 =9+1 =1·9+1
100 = 99 + 1 = 11 . 9 + 1
1000 = 999 + 1 = 111 . 9 + 1
Έτσι : 80 = 8·10 = 8· (1 · 9+ 1) = 8·9 + 8
500 = 5 · 100 = 5 · (11 · 9+ 1) = 55·9 +5
3000 = 3 · 1000 = 3 · (111 · 9+ 1) = 333 · 9 + 3

Θα εξετάσουμε τώρα, αν ο αριθμός 756 διαιρείται με το 9.
Έχουμε 756 = 700 + 50 + 6 Αντικαθιστούμε:

700 =77·9 + 7
=77·9+5 · 9+7+5+6
50=5·9+5
= 82·9 + 18 6=6
Παρατηρούμε ότι το82 · 9 και το 18 (το άθροισμα των ψηφίων του

αριθμού 756 δηλαδή 7 + 5 + 6 = 18) διαιρείται με το 9.
Άρα ο αριθμός 756 διαιρείται με το 9.
Από τα πιο πάνω διαπιστώνουμε ότι ένας αριθμός είναι διαιρετός

με το 9, αν το άθροισμα των ψηφίων του είναι διαιρετό με το 9. Με
παρόμοιο τρόπο διαπιστώνουμε ότι ένας αριθμός είναι διαιρετός
με το 3, αν το άθροισμα των ψηφίων του είναι διαιρετό με το 3.
Δηλαδή
Ένας αριθμός είναι διαιρετός με το 9 ή με το 3, αν το άθροισμα

των ψηφίων του είναι διαιρετό με το 9 ή με το 3 αντιστοίχως.
Να εξεταστεί αν ο αριθμός 7635 διαιρείται με το 9 ή με το 3.
263
8. ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ρ
Λύση:
7 + 6 + 3 + 5 = 21 Βρίσκουμε το άθροισμα των ψηφίων του αριθμού.
Το 21 διαιρείται με το 3, άρα και το 7635 διαιρείται με το 3.
Το 21 δεν διαιρείται με το 9, άρα το 7635 δεν διαιρείται με το 9.
Να συμπληρωθεί το τετραγωνάκι , ώστε ο αριθμός 5 7 4 C να διαι

ρείται με το 5 και με το 3.
Λύση:
574 1 Για να διαιρείται ο αριθμός με το 5 πρέπει να τε

λειι..ίJνει σε Ο ή 5.
574 1ill Ας βάλουμε Ο.
5+7+4=16 Το άθροισμα των ψηφίων του είναι 16 και δεν

διαιρείται με το 3.
Ας βάλουμε 5.
5 + 7 + 4 + 5 = 21 Το άθροισμα των ψηφίων του είναι 21 που δι

αιρείται με το 3.
Άρα το 5745 διαιρείται και με το 3.
264
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε ποιοι από τους αριθμούς
α = 81 , β = 9225, γ = 312 δ = 800 ε = 530
διαιρούνται,
(ι) μετο 10 (ιι) με το 100 (ιιι) μετ02
(ιν) μετο 5 (ν) με το 3 (νί) μετο 9
2. Να βρείτε ποιοι από τους αριθμούς
α = 432, β = 140, γ = 1005, δ = 132
διαιρούνται ,
(ι) με τους αριθμούς 2 και 5 (ιι) με τους αριθμούς 2 και 3
(ιιι) με τους αριθμούς 3 και 5 (ιν) με τους αριθμούς 2 και 9
3. Να συμπληρώσετε το τετραγωνάκι με ένα ψηφίο , ώστε ο αριθμός που προκύmει να διαι

ρείται με τους αριθμούς που είναι δίπλα του .
(α) 5 3 4 - l με τους αριθμούς 2 και 5

'-
(β) 9 3 Ο με τους αριθμούς 3 και 5
(γ) 1 8 1 C με τους αριθμούς 2 και 9
(δ) 8 4 1 Π με τους αριθμούς 2 και 3
4. Να συμπληρώσετε το τετραγωνάκι με ένα ψηφίο ώστε ο αριθμός 1 3 5 ~ να διαιρείται

με το 2 και το 3 και να μη διαιρείται με το 5.
5. Να συμπληρώσετε το κάθε τετραγωνάκι με ένα ψηφίο ώστε ο αριθμός 4 Ο 3 Ο να δι

αιρείται με το 5 και το 9.
6. Πότε ένας αριθμός διαιρείται με το 6;
265
8. ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ NQ
§ 5. Πρώτοι και σύνθετοι αριθμοί

8 Οι φυσικοί αριθμοί που έχουν ένα τουλάχιστο ακόμα διαιρέτη εκτός
από το 1 και τον εαυτό τους λέγονται σύνθετοι αριθμοί, πχ το 4
είναι σύνθετος αριθμός γιατί εκτός από το 1 και το 4 έχει ως διαι
ρέτη το 2, το 6 είναι σύνθετος αριθμός γιατί έχει ως διαιρέτες και
το 2 και το 3. Ο αριθμός 5 δεν είναι σύνθετος γιατί έχει ως διαι
ρέτη μόνο το 1 και το 5.
8 Οι φυσικοί αριθμοί που έχουν ως διαιρέτες μόνο το 1 και τον εαυ

τό τους και είναι μεγαλύτεροι του 1 λέγονται πρώτοι αριθμοί, πχ
οι αριθμοί 2, 3, 5,7, 11, ... , είναι πρώτοι αριθμοί.
8 Οι σύνθετοι αριθμοί αναλύονται πάντοτε σε γινόμενο πρώτων αριθ
μών (πρώτων παραγόντων) πχ 6 = 2 . 3, 8 = 2 . 2 . 2, 22 = 2 . 11.
8 Οι πρώτοι αριθμοί δεν αναλύονται σε γινόμενο (αφού δεν έχουν δι
αιρέτες) εκτός από το 1 επί τον εαυτό τους π . Χ. 2 = 2 . 1, 3 = 3 . 1,
11 = 11 . 1 Κ . Ο.Κ.
§ 6. Ανάλυση σύνθετου αριθμού σε γινόμενο πρώτων

παραγόντων
Ας πάρουμε ένα σύνθετο αριθμό πχ το 18.
Τον γράφουμε ως γινόμενο παραγόντων.

18=2·9 ή 18=3·6 ή 18=2·3 · 3
8Στηνπερίmωση18=2 ' 3'3 ή 18=2 · 32 που οι παράγοντες 2,

3, 3 είναι πρώτοι αριθμοί, λέμε ότι ο αριθμός είναι αναλυμένος σε γι
νόμενο πρώτων παραγόντων.
Ένας σύνθετος αριθμός αναλύεται πάντοτε σε γινόμενο πρώτων

παραγόντων.
Θα αναλύσουμε σε γινόμενο πρώτων παραγόντων τον αριθμό 120.
Βρίσκουμε το μικρότερο πρώτο αριθμό που διαιρεί το 120. Ειναl το 2.

Γράφουμε 120 = 2·60. 120 = 2 · 60
Βρίσκουμε το μικρότερο πρώτο αριθμό που διαιρεί το 60. Είναι το 2.
Γράφουμε 60 =2·30. 120 = 2·2·30
Βρίσκουμε το μικρότερο πρώτο αριθμό που διαιρεί το 30. Ειναl το 2.
Γράφουμε 30 =2·15. 120 = 2 . 2 . 2 . 15
Βρίσκουμε το μικρότερο πρώτο αριθμό που διαιρεί το 15. Είναι το 3.
Γράφουμε 15 =3·5. 120 = 2 . 2 . 2 . 3 . 5
Ο αριθμός 120 αναλύθηκε σε γινόμενο πρώτων παραγόντων.
Οι παράγοντες που είναι οι ίδιοι μπορούν να γραφούν σε μορφή δύναμης. 120 = 23 · 3·5
266
Μ αθη μ ατ ικά Α' Γυμ να σ ί ου
Η εργασία αυτή γίνεται πιο εύκολη με την πιο κάτω δ ιάταξη .
120 2
60 2
30 2
15 3
5 5
Ώστε 120 = 2 . 2 . 2 . 3 . 5 ή 120 = 23 . 3 . 5
§ 7. Μ . Κ.Δ. δύο ή περισσότερων φυσικών αριθμών

• Σε πολλά προ βλήματα χρε ιάζεται να βρίσκουμε τους κοινούς διαι
ρέτες δύο ή περισσότερων αριθμών .
Για να βρούμε τους κοινούς διαιρέτες των αριθμών 24 και 36, βρί
σκο υ με τα σύνολα:
Δ 24 = {1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24}

Δ 36 = {1, 2, 3, 4, 6, 9,12, 18, 36}
Το σύνολο των κοινών διαιρετών τους είναι η τομή των συνόλων:
Δ 24 n Δ 36 = {1, 2, 3, 4, 6, 12}
• Ο αριθμός 12 που είναι ο πιο μεγάλος κοινός διαιρέτης των αριθ

μών 24 και 36 λέγεται μέγιστος κοινός διαιρέτης των αριθμών .
Συμβολικά γράφουμε: Μ.Κ.Δ. (24, 36) = 12
Γενικά
Μέγιστος κοινός διαιρέτης δύο ή περισσότερων αριθμών λέγε

ται ο μεγαλύτερος από τους κοινούς διαρ έτες των αριθμών .
Να βρεθεί ο Μ . Κ. Δ. των αριθμών 18, 24 και 30.
Λύση '
Βρίσκουμε τα σύνολα Δ 18 , Δ 24 , Δ 30 .
-
267
8. ΔΙΑΙΡΕΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Ν ο
Δ'8 = {1, 2, 3, 6, 9, 18}
Δ 24 = {1, 2, 3, 4, 6, 8,12, 24}
Δ 30 = {1, 2, 3, 5, 6,10,15, 30}
Παρατηρούμε ότι ο Μ.Κ.Δ. (18,24, 30) = 6
• Ο τρόπος που χρησιμοποιήσαμε πιο πάνω για την εύρεση του

Μ.Κ.Δ. πολλές φορές είναι κουραστικός , κυρίως όταν οι αριθμοί εί
ναιμεγάλοι.
Πιο εύκολα μπορούμε να βρούμε το Μ . Κ. Δ. με ανάλυση των αριθ

μών σε γινόμενο πρώτων παραγόντων, όπως θα δούμε πιο κάτω.
Να βρεθεί ο Μ . Κ.Δ. των αριθμών 72, 120 και 108.
Λύση:
Αναλύουμε τους αριθμούς σε γινόμενο πρώτων παραγόντων:
72 2 120 2 108 2
36 2 60 2 54 2
18 2 30 2 27 3
9 3 15 3 9 3
3 3 5 5 3 3
Οι αριθμοί 2 και 3 είναι κοινοί παράγο

Έχουμε: 72 = 23 . 32
vτες των τριών γινομένων.
120 = 23·3·5
Ο αριθμός 22 . 3 που αποτελείται από
108 = 22 · 33
τους κοινούς παράγovτες, με το μι
κρότερό τους εκθέτη διαιρεί και τους
~εις αριθμούς.
Συμβολικά γράφουμε: Μ.Κ.Δ. (72, 120, 108) = 22·3 = 12.
268
Δηλαδή
Για να βρούμε το Μ.Κ.Δ. φυσικών αριθμών , που είναι αναλυμένοι

σε γινόμενο πρώτων παραγόντων, σχηματίζουμε το γινόμενο με
τους κοινούς τους μόνο παράγοντες και με εκθέτη το μικρότερο
εκθέτη που έχει ο καθένας στα γινόμενα .
• Ο Μ . Κ. Δ. (4, 9) = 1
Οι αριθμοί 4 και 9 που έχουν Μ . Κ. Δ. το 1 λέγονται πρώτοι μετα

ξύ τους.
Γενικά
Δύο ή περισσότεροι αριθμοί λέγονται πρώτοι μεταξύ τους, αν ο

Μ.Κ.Δ. τους είναι η μονάδα .
§ 8. Ε.Κ.Π. δύο ή περισσότερων φυσικών αριθμών
Σε πολλά προβλήματα χρειάζεται να βρίσκουμε τα κοινά πολλαπλά

σια δύο ή περισσότερων αριθμών .
Για να βρούμε τα κοινά πολλαπλάσια των αριθμών 4 και 6 βρίσκου

με τα σύνολα:
Π 4 = {Ο , 4, 8,12 , 16, 20,24, ... }
Π6 = {Ο , 6, 12, 18,24, 30 , ... }
Τ ο σύνολο των κοινών πολλαπλασίων τους είναι το :
Π 4 Γ1 Π 6 = {Ο, 12, 24}
Ο αριθμός 12 που είναι το μικρότερο , μη μηδενικό, πολλαπλάσιο των

αριθμών 4 και 6 λέγεται ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο των αριθμών.
Συμβολικά γράφουμε : Ε . Κ. Π . (4, 6) = 12
269
Γενικά
Ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο δύο ή περισσότερων αριθμών λέ

γεται το μικρότερο , μη μηδενικό , κοινό πολλαπλCσlο των αριθ
μών αυτών ή ο μικρότερος αριθμός που δ ι αιρείται από αυτούς.
Να βρεθεί το Ε . Κ.Π. των αριθμών 5, 15 και 20.
I~1ση:
α~ H:1όπo~ :
Βρίσκουμε τα σύνολα Π 5 , Π 1 5 , Π 20 .
Π =- {Ο, 5, 1Ο , 15, 20 , 25, 30 , 35 , 40 , 45, 50 , 55 , 60 , 65, 70 , ... }

5
Π 1 5 = {Ο , 15,30, 45, 60, 75 , 90 , ... }
Π 20 = {Ο , 20, 40, 60, 80, 100, 120, ... }

Έτσι Ε . Κ.Π . (5, 15, 20) = 60.
12~τρόπoς;~
Πιο πρακτικά θα μπορούσαμε να βρούμε το Ε . Κ.Π . (5, 15,20) ως εξής :
Παίρνουμε το μεγαλύτερο από τους αριθμούς.
Βρίσκουμε τα διαδοχικά πολλαπλάσιά του .
Εξετάζουμε αν αυτά διαιρούνται με τους υπόλοιπους αριθμούς .
Το πρώτο από τα πολλαπλάσια που θα όιαπιστώσουμε ότι διαιρείται
με όλους τους άλλους είναι το Ε.Κ.Π . τους .
Δηλαδή:
το 20 Ο μεγαλύτερος από τους 5, 15, 20

το 20 Δεν διαιρείται με το 15.
το 40 Δεν διαιρείται με το 15.
το 60 Διαιρείταιμε το 5 και το 15.
Έτσι Ε . Κ. Π . (5, 15, 20) = 60.
270
Να βρεθεί το Ε.Κ . Π . των ('. 1.θμών 80 , 108 και 150.
Λύση:
Όταν οι αριθμοί είναι μεγάλοι, όπως στην εύρεση του Μ.Κ. Δ., η εύ
ρεση του Ε.Κ. Π. γίνεται πιο εύκολα με ανάλυση των αριθμών σε γι-
νόμενο πρώτων παραγόντων.
80 2 108 2 150 2
40 2 54 2 75 3
20 2 27 3 25 5
10 2 9 3 5 5
5 5 3 3
Έχουμε : 80 = 24 · 5
108 = 22·33
150 = 2·3·52
Παρατηρούμε ότι οι αριθμοί 2, 3 και 5 είναι οι κοινοί και μη κοινοί πα

ράγοντες των τριών αριθμών 80, 108 και 150. Ο αριθμός 24 . 33 . 52,
που αποτελείται από τους κοινούς και μη κοινούς παράγοντες με το

μεγαλύτερο εκθέτη , είναι πολλαπλάσιο και των τριών αριθμών 80 ,
108 και 150. Πιο μικρός αριθμός από το 24 . 33 . 52, που να είναι πολ
λαπλάσιο και των τριών αριθμών, δεν υπάρχει.
Έτσι το Ε.Κ. Π . (80 , 108, 150) = 24·33 ·52
= 10800
Δηλαδή
Για να βρούμε το Ε.Κ.Π. φυσικών αριθμών, που είναι αναλυμένοι σε γι

νόμενο πρώτων παραγόντων, σχηματίζουμε το γινόμενο από τους κοι
νούς και μη κοινούς παράγοντες παίρνοντας τον καθένα με το μεγα
λύτερό εκθέτη του που παρουσιάζεται στις αναλύσεις των αριθμών.
271
§ 9. Προβλήματα Ε.Κ.Π. και Μ.Κ.Δ.

Σε πολλά προβλήματα χρειάζεται να βρίσκουμε το Ε . Κ.Π. ή το Μ . Κ.Δ .
Τ ρεις αθλητές προπονούνται σε ένα στίβο και ξεκινούν την ίδια στιγ
μή από το ίδιο σημείο . Ο πρώτος διατρέχει το στίβο σε 4 λεmά , ο δεύ
τερος σε 5 λεmά και ο τρίτος σε 6 λεmά .
(α) Μετά από πόσα λεmά θα βρεθούν και οι τρεις μαζί στο ίδιο ση
μείο , απ ' όπου ξεκίνησαν για πρώτη φορά ;
(β) Πόσες φορές θα διατρέξει μέχρι τότε το στίβο ο καθένας ;
Λύση:
Κάνουμε πίνακα με τα πολλαπλάσια των αριθμών 4, 5 και 6.
Γύροι σε
10ς 20ς 30ς 40ς 50ς 60c 70ς 80ς 90ς 100ς 110 ' 120( 130 140c 150ς 160ς
λεmά
α'
αθλητής
4 8 12 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52 56 60 64
. β'
αθλητής
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80
γ'
αθλητής
6 12 18 24 30 36 42 48 54 60 66 72 78 84 90 96
Χρησιμοποιώντας τον πιο πάνω πίνακα , μπορούμε να απαντήσουμε

στις πιο πάνω ερωτήσεις.
(α) Μετά από 60' θα βρεθούν πάλι στο σημείο από όπου ξεκίνησαν .
(β) Ο πρώτος θα διατρέξει τον στίβο 15 φορές, ο δεύτερος 12 φο-
ρές και ο τρίτος 1Ο φορές .
Θα μπορούσαμε να βρούμε το χρόνο που θα ξανασυναντηθούν οι 3

αθλητές, βρίσκοντας το Ε.Κ.Π. (4,5,6) που είναι το 60. Στη συνέχεια
για να βρούμε πόσες φορές θα διατρέξει το στίβο ο κάθε αθλητής,
διαιρούμε: 60 : 4 = 15 γύρους
60 : 5 = 12γύρους
60: 6 = 10 γύρους
272
Μαθηματικά Α ' Γυμ ν ασ ί ου
Ένας ανθοπώλης έχει 48 γαρίφαλα και 36 τουλίπες και θέλει να φτιά
ξει με αυτά ομοιόμορφες ανθοδέσμες.
(α) Πόσες το πολύ ομοιόμορφες ανθοδέσμες μπορεί να κάμει ;
(β) Πόσα γαρίφαλα και πόσες τουλίπες θα έχει κάθε ανθοδέσμη ;
Λύση:
Κατασκευάζουμε πίνακα με τους διαιρέτες των αριθμών 48 και 36.
Αριθμός
ανθοδέσμων 1 2 3 4 6 8 12 24 48
με γαρίφαλλα
Αριθμός
γαρίφαλων σε 48 24 16 12 8 6 4 2 1
Αριθμός
ανθοδέσμων 1 2 3 4 6 9 12 18 36
με τουλίπες
Αριθμός
τοuλίπωνσε 36 18 12 9 6 4 3 2 1
Ι
Χρησιμοποιώντας τον πιο πάνω πίνακα μπορούμε να απαντήσουμε

στις πιο πάνω ερωτήσεις:
(α) Μπορούμε να φτιάξουμε το πολύ 12 ομοιόμορφες ανθοδέσμες .
(β) Κάθε ανθοδέσμη θα περιέχει 4 γαρίφαλα και 3 τουλίπες.
Θα μπορούσαμε να βρούμε τον αριθμό των ομοιόμορφων ανθοδέ

σμων, βρίσκοντας το Μ . Κ.Δ. (48, 36) που είναι το 12. Στη συνέχεια για
να βρούμε πόσα γαρίφαλα και πόσες τουλίπες θα περιέχει κάθε αν-
θοδέσμη, διαιρούμε: 48 : 12 = 4 γαρίφαλα
36 : 12 = 3 τουλίπες
273
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ποιοι από τους αριθμούς: 4, 7, 9,15,27,31 είναι πρώτοι;
2. Να βρείτε τους πρώτους αριθμούς μέχρι και το 30.
3. Να αναλύσετε σε γινόμενο πρώτων παραγόντων τους αριθμούς: 36, 60, 100,320.
4. Να βρείτε το Μ. Κ.Δ. των αριθμών:
(α) 12,18 (β) 10,25 (γ) 12,30, 42
5. Να βρείτε το Ε.Κ.Π. των αριθμών:
(α)3,5 (β) 4, 5,12 (γ) 5, 6,8
6. Να βρείτε το Μ . Κ.Δ. των αριθμών:
(α) 36, 54, 60 (β) 120,150,160
(γ) 23 . 3 . 7, 98 (δ) 96, 108, 144
7. Γράφοντας τα πολλαπλάσια του πιο μεγάλου αριθμού , να βρείτε το Ε . Κ. Π. των αριθμών:
(α) 5, 8 (β) 3,5, 10 (γ) 2,5,9
8. Να βρείτε το Ε.Κ. Π . των αριθμών :
(α) 24,30,36 (β) 23. 32 . 5, 22. 3 . 7

(γ) 26, 39, 36 (δ) 15,16,18,20
9. Αν ο Μ . Κ.Δ. (120, β) ~ 15 και το Ε.Κ.Π. (120, β) = 1800 να βρείτε τον αριθμό β.
10. Ένας ανθοπώλης έχει 36 γαρίφαλα και 60 τριαντάφυλλα και θέλει να φτιάξει με αυτά ομοι
όμορφες ανθοδέσμες .
Να βρείτε πόσες το πολύ ομοιόμορφες ανθοδέσμες μπορεί να κάμει και πόσα γαρίφαλα και
πόσα τριαντάφυλλα θα έχει η κάθε ανθοδέσμη.
11. Τρία πλοία Α, Β, Γ κάνουν διαδρομές από το λιμάνι της Λεμεσού. Το Α κάθε 6 μέρες, το Β
κάθε 8 μέρες και το Γ κάθε 9 μέρες. Αν ξεκινήσουν και τα τρία την ίδια μέρα, σε πόσες μέ
ρες θα ξανασυναντηθούν για πρώτη φορά στο λιμάνι της Λεμεσού;
274
12. Έχουμε 144 τετράδια, 60 μολύβια και 18 ξύστρες . Πόσα το πολύ όμοια δέματα μπορούμε
να φτιάξουμε και πόσα τετράδια , μολύβια και ξύστρες θα περιέχει το καθένα;
13. Να βρείτε το μεγαλύτερο αριθμό που , όταν διαιρεί τους αριθμούς 75 και 109, αφήνει υπό
λοιπο 7 στην κάθε περίmωση .
14. Τρία κουδούνια κτυπούν το ένα κάθε 3 ώρες , το άλλο κάθε 5 ώρες και το άλλο κάθε 6 ώρες .
Αν κτυπήσουν συγχρόνως ,
(α) μετά από πόσες ώρες θα ξανακτυπήσουν συγχρόνως ;
(β) μέσα σε 100 ώρες πόσες φορές θα ξανακτυπήσουν συγχρόνως ;
15. Τρία αεροπλάνα βρίσκονται προσγειωμένα στο αεροδρόμιο της Λάρνακας . Το πρώτο κά
νει τη διαδρομή Λάρνακα-Αθήνα κάθε 30 ώρες, το δεύτερο κάθε 40 ώρες και το τρίτο κά
θε 16 ώρες. Αν ξεκινήσουν και τα τρία μαζί:
(α) Μετά από πόσες ώρες θα ξανασυναντηθούν και τα τρία αεροπλάνα στη Λάρνακα ;
(β) Ποιος είναι ο μικρότερος χρόνος που θα περάσει , ώστε δύο από τα αεροπλάνα να ξα
νασυναντηθούν στη Λάρνακα ;
16. Ένα εργοστάσιο απασχολεί 114 άντρες , 60 γυναίκες και 48 παιδιά.
(α) Πόσες το πολύ ομοιόμορφες ομάδες μπορεί να σχηματίσει ο διευθυντής του εργο
στασίου;
(β) Από πόσους άντρες , πόσες γυναίκες και πόσα παιδιά θα αποτελείται κάθε ομάδα ;
17. Οι μαθητές ενός σχολείου μπορούν να παραταχθούν σε τριάδες , πεντάδες και οκτάδες
χωρίς να περισσεύει κανένας.
Να βρείτε πόσους μαθητές έχει το σχολείο αυτό, αν ξέρουμε ότι είναι λιγότεροι από 400 και
περισσότεροι από 350;
275
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΟ"ΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Στις πιο κάτω ασκήσεις να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση.
1. Οι αριθμοί που διαιρούνται ακριβώς με το 2 και με το 9 είναι :
(α) 234 και 105 (β) 234 και 120 (γ) 120 και 123
(δ) 234 και 612 (ε) 105και612
2. Η ανάλυση του 24 σε γινόμενο πρώτων παραγόντων είναι :
(α) 22 . 32 (γ) 3 ·8
(δ) 2 .3
3. Το Ε . Κ.Π . των αριθμών 23·34·53 και 24·32. 52 είναι :
(α) 23 . 32. 52 (β) 24. 34 . 53
(δ)2· 3 ·5 (ε) 212 . 38 . 56
4. Τρία κουδούνια κτυπούν κάθε 3, 5 και 8 ώρες αρχίζοντας συγχρόνως . Θα κτυπήσουν ξανά
συγχρόνως μετά από :
(α) 24 ώρες (β) 40 ώρες (γ) 120 ώρες
(δ) 60 ώρες (ε) 15 ώρες
5. Ένα εργοστάσιο απασχολεί 48 άντρες , 18 γυναίκες και 15 παιδιά. Ο μεγαλύτερος αριθ

μός ομοιόμορφων ομάδων που μπορούν να σχηματισθούν είναι:
(α) 10 (β) 6 (γ) 5 (δ) 15 (ε) 3
6. Το 9 είναι διαιρέτης του αριθμού:
(α)315 (β) 275 (γ) 318

(δ) 929 (ε) 739
7. Πόσοι από τους αριθμούς 21 , 39, 45, 77 είναι πρώτοι ;

(α) ένας (β) δύο (γ) τρεις
(δ) όλοι (ε) κανένας
276
8. Το Ε.κ.π. των αριθμών 8 και 12 είναι:

(α) 24 (β) 16 (γ) 96 (δ) 48 (ε) 812
9. Ο Μ ..κ.Δ . των αριθμών 60,90 και 105 είναι :
(α) 10 (β) 15 (γ) 30 (δ) 60 (ε) 5
10. Ποιος αριθμός ταιριάζει στο τέλος, ώστε ο αριθμός 5 8 3 Ο να διαιρείται ακριβώς με το
2και3;
(α) Ο (β) 2 (γ) 4 (δ) 6 (ε) 5
11. Ο Μ . Κ.Δ . και το Ε . Κ. Π . των αριθμών 18 και 60 είναι αντιστοίχως οι:
(α)3 και 6 (β) 3 και 180 (γ) 6 και 180

(δ) 6 και 1080 (ε) 6 και 120
12. Ο μεγαλύτερος αριθμός που διαιρεί τους αριθμούςς 78 και 114 και αφήνει υπόλοιπο 6 Ι
στην κάθε περίmωση είναι :
(α) 18 (β) 12 (γ) 6 (δ) 72 (ε) 36
13. Τ ο ζεύγος των αριθμών που θα συμπληρώσετε στο πρώτο και δεύτερο τετραγωνάκι, ώστε Ι
ο αριθμός 6 Ο 3 Ο να διαιρείται ακριβώς με τα 5 και 9 είναι αντιστοίχως οι : .
(α)2 και 10 (β) 5 και 4 (γ) 4 και 5

(δ)Ο και 2 (ε) Ο και 9
14. Το σύνολο των πρώτων αριθμών μέχρι και το 10 είναι :
(α) {1, 3, 5, 7, 9} (β) {2, 4, 6, 8, 1Ο}
(γ){1,2,3 , 4,5,6, 7,8,9, 10} (δ) {2, 3, 5, 7}
(ε) {1, 2, 3, 5, 7}
15. Αν Δ 1 2 = {Διαιρέτες του 12} και Δ 16 = {Διαιρέτες του 16} τότε Δ 1 2 n Δ 16 =

(α){1,2} (β) {1,2,4} (γ) {16}
(δ) {8} (ε) {12)
277
ΙΙΚΛΑΣΜΑΤΑ
Τι ρόλο έπαιζαν τα κλάσματα στη ζωή των ανθρώπων;
Ήταν απαραίτητα ;
Ας ανατρέξουμε με τ.Ι φαντασία μας στα βάθη της Ιστορίας . Όταν για
πρώτη φορά οι άνθρωΓ;ΟΙ καλλιέργησαν από κοινού τα δημητριακά και
ήλθε ο καιρός να μοιρ JaOUV τη σοδειά , σκέφτηκαν πως έπρεπε η μοι
ρασιά να είναι δίκαιη . .ίΞτσι αποφασίστηκε να μοιράσουν τη σοδειά σε
ίσα μέρη . Κάποιο από τα μέρη αυτά έπρεπε να μοιραστεί ξανά σε ίσα
μέρη . Τότε οι άνθρωπCΙ αντιλήφθηκαν ότι χρειάζεται και το μισό και το
μισό του μισού .
Το ίδιο συνέβηκε όταν, αργότερα, θέλησαν να καλλιεργούν τη γη μόνοι
τους και να έχουν το δικό τους εισόδημα.
Κάποτε χρειάστηκε να ανταλλάσσουν τα πρσ'ίόντα τους (εμπόριο) , οπό
τε έπρεπε να χρησιμοποιούν κοινές μονάδες μέτρησης . Κατά τη διατα
γή του τότε Άρχοντα, τα χρήματα που θα χρησιμοποιούσαν θα έπρεπε
να είναι τα τάλαντα. Κάθε τάλΟ\το χωρίζετο σε 60 ίσα μέρη , που το κα
θένα λέγεται μνα. Κάθε μνα χα οίζεται επίσης σε 60 ίσα μέρη , που το
καθένα λέγεται σίκλος. Έτσι zf ιφc νίστηκαν τα κλάσματα 6t-, io'. .

Πιο ύστερα οι ιδιοκτήτες σκέφτη ί .αν να νοικιάσουν τη γη τους στους
δούλους τους και να τους παίρ' ουν για νοίκι ένα μεγάλο μέρος της
παραγωγής. Πχ τα ~ ή τα ~ ...
Έτσι θα είχαν περισσότερο κέr jος , νοουμένου ότι θα απέφευγαν τα
έξοδα που είχαν για τους δούλι ως κτλ. Εδώ έπρεπε να χρησιμοποιή
σουντα κλάσματα σε άλλη μορφή . Πχ ένας ιδιοκτήτης έλεγε :
"Οι δικοί μου δούλοι παράγουν 400 κιλά . Αν τους παίρνω τα ~

για νοίκι, τι εισόδημα θα έχω; Αν χωρίσω τα 400 κιλά σε 5 ίσα μέρη,
το κάθε μέρος θα είναι το ~ της παραγωγής και τούτο θα είναι

80 κιλά. Άρα τα ~ της παραγωγής θα είναι 4 . 80, δηλαδή 320 κιλά .
Και το εισόδημα αυτό θα το έχω χωρίς έξοδα.
Έτσι άρχισαν τα κλάσματα να γίνονται απαραίτητα στη ζωή των αν

θρώπων.
278
Μα θ ηματικά Α ' Γυμνασίου
§ 1. Έννοια του κλάσματος Β
• Παίρνουμε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ .

Το χωρίζουμε σε 4 ίσα μέρη.
Το τμήμα ΑΓ είναι ένα από τα 4 αυτά ίσα μέρη. Λέμε ότι το
ΑΓ είναι το ένα τέταρτο του ΑΒ.
Γράφουμε : ΑΓ = ~ . ΑΒ
Το τμήμα ΑΕ αποτελείται από τρία από τα τέσσερα ίσα μέρη που

χωρίσαμε το ΑΒ. Λέμε ότι το ΑΕ είναι τα τρία τέταρτα του ΑΒ.
Γράφουμε : ΑΕ = i· ΑΒ ή ΑΕ i ΑΒ .
=
Παρατηρούμε επίσης ότι :
ΑΔ = ~τoυAB
4
ΓΔ = 1 του ΑΒ Επομένως, ΑΒ = ~ του ΑΒ.
4
Δηλαδή τα ~ είναι ολόκληρο το ΑΒ.
ΔΒ = Ζ τουΑΒ
4
ΓΒ = ~ του ΑΒ κτλ .
Τ α συμ
' β ο λ α 4'
1 4' 3 λ εγονται
2 4 ' κλ ασματα.
'
Ειδικά το σύμβολο kλέγεται κλασματική μονάδα.
Αν χωρίσω το πιο πάνω ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ σε

5 ίσα μέρη, ποια θα είναι η κλασματική μονάδα;
Άλλ κλ ' , .321101 7

α ασματα ειναι τα . 5 ' 9' 7' 39 ' 16' 10' ...
• Γενικά, κάθε σύμβολο της μορφής β , όπου τα α και β είναι
φυσικοί αριθμοί , λέγεται κλάσμα.
279
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Όταν μιλούμε για το κλάσμα Ι ' εννοούμε ότι: Χωρίζουμε ένα
μέγεθος σε β ίσα μέρη και σχηματίζουμε ένα νέο μέγεθος που απο
τελείται από α τέτοια ίσα μέρη. Επειδή δεν μπορούμε να χωρί
σουμε ένα μέγεθος σε μηδέν ίσα μέρη, ο αριθμός β δεν μπορεί να
είναι μηδέν.
Δηλαδή, όταν γράφουμε ένα κλάσμα %, πρέπει β*- ο .
Οι αριθμοί α και β λέγονται όροι του κλάσματος β.
Η γραμμή -, λέγεται γραμμή του κλάσματος %.

• Ο αριθμός α που είναι πάνω από τη γραμμή του κλάσματος, λέγε
ται αριθμητής.
• Ο αριθμός β που είναι κάτω από τη γραμμή του κλάσματος, λέγε
ται παρονομαστής .
• Δύο ή περισσότερα κλάσματα που έχουν όλα τον ίδιο παρο-
νομαστη
, λ'εγονται 'π .χ. 7'
ομωνυμα.
1 7'
5 3
7' ...
• Τα κλάσματα που δεν είναι ομώνυμα, λέγονται ετερώνυμα.

213
Π.χ. 5' 3 ' 6'
Να βρεθεί το κλάσμα που εκφράζει το χρωματισμένο μέρος του κα
θενός από τα πιο κάτω σχήματα.
(ο) (β) (Υ)
280
_________________________________________________~M~α~
θ η~μ
Δ α~
I~!K ~~ u
Λύση:
( α) Το χρωματισμένο μέρος είναι το ~ του κύκλου .
(β) Το χρωματισμένο μέρος είναι τα ~ του τετραγώνου .
(γ) Το χρωματισμένο μέρος είναι τα ~ του εξαγώνου , δηλαδή

ολόκληρο το εξάγωνο.
Να βρεθεί πόσα cm είναι το ~ του 1 m.
Λύση:
Ξέρουμε ότι 1 m = 100 cm .
Επομένως το ~ του 1 m είναι 100 : 5 = 20 cm.
Γράφουμε: ~ του 1 m είναι 20 cm.
Τα * των μαθητών ενός τμήματος είναι 20 μαθητές .

Να βρεθεί πόσους μαθητές έχει το τμήμα.
Λύση:
Αφού τα ~ των μαθητών είναι 20 μαθητές
το } των μαθητών θα είναι 20: 5 = 4 μαθητές.

Άρα τα 1των μαθητών, δηλαδή ολόκληρο το τμήμα, θα είναι
7 · 4= 28 μαθητές .
Εργάζομαι όπως και στην αναγωγή στη μονάδα Ο

ο
ο
281
9. KΛAΣ~
M ~A~
T~A ________________________________________________________
~ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε το κλάσμα που εκφράζει το σκιασμένο μέρος για το καθένα από τα πιο κάτω
σχήματα.
(ο) ( β) (γ )
111113
2. Να χαράξετε ένα ευθύγραμμο τμήμα ΑΒ.
Να σημειώσετε πάνω στο ΑΒ τρία σημεία Γ, Δ, Ε, έτσι ώστε να ισχύει:
(α) ΑΓ = ~AB (β) ΑΔ = ~AB (γ) ΑΕ = ~ ΑΒ
3. Να σχεδιάσετε ένα τετράγωνο με πλευρά 3 cm. Να χρωματίσετε με διαφορετικά χρώματα :
(α) το 1του τετραγώνου (β) τα ~ του τετραγώνου

4. Να βρείτε πόσα γραμμάρια είναι:
(α) το ~ του κιλού (β) τα ~ του κιλού

5. Να βρείτε:
(α) Τι μέρος του μέτρου είναι τα 20 cm;
(β) Τι μέρος του κιλού είναι τα 400 γραμμάρια ;
(γ) Τι μέρος της ορθής γωνίας είναι οι 60 μοίρες;
6. Από τους 100 μαθητές που έδωσαν εξετάσεις στα μαθηματικά απέτυχαν οι 20 μαθητές. Τι
μέρος των μαθητών απέτυχε;
7. Ένα υποκάμισο αξίας €64, πουλήθηκε μόνο €48. Να βρείτε το κλάσμα που εκφράζει την έκ- ι
mωση που έγινε στην αξία του υποκαμίσου .
8. Τ α ~ των μαθητών ενός τμήματος είναι αγόρια. Να βρείτε πόσοι είναι όλοι οι μαθητές του
6
τμήματος , αν τα αγόρια είναι 25.
9. Η Ελένη αγόρασε ένα ζευγάρι παπούτσια από ένα κατάστημα που κάνει έκmωση , σε όλα
τα είδη του , 1 πάνω στην αξία τους. Αν η Ελένη πλήρωσε €72, πόση ήταν η αξία των πα-
4
πouτσιών πριν της γ'λινει η έκmωση ;
L _________________________ --I
282
§ 2. Το κλάσμα ως πηλίκο δύο φυσικών αριθμών

• Ι. Θέλουμε να μοιράσουμε 6 ίδιες σοκολάτες σε 3
παιδιά.
Πόσες σοκολάτες θα πάρει το κάθε παιδί;
ΟΟΟ
Για να βρούμε πόσες σοκολάτες θα πάρει το κά
θε παιδί, αρκεί να βρούμε το πηλίκο 6 : 3.
Έτσι το κάθε παιδί θα πάρει 6 : 3 = 2 σοκολάτες.
οοο
11 . Αν τώρα θέλουμε να μοιράσουμε 3 ίδιες σοκο
λάτες σε 4 παιδιά .
Πόσες σοκολάτες θα πάρει το κάθε παιδί;
οοο
Για να βρούμε πόσες σοκολάτες θα πάρει το κάθε παιδί, αρκεί και
εδώ να βρούμε το πηλίκο 3 : 4.
Αλλά το πηλίκο 3 : 4 δεν είναι φυσικός αριθμός , διότι η διαίρεση

3 : 4 δεν είναι τέλεια.
Ένας τρόπος για να μοιράσουμε τις 3 ίδιες σοκολάτες στα 4 παι

διά , είναι ο εξής:
Χωρίζουμε την κάθε σοκολάτα σε 4 ίσα μέρη, δη- ΕΒ ΕΒ ΕΒ

λαδή όσα είναι τα παιδιά.
Δίνουμε στο κάθε παιδί το 1 από τα 4 ίσα μέρη της κάθε
σοκολάτας, δηλαδή το 1της κάθε σοκολάτας.

Αφού όμως όλες οι σοκολάτες είναι οι ίδιες , το κάθε παιδί
θα πάρει συνολικά τα ~ της σοκολάτας.

Επομένως μπορούμε να πούμε ότι το αποτέλεσμα της διαί
ρεσης 3 : 4 είναι το κλάσμα ~ .
Δηλαδή 3 : 4 = ~. Το κλάσμα ~ λέγεται ακριβές πηλίκο

της διαίρεσης 3 : 4.
Γενικά
α:β=β, όποuαεΝο και βεΝ.
283
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
• Άρα Κάθε κλάσμα είναι το πηλίκο της διαίρεσης που έχει

διαιρετέο τον αριθμητή του κλάσματος και διαιρέτη τον
παρονομαστή του κλάσματος.
Δηλαδή β =α : β , β*- ο.
Επομένως, ~ = 4 : 5, ~ = 1 : 3, 190 = 9 : 1Ο ,
• Επειδή ένα κλάσμα παριστάνει το πηλίκο μιας διαίρεσης, πολλές

φορές τη γραμμή του κλάσματος τη διαβάζουμε "διά "
Π.χ . το κλάσμα ~ το διαβάζουμε ,,8 διά 9».
• Μερικές φορές το κλάσμα, δηλαδή το πηλίκο δύο αριθμών, το ονο

μάζουμε «λόγο» των δύο αριθμών.
Π.χ. ο λόγος των αριθμών 4 και 7 λέμε ότι είναι 1και διαβά
ζουμε «4 διά 7» ή 4 προς 7.
§ 3 Ειδικές περιπτώσεις κλασματων
• Κλάσματα της μορφής f' α Ε Νο
Έχουμε :
!Κ6θε ~υσΙKός αριθμός γράφεται Kα~1
Ιω ς κλασμα. Ι
Γενικά - -- - -- -----,
α = α : 1 = Τ' όπου α Ε Ν ο
Δηλαδή κάθε φυσικός αριθμός γράφεται σαν κλάσμα που έχει αριθ
μητή τον ίδιο τον αριθμό και παρονομαστή τη μονάδα.
[ α = Τ ή Τ = α, α Ε Ν ο
2~4 -------------------------
_____ ΜοθΠlJοτικά Α ' ΓUb!vοσίοu
-----------------------------------------
• Κλάσματα της μορφής ~, α Ε Ν
Έχουμε: ~ =Ο :3 =Ο
Γενικά Γ ~ = Ο: α = O
_J
Δηλαδή, όταν ο αριθμητής μόνο ενός κλάσματος είναι το μηδέν , τό
τε το κλάσμα είναι ίσο με μηδέν .
Τα σύμβολα ~,~, όπου α Ε Ν

δεν παριστάνουν τίποτα το
συγκεκριμένο!!
• Κλάσματα της μορφής ~, α Ε Ν Ο,-..~!με: Δεν έχουν νόημα.
Ό ~-----
Έχουμε: ~ = 5:5 = 1 °JIIIIι
Γενικά --- -- --:ι

ι ~=α:α=1, αE ~
Δηλαδή, αν οι όροι ενός κλάσματος είναι ίσοι, τότε το κλάσμα είναι

ίσο με τη μονάδα .
~ = 1, α Ε Ν ]
Να λυθεί η εξίσωση 3χ = 7.
Λύση :
3χ = 7
χ = 7: 3 Ι ~lαΙΡOύμε το γινόμενο με τον ένα παΡάγ:VΤα· 1
χ -- 3
7 Η λύση της εξίσωσης .
- - ___ - - - - - - - - _ - - 1
285
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Να γραφούν ως κλάσματα τα πηλίκα των διαιρέσεων:
(α) 5: 8 (β) 12: 13 (γ) 1 : 50
Λύση:
(α)5 :8 = ~ (β) 12 : 13 = ~~ (γ) 1 : 50 = 5t
Να λυθεί η εξίσωση χ 5 = Ο. 6
6
Αφού το κλάσμα χ 5 είναι ίσο με το μηδέν , σημαίνει ότι ο αριθ
μητής του είναι μηδέν .
Δηλαδή χ- 5= Ο
Άρα χ = 5
1. Να γράψετε ως κλάσματα τα πηλίκα των διαιρέσεων :
(α)2 : 5 (β) 1 : 100 (γ) 13: 100 (δ) 25 : 83
, 2. Να βρείτε ποια διαίρεση παριστάνει το καθένα από τα κλάσματα :
16 (γ) 55 36
(β) 151 11 (ε) 253

(α) 3χ = 2 (β) 7χ = 15 (γ) 2χ + 1 = 1Ο (δ) 3Χ - 2 = 16
286
Μαθηματικά Α ' c~ v ασίοu
- - ------
(ι) Χ_ = 1 (ιι) C!. = Ο (ιιι) ~ = 7 (ιν) § = χ

5 4 1 8
(ι) 9-= .!.Q = 1 (ιι) ~-+~ = 9 - 1

( ιιι) -α 3 (ιν) 3χ ±Λ = 1
= 0
2 1 10
§ 4. Ισοδύναμα κλάσματα
• Έχουμε το ορθογώνιο ΑΒΓΔ.
: ' - I_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
1
I~
__.....J
"2
Χρωματίζουμε το ~ του ορθογωνίου.
: '-1_____~~______ I~
__.....J
2
4'
Χρωματίζουμε τα ~ του ορθογωνίου . :'-1____ ____ ~ ~~___~__ 3

18
__.....J
Γ
6'
Χρωματίζουμε τα ~ του ορθογωνίου .

ΑΙ
Δ '-' __ ~ __ ~ __ ~'__ __L __ _L___.....J Ι:
Αν προσέξουμε τις τρεις επιφάνειες που χρωματίσαμε , θα δούμε
ότι αυτές καλύmουν το ίδιο μέρος του ορθογωνίου ΑΒΓΔ .
• Δηλαδή τα κλάσματα ~ , ~ , ~, εκφράζουν το ίδιο μέρος του

ορθογωνίου ΑΒΓΔ . Για το λόγο αυτό τα κλάσματα λέγονται
ισοδύναμα ή ίσα .
Γράφουμε:
Γενικά
Ισοδύναμα ή ίσα ονομάζονται τα κλάσματα που εκφρά-
ζουν το ίδιο μέρος ενός μεγέθους. .
287
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Ας δούμε τώρα, πως μπορούμε να βρούμε κλάσματα που να είναι ισο

δύναμα με ένα δεδομένο κλάσμα.
___________- - -'Ι ΒΓ
ΑΔ ι_ . Έχουμε το ορθογώνιο ΑΒΓΔ .
Λύση:
Δ ___
2
'3 Χωρίζουμε το ορθογώνιο σε 3 ίσα μέρη και χΡωμα-
Αι -----'1 Β
. Γ
---1._ _ _ _' - -_ _
.
τίζουμε τα 2 από αυτά.
Δηλαδή το χρωματισμένο μέρος του ορθογωνίου
είναι τα ~ του.
v
2
3' Θέλουμε να βρούμε άλλο κλάσμα που να είναι
:ι i i i Ι i i i Ι i i i Ι:
8
ισοδύναμο με το ~.
Χωρίζουμε το κάθε τρίτο του ίδιου ορθογωνίου
12 σε 4 ίσα μέρη.
Το ορθογώνιο τώρα είναι χωρισμένο σε 12 ίσα μέρη. Από αυτά τα 8 εί

ναι χρωματισμένα.
Δηλαδή το χρωματισμένο μέρος του, που πριν ήταν τα ~ του,

τώρα έγινε τα 182 του .
Επειδή όμως τα δύο αυτά κλάσματα, ~ και 182' εκφράζουν το
ίδιο μέρος του ορθογωνίου, σημαίνει ότι είναι ισοδύναμα.
Δηλαδή 2 = fL
3 12
Επειδή 8 = 2 . 4 και 12 = 3 . 4, αντί της ισότητας ~ = 182'
μπορούμε να γράψουμε ~ = ~: 4
Δηλαδή αν πολλαπλασιάσουμε τον αριθμητή και τον παρο
νομαστή του ~ με τον αριθμό 4, προκύmει το κλάσμα 1~ '

που είναι ισοδύναμο με το ~.
288
Γενικά
Αν πολλαπλασιάσουμε και τους δύο όρους ενός κλάσματος
με τον ίδιο φυσικό αριθμό (διαφορετικό από το μηδέν), προ
κύmεl ισοδύναμο κλάσμα.
β = β : ~ όπου α, β, λ Ε Ν
• Στο πιο πάνω παράδειγμα βρήκαμε ότι τα κλάσματα § και 182

είναι ισοδύναμα .
Αν πάρουμε το κλάσμα 182 και διαιρέσουμε και τους δύο όρους

του με ένα κοινό τους διαιρέτη, πχ το 4, θα έχουμε:
182::~ που είναι το Ξ (κάναμε τις διαιρέσεις 8:4, 12 : 4).
Άρα προέκυψε το κλάσμα Ξ που είναι ισοδύναμο με το 182'
Γενικά !Αν διαιρέσουμε και τους δύο όρους ενός κλάσματος με ένα
~olνό διαιρέτη τους, προκύmεl ισοδύναμο κλάσμα.
~ = ~ : ~ όπου α, β, λ Ε Ν
Έτσι
18_18:3_6 Το κλάσμα ~ είναι ισοδύναμο με το κλάσμα ~~
24 - 24:3 - 8
Ακόμη
18 _ 18: 6 _ 3 Το κλάσμα ~ είναι ισοδύναμο με το κλάσμα ~~
24 - 24~ - 4
Παρατηρούμε ότι, όταν διαιρούμε τους όρους ενός κλάσματος με ένα

κοινό διαιρέτη τους, το ισοδύναμο κλάσμα που βρίσκουμε έχει όρους
που είναι πιο μικροί από τους όρους του αρχικού κλάσματος.
Δηλαδή το κλάσμα που βρίσκουμε είναι πιο "απλό».
• Η εργασία αυτή λέγεται απλοποίηση κλάσματος .
Οι όροι του κλάσματος ~ είναι αριθμοί πρώτοι μεταξύ τους.
• Το κλάσμα αυτό λέγεται ανάγωγο.

'Μ.Κ.Δ. (3,4) = 1 άρα, οι αριθμοί 3,4 είναι πρώ
Δηλαδή δεν απλοποιείται άλλο. τοι μεταξύ τους.
289
9. ΚΔΑΣΜΑΤΑ
• Αν πάρουμε δύο ισοδύναμα κλάσματα Π .χ. , ~, 160' παρατη

ρούμε ότι:
3·10 = 30
5·6 = 30
Δηλαδή 3 . 1Ο = 5 . 6 = 30
Αν δοκιμάσουμε το ίδιο και με άλλα ζεύγη ισοδυνάμων κλασμάτων

θα δούμε ότι αυτόφει πάντα .
Γενικά, αν δύο κλάσματα Π' 6είναι ισοδύναμα, τότε ισχύει

α· δ = β. γ.
Αν
Λέμε τότε ότι πολλαπλασιάζουμε α f--_~ γ

β <c---~ δ
τους όρους των ισοδυνάμων κλα
σμάτων όπως δείχνουν τα βέλη και τότε
α·δ=β · γ
έχουμε και πάλιν ισοτητα.
Να βρεθεί το κλάσμα που είναι ισοδύναμο με το ~ και έχει πα

ρονομαστή 28 .
Λύση.
Πολλαπλασιάζω και τους δύο 3 _ 3·4

7' -7 ·4
Ι-
όρου ς του κλάσματος με το 4.
_ 12
Το ζητούμενο κλάσμα - 28
- - ------'
Παραδειγμα 2
Να απλοποιηθεί το κλάσμα -fo έτσι ώστε να γίνει ανάγωγο .
290
Λύση:
12 12 : 2 Διαιρώ και τους δύο όρους του κλάσματος με το 2.

30 30 : 2
_ 6 Τ ο 15
6ειναι
, λ" 12
πιο απ ο απο το 30'
-15
Διαιρώ και τους δύο όρους του κλάσματος με το 3.
_ 6:3
- 15 : 3 Το ζητούμενο κλάσμα.
_2 Δεν απλοποιείται άλλο, διότι οι όροι του 2 και 5 είνα ι

-s πρώτοι μεταξύ τους:....
. _ _ __ _ _ _ _ _---.J
Σημείωση:
Στο παράδειγμα 2 βλέ:πουμε ότι για να βρούμε το ανάγωγο κλά
σμα~, κάναμε δύο διαδοχικές απλοποιήσεις . Σε άλλες περιmώ

σεις ίσως να xρειάζovταν περισσότερες από δύο .
Για να μην κάνουμε πολλές διαδοχικές απλοποιήσεις , μπορούμε να

διαιρούμε τους όρους του κλάσματος, από την πρώτη διαίρεση , με
τον Μεγιστο Κοινό Διαιρέτη τους, οπότε το κλάσμα που θα βρίσκουμε
θα έχει όρους πρώτους μεταξύ τους, δηλαδή θα είναι ανάγωγο .
Π .χ . Μ . Κ . Δ. (12,30) = 6
Άρα
12_12:6_2
30 - 30 : 6 - S
' , οαδε , γ -' ο 3
Να βρείτε ποια από τα κλάσματα~, ~, ~~ είναι ισοδύναμα (ίσα).
(α) 7~;; Παίρνουμε τα κλάσματα ανά δύο και εξετάζουμε, αν είναι ίσα.
9~7
7·7 = 49
9·5 = 45
49-:/-45 Άρα τα κλάσματα~, ~ δεν είναι ίσα .

Γράφουμε: ~ -:/- ~
291
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
(β) ~N~~
7· 18 == 126
9·14 == 126
126 == 126 Άρα τα κλάσματα ~ και ~ ~ είναι ίσα.
Γράφουμε: ~ == -~~
Στην περίmωση αυτή παρατηρούμε ότι θα μπορούσαμε να
απλοποιούσαμε το ~~ οπότε θα βρίσκαμε το ~, ή ακόμα θα

, λ' 7_7·2_14
μπορουσαμε να εγαμε"9 - 9.2 - 18'
(γ) QNl1
7 18
5· 18 == 90
7· 14 == 98
90*98 Άρα τα κλάσματα ~ και ~ ~ δεν είναι ίσα .
Γράφουμε : ~ * +~
Για ποια τιμή του χ τα κλάσματα ~ και { είναι ίσα;
Λύση :
Πολλαπλασιάζουμε χιαστί Για να ισχύει η ισότητα .1f. == 1,

Η ζητούμενη τιμή πρέπει να ισχύει και η ισότητα χ . 1 == 15 . 4
Άρα χ == 60
15 _ 1 Αντικαθιστούμε το χ με το 60.
60 - 4 Πολλαπλασιάζουμε χιαστί.
4 · 15 == 60· 1 Βρίσκουμε αληθή ισότητα .
60 == 60
Άρα το 60 είναι η ζητούμενη τιμή.
292
1. Να μετατρέψετε το καθένα από τα Kλάσματα~, l' !, 158' σε ισοδύναμο κλάσμα με

παρονομαστή το 36.
2. Να απλοποιήσετε τα πιο κάτω κλάσματα ώστε να γίνουν ανάγωγα .
4 20 16 5 33 15 1Ο 72
6' 35' 24' 10' 44' 60' 100 ' 60 '
3. Να μετατρέψετε το κλάσμα ~ σε ισοδύναμο κλάσμα, το οποίο να έχει παρονομαστή:

(α) το 8 (β) το 20 (γ) το 52 (δ) το 96
4. Να βρείτε ποια από τα πιο κάτω κλάσματα είναι ίσα :
2 12 4 8 1 40 3 1Ο
3'15' 5' 12 ' 6' 60' 18' 16'
5. Για ποια τιμή του α τα κλάσματα f6 και i~ είναι ίσα;
4 _ χ (β) 13 _ 1 (γ)
(α)
5 - 10 -β - 3
ι~~
9 _ 4 (ε) ~ = 14 (στ)
2-λ γ 4
§ 5 Τροπή ετερωνύμων κλασμάτων σε ομώνυμα

• Μάθαμε ότι τα κλάσματα που έχουν όλα τον ίδιο παρονομαστή λέ
γονται ομώνυμα , και τα κλάσματα που δεν έχουν όλα τον ίδιο πα
ρονομαστή λέγονται ετερώνυμα.
Πχ
1 5 10 3 , ,
(α) τα κλάσματα 9' 9 ' -9 ' § ειναι ομωνυμα .
24541 , ,
(β) τα κλάσματα 3' 7' 14' 6 ' 2 ειναι ετερωνυμα .
Όπως θα δούμε πιο κάτω, για να συγκρίνουμε κλάσματα ή για να
προσθέσουμε κλάσματα ή για να αφαιρέσουμε κλάσματα , πρέπει
τα κλάσματα να είναι ομώνυμα . Γι' αυτό θα μάθουμε πώς τρέπουμε

ετερώνυμα κλάσματα σε ομώνυμα.
293
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Ν α τραπουν
' τα κλασματα
' 85 ' 12'
1 34' '
σε ομωνυμα.
Λύση :
Ζητούμε να βρούμε κλάσματα ισοδύναμα με τα i,11 , i αντι

στοίχως , που να έχουν όλα τον ίδιο παρονομαστή . Ο κοινός αυτός
παρονομαστής πρέπει να είναι κοινό πολλαπλάσιο των παρονο
μαστών 8, 12, 4.
Κοινά πολλαπλάσια των παρονομαστών 8, 12, 4 είναι: 24, 48, 96, .. .
Συνήθως παίρνουμε σαν κοινό παρονομαστή , το ελάχιστο από τα κοι
νά πολλαπλάσια (Ε.Κ.Π.) των παρονομαστών των αρχικών κλασμάτων ,
έτσι ώστε τα κλάσματα που θα προκύψουν να έχουν όσο γίνεται μι

κρότερους όρους .
Στηνπερίmωση μας , το Ε.Κ. Π . (8, 12, 4) = 24.
Για να τρέψουμε τα Kλάσματα~ , 11 , ~ σε ομώνυμα , δηλαδή

σε ισοδύναμα κλάσματα με παρονομαστή το 24, πολλαπλα
σιάζουμε τους όρους :
αντιστοίχως!
~ =~
• του i με τον αριθμό 24 : 8 = 3 δηλαδή 5_5·3_15
8 - 8 ·3' - 24
24 8 1 _ 1·2 _ 2
• του 11 με τον αριθμό 2/ . 12 = 2 δηλαδή 12 - 12~ - 24
2
24 12 • του i με τον αριθμό 24 : 4 = 6 18
δηλαδή 43 -_ 34 ·· 66 -_ 24
~= ~
Ο 24 4 Τ κλ ' 15 2 18 , ,
α ασματα 24 ' 24 ' 24 ειναι ομωνυ μα και
Ο
ο
ισοδύναμα με τα κλάσματα i,11, i αντιστοίχως .
Δηλαδή για να τρέψουμε τα ετερώνυμα κλάσματα
i, 11 , ~, σε ομώνυμα , ακολουθούμε την πιο κάτω πορεία:
294
________________________ Μ αθηματικά Α ' ΓUf1vασίοu
(α) Ε.Κ.Π. (8, 12, 4) = 24 Ι Βρίσκουμε το Ε.Κ.Π . των παρoνoμαστ~

(β) 24: 8 = 3
24: 12 = 2
Διαιρούμε το Ε,Κ.Π. με τον παρονομαστή του κάθε Ι
κλάσματος και βρίσκουμε τα πηλίκα 3, 2, 6.
24 : 4 = 6
d)0®
5 1 3 Γράφουμε το κάθε πηλίκο πάνω από το αντίστοι
(γ)
8' 12' 4 χο του κλάσμα, όπως φαίνεται δίπλα.
(δ)
35 2·1 6 ·3 Πολλαπλασιάζουμε το κάθε πηλίκο και με τους δύο
3· 8' 2~2' 6.4 όρους του κάθε κλάσματος.
(ε)
15 2 18 Είναι τα ομώνυμα κλάσματα που ζητούσαμε.
24 ' 24 ' 24
§ 6. Σύγκριση κλασμάτων
Σύγκριση ομωνύμων κλασμάτων
• Οι κύκλοι στο διπλανό σχήμα είναι ίσοι. Α
Χωρίσαμε τον κάθε κύκλο σε 8 ίσα μέρη .
Στον κύκλο Α χρωματίσαμε τα ~ του.

Στον κύκλο Β χρωματίσαμε τα ~ του .
Παρατηρούμε ότι το μέρος του κύκλου που εκφράζει το κλάσμα
~ είναι μεγαλύτερο από το μέρος του κύκλου που εκφράζει

Β
το Kλάσμα~ .
Δηλαδή το ~ είναι μεγαλύτερο από τo~.
Γράφουμε : 5>~ ή ~ < §.

8 8 8 8
Γενικά
Όταν δύο κλάσματα είναι ομώνυμα , μεγαλύτερο

είναι εκείνο που έχει μεγαλύτερο αριθμητή .
295
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Σύγκριση ετερωνύμων κλασμάτων
• Για να συγκρίνουμε ετερώνυμα κλάσματα, τα μετατρέπουμε πρώτα σε

ομώνυμα και συγκρίνουμε τα ομώνυμα κλάσματα που προκύmουν.
Να συγκριθούν τα κλάσματα ~, ~
Λύ ση:
, ,3 5 '
Τρεπουμε τα κλασματα
4, 6 σε ομωνυμα .
3 5 Ε.Κ.Π . (4,6) = 12
4' 6
9 10 Τα κλάσματα είναι τώρα ομώνυμα .
12' 12
Παρατηρούμε ότι το ~g είναι μεγαλύτερο από το 192 '
Άρα και το αντίστοιχο κλάσμα του ~ g, δηλαδή το κλάσμα ~

είναι μεγαλύτερο από το κλάσμα ~.
Γράφουμε: Ei > 3 ή 3 < 5

6 4 4 6
Α
Σύγκριση κλασμάτων με τον ίδιο αριθμητή
Οι. κύκλοι Α, Β του διπλανού σχήματος είναι ίσοι.
Χωρίζουμε τον κύκλο Α σε 4 ίσα μέρη .
Β
Χρωματίζουμε το { του κύκλου Α.
Χωρίζουμε τον κύκλο Β σε 6 ίσα μέρη .
Χρωματίζουμε το ~ του κύκλου Β .
296
Γ Δ
Τα κλάσματα 1και ~ έχουν τον ίδιο αριθμητή.

Το μέρος του κύκλου που εκφράζει το κλάσμα
1είναι μεγαλύτερο από το μέρος του κύκλου

που εκφράζει το κλάσμα ~.
Δηλαδή 1 > 1 ή 1 < 1
4 6 6 4
Ακόμη , αν χρωματίσουμε τα ~ και τα ~ των ίσων κύκλων Γ και Δ
αντίστοιχα, θα δούμε ότι το μέρος του κύκλου που εκφράζει το
κλασμα ~ είναι μεγαλύτερο από το μέρος του του κύκλου που

εκφράζει το Kλάσμα~.
Δηλαδή 3 > 3 ή J. < 3

4 6 6 4
Γενικά
Όταν δύο κλάσματα έχουν τον ίδιο αριθμητή , μεγαλύ

τερο είναι εκείνο που έχει το μικρότερο παρονομαστή.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να κάνετε ομώνυμα τα κλάσματα:
2 5
(α) 3' 6 (β) ~, ~ (γ)
7 3 15
8' 4' 16
3
(ιν) 10,4
2 5
(ε)
2 9 3 1
5' 10' 4' 2 (στ) !2' 3, 151 (ζ) 8, 3' 8
2. Να κάνετε ομώνυμα τα κλάσματα:
11 13 739
(α) 60' 144 (γ) 400' 23.52' 200
297
9. Κ
_Λ_ΑΣ_
Μ_ ΤΑ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _. _ _ _ _ __
Α_ _____ _ __
3. Να συγκρίνετε τα κλάσματα και να τοπ;θετήσετε ανάμεσά τους το κατάλληλο σύμβολο Ι

(>, =, <)
(α)~ ... ~ (β) 12

31
12
28 (γ) ~~ ... ~ (δ) ~ 3
10
(ε) t .. * (στ) 3
5
6
7 (ζ) ~ ... ~
4. Να βρείτε ένα κλάσμα μεγαλύτερο :
(α) από το ~ (β) από το J~ (γ) από το t

5. Να βρείτε ένα κλάσμα μικρότερο:
(α) από το ~j (β) από το 11Q (γ) από το 160

223
6. Να βρείτε ποιες από τι πιο κάτω σχέσεις είναι αληθείς :

8 8 (γ) 1 > 1
(α) π < 9 (β) 150 = ~ 7 6
(δ) 1 2 .L 7 9
17 12 (ε) 12 > 16
7. Να γράψετε στη σειρά τα πιο κάτω κλάσματα ξεκινώντας από το μικρότερο :
3 1 5 11 7 5 5 5 5
(α)π,π, π ,π,π, (β) 6' 9' 12' 2Τ
( )2 2 7 9
γ 3' 5 ' 9' 10
8. Αν προσθέσουμε στον αριθμητή και στον παρονομαστή του κλάσματος ~ τη μονάδα ,

θα βρούμε ένα νέο κλάσμα. Να εξετάσετε αν το νέο αυτό κλάσμα είναι ίσο , μικρότερο ,
ή μεγαλύτερο από το ~ . Να κάνετε το ίδιο για τα κλάσματα *, ~~.

9. Να εξετάσετε αν οι πιο κάτω ισότητες είναι αληθείς .
(β) 12 - 5 = 12 (γ) 36 : 9 = 36
19-519 18:918
298
10.Σε μια εξέταση η Μαρία πήρε τα ~ του συνόλου των βαθμών και η Ελένη τα -~~ του
συνόλου των βαθμών . Ποια πήρε τη ψηλότερη βαθμολογία ;
11. Να βρείτε ποιες τιμές μπορεί να πάρει το χ στο Ν ο ' έτσι ώστε να ισχύει η σχέση
χ 1
8 < 2'
12. Να βρείτε ένα κλάσμα που να είναι :
(α) μεγαλύτερο από το ~ και μικρότερο από τo~ .

(β) μεγαλύτερο από το ~ και μικρότερο από το ~ .
(γ) μεγαλύτερο από το 1και μικρότερο από το l'
(δ) μεγαλύτερο από το ~ και μικρότερο από το ~ .
(ε) μεγαλύτερο από το ~ και μικρότερο από τo ~.
f:, 7
Πρόσθεση ομωνύμων κλασμάτων
Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι
• Χωρίσαμε τη σοκολάτα του διπλανού σχήματος σε
6 ίσα μέρη .
Η Άννα πήρε το i της σοκολάτας . 1 4

Ο Γιώργος πήρε τα ~ της σοκολάτας. "6 "6
Τι μέρος της σοκολάτας πήραν η Άννα και ο Γιώργος μαζί;
Αν παρατηρήσουμε το συνολικό σκιασμένο μέρος της σοκολάτας ,
θα δούμε ότι τα δύο παιδιά πήραν μαζί τα ~ της σοκολάτας .
Έτσι: ~ της σοκολάτας + ~ της σοκολάτας = ~ της σοκο

λάτας .
Δηλαδή 1+4 = 12- 4 = Q

6 6 6 6
299
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Γενικά
Για να προσθέσουμε δύο ομώνυμα κλάσματα, σχημα

τίζουμε ένα νέο κλάσμα με τον ίδιο παρονομαστή και
με αριθμητή το άθροισμα των αριθμητών τους.
α β _ α+β
γ +γ - -γ- ' α , β,εΝο και γε Ν.
Με τον ίδιο τρόπο προσθέτουμε και περισσότερα από δύο ομώνυμα

κλάσματα .
πχ ~ + ~ + l + ~ = ~ +] +_13 = 23
.. 15 15 15 15 15 15
Πρόσθεση ετερωνύμων κλασμάτων
• Για να προσθέσουμε ετερώνυμα κλάσματα , τα τρέπουμε σε ομώ

νυμα και μετά τα προσθέτουμε σύμφωνα με τον κανόνα πρόσθε
σης ομωνύμων κλασμάτων .
Να βρείτε το άθροισμα %+ i
Λύση:
3+~ _~+l
4 5 4 5
-~ ~
Ε.Κ.Π. (4,5) = 20
=~+4
20 20 Τα κλάσματα είναι ομώνυμα.
15 +4
20 Προσθ έτουμε τους αριθμητές.
_ 19 Το ζητο ύ μ ενο άθροισμα .

- 20
Να βρείτε το άθροισμα §+ 2 + ~.
300
Μα θ ηματι κά Α ' Γυμ ν ασί ο υ
Λύση:
4 +2 + 3 = 4 + 2. + ~
9 5 9 1 5 Ι Γρόφοuμε2 = ~
Ε.Κ.Π. (9, 5) = 45
~ 8 ~
=±+2.+~
915 Ομώνυμα κλάσματα.
= 2Q + 9Q + 27
45 45 45 Προσθέτουμε τους αριθμητές.
_ 20 + 90 + 27
- - 4 5-
Το ζητούμενο άθροισμα.
_ 137
- 45
Όπως είδαμε , η πρόσθεση κλασμάτων ανάγεται σε πρόσθεση φυσι

κών αριθμών . Έτσι και στην πρόσθεση κλασμάτων ισχύουν οι ιδιότη
τες της πρόσθεσης των φυσικών αριθμών .
ΜειΙΙ"Τοί αριθμοί
• Στο διπλανό σχήμα έχουμε 3 ίσα ορθογώνια.
Χρωματίσαμε τα δύο ορθογώνια ολόκληρα και τα ~ του τρίτου

ορθογωνίου .
Λέμε ότι συνολικά χρωματίσαμε τα 2 και i των ορθογωνίων .

Γράφουμε 2 + i
Διαβάζουμε « δύο και τρία τέταρτα».
Το άθροισμα 2 + i γράφεται πιο απλά 2 i·

• Το σύμβολο 2 i λέγεται μεικτός αριθμός.
Ο αριθμός 2 λέγεται ακέραιο μέρος του μεικτού αριθμού.
Το κλάσμα ~ λέγεται κλασματικό μέρος του μεικτού αριθμού .

Μετατροπη μ ;ικτού αριθμο,j crr κλάσμα
Μπορούμε να μετατρέψουμε (τρέψουμε) ένα μεικτό αριθμό σε κλά

σμα .
301
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Πρόβλημα
Να τρέψετε το μεικτό αριθμό 3 ~ σε κλάσμα.
Λύση :
Γράφουμε 3 = ~
Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα .
Κάνουμε τις πράξεις .
Το ζητούμενο κλάσμα .
Με πιο εύκολο τρόπο , μπορούμε να τρέ ψουμε ένα μει κτό αριθμό
Π.χ . 3 ~ σε κλάσμα ως εξής :

~----------------------------------~
35 Πολλαπλασιάζουμε το ακέραιο μέρος του μεικτού αριθ-
6 μού με τον παρονομαστή του κλασματικού μέρους του
3 . 6 = 18 μεικτού αριθμού.
Προσθέτουμε στο γινόμενο που βρήκαμε τον αριθμη-
18 +5= 23 τή του κλασματικού μέρους.
23 Σχηματίζουμε κλάσμα με αριθμητή το άθροισμα που
β
βρήκαμε και παρονομαστή τον παρονομαστή του κλα-
σματικού μέρους του μεικτού αριθμού.
Όταν τρέψουμε ένα μεικτό αριθμό σε κλάσμα, το κλάσμα που προκύ

mει έχει αριθμητή μεγαλύτερο από τον παρονομαστή .
Μετατροπή κλάσματος, με αριθμητή μεγαλύτερο του παρονομαστή

του, σε μεικτό αρι θ μό
Πρόβλημα
Να τρέψετε το κλάσμα 2~ σε μεικτό αριθμό.
302
Λυση:
20 = 20 '7 Το κλάσμα γράφεται ως πηλίκο δύο φυσικών αριθμών.

7 '
Κάνουμε τη διαίρεση του αριθμητή με τον παρονομαστή.
-~: ι ~ Το 2 είναι το ακέραιο πηλίκο της διαίρεσης και το 6 το υπόλοιπο.
Σχηματίζουμε μεικτό αριθμό με ακέραιο μέρος το ακέραιο πηλίκο και

κλασματικό μέρος το κλάσμα με αριθμητή το υπόλοιπο της διαίρε
Άρα 20 = 2 ~ σης και παρονομαστή τον παρονομαστή του αρχικού κλάσματος.
7 7
Παράδε ιγμα 1
Να γράψετε σαν μεικτούς αριθμούς τα αθροίσματα :
(α) 2 +3
8" 1 3
(β) 12 + 2 (γ) 20 + 150
Λύ ση'
(α) 2 + ~
8
= 2 ~
8 (β) 12 + ~ = 12 ~ (γ) fo + 150 = 150 230
Π αοαδεινυα
Να γράψετε σαν κλάσματα το υ ς μεικτούς αριθμούς:
(α) 5~ (β) 16 g (γ) 100 1

9 3 5
Ο αριθμητής του
(α) 5 1 = 49 (β) 162 = 50 (γ) 100 1 = 5JU
9 9 3 3 5 5 κάθε κλάσματος
είναι μεΥαλύτε-
Π αραδc. ν 10 3
Να γράψετε σαν μεικτούς αρ ιθμούς τα κλάσματα : ο

ο
(α) 37 (β) 149 (γ) 150~ ο
5 12 10
Λύσπ
(α) 37 = 72- (β) 149 = 12 ~ (γ) l§O~ = 150 ~

5 5 12 12 10 10
303
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Να βρείτε το άθροισμα 6~ + 8~.
Λύση:
10ςτρόπος:
~ ~
6g + 83 = 6g + 83 Ε . Κ.Π. (5, 4) =20
5 4 5 4
_ 8 15 Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα.
- 620 + 820
Προσθέτουμε χωριστά το ακέραιο μέ
= 14 23 ρος των μεικτών αριθμών και χωριστά
20
το κλασματικό τους μέρος
= 15~ ·
Ε πισης 23 - 1 3
20 20 - 20'
gΟQρόπος :
Μετατρέπουμε τους μεικτούς αριθμούς

6 2 + 8:3- = ~ + 35
5 4 5 4 σε κλάσματα.
~ ~
= 3~ + 35 Κάνουμε τις πράξεις.
5 4
= 128 + 175
20 20
_ 303
- 20 Μετατρέπουμε το κλάσμα 32003 σε μεικτό
_ 3 αριθμό. (303 > 20)
- 15 20
304
. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
.'
' . . ..
1. Να βρείτε τα αθροίσματα:
157
(α) 12 + 12 + 12 (β) ~ + ~ 7
(γ ) 10 1 2
+ 4 +"5
(δ) ~ + Ξ (ε) 1~ + 1~1

13 13
(στ) 2 + 3 + 1
5 2
11 7 5 (η) §. + 11 + 4 + 1
(ζ) 24 + 30 + 36 6 15 2 (θ) 158 + ~ + {2
31
()ι 150 7 1
+ 120 + 5 + 2
2. Να τρέψετε σε κλάσματα τους μεικτούς:
(α) 5 161 (β) 7 ~ 5

(γ) 9 12
(δ) 10 121 (ε) 4 290

3. Να τρέψετε τους μεικτούς σε κλάσματα:
(α) Ψ (β) 1~3 (γ) 63

8
(δ) 256~ (ε) \1 (στ) 723
9
4. Να βρείτε τα αθροίσματα:
(α) 31 + 2~ (β) 5 ~ +~ (γ)3 1 +? + ~

364
5. Να τοποθετήσετε στην κατάλληλη θέση πάνω στην ημιευθεία Αχ τους αριθμούς

1 3 1 13 3 10
22,64' 4' 4' 2' 3- ·
Α Χ
r! ------~------r-----~-------_+------_r----~.
ο 2 3 4 5 ..
305
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
6. Η κυρία Γεωργία αγόρασε 1~ κιλά κεράσια και 2% κιλά πεπόνια. Πόσα κιλά φρούτα
αγόρασε;
7. Ένας γεωργός έσπειρε το i του χωραφιού του με κριθάρι, το i- με σιτάρι και το ~

με καλαμπόκι. Τι μέρος του χωραφιού έσπειρε συνολικά ;
8. Η Άννα πήρε σε ένα διαγώνισμα τα ~ της συνολικής βαθμολογίας . Η Ελένη πήρε στο
ίδιο διαγώνισμα i της συνολικής βαθμολογίας περισσότερο από την Άννα . Τι μέρος
της συνολικής βαθμολογίας πήρε η Ελένη ;
11. Αφαίρεση κλασμάτων
6 Χωρίσαμε τη σοκολάτα του διπλανού σχήματος σε 6 ίσα μέρη .

6
Η Μαρία πήρε τα ~ της σοκολάτας .
5
6 Έδωσε τα ~ στην Ελένη.
Τι μέρος της σοκολάτας κρατεί τώρα η Μαρία;
3
6
2
6
Παρατηρούμε ότι τώρα η Μαρία κρατεί τα ~ της σοκο
λάτας.
Έτσι : ~ της σοκολάτας - ~ της σοκολάτας = ~ της σοκολάτας
Δηλαδή
5 3_5 - 3_2
6-6- - 6- -6
Γενικά
-------- - -
Για να αφαιρέσουμε δύο ομώνυμα κλάσματα, σχηματίζουμε
ένα νέο κλάσμα με τον ίδιο παρονομαστή και με αριθμητή τη
διαφορά των αριθμητών τους.
306
ια να αφαιρέσουμε ετερώνυμα κλάσματα, τα τρέπουμε σε ομώνυμα και μετά τα

αφαιρούμε σύμφωνα με τον πιο πάνω γενικό κανόνα αφαίρεσης κλασμάτων.
ο
ο
ο
Να βρείτε τις διαφορές:
(α) 7 - ~
9 9
Λύση:
~ ~
6 3 _ 6 3
(γ) 7 - 4" -7 - 4 Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα.
_ 24 21
- 28 - 28 Κάνουμε την αφαίρεση.
_ 3
- 28
Να βρείτε τη διαφορά 2 ~ - 1 ~
4 5
Λύση:
Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα.
Ε.Κ.Π. (4,5) = 20
Αφαιρούμε το ακέραιο μέρος του αφαιρετέου από το

ακέραιο μέρος του μειωτέου .
Πολλές φορές κάνουμε τους μεικτούς Αφαιρούμε το κλασματικό μέρος του αφαιρετέου από
κλάσματα και μετά κάνουμε την αφαί το κλασματικό μέρος του μειωτέου.
ρεση.
307
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Να βρείτε τη διαφορά 43- 2 4'

1 3
Λύση
10ςτρόπος :
Ι Δεν μπορούμε να κάνουμε την αφαί

ρεση ( 1~ - 192 )'
Ι 'Ετσι παίρνουμε από το ακέραιο μέρος
του μειωτέου μια ακέραια μονάδα που
ισοδυναμεί με~~Kαι τα προσθέτουμε

στο 1~' Ο μειωτέος τώρα έχει ακέραιο
μέρος 3 και κλασματικό μέρος .Ν .
12
20ς τρό11QS.:.
41_2~ _Ύ1 ff> Ι Κάνουμε τους μεικτούς αριθμούς κλά

σματα.
3 4 3 4
Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα
_ 52 33
-12 - 12 Ε.Κ.Π. (3, 4)= 12.
Κάνουμε την αφαίρεση.
_ 19
-12 ΚάνΟIJμε το κλάσμα μεικτό αριθμό, επειδή
ο αριθμητής είναι μεγαλύτερος από τον
= 1~ παρονομαστή
12
Παράδε~νιιn ι..ι.
Να κάνετε τις πράξεις ~ - ( ~ - i)

Λύση'
_ 12 (16 9)
- 24 - 24 - 24
= ~~ _ ( 1~4 9) Κάνουμε την αφαίρεση

στην παρένθεση.
_ 12 7
- 24 - 24
_ 5
- 24
308
Να λύσετε την εξίσωση χ - 1 = g

6 3
Λύση :
χ- 1= 2 Q
6 3 Η αφαίρεση κλασμάτων, όπως είδαμε, ανάγεται στην αφαίρεση
φυσικών αριθμών. Έτσι και στην αφαίρεση κλασμάτων ισχύουν οι
Χ =1+g Q ιδιότητες της αφαίρεσης φυσικών αριθμών .
6 3
Στους φυσικούς αριθμούς μάθαμε ότι:
χ = 1 +4 Q
6 6 M-A=Δ ~ M=A+Δ ή Α=Μ-Δ
Χ -6 - 5 Η ιδιότητα αυτή ισχύει και για τους κλασματικούς αριθμούς.
Η Μαρία ξόδεψε το i- των χρημάτων της για τρόφιμα , το ~ για

έξοδα του αυτοκινήτου και το :t για τη δόση του δανείου της .
Τι μέρος των χρημάτων της , τής έμεινε ;
Λύση:
20 12 (Ι)
13 +15 + 14 _ 20 + 12 + 15
- - 60- - Βρίσκουμε το μέρος των χρημάτων που ξόδεψε συνολικά.
_ 47
- 60
1 47 _ 60 47 Για να βρούμε το μέρος των χρημάτων που της έμειναν

1 - 60 - 60 - 60 αφαιρούμε τα λεφτά από τη μονάδα.
_ 13 Το μέρος των χρημάτων που της έμεινε.

- 66
309
9. Κ Λ ΑΣΜΑΤΑ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ~
1. Να βρείτε τις διαφορές:
(α) -5 - -2 (β) ~_L (γ) 1Ζ _ "Ζ

3 3 8 16 12 8
(δ) 3 1 - g (ε) 8 - - -5
2 (στ) 31 _ 2~
2 5 3 6 2 5
(ζ) 4 g-
5
23
4
(η) 15- 41
2
(θ)
7 2
118 -15
(α) ~_(L_g)
4 10 5 (β) 8 - (2 ~ - 1 ~) (γ) 7 1_( 21 -
2 4 3
g)
(α) 8 -1 - ( 1- + -3)
234
(β) 2 ~8 + (3 1_
2
1 3)
4 (γ) 1Ο 1 -(3 - 1 ~)
4. J
Ο Κώστας ξόδεψε τα των χρημάτων του για να αγοράσει σοκολάτες και το t για να
αγοράσει μολύβια. Τι μέρος των χρημάτων του τού έμεινε;
5. Να βρείτε ποιον αριθμό θα προσθέσουμε στο ~ γιο να βρούμε ~ .
6. Το άθροισμα δύο αριθμών είναι ~. Αν ο ένας πρoσ"ετ,~oς είναι ~, ποιος είναι ο άλλος
προσθετέος ;
7. Ο κύριος Αλέκος ξόδεψε το i

-k του μισθού του για τρ Jφιμα, το για ενοίκιο και το 1
για τη δόση του δανείου του. Τι μέρος του μισθού ',( υ έμεινε;
8. t
Ένα αυτοκίνητο διάνυσε απόσταση 5 χιλιομέτρων. Ένα δεύτερο αυτοκίνητο διάνυ
σε απόσταση 3 ~ χιλιομέτρων. Πόσα περισσότερα λιλιόμετρα διάνυσε το πρώτο αυτο
κίνητο από το δεύτερο;
9. Μια ντουλάπα αποτελείται από 3 κομμάτια που τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο .
Το ένα από τα κομμάτια αυτά έχει μήκος 1 ~ m, το δεύτερο 190 m και το τρίτο 2 m. Να
βρείτε αν μπορούμε να την τοποθετήσουμε σε ένα τοίχο που έχει μήκος 4 ~m.
310
10.'Ενας κηπουρός φύτεψε τα ~ του κήπου του με γαριφαλιές, το ~ με τριανταφυλλιές

και το υπόλοιπο με γρασίδι. Τι μέρος του κήπου του φύτεψε με γρασίδι;

(α) χ + ~ = ~2 (β) 21 - ω = !i6 (γ) ψ + 1_1 = L
8 2 2 3 12
111. Πολλαπλασιασμός κλασμάτων
e Πολλαπλασιασμός κλάσματος επί ακέραιο
-Έχουμετρεις ίσες σοκολάτες.
Θέλουμε να πάρουμε τα f2 των τριών σοκολάτων .

Πόσες σοκολάτες θα πάρουμε;
Για να πάρουμε τα 1~ των τριών σοκολάτων , αρκεί

να πάρουμε τα 152 της κάθε σοκολάτας, όπως φαί
νεται στο σχήμα .
Σ λ' θ' . 5 5 + 12
5 -_ 12
15 Ξέρουμε ότι:
υνο ικα α παρουμε . 12 + 12 (1 )
0+0+0=0 · 3 ο
, . 5 5 5 _ 5 ο ε Νο
Επισης . 12 + 12 + 12 - 12·3 (2)
ο
ο
Από τις ισότητες (1) και (2) συμπεραίνουμε ότι, αφού τα πρώτα τους
μέλη είναι ίσα, τότε θα είναι και τα δεύτερα μέλη ίσα.
Δηλαδή
Γενικά
Για να πολλαπλασιάσουμε κλάσμα επί φυσικό αριθμό, πολλαπλα

σιάζουμε τον αριθμητή με το φυσικό αριθμό και τον παρονομαστή
τον αφήνουμε τον ίδιο.
α
β .Υ -_α'Υ
β' α, Υ ε Ν ο'
β
ε.
Ν
311
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Είδαμε ότι τα 152 των 3 σοκολάτων είναι ~ ~ ή τα

5
12 του 3
είναι 1~
12
Επίσης _5 . 3 = 1§
12 12
Γενικά λ
Για να βρούμε το κλασματικό μέρος ν ενός αριθμού α,
πολλαπλασιάζουμε το κλάσμα ~ επί τον αριθμό α.

Το ~ του α είναι ~. α, λ, α ε Ν Ο ' ν ε Ν.
Να βρείτε :
(α) τα ~ του 18 (β) τα 1~O- του 500 (γ) τα ~ των 90 Ο
Λύση:
(α) τα 2 του 18 είναι ~ . 18 = L 18 = 36 = 12

3 3 3 3
3 , 3 _ 3 . 500 _ 1500 _
(β) τα 100 του 500 ειναι 100 ·500 - 1 00 - 100 - 15
(γ) τα ~ των 900 είναι ~ . 90 0 = ~ . i O° = 18300 = 60 0
Η αξία ενός πλυντηρίου είναι € 1.400. Αν ο έμπορος κάνα έκmωση
που είναι το j της αξίας του , πόσο θα πουληθεί το πλυντήριο ;

5
~ιm~ αξίας του είναι το 1 των € 1.400 που είναι

5 5
i .1400 = 1{0Q = € 280 (η έκmωση)
1400 - 280 = € 1. 120

Άρα θα πουληθεί € 1.120. Αφαιρούμε την έκmωση από την αξία.
312
Μαθηματικά Α' Γυμν ασίου
• Πολλαπλασιασμός κλάσματος επί κλάσμα
• Έχουμε ένα ορθογώνιο. 6

6
Θέλουμε να βρούμε τα §των ~ του ορθογωνίου .
Μάθαμε όπ Τα 2 των;> είναι 2 . ~
. 3 6
Μπορούμε να βρούμε τα ~ των ~ και ως εξής:

3 6
(1)
Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι
. " ' - - - - 56 - - -..
-
Χωρίζουμε τα ~ του ορθογωνίου σε 3 ίσα μέρη και
χρωματίζουμε τα 2 από αυτά.
Το χρωματισμένο μέρος τώρα είναι τα 'ill όλου του

18
Ι Ι Ι Ι Ι Ι: j
ορθογωνίου.
Δηλαδή ~ των ;>, είναι 19 (2)

3 6 18
Από τις ισότητες (1) και (2) συμπεραίνουμε ότι, αφού τα πρώτα τους
μέλη είναι ίσα , τότε είναι και τα δεύτερα μέλη ίσα.
2 5 _ 10
Δηλαδή
36 -18
Παρατηρούμε ότι ο αριθμητής του κλάσματος ~% είναι το
γινόμενο 2·5 των αριθμητών , ενώ ο παρονομαστής είναι
το γινόμενο 3 · 6 των παρονομαστών.
Γενικά
Για να πολλαπλασιάσουμε δύο κλάσματα, σχηματίζουμε ένα κλά

σμα με αριθμητή το γινόμενο των αριθμητών και παρονομαστή το
γινόμενο των παρονομαστών.
α,γεΝ ο και β,δ ε Ν.
Με τον ίδιο τρόπο πολλαπλασιάζουμε και περισσότερα από δύο κλά
σματα .
313
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Να βρείτε τα γινόμενα:
(α) 3 . 2. (β) 4. J1i ( ) 3 8 1

5 7 9 31 γ 79"10
Λύση:
32_3·2_ 6
(α) 5' 7 - 5~ - 35
2
4 18 _ 4 18 _ 8
(β) 9 3Τ - JY~1 - 31 Απλοποιούμε το κλάσμα.
1 1 4
( ) 3 8 1 -Ά'.Jl. 1
γ 7 ' 9 ' 1Ο - 7 ~3 105 Απλοποιούμε τα κλάσματα.
_ 14" 1
-""'Γ 3~
_ 4
- 105
Να κάνετε τις πράξεις:
(α) 2 ~ 6
7 (β) ~ + ~ " ~
Λύση :
(α) 2 1
6 Τρέπουμε το μεικτό αριθμό σε κλάσμα.
3 "7
Απλοποιούμε.
Κάνουμε τον πολλαπλασιασμό πρώτα.
Προτεραιότητα Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα.

των πpά~εων!!!
Ε.Κ.Π. (3, 10) = 30
(γ) (~)2 = ~ "~ Κάνουμε τον πολλαπλασιασμό πρώτα.

4 4 4
_ 9 Κάνουμε τα κλάσματα ομώνυμα.
- 16
314
Να κάνετε τις πράξεις 5 ~ ,9 ' ti'

Λύση: 1 3
5~' 911=1~fF Τρέπουμε το μεικτό και το φυσικό αριθμό σε κλάσμα.
_ 12 Κάνουμε τις απλοποιήσεις που υπάρχουν.

- -1-
= 12 Κάνουμε τις πράξεις.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε τα γινόμενα:
(α) .? 4 (β) _5_ , 16 (γ) 4.? 6 (δ) 2 1, 10

9 12 3 2
13. , 100 20, ~ 3
(ε) _
10
(στ) (ζ) 16, 4 (η) 200, 1
3 100
(8) 10 3 (ι) 90, 5
100 18
2. Να βρείτε τα γινόμενα:
(α) 2,;> (β)

4 3 (γ) 1 , :3. (δ) _ ι , _ ι
3 7 5' 44 6 7 10 100
(ε) ~ ,32 (στ)
5 8 (ζ) 3 1 , .? (η) 5 2- , --1
8 45 8' 5 2 3 7 74
(8) -5 , 2 2- (ι) 31 , 1 ~
12 5 2 4
(α) 3 (_1 + ~) (β) 3,1 + .? (γ) ~ +j , ~

4 2 3 423 423
(δ) ( 1 -2 + -1 ) , 1 1.
532 (ε) (~- } ) ( ~+ 1) (στ) ( ~ )2_(~)2
4. Ένα κιλό έχει 1000 γραμμάρια , Να βρείτε πόσα γραμμάρια είναι :
i
(α) τα των 8 κιλών (β) τα .~ των 6 κιλών
(γ) τα ~ των 2 κιλών (δ) τα ~ των gτου κιλού
315
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
5. Να βρείτε πόσες μοίρες είναι:

(α) τα ~ της ορθής γωνίας . (β) τα ~ της ευθείας γωνίας
t
(γ) τα 1 της ορθής γωνίας (δ) ' τα ~ της πλήρους γωνίας
6. Να βρείτε :
(α) Πόσα cm είναι τα ~ του m (β) Πόσα m είναι τα 235 του km .
7. Σε ένα σχολείο με 650 μαθητές, τα 173 των μαθητών είναι κορίτσια . Πόσα είναι τα
κορίτσια;
8. Ένας υπάλληλος ξοδεύει κάθε μήνα τα .~ του μισθού του για τροφή και το ~ για
ενοίκιο. Πόσα χρήματα ξοδεύει για τροφή και πόσα για ενοίκιο αν ο μισθός του
είναι € 1.920.
9. Σε ένα περιβόλι το t των δέντρων του είναι λεμονιές και τα ~ αυτού του μέρους των
δέντρων έχουν ξηρανθεί. Τι μέρος των δέντρων του περιβολιού αυτού έχουν ξηρανθεί ;
10.Αγόρασα 6 } κιλά πατάτες προς 28 σ το κιλό. Πόσα πλήρωσα ;
11.'Ενα δοχείο χωρεί ~ του λίτρου γάλα . Πόσα λίτρα γάλα θα χρειαστώ για να γεμίσω
312 δοχεία''
12.Κρατούσα € 420. Ξόδεψα τα ~ των χρημάτων μου για την επιδιόρθωση του αυτοκινή
του μου και τα ~ των υπολοίπων τα κατάθεσα στην τράπεζα . Πόσα χρήματα κατάθεσα
στην τράπεζα;
13.Κάποιος αγόρασε 180 κιλά πατάτες προς 15 σεντ το κιλό. Πούλησε τα ~ αυτών προς
25 σεντ το κιλό , τα 175 προς 20 σεντ το κιλό και τις υπόλοιπες στην τιμή που τις
αγόρασε . Πόσα κέρδισε;
14. Τα 8 m ενός υφάσματος στοιχίζουν € 16. Πόσα στοιχίζουν :

(α) τα 2 ~ m του υφάσματος; (β) τα 2 ~ m του υφάσματος;
1S:Eva αυτοκίνητο που έτρεχε με σταθερή ταχύτητα, διάνυσε 240 km σε 4 ώρες.
Πόσα χιλιόμετρα είχε διανύσει στις 3 ~ ώρες αν έτρεχε με την ίδια ταχύτητα;
316
Αντίστροφοι αριθμοί
Ας υπολογίσουμε τα πιο κάτω γινόμενα :
(α) §. Ι
7 5
(β) j ·8
8 (γ) ~ ~
Λύση.
(α) ~. Ζ = §~ Z = ;i~ = 1
7 5 7·5 35
Κάνουμε τις πράξεις σύμφωνα με τον πολλαπλα-
(β) 1. 8 = L l! = ~ = 1 σιασμό κλασμάτων.
8 8·1 8
(γ) Χ . .Ψ
Ψ χ
= ~~
ψ .χ
= 1 (χ ' Ψ;" Ο)
Παρατηρούμε ότι στο καθένα από τα παραδείγματα το γινόμενο
είναι 1.
t
Τότε λέμε ότι οι αριθμoί~ , ή οι αριθμοί i, 8ή οι αριθμοί ~, ~
είναι αντίστροφοι.
Γενικά
Δύο αριθμοί που έχουν γινόμενο 1 λέγονται αντίστροφοι αριθμοί
Σύμφωνα με τα πιο πάνω όλοι αριθμοί εκτός του μηδενός έχουν αντί
στροφο .
Να βρείτε τον αντίστροφο
(α) του αριθμού ~ (β) του αριθμού i Για να βρούμε τον

αντίστροφο ενός
(γ) Ύου αριθμού 27 (δ) του αριθμού 4 130
αριθμού αντιστρέ
Λύση: φουμε τους όρους
(α) ο αντίστροφος του αριθμού ~ είναι ο αριθμός ~ ο

ο
(β) ο αντίστροφος του αριθμού i- είναι ο αριθμός ~ ο
(γ) ο αντίστροφος του αριθμού 27 = 'lf είναι ο αριθμός f-t

(δ) ο αντίστροφος του αριθμού 4 130 = ~~ είναι ο αριθμός t~
317
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Εφαρμογή
Να λύσετε την εξίσωση 172 ' χ = 1
Λύση:
1'. Χ =1 Για να έχουμε γινόμενο 1 θα πρέπει οι αριθμοί 172

12
και χ είναι αντίστροφο ι. Αυτό σημαίνει ότι ο χ εί
ναι αντίστροφος του 12
Επαλήθευση
] _.χ
=1 Η αρχική εξίσωση
12
7_ . 12 = 1
Αντικαθιστούμε χ = j2
12 7
Άρα το Ψ είναι η λύση της εξίσωσης.
ή
1 = 1 (αληθής)
~; ΑΣΚΗΣΕΙΣ
&.:i ~ • ,
'
1. Να βρείτε τον αντίστροφο των αριθμών:
(α) 1\ (β) 1t (γ) ~g6 (δ) 125 (ε) 100
(στ) 4~ (ζ) 18 (η) 10 ~o (θ) 1

2
(ι) 1560
2. Να λύσετε τις εξισώσεις:
(α) 183' χ = 1 (β) 24 · ω = 1 (γ) ~ ψ = 1

22
(δ) 51. φ = 1 (ε) Ζ . χ = 1 (στ) 36 · λ = 1
2 2
318
------ ----------
Μα θ ηματικά Α ' Γυμνασίου
:δ =Π
@
IV. Διαίρεση κλασμάτων
Στη διαίρεση φυσικών αριθμών μάθαμε ότι:
δ ' π =Δ Ο
Το πηλίκο όταν πολλαπλασιαστεί με το διαιρέτη μας δίνει το Ο
~
Διαιρετέο. Πχ
8:3=~~~'3=8
Και στην περίmωση διαίρεσης κλασμάτων λέμε ότι το πηλίκο είναι ο

αριθμός που , όταν πολλαπλασιαστεί με το διαιρέτη , δίνει το
Διαιρετέο ,
Ας πάρουμε τη διαίρεση ~ : g
Έχουμε:
~ ·z.=χ (1) χ ειναι το πηλlκο της διαίρεσης αυτής.

4'5
χ 2 - 3 πηλίκο, διαιρέτης = Διαιρετέος.
'5 - 4
Πολλαπλασιάζουμε και τα δύο μέλη της εξίσωσης με το ~.
χ~,~=~~ (Ιδιότητα ισοτήτων)
χ1=:Ι,5 Οι αντίστροφοl αριθμοί δίνουν γινόμενο 1.

4 2
χ = ~ ~ ή ~: ~ = χ (2)
Πολλαπλασι άζουμε
Από τις ισότητες (1) και (2) συμπεραίνουμε ότι: με τον αντίστροφο
του διαιρέτη που εί ο

ο
ναι ο αριθμός ~
..
2
Γενικά
Για να διαιρέσουμε δύο κλάσματα πολλαπλασιάζου

με το διαιρετέο με τον αντίστροφο του διαιρέτη
α.γ_α δ
β'δ -βΎ
Να βρείτε τα πηλίκα:
(α) ~ : ~ (β) ~: 5 (γ) 3 ~:~ ( δ) 5· 1

8'4
319
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Λύση:
(α) 3 . 7 = ~. 8 _ 24
5.8 5 7 - 35 Γράφουμε το διαιρέτη σαν
(β) 1~:5 = 1~ .~ = 223 κλάσμα και ακολουθούμε τον

κανόνα διαίρεσης κλασμάτων.
(γ) 31 :~ ~ ~ 14 4~
= . = =
Τ ρέπουμε το μεικτό αριθμό σε
(δ) 5 . 1 = 5 4 = 5 = 2 1 κλάσμα και συνεχίζουμε όπως

8 ' 4 81 2 2
και στο (α) παράδειγμα .
Εφαρμογή 1
Να λύσετε την εξίσωση χ · Ξ = ~
Λύση:
χ 2 = 5
3 7 Διαιρούμε το γινόμενο με τον
χ = ρ . g ένα παράγοντα.
7 '3
χ = ~ . 3
7 2
Εφαρμόζουμε τον κανόνα
χ = 15 = 1 1 Άρα χ = 1 1
14 14 14 της διαίρεσης κλασμάτων.
Εφαρμογή 2
Ένα σχολείο έχει χ μαθητές . Στις τελικές εξετάσεις απέτυχαν
τα 158 των μαθητών. Αν απέτυχαν 250 μαθητές , πόσοι είναι

όλοι οι μαθητές;
Λύση:
χ είναι όλοι οι μαθητές.
Τα 158 των μαθητών είναι 250 ή 5 . χ = 250

18
250: 158 = χ
250 . 1~ = χ Άρα χ = 900 μαθητές.
5
320
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να βρείτε τα πηλίκα:
( α) 2,4
5'7 (β) ~ :4 (γ) 3 : ~ (δ) 10 :~
(ε) 56 '' 18
15
(στ) ~ : ~ (ζ) 1:~ (η) 21
19J, 4
' 3
9 ,27
(θ) 25' 25
( ι) 2.1 ' 1
3'5 (κ) 5 ~ : 1 ~ (λ) 2 ~ : 6
(μ) 1:1 ~ (ν) 1~ :1 (ξ) 4 ~ : 1
( α) 35'2
' 1+ 1
4 (β) ~ + ~ : 1 (γ) ~ : ( ~ + 1)
(δ) ( ~ : 19ό) :~ + ~ :5 (ε) 1.1: 12 + 12: 1.1 (στ) ( ~ : 9): ~
3. Να βρείτε με ποιο αριθμό πρέπει να πολλαπλασιαστεί ο αριθμός ~ για να μας δώσει :
(α) 1 (β) ~~ (γ) 136 (δ) 2 ~ (ε) 5 (στ) 1
4. Να βρείτε με ποιο αριθμό πρέπει να διαιρεθεί ο αριθμός ~ για να μας δώσει:
(α) 2~ (β) 5 (γ) ~ (δ) 1 J (ε) 1 (στ) 4 (ζ) 2~
5. Ένα μπουκάλι χωρεί ~ λίτρα λάδι, Πόσα μπουκάλια θα γεμίσουμε με 273 λίτρα λάδι;
6. Τα ~ ενός αριθμού είναι 7 J, Ποιος είναι ο αριθμός;
7. Τα ~ ενός αριθμού είναι 11, Ποιος είναι ο αριθμός;
8. Το ~ ενός χωραφιού είναι φυτεμένο με λεμονιές , τα ~ με πορτοκαλιές

και το υπόλοιπο, που είναι 12 στρέμματα, είναι ακαλλιέργητο, Πόσα
στρέμματα είναι όλο το χωράφι ;
9. Κάποιος ξόδεψε τα ~ των χρημάτων του για τρόφιμα και το ~ των υπολοίπων για
ενοίκιο. Του έμειναν €60, Πόσα χρήματα είχε ;
(α) ~ χ = ~ (β) ~ ω = 1 ~ (γ) ψ: ~ = ~5 (δ) ~: ν = ~

(α) 2 χ +1 =3 (β) 1 χ _1 = 1 ,1
3 2 4 2 4 3
321
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
§ 8. Σύνθετα κλάσματα
Όπως το πηλίκο δύο φυσικών αριθμών γράφεται ως κλάσμα, έτσι και
το πηλίκο δύο κλασμάτων συμφωνούμε να το γράφουμε ως κλάσμα.
Δηλαδή
3 Ο αριθμητής του νέου κλάσματος είναι το ~

(α) 34'7
.~ = 4
5 και ο παρονομαστήςτου το ~.
7
Και ο, δύο όροι του δηλαδή είναι κλάσματα .
5
(β) ~: 3 =! Ο αριθμητής είναι το ~ και παρονομαστήςτο 3.
Ο αριθμητής είναι το 24 και παρονομαστήςτο ~ .

(γ) 24: ~ = ~4
9
3
Στις πιο πάνω περιmώσεις παρατηρούμε ότι στα κλάσματα ~ ,
7
5
J, 214 ο ένας τουλάχιστο από τους όρους τους είναι κλάσμα.
9
• Τ α κλάσματα αυτά λέγονται σύνθετα κλάσματα.

Γενικά
Σύνθετο κλάσμα λέγεται το κλάσμα που ο ένας τουλάχιστο από

τους όρους του είναι κλάσμα.
322
~
ι
t • Τροπή ενός σύνθετου κλάσματος σε απλό κλάσμα
Για να τρέψουμε ένα σύνθετο κλάσμα σε απλό κλάσμα εργαζόμαστε

ως εξής:
7
"8 _ 7.3
3 - 8' 5 Διαιρούμε τον αριθμητή του με τον παρονομαστή του.
5
_ 7 5
- 8'3"
_ 35
- 24
Ο αριθμητής του ~~ ισούται με 7 . 5 και ο παρονομαστής του ~~

ισούται με 8 . 3.
Έτσι:
Γενικά
Να κάνετε απλά τα σύνθετα κλάσματα:
3 3
(α) §:. (β) .[
2 5
"7
Λύση:
3
5 _ 3 · 7 _ 21
(α) "2 - 5~ - 10
1
323
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
3 3
(β) Ji _ 8
5 -5 Γράφουμε 5 = ~
Τ
3·
8 ·5
_ 3
- 40
6
(y)l = ~
21 7 Γράφουμε 6 = 61 και 2 1 = 37
3 3 3
6 ·3
1 ·7
_ 18
- 7
Να κάνετε απλό το σύνθετο κλάσμα +2+ 1

~
3 -- - -
12 6
Λύση:
2 + 1_ Κάνουμε τις πράξεις στον αριθμητή

3 4
- 1- 1 και τον παρονομαστή του σύνθετου
3 ~ - -
12 6 κλάσματος .
11 11
12 _ 12
37 _ 2- - 35
12 12 12
11 . 12
12·35
_ 11
- 35 koζητούμενο απλό κλάσμα.
324
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να κάνετε απλά τα σύνθετα κλάσματα:
2 52 6
3 · 10 (~ )2
(α) ~ (β) - ~ (γ) -6 - (δ) 4
3 17 2 (ε) 21
5 13 7 2
.1 + ~
(γ) =- 51 Ξ
3
(α) 1.:[5 _ (9
3 + 1 .2
10 4 2
(3 _2~)2 7 - 51
2
(δ) - -g. 1- (στ) -9 -
3 3 2
- ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ , . . . . ,:, ;~,,; ' . :.. . . ' .. ' ._ .....,

(α) ~ + 2 (β) 5 _ 1 (γ) 5 . 18 (δ) 2 ~ + 3 1

4 5 9 2 6 25 4 6
(ε) 25_ 1 1 (στ) 1 ~: 2 ~ (ζ) 2 . 1 . § (η) 9 ~ - 511
6 2 345 4 12
2. Να βρείτε πόσα cm είναι :
(α) τα §m (β) τα ~ hm (γ) τα 2Ό km

3
(δ) τα 1 dam i
(α) ~. χ
6
=1
3 (β) ω: 1= § (γ) 7 1 _ λ = 2 (δ) Ψ
2 3
+ 4. = 12
5 3
(α) ~ . 1 + 2.
423
(β) (~)2 + (~)3 (γ) { + ~ : 254 (δ) 2' .1 +1
'4 8
(α)~
21
4
(β) _J _
5
(γ)
1 1_ 2
/115. (δ)
99 : 1t
3-2.1 10 =-J
:3 2 5 10
325
9. ΚΛΑΣΜΑΤΑ
g+ (1)2 + 7
(στ) 3 _2 c----;-
32_ 2 1 + 1
4 2
6. Αν ξοδέψω το ~ και τα ~ των χρημάτων μου , τι μέρος των χρημάτων μου θα μου μείνει;
7. Κάποιος πλήρωσε τα ~ και μετά το ~ του χρέους του . Πόσο ήταν όλο το χρέος
του, αν χρωστεί ακόμα €350 ;
8. Ένας παντοπώλης είχε 45 κιλά λάδι . Πούλησε τα ~ προς 80 σεντ το κιλό και το i
των υπολοίπων προς 75 σεντ το κιλό . Πόσα πήρε συνολικά από τις π ωλήσε ις ;
9. Από ένα σύρμα μήκους 8 ~ m έκοψα 3 κομμάτια των 2 ~ m το καθένα.

Πόσο σύρμα μου έμεινε;
10.'Ενας γεωργός είχε 400 κιλά πατάτες . Από αυτές το 1~ καταστράφηκε. Μ ετά
πούλησε τα ~ των υπολοίπων προς 30 σεντ το κιλό και τις υπόλοιπες προς 25 σεντ
το κιλό . Με τα χρήματα που πήρε αγόρασε 56 ~ κιλά τυρί . Πόσα άξιζε το κιλό το τυρί ;
11 . Η κυρία Μαρία αγόρασε 12 κιλά κεράσια . Τα καθάρισε για να κάνει γλυκό . Το βάρος
των κουκουτσιών ήταν το ~ του βάρους των ακαθάριστων κερασιών . Πρόσθεσε στα
καθαρισμένα κεράσια ζάχαρη ίση με τα §του βάρους του. Στη συνέχεια έφτιαξε
γλυκό ίσο με τα ~ του μίγματος. Πόση είναι η ποσότητα του γλυκού που έφτιαξε η
κυρία Μαρία ;
12. Ένας γεωργός αγόρασε σπόρο 1200 κιλά σιτάρι ττ ηος 40 σεντ το κιλό . Η παραγωγή
του ήταν πέντε φορές μεγαλύτερη και την πούληοc; προς 30 σεντ το κιλό. Να βρείτε
πόσα κέρδισε ο γεωργός , αν το i των εισπράξεων του ήταν τα έξοδά του για την
καλλιέργεια του σιταριού .
13.0 κύριος Αντρέας έχει τρία χωράφια Α, Β, Γ με εμβαδόν

5600 m 2 το καθένα. Καλλιέργησε τα ~ του χωραφιού Α ,
1 i
τα του χωραφιού Β και τα του χωραφιού Γ . Α Β Γ
(α) Ποιου από τα τρία χωράφια καλλιέργησε το περισσότερο

μέρος;
(β) Πόσα m 2 έμειναν ακαλλιέργητα στο κάθε χωράφι ;
326
1m ΟΙ ΔΕΚΑΔΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ
Πώς χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι τους δεκαδικούς αριθμούς;
Είναι ευκολότερο να κάνουμε υπολογισμούς

με χρήματα , βάρη και άλλα μεγέθη χρησιμο
ποιώντας δεκαδικούς αριθμούς.
•. , ........ ~
100 EURO
Σήμερα με τη χρήση των υπολογιστών οι δε

καδικοί αριθμοί χρησιμοποιούνται όλο και
περισσότερο.
Χρησιμοποιούνται σε περιmώσεις που χρει

άζεται μεγάλη ακρίβεια. Π.χ. ο χρόνος σε
αγώνες, οι ραδιοφωνικοί σταθμοί (98,9), σε
βιομηχανίες φαρμάκων κτλ.
327
10. ΟΙ ΔΕΚΑΔΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ
Η μέτρηση και το μέτρο με τις υποδιαιρέσεις του
Οι άνθρωποι από τα πολύ παλιά χρόνια χρειάστηκε να εισαγάγουν

μονάδες μέτρησης για να μπορούν να συγκρίνουν διάφορα πράγ
ματα όμοια μεταξύ τους . Αρχικά οι μονάδες αυτές ήταν απλές . Για
να μετρήσουν πχ το μήκος ξύλων χρησιμοποιούσαν άλλο ξύλο μι
κρότερο. Αργότερα άρχισαν να αναζητούν πιο σταθερές μονάδες .
Τέτοιες μονάδες τις αναζήτησαν στο ανθρώπινο σώμα. Μερικές μο
νάδες μήκους είναι και οι πιο κάτω :
(α) Ο πήχυς είναι η απόσταση μεταξύ του αγκώνα και της άκρης του
μεσαίου δακτύλου.
(β) Η πιθαμή είναι το μήκος μεταξύ του μικρού δακτύλου και του αντί
χειρα, όταν η παλάμη είναι τεντωμένη.
(γ) Η ίντζα είναι το πλάτος του αντίχειρα .
(δ) Το πόδι είναι το μήκος του ποδιού.
(ε) Η παλάμη είναι το μήκος της κλειστής παλάμης .
(στ) Η υάρδα (γιάρδα)είναι η απόσταση από τη μύτη μέχρι το άκρο

του μεσαίου δακτύλου, όταν το χέρι είναι τεντωμένο.
328
Οι πιο πάνω μονάδες είναι μεν πρακτικές, γιατί ο καθένας μας τις με
ταφέρει μαζί του, δεν είναι όμως ακριβείς γιατί ο καθένας μας δεν έχει
το ίδιο πόδι, την ίδια παλάμη κτλ.
t Έτσι οι άνθρωποι κατασκεύασαν τις ξύλινες ή σιδερένιες υάρδες και

πήχεις. Η ακρίβειά τους και πάλι εξαρτάτο από τον κατασκευαστή . Οι
προσπάθειες για μεγαλύτερη ακρίβεια και για μια μονάδα που θα χρη
σιμοποιούσαν παγκόσμια συνεχίστηκαν μέχρι το 1971 που ορίστηκε
μια καινούρια μονάδα διαφορετική από τις προηγούμενες, το μέτρο .
«Μέτρο είναι το ένα δεκάκις εκατομμυριοστό (10 001 006) της

απόστασης από τον Ισημερινό ως το Βόρειο πόλο του μεσημ
βρινού της Γης που περνά από το Παρίσι».
Το μέτρο και οι υποδιαιρέσεις του, τα οποία εκφράζονται πολύ εύκολα

με δεκαδικούς αριθμούς μας βοηθούν στο να κάνουμε υπολογισμούς με
ακρίβεια και ευκολία. Π.χ. 1 μέτρο και 30 cm γράφεται 1,30 m.
Εκτός από τη μονάδα μήκους, το μέτρο , έχουμε και άλλες μονάδες που
εκφράζονται με δεκαδικούς αριθμούς όπως οι μονάδες βάρους, οι νο
μισματικές μονάδες κτλ.
100 ε υ Β "
11Ι .. ... ,,'"
10 EURO
329
§ 1. Δεκαδικά κλάσματα. Δεκαδικοί αριθμοί

Πολλές φορές οι φυσικοί αριθμοί δεν μας δίνουν με ακρίβεια κάποια
μέτρηση , γι' αυτό χρησιμοποιούμε τους δεκαδικούς αριθμούς .
• 0 ι κλ ασματικες
' 'δ' 1
μονα ες,ΊΟ'
1 1000'
100' 1 ...
έχουν παρονομαστή δυνάμεις του 10,
γράφονται και στη μορφή: 0,1, 0,01 , 0,001 ...
διαβάζονται: «ένα δέκατο» , «ένα εκατοστό» , «ένα χιλιοστό» ...
έχουν παρονομαστή δυνάμεις του 10,
γράφονται και στη μορφή: 0,5, 0,04, 0,009, 0,18 .. .
διαβάζονται: «πέντε δέκατα», «τέσσερα εκατοστά», «εννέα χιλιο
στά», «δεκαοκτώ εκατοστά» ...
Το κλάσμα 135 = 4 _35

100 100
γράφεται 4, 35.
• Τα δεκαδικά κλάσματα , όταν γραφούν με το νέο συμβολισμό , λέ

γονται δεκαδικοί αριθμοί.
Π .χ. οιαριθμοί3 , 76 15,7 0,036 είναι δεκαδικοί αριθμοί.
• Το , (κόμμα), που χρησιμοποιούμε μετά το ακέραιο μέρος του

αριθμού, λέγεται υποδιαστολή .
• Τα ψηφία του αριθμού που είναι δεξιά της υποδιαστολής λέγονται

δεκαδικά ψηφία,
• Για να μετατρέψουμε ένα δεκαδικό κλάσμα σε δεκαδικό αριθμό:
253 = 25 3 Γράφουμε μόνο τον αριθμητή και χωρίζουμε από

1Ο ' τα δεξιά προς τα αριστερά με μια υποδιαστολή,
327 = 327 τόσα ψηφία όσα μηδενικά έχει ο παρονομαστής.
100 '
330
Αν ο αριθμητής του δεκαδικού κλάσματος δεν έχει αρκετά ψηφία, γράφουμε

1660 = 0,014 προς τα αριστερά του τόσα μηδενικά όσα χρειάζονται'
; • Για να μετατρέψουμε ένα δεκαδικό αριθμό σε δεκαδικό κλάσμα:
237 = 237 Γράφουμε για αριθμητή τον αριθμό χωρίς υποδιαστολή και για παρονομαστή τη
, 100
μονάδα, με τόσα μηδενικά όσα είναι τα δεκαδικά ψηφία του αριθμού.
§ 2. Ιδιότητες των δεκαδικών αριθμών

• Ας συγκρίνουμε τουι.; αριθμούς 2,3 2,30 2,300.
Έχουμε: - 23
2 ,3 -10
_ 230 _ 23
2,30 - 1-00 - 10
_ 2300 _ 23
2,300 - 1000 - 10
Παρατηρούμε ότι: 2,3 = 2,30 = 2,300.
Δηλαδή
Αν στο τέλος ενός δεκαδικού αριθμού προσθέσουμε ή αφαιρέ

σουμε μηδενικά, ο δεκαδικός αριθμός δεν μεταβάλλεται .
• Ας πολλαπλασιάσουμε δεκαδικούς αριθμούς με το 1Ο , 100, 1000 .. .
Έχουμε : 1 35 . 1Ο = 135 . 1Ο Γ ράφουμε το 1,35 σε δεκαδικό κλάσμα.

, 100
_ 135 Κάνουμε τον πολλαπλασιασμό.
-10
Μετατρέπουμε το δεκαδικό κλάσμα σε δεκαδικό αριθμό
= 13,5
0,124 . 100 = 124 . 100 Γράφουμε το 0,124 σε δεκαδικό κλάσμα.

1000
-10
Μετατρέπουμε το δεκαδικό κλάσμα σε δεκαδικό αριθμό.
= 12,4
331
2,45.1000 = 245 . 1000 Γράφουμε το 2,45 σε δεκαδικό

100
κλάσμα.
= 245 · 10
Κάνουμε τον πολλαπλασιασμό .
= 2450
Δηλαδή
Για να πολλαπλασιάσουμε ένα δεκαδικό αριθμό με το 10, 100,

1000... μεταφέρουμε την υποδιαστολή προς τα δεξιά τόσες θέ
σεις όσα είναι τα μηδενικά του αριθμού με τον οποίο πολλαπλα
σιάζουμε .
• Ας διαιρέσουμε δεκαδικούς αριθμούς με το 1Ο , 100, 1000 ...
, _ 125 1
Εχουμε : 12,5 : 10 - 10· Το Γράφουμε το 12, 5 σε δεκαδικό
κλάσμα.
_ 125 Πολλαπλασιάζουμε με το αντί
- 100
στροφο του 10.
= 1,25 Μετατρέπουμε το δεκαδικό
κλάσμα σε δεκαδικό αριθμό.
_ 367 1 Γράφουμε το 0,367 σε δεκαδι
0,367 : 100 - 1000 . 100 κό κλάσμα.
367 Πολλαπλασιάζουμε με το αντί

100000 στροφο του 100.
Μετατρέπουμε το δεκαδικό
= 0,00367
κλάσμα σε δεκαδικό αριθμό.
Το 425 είναι ακέρα ι ος και μένει
1 όπως είναΙ. Πολλαπλασιάζουμε
425: 100 = 425· 100
με το αντίστροφο του 100.
_ 425 Μετατρέπουμε το δεκαδικό
-100 κλάσμα σε δεκαδικό αριθμό .
= 4,25
Δηλαδή
Για να διαιρέσουμε ένα δεκαδικό αριθμό με το 10, 100, 1000 .. .

μεταφέρουμε την υποδιαστολή προς τα αριστερά τόσες θέσεις
όσα είναι τα μηδενικά του διαιρέτη.
332
ΑΣΚΗΣΕΙΣ . .
1. Να μετατρέψετε σε δεκαδικούς αριθμούς τα πιο κάτω κλάσματα :

7 15 23 234 5 15
10' 10' 100' 100' -100 ' 1000
2. Να μετατρέψετε σε κλάσματα τους πιο κάτω δεκαδικούς αριθμούς :
0,5 1,2 15,4 0,25 0,025 .
3. Να πολλαπλασιάσετε τους αριθμούς

2,5 0,4 15,65 0,06 0,0758 1,873
(α) με το 10 (β) με το 100 (γ) με το 1000
4. Να διαιρέσετε τους αριθμούς
47,56 1,55 0,2 31,8 23 7,8

(α) με το 10 (β) με το 100 (γ) με το 1000
§ 3. Πρόσθεση και αφαίρεση δεκαδικών αριθμών

• Ας βρούμε το άθροισμα 3,27 + 2,5
Έχου με : 3 ,27 + 2,5 = ;?~_+ 25

100 10
Γράφουμε το 3,27 και το 2,5 σε δεκαδικά κλάσματα.
_ 327 + 250
- -- 100- Κάνουμε ομώνυμα και προσθέτουμε.
_577 Μετατρέπουμε το δεκαδικό κλάσμα σε δεκαδικό

- 100 αριθμό.
= 5,77
Στο ίδιο αποτέλεσμα φθάνουμε πιο εύκολα, αν γράψουμε τους

αριθμούς τον ένα κάτω από τον άλλο έτσι, ώστε οι υποδιαστολές
να είναι στην ίδια στήλη (η μια κάτω από την άλλη) .
3,27
2,5 + Προσθέτουμε όπως και τους φυσικούς αριθμούς.
Βάζουμε την υποδιαστολή στην ίδια στήλη.

5,77
333
• Ας βρούμε τη διαφορά 23,6 - 2,75.
23,60
Γράφουμε τους αριθμούς τον ένα κάτω από τον άλλο με
2,75 - τις υποδιαστολές στην ίδια στήλη.
Κάνουμε την αφαίρεση όπως και στους φυσικούς αριθ
20,85 μούς. Βάζουμε την υποδιαστολή στην ίδια στήλη.
§ 4. Πολλαπλασιασμός δεκαδικών αριθμών

• Ας βρούμε το γινόμενο 2,6' 0,19
, _ 26 19
Εχουμε : 2,6· 0,19 - 10 ' Τοο Γράφουμε τους αριθμούς 2,6 και
0,19 σε δεκαδικά κλάσματα.
- 1000 Μετατρέπουμε το δεκαδικό κλά
σμα σε δεκαδικό αριθμό.
= 0,494
Μπορούμε να εργαστούμε ως εξής :
2,6
Πολλαπλασιάζουμε τους αριθμούς όπως και τους φυ
0,19 χ σικούς αριθμούς . Μετρούμε τα δεκαδικά ψηφία και
των δύο αριθμών.
234 Το γινόμενο θα έχει τόσα δεκαδικά ψηφία όσα είναι τα
δεκαδικά ψηφία και των δύο αριθμών.
26 +
Δηλαδή, το 2,6 έχει ένα δεκαδικό ψηφίο και το 0,19
0,494 έχει δύο δεκαδικά ψηφία.
Άρα το γινόμενό τους θα έχει τρία δεκαδικά ψηφία δη
λαδή 0,494.
§ 5. Διαίρεση δεκαδικών αριθμών

• Διαίρεση δεκαδικού αριθμού με φυσικό αριθμό
Ας βρούμε το πηλίκο 64,88: 4
' Ε χουμε : 64 ,88 : 4 -- 6488

--:roo' '41 Γράφουμε το 64,88 σε δεκαδικό
κλάσμα.
_ 1622 Αντιστρέφουμε το 4 και πολλα-
- 100 πλασιάζουμε.
Μετατρέπουμε το δεκαδικό
= 16,22 κλάσμα σε δεκαδικό αριθμό.
334
Μαθηματικά Α ' Γυμνασίο υ
Μπορούμε να εργασroύμε και ως εξής :
64,88 4
24 16,22 Διαιρούμε τους αριθμούς όπως και τους φυσικούς αριθμούς, με τη διαφορά
ότι, πριν κατεβάσουμε το πρώτο δεκαδικό ψηφίο του διαιρετέου, βάζουμε
08 υποδιαστολή στο πηλίκο.
• Διαίρεση φυσικού αριθμού με φυσικό αριθμό, όταν η διαίρεση

είναι ατελής
Ας βρούμε το πηλίκο 45 : 8
45,000 8
f - - --
Γράφουμε το διαιρετέο σαν δεκαδικό αριθμό.
50 5,625
45 = 45,0 = 45,00 = 45,000 = 45,000 ... Ο
20 Καταλήγουμε σε διαίρεση δεκαδικού αριθμού με φυσικό αριθμό.
40
• Διαίρεση δεκαδικού αριθμού με δεκαδικό αριθ[ . ό

Ας βρούμε το πηλίκο 2,808 : 1,2
r-
2,808
Γράφουμε τη διαίρεση όπως και στους φυσικούς αριθμούς.
Πολλαπλασιάζουμε και το διαιρετέο και το διαιρέτη με κατάλληλη δύναμη του
10, έτσι ώστε ο διαιρέτης να γίνει φυσικός αριθμός .
28,08 12
40 2,34
Καταλήγουμε σε διαίρεση δεκαδικού αριθμού με φυσικό αριθμό.
48
να μετα-
335
• Πηλίκο με προσέγγιση
Στις πιο πάνω διαιρέσεις συνεχίζαμε τη διαίρεση μέχρι που βρί

σκαμε υπόλοιπον μηδέν .
Ας δούμε τώρα τη διαίρεση 17,6 : 3
17,6 3 Γράφουμε τη διαίρεση όπως και στους φυσι-

κούς αριθμούς .
26 5,8666
Τελειώνοντας τη διαίρεση με τους αριθμούς
-,
...... 1
/.q-,'
20 που έχουμε , βρίσκουμε υπόλοιπο
Συνεχίζουμε τη δια ίρεση προσθέτοντας στο
2.
\{~
20 υπόλοιπο κάθε φορά ένα μηδενικό .
,τ.: ..;:;;
" ~ ,
20
Παρατηρούμε ότι , όσο και αν συνεχίσουμε τη
διαίρεση, δεν θα βρούμε ποτέ υπόλοιπο Ο .
"
2 Στην περίπτωση αυτή « σταματούμε» τη διαί-
ρεση σε κάποιο δεκαδικό ψηφίο.
Έχουμε τότε πηλίκο με προσέγγιση, δεκάτου,
εκατοστού , χιλιοστού κτλ.
5,866 :6 ", 5,867 Το πηλίκο 5,8666 το γράφουμε με προσέγγιση

,
,
χιλιοστού 5,867
,
ι
5,86 :66
, ", 5,87 Το πηλίκο 5,8666 το γράφουμε με προσέγγιση
εκατοστού 5,87.
, Το πηλίκο 5,8666 το γράφουμε με προσέγγιση
5,8 ,:666 ", 5,9 δεκάτου 5,9.
Όταν το ψηφίο δεςιά

Το σύμβολο ", διαβάζεται
της διαχωριστική ς
«περίπου ίσο με" . γραμμής είναι μεγα
λύτερο ή ίσο με 5, τό
τε στον αριθμό αρι
στερά της διαχωρι

στικής γραμμής προ
σθέτουμε 1 μονάδα.
ο
Για να γράψουμε προσέγγιση χιλιοστού, εκατοστού, ο ο
ο ο
δεκάτου ενός αριθμού πρέπει ο αριθμός να έχει του
λάχιστο 4, 3, 2 δεκαδικά ψηφία αντιστοίχως.
4)
336
§ 6. Τροπή κλάσματος σε δεκαδικό αριθμό

• Ας μετατρέψουμε τα κλάσματα 1J και ~ σε δεκαδικούς αριθμούς .
Ξέρουμε ότι ~!:>. = 15: 8
Έτσι για να μετατρέψουμε το κλάσμα ~- σε δεκαδικό αριθμό

κάνουμε τη διαίρεση 15: 8.
15 8
Στο υπόλοιπο 7 προσθέτουμε ένα μηδενικό και στο πηλίκο μετά
70 1,875
το 1, βάζουμε υποδιαστολή και συνεχίζουμε τη διαίρεση.
60 Προσθέτουμε ένα μηδενικό κάθε φορά στο υπόλοιπο και συνεχί
ζουμε τη διαίρεση.
40
Έτσι έχουμε: ~ = 1,875

Ξέρουμε ~ = 4: 9
Έτσι για να μετατρέψουμε το κλάσμα ~ σε δεκαδικό αριθμό κά
νουμε τη διαίρεση 4: 9.
40 9
Το 4 δεν διαιρείται με το 9 γι' αυτό βάζουμε ένα μηδενικό στο 4
40 0,444 ...
ΙΙ
και Ο με υποδιαστολή στο πηλίκο και συνεχίζουμε, όπως και πιο
40 πάνω τη διαίρεση.
Σταματούμε τη διαίρεση, γιατί δεν θα βρούμε ποτέ υπόλοιπο Ο.
4 ι
Έτσι έχουμε: ~::: 0,44 με προσέγγιση εκατοστού
~ ::: 0,4 με προσέγγιση δεκάτου ο αριθμός δεςιό της διαχωριστι

κής γραμμής είναι μικρότερος
ο
Δηλαδή το ~ δεν μετατρέπεται ακριβώς του 5' γι' αυτό ο αριθμός αριστε
ο
ρό της διαxωρισrιKής γραμμής ο
σε δεκαδικό αριθμό μένει α ίδιας.

,
0,44: 4 '" 0,44
,
337
Ερώτηση:
Π οια απο'λ' 1 1 1 1 1 1 1 1
τα κ ασματα 2' 3' 4' 5' 6' 7' 8' 9
'
μετατρεπονται
ακριβώς σε δεκαδικό αριθμό ;
• Οι αριθμοί
~ = 0,333... \
Το πηλίκο δεν είναι ακριβές.
Το πηλίκο έχει άπειρα δεκαδικά ψηφία που
~ = 0,166... \ κατά κάποιο τρόπο επαναλαμβάνovται.
~=
Οι δεκαδικοί αυτοί oνoμάζovται περιοδι
0,111... f κοί δεκαδικοί αριθμοί.
t = 0,142857142857 .. . Ανήκουν στους ρητούς αριθμούς.
Για τους ρητούς αριθμούς θα ασχοληθούμε αργότερα .
• Οι αριθμοί 1 _ \
2 - 0,5 \ Οι δεκαδικοί αυτοί αριθμοί έχουν τέλος .
14 = Ο '25 f Ανήκουν στους ρητούς αριθμούς.
• Οι αριθμοί που δεν είναι περιοδικοί και έχουν άπειρα δεκαδικά ψηφία
αλλά δεν επαναλαμβάνονται, δηλαδή δεν μπορούν να γραφούν σε μορ
φή κλάσματος όπως οι πιο πάνω δύο κατηγορίες , ονομάζονται άρρη
τοΙ.
Στους άρρητους αριθμούς ανήκουν οι αριθμοί που η τετραγωνική
τους ρίζα δεν είναι ακέραιος αριθμός . Π .χ . J23 = 4,795831523 ...
338
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
(α) 4,6 + 7,46 (β) 25,44 + 11 ,6 + 12,78 (γ) 3,468 + 12,84

(δ) 40,65-18,49 (ε) 14,6 - 11 ,35 (στ) 8,19-3,8
(ζ) 1,3 · 0,18 (η) 3,14·8 (8) 11,4· 1,15
(ι) 0,023· 0,14 (ια) 0,15: 0,5 (ιβ) 1 : 0,08
(ιγ) 0,04: 0,2 (ιδ) 0,0018: 0,09
2. Να κάνετε τις διαιρέσεις:
(α) 15,6: 1,2 (β) 4,05: 3,6 (γ) 5,616 : 1,8 (δ) 12: 0,04
3. Να βρείτε με προσέγγιση δεκάτου το πηλίκο:
(α) 38,2: 1,2 (β) 130,4: 3,6 (γ) 42: 12,5 (δ) 82: 0,32
4. Να βρείτε με προσέγγιση εκατοστού τα πηλίκα:
(α) 15,88: 12 (β) 10,6: 0,27 (γ) 9,2: 7 (δ) 2,05: 9
5. Να μετατρέψετε σε δεκαδικούς τα κλάσματα:
(α) ~ (β) ~ (γ) ~

6. Να μετατρέψετε σε δεκαδικούς με προσέγγιση εκατοστού τα κλάσματα :
(α) f2 (β) j (γ) ~%

(α) 2,5 + 3,1 ·4 (β) (12,6-3,15): 4,2 + 11,74
(γ) (2,3)2 + (4,1)2 (δ) 13,84: 1,6 + 3,2 · 1,4
(ε) Jf + 5,48 (στ) 5 ~ : 0,8 +~ 4,3
(α) 3,14Χ = 12,56 (β) 2,4 χ + 4,82 = 8,96
339
9. Αγόρασε κάποιος κεράσια προς €4,80 το κιλό και πλήρωσε € 120. Του χάλασαν όμως 5 κι
λά . Πόσα πρέπει να πουλεί το κάθε κιλό από τα υπόλοιπα για να κερδίσει συνολικά € 16;
10. Ένας μανάβης αγόρασε 15 κιλά μήλα προς €6 το κιλό . Κράτησε το 16 των μήλων για το
σπίτι του . Πούλησε τα υπόλοιπα και εισέπραξε € 18 περισσότερα από όσα έδωσε για να
τα αγοράσει. Πόσα το κιλό πούλησε τα μήλα;
11. Θέλουμε να καλύψουμε με ορθογώνιες πλάκες μια αυλή μήκους 9 m και πλάτους 4 m. Οι
πλάκες που αγοράσαμε έχουν μήκος ~ m και πλάτος 0,6 m. Πόσες πλάκες θα χρεια
στούμε;
340
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΟΛΗΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ
1. Δίνεται το σύνολο αναφοράς Ω = {1 , 2, 3, 4, 5, 6, 7} και τα υποσύνολα του, Α = {1 , 3, 5}

Β = {2, 3, 4, 6} .
(α) Να βρείτε τα σύνολα Α u Β, Α ΓΙ Β , Α', (Α u Β)'
(β) Να κάνετε το διάγραμμα των συνόλων Ω , Α, Β.
2. Με βάση το σχήμα να βρείτε τα σύνολα :

Β , Α ΓΙ Β , Β u Γ , Γ' , (Α u Β)'
3. Να βάλετε στα τετραγωνάκια τους κατάλληλους αριθμούς , ώστε να ισχύει η ισότητα:
(ι) {4, 6, D. 7} ΓI { D, 5, 6, D }={ D, 1,4}
(ιι) {α, β, γ, D. ε, Ο } u {ζ. D. ι, β} = {α, Ο , γ, D. δ , ρ, ε, η , Ο }
(α) 30: 6 + 4 + 5 · 8 (β) 8+ 10·5+6 : (13 - 7)
(γ) (5 + 3 . 2) . 2 - 1Ο + 8 : 4 (δ) 15 + 7 . (8 - 5 + 1) - 12 : (9 - 3)
(α) χ + 13 = 31 (β) χ-7 = 26 (γ) 3χ = 36

(δ) 15-χ=8 (ε) χ: 2= 7 (στ) 2Χ + 5 = 27
6. Κάποιος πούλησε 360 κιλά πατάτες προς 15 σεντ το κιλό. Από τα χρήματα που πήρε
έδωσε στην κόρη του 240 σεντ και με τα υπόλοιπα αγόρασε ύφασμα προς 120 σεντ το
μέτρο. Πόσα μέτρα ύφασμα αγόρασε ;
7. Κάποιος αγόρασε βούτυρο προς 85 σενττο κιλό και το πούλησε προς 103 σενττο κιλό .
Από την πώληση κέρδισε συνολικά €45. Πόσα κιλά βούτυρο αγόρασε;
341
8. Κάποις αγόρασε έπιπλα αξίας €4.800. Έδωσε € 1.200 σαν προκαταβολή. Τα υπόλοιπα
θα τα ξοφλήσει σε μηνιαίες δόσεις των € 120. Σε πόσους μήνες θα ξοφλήσει;
9. Αγόρασε κάποιος ντομάτες προς 35 σενττο κιλό και πλήρωσε € 84. Του χάλασαν όμως 8
κιλά. Πόσα πρέπει να πωλεί το κάθε κιλό από τις υπόλοιπες για να κερδίσει € 8,80;
10. Στο σχήμα έχουμε ΓΟ ..1 ΟΔ, ΖΟ ..1 ΒΟ και Α6Β = 180 ο •
Στα παρακάτω να υπογραμμίσετε τη λέξη σρθό ή λάθος.
Β6Ε αμβλεία ορθό / λάθος

Ε6Ζ οξεία ορθό / λάθος
Β6Γ και Γ6Α παραπληρωματικές γωνίε ~ ορθό / λάθος
Δ6Α καιΑ6Ε εφεξής γωνίες ορθό / λάθος
Α6Ζ ευθεία γωνία ορθό / λάθος
11. Η γωνία α του σχήματος είναι τριπλάσια της γωνίας β.

Να βρείτε τις γωνίες α και β.
Γ
Ζ
Ε
12. Στο σχήμα ro.l ΑΒ, η ΖΟ είναι η διχοτόμος
της Α6Γ και Ε6Β = 320. Να υπολογίσετε

Ι _ _ _---:~ι.....::.:=---_ Β
τις γωνίες ΑΟΖ, ΖΟΓ, ΓΟΕ , ΒΟΔ, ΔΟΑ.
Δ
Α -----=::~+'_~-- Β
13. Στο σχήμα η ΑΒ είναι κάθετη στη ΓΔ.
Να υπολογίσετε τις γωνίες Χ και ΕΟΓ. Ζ
Θ Δ
14. Δυο γωνίες είναι συμπληρωματικές και η μια είναι κατά 180 μεγαλύτερη της άλλης. Να
βρείτε τις δύο γωνίες. Γ~/ Δ

15.Αν Α6Γ = 400 και η ΟΔ είναι η διχοτόμος της γωνίας
ΒΟΓ, να υπολογίσετε τη γωνία ΒΟΔ.
Α ο Β
342
16. Να υπολογίσετε τη γωνία χ.
17. Στο σχήμα , το τρίγωνο ΑΒΓ είναι ισοσκελές με ΑΒ =:
Να βρείτε όλες TLS γωνίες του σχήματος αν η ΓΔ είναι η

διχοτόμος της ΑΓΕ .
ΑΓ.
/\J:
Α Δ
650
B~--------~Γ~-----E
18. Δεδομένα Ζητούμενα Α
ΑΒΓ σκαληνό τρίγωνο Δ" Γ,

ΑΔ ύψος
Α , = 400 Α 2, Β
ω = 1200
19. Αν ε, 11 ε 2 να βρείτε τις γωνίες του σχήματος.
20. Στο σχήμα δίνεται κύκλος με κέντρο Κ.

Να συμπληρώσετε τις πιο κάτω ισότητες.
(α) ΚΑ = ΚΣ = ".". =
(β) ΑΡ = ",,"
(γ) ΑΤ= .. . . ..
Α
(δ) ΑΣ = ..... .
21. Στο διπλανό σχήμα δίνονται :

ΑΒΓ τυχαίο τρίγωνο , ΒΕ διχοτόμος της γωνίας Β .
Να υπολογίσετε τις γωνίες Β" Ε" Ε 2 και τις γωνίες
B~--------------~Γ~--
Β , Γτουτριγώνου ΑΒΓ.
343
Γ Β
22. Στο σχήμα είναι ΓΒ 11 ΚΕ και ΑΖ η διχοτόμος της

ΓΑΔ .
Να υπολογίσετε τις γωνίες φ , θ , ω, χ.
Κ Ε
ε 1 ------~τ-----------
23. Στο σχήμα είναι ε 1 11 ε 2 και AB .l ε 2 .

Να υπολογίσετε τις γωνίες α, β, γ , δ.
24. Στο σχήμα είναι ε 1 1Iε 2 , α=70 και β~ 1300.

0
Να υπολογίσετε τις γωνίες γ , δ , ε, ζ, η .
χ' ---~:-τ--- Χ
25.Αν χχ' 11 ΒΓ, ΑΒ = ΑΓ , ΒΔ.l ΑΓ και Α = 480

να υπολογίσετε τις γωνίες Γ , φ , ω, θ , ψ .
B~....ι.......:---"">Γ
26. Αν ε 1 11 ε2 να υπολογίσετε τις γωνίες

χ, ψ, ω , θ, φ.
27. Δίνεται το παραλληλόγραμμο ΑΒΓΔ και AH .l ΓΔ.

Οι ΑΗ και ΒΓ προεκτεινόμενες συναντώνται στο
σημείο Ε. Αν η γωνία ΓΕΗ έχει μέτρο 23 ο να υπο
λογίσετε τα μέτρα των υπόλοιπων γωνιών του σχή
ματος.
344
28. Στο διπλανό σχήμα δίνονται ΖΔ 11 ΗΕ, η ΑΓ είναι Ζ Δ

διχοτόμος της ΒΑΔ και η ΒΓ είναι η διχοτόμος της
ΑΒΕ.
Γ
(α) Να υπολογίσετε τις γωνίες ΑΒΓ , ΒΑΓ , Γ , ΒΑΖ .
(β) Τι είδους τρίγωνο είναι το ΑΒΓ ως προς τις
γωνίες του; Ε
Α ε1
12l'Ξ': "
29. Στο σχήμα δίνονται ε 1 11 ε 2' ΑΒ = ΑΓ ,
AB ~ AΔ,ABE = 125 0.
Να βρείτε τις γωνίες Α l' Δ l ' Γ1 , Α 3 , Α 2
και να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας .
Ε Β Γ Δ
30. Να βρείτε τις τιμές των πιο κάτω παραστάσεων :
(δ) (12 - 3) 3: 3 - 1 +(16 - 8) 0- (9 - 7) 3
31. Να συμπληρώσετε τα τετραγωνάκια, ώστε να ισχύουν οι πιο κάτω ισότητες:
(α) 24 · 20 = 212 (β) χ6 : χ3 =Ρ (γ) (23) 4 = 20
(δ) (253)0 = 530 (ε) 70 =1 (στ) 76 : 70 =7

32. Να γράψετε ως μια δύναμη την παράσταση 34 . 27 . 81 2 . 3.
33. Αν α =3 και β = 2 να υπολογίσετε τις παραστάσεις Α = 5α 3

- 3β4 , Β = β5 - 2α2 + 1,
Γ = 3αβ2 + 4 (α + β) 2 .
34. Δίνεται ορθογώνιο τρίγωνο ΑΒΓ (Α = 90 Ο) με ΑΒ = 15 m και ΒΓ = 25 m. Να βρείτε την

περίμετρο και το εμβαδόν του .
35. Παραλληλόγραμμο έχει βάση 18 m και αντίστοιχο ύψος 8 m. Τούτο είναι ισεμβαδικό με
ρόμβο, του οποίου η μία διαγώνιος είναι 8 m. Να βρείτε την άλλη διαγώνιο του ρόμβου.
36. Ισοσκελές τρίγωνο ΑΒΓέχει ΑΒ = ΑΓ = 15 cm και ΒΓ = 24 cm. Να βρείτε το εμβαδόν του .
345
37. Ρόμβος έχει περίμετρο 52 cm και μία διαγώνιο 24 cm. Να βρείτε το εμβαδόν του.
38. Τετράγωνο έχει περίμετρο 64 cm και είναι ισεμβαδικό με τρίγωνο που έχει βάση 32 cm. Να
βρείτε το αντίστοιχο στη βάση αυτή ύψος του τριγώνου.
39. Παραλληλόγραμμο έχει βάση 25 m και είναι ισοδύναμο με ορθογώνιο που έχει μήκος 20 m και
περίμετρο 60 m. Να βρείτε το αντίστοιχο στη βάση αυτή ύψος του παραλληλογράμμου.
40. Να βάλετε στο τετραγωνάκι κατάλληλο ψηφίο ώστε:
(α) ο αριθμός 75 0 να διαιρείται με το 2

(β) ο αριθμός 75 0 να διαιρείται με το 9
(γ) ο αριθμός 15 0 να διαιρείται με το 2 και το 3
(δ) ο αριθμός 267 0 να διαιρείται με το 2 και το 5
(ε) ο αριθμός 8 0 30 να διαιρείται με το 1Ο και το 9
(στ) ο αριθμός 40 70 να διαιρείται με τους αριθμούς 2 και 5 και 9
41. Να βρείτε το Ε.Κ.Π. και το Μ.Κ.Δ. των αριθμών:
(α) 180,120,420
(β) 200,80,2 · 3·52
(γ) 360, 108, 126
(δ) 24. 3 . 52, 2 . 33, 90
42. Κάποιος έχει 400 μολύβια , 300 τετράδια και 200 πένες και Θέλει να ετοιμάσει όμοια δέματα.
(α) Πόσα το πολύ όμοια δέματα μπορεί να ετοιμάσει;
(β) Πόσα μολύβια, πόσα τετράδια και πόσες πένες θα περιέχει το καθένα ;
43. Τρία αεροπλάνα βρίσκονται προσγειωμένα στο αεροδρόμιο Λάρνακας. Το πρώτο κάνει τη
διαδρομή του και επανέρχεται στη Λάρνακα κάθε 20 ώρες, το δεύτερο κάθε 30 και το τρίτο
κάθε 12 ώρες.
(α) Αν ξεκινήσουν και τα τρία μαζί, μετά από πόσες ώρες θα ξανασυναντηθούν και τα τρία
αεροπλάνα στη Λάρνακα;
(β) Πόσα δρομολόγια θα έχει κάνει το κάθε αεροπλάνο;
346
44. Ένας δάσκαλος ρωτήθηκε πόσους μαθητές έχει και απάντησε : «' Εχω περισσότερους από
350 και λιγότερους από 400. Αν τους χωρίσω σε ομάδες ανά 8 ή 12 ή 15 περισσεύουν 3». Πό
σους μαθητές έχει ο δάσκαλος;
(a)2+~ _L
3 4 12 (γ) ( ~+ 1):~
(δ) (1; - 5 ~) : 2 i (στ) (~+ i )2
3
(ζ) ( '2 - 31)2
(α) χ - 2 ~ =
4
41
2
(β) 3} - χ = 2i
(γ) 2χ = 1~ (δ) χ : ~ = 16
3 6
(ε) 12'
5 .χ - 1
- '2 (στ) 2 χ + 1 χ = 1 ~
324
47. Να κάνετε απλά τα σύνθετα κλάσματα :
1~ - ~ (3J - 1~): 1 ~
(α ) 21 Γ
3 3
(β) - - ( ---)2--
1} - 1
(δ )
(5- --2~- )- ~-
2 56 '.1
2
48. Σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο η μια οξεία γωνία του είναι 1~ 1ης ορθής. Πόσες μοίρες είναι η
άλλη οξεία γωνία του ;
49. 1
Είχα € 1.272. Ξόδευσα το των χρημάτων μου και αγόρασα τηλεόραση. Μετά ξόδευσα τα ι
%των υπολοίπων χρημάτων μου και αγόρασα βιβλιοθήκη. Πόσα χρήματα μου έμειναν;
50. i
Κάποιος αγόρασε 180 κιλά πατάτες προς 15 σεντ το κιλό. Πώλησε το των πατατών με κέρ
δος 4 σενττο κιλό, τα ~ τους με ζημιά 2 σενττο κιλό και τις υπόλοιπες στην τιμή που τις αγό
ρασε. Πόσα πήρε από την πώληση;
347
51. Κάποιος πούλησε τα 5" από ένα βαρέλι γεμάτο με λάδι και του έμειναν 24 κιλά λάδι.
(α) Πόσα κιλά ήταν όλο το λάδι;
(β) Αν κάθε κιλό λάδι το πούλησε προς € 2~ , πόσα πήρε από το λάδι που πούλησε;
52. Πλήρωσα για την αγορά αυτοκινήτου το ~ των χρημάτων μου και για επιδιόρθωση τα ~ των
χρημάτων μου . Αν μου έμειναν €240, πόσα ήταν τα χρήματά μου ;
53. Δυο συνέταιροι μοιράστηκαν ένα ποσό χρημάτων. Ο πρώτος πήρε τα ~ των χρημάτων και ο
δεύτερος τα υπόλοιπα. Αν ο δεύτερος πήρε € Ί5 περισσότερα από τον πρώτο , πόσα πήρε ο
καθένας ;
54. Αν α = i και β = ~ να υπολογίσετε την παράσταση Α = ~ ~ ξ .

(4~ - 1 i ): ~~ + (Ί - 6~ ). ~
(α) 3,56 + 5,2 . 3 (β) 42,8: 1,6 + 15,49
(γ) 4,8 · (Ί , 2-5 , 19) + 1 ~ (δ) 9 ~ - (2 ,03 + 1,4)
(α) Χ + 2,Ί = 5,8 (β) 0 , 25χ = 72 ,5
(γ) χ: 0,231 = 100 (δ) 0 , 3χ = 3 ~
(α) i12,4-0,42)~
0,4 (β) (2,6 + 5 ~) : 0,4 - 1 t
59. Παντοπώλης είχε 50,5 κιλά πατάτες. Πούλησε 14,5 κιλά προς 20,5 σενττο κιλό , 30 κιλά
προς 18,5 σεντ το κιλό και τις υπόλοιπες προς 20 σεντ το κιλό . Πόσα χρήματα πήρε ;
60. Κρεοπώλης αγόρασε δυο αρνιά των 9 κιλών και 12 κιλών, προς €9 το κιλό. Μετά τα πούλησε
προς € 11 ,20 το κιλό . Πόσα κέρδισε;
61. Ένας έμπορος αγόρασε 360 κιλά πορτοκάλια και τα έβαλε σε τσάντες των 5 κιλ(ί)ν. Πούλησε τα
πορτοκάλια προς €3,80 τη τσάντα και κέρδισε €66. Πόσα το κιλό αγόρασε τα πορτοκάλια;
62. Να βρείτε την περίμετρο τετραγώνου που είναι ισοδύναμο με ορθογώνιο τρίγωνο που έχει κά
θετες πλευρές
9 m και 32 m.
63. Ρόμβος έχει περίμετρο 40 m και μία διαγώνιο 12 m. Ο ρόμβος είναι ισοδύναμος με ορθογώ
νιο που έχει μήκος εξαπλάσιο του πλάτους του. Να βρείτε τις διαστάσεις του ορθογωνίου .
348
'ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΩΝ ΓΡΑΠΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ......... ........ ...... ... ............... . Σχολική χρονιά .................... .
Προαγωγικές Γ ραmές Εξετάσεις lουνίου
Μάθημα : Μαθηματικά Τάξη : Α' Βαθμός : ....... .... ....... .. .. .
Ημερομηνία: .. ............ ... .... .. . Χρόνος : 2 ώρες Υπογραφή : .. .... .............. .
Ονοματεπώνυμο: ...... ................................. ........................ τμήμα : ........ ....... αρ ............ .
ΜΕΡΟΣΑ'
Από τις 15 ερωτήσεις να απαντήσετε μόνο 12. Κάθε σωστή απάντηση βαθμολογείται με 1 μο
νάδα. (Απαγορεύεται η χρήση υπολογιστικής μηχανής).
1. Να κάνετε τις πράξεις
(α) 5+1·3-(8-4):4=
2. Να κάνετε τις πράξεις
(α) 1+ 4 =
3 5
(γ) ~ : 2 ~ =
3. Να βρείτε τις γωνίες Χ και ψ.

Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
349
ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΡΟΑΓΩΓιΚΩΝ ΓΡΑΠΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
4. Να βρείτε το εμβαδόν του ορθογωνίου τριγώνου ΑΒΓ

Λ ο
(Α = 90 ) που έχει ΒΓ = 26 cm και ΑΓ = 24 cm.
Ε
()
~
Ν
Α Β
5. Να λύσετε τις εξισώσεις
(α) χ+12=18 (β) χ- 7 = 10 (γ) 16 - χ = 9 (δ) χ : 5= 8
6. Να συμπληρώσετε τα τετραγωνάκια ώστε να ισχύουν οι ισότητες :
(γ) 58: 5 ~ = 5
7.
(α) Να βρείτε τις γωνίες σ, β
β
(β) Να ονομάσετε τις γωνίες
σ, γ .. ... .... ........ .. ...... ...... .

β , γ ......... ...... ..... ......... ... .
Α
8. Τρίγωνου ΑΒΓ δίδονται :
Α = χ ο, Β = χ ο + 20 ο, Γ = 50 ο
Να βρείτε τις γωνίες Α και Β του τριγώνου ΑΒΓ .
B'--..ι......----..ι~ Γ
350
9. Δίνεται ρόμβος ΑΒΓ Δ με διαγώνιο ΑΓ = 12 m και

εμβαδόν 96 m2 .
Β (--f---7 Δ
Να βρείτε την περίμετρο του τριγώνου ΑΟΒ .
ALΞSJ'
10. Ορθογώνιο ΑΒΓΔ με ΑΓ = 13 cm και ΓΔ = 12 cm είναι
ισοδύναμο με παραλληλόγραμμο που έχει βάση
20 cm. Να βρείτε το ύψος του παραλληλογράμμου
Δ 12 cm Γ που αvτιστoιxεί στη βάση αυτή .
11. Να βάλετε στο τετραγωνάκι ένα μόνο ψηφίο ώστε ο αριθμός να διαιρείται ακριβώς
(α)16 D μετ03
(β) 71 Ο Ο μετο 9 και 10
(γ) 3Ο 1Ο με το 9 και 5 και όχι με το 2
(δ) 80 Ο μετο 2 και 3 και 5
~ . 8 - 2 1 . !i + (1 _ 1 )2=
4 2' 6 2
ΑΒΓΔ#
13.
ΑΕ διχοτόμος της Α
Να βρείτε a, β, Δ , Β , f
14. Να κάνετε απλό το σύνθετο κλάσμα
1 + ~. ~
2 4' 8 =
-
Ζ
-2 -
351
ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΡΟΑΓΩΓιΚΩΝ ΓΡΑΠΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
15. Ένας ΧΓίστης ανάλαβε να τοποθετήσει πλακόστρωτο σε μια τετραγωνική πλατεία με πε
ρίμετρο 120 m. Συμφώνησε να πληρωθεί 16 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο . Με τα χρήματα
που πήρε έδωσε προκαταβολή για να αγοράσει αυτοκίνητο και του έμεινε χρέος 13.600
ευρώ . Ποια η αξία του αυτοκινήτου ;
ΜΕΡΟΣΒ'
πό τις 6 ερωτήσεις να απαντήσετε μόνο τις 4. Κάθε σωστή απάντηση βαθμολογείται με 2

μονάδες.
1. (α) Ανχ=2 και Ψ=5ναβρείτετηντιμήτηςπαράστάσης .
(β) Να κάνετε τις πράξεις
510 : 57_ 38: 27 + 23 : (32_ 23)4 =
2. Με το ~ των χρημάτων μου αγόρασα τηλεόραση , με τα f5 των χρημάτων μου

αγόρασα ραδιόφωνο και με τα ~ αγόρασα πλυντήριο . Μου έμειναν 60 ευρώ.
Πόσα χρήματα είχα και με πόσα χρήματα αγόρασα το καθένα;
3. (α) Τρεις ποδηλάτες αναχωρούν ταυτόχρονα από το ίδιο σημείο ενός κυκλικού στίβου και
κινούνται με την ίδια φορά. Ο πρώτος διανύει το στίβο σε 30 λεmά, ο δεύτερος σε 25 λε
mά και ο τρίτος σε 20 λεmά .
Μετά από πόσα λεmά θα συναντηθούν πάλι για πρώτη φορά και πόσους γύρους θα
κάμει ο καθένας ;
(β) Να λύσετε την εξίσωση
352
Μαθηματικά Α ' Γ υμνασίο υ
4. Α
Δεδομένα Ι Ζητούμενα
ΑΒ = ΑΓ Χ
ΑΓΒ = 60 0 Β , Α " Α 2 , ΓΕΔ, Δ

ΓΕ ύψος Το είδος του τριγώνου ΑΒΓ
ΒL-------~~~~------~ Δ
Γ
Α Β
5. ΑΒΓΔ# , ΑΒ = 15m,AΔ = 10 m, AE = 8m
Να βρείτε το εμβαδόν και την περίμετρο της
σκιασμένη ς περιοχής .
Δ Ε Γ
Α
6. Στο τρίγωνο ΑΒΓ είναι
ΔΕ // ΒΓ, ΔΖ 1. ΖΕ , ΔΖ διχοτόμος ΒΔΕ

Ε
Να βρείτε:
(α) τη γωνία Χ
B~~--~~~------------~Γ
(β) ω, φ , σ, f, Α
Ζ
Εισηγητές: Ο Διευθυντής
353
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΣΚΗΣΕΩΝ
ΕΝΟΤΗΤΑ 34. 252

1
63. 52
Ασκήσεις σελ. 4 35. 211
3
36. 42 64. 3 4
1. 50
37. €345 1
2. 124 65·23
38. € 1,360
3.69 66.26,408 m
4. 121 39. (ο) €65 (β) € 163
67 . 50
5.392 40. € 110,OOO
6. 4929 41. 60 σ ΕΝΟΤΗΤΑ 2
7. 71 42. 24, 32 Ασκήσεις σελ. 12
8.63 43. 1,576 4. Α ={10 , 11 , 12, 13, 14,
9. 2767 44.37,57 15, 16, 17,18, 19, 20,
10. 4009 21 , 22,23}
45. 40 ,5
11. 72 Β = {Ο, 1, 2,3, 5}
46. 16,38
12. 19 Γ = {Ο , 5, 10, 15, 20, 25}
47. 0,76
13. 109 Δ= { 1, 2, 3, 5, 6, 10, 15}
48. 57,6
14. 906 49. 59,4 Ασκήσεις σελ. 25
15. 105 50. 421,8 5. (ι) Α'= {ι, γ , ν , ο , ο}
16. 112
51. 1380 (ν) Α' u Β' = {τ , ι , γ , ο , ν,
17. 390
52. 0,00045 ο , ρ , μ, ε}
18. 12500
53. 8,324 6. (γ) ν (Β) =4
19. 72
1 (ζ) ν (Α' u Β) =4
20. 234 54.19
8. ν (Γ ΓΙ Δ) =4
21. 8164 3
55. i 11. (β) (ιιι)Α Γι Γ= {6, 12}
22. 625240
23.3 5 (νι) ΑΓΙ Γ' = {2, 4, 8, 10}
56. 22
24.8 (νιιι) (Α u Β)' = {3, 9}
1
25.3 57.3 2 12. (ε) Γ υ Α= {1 ,2,3,4,5,6}
26.25 58.6 (ζ) (Β u η' ={2, 5, 6, 9}
27.43 2
59.65
28.42 ΕΝΟΤΗΤΑ 3
29. π = 22, U = 1Ο 1 Ασκήσεις σελ. 38
60.33
30. π = 310, U = 84 6. 215
5
31. 275 61. 14 7. 104
32. 105 1 8.40
62.1'9
33. € 1.071
354
9. € 95 (γ) 34 (δ) 32 (γ) 17 (δ) 22
10. € 6.750 (ε) 26 (στ) 18 (ε) 26 (στ) 11

2. (α) 58 (β) 23 21. (γ) Ο (δ) 78
11. 2365 σεντ
Ασκήσεις σελ. 45 (γ) 1 (δ) 18
(ε) 18 (στ) 14 ΕΝΟΤΗΤΑ4
16. 523
3. (α) 7 (β) 150 Ασκήσεις σελ. 133
17. 123
(γ) 144 (δ) 31 7. 800
18. 94
(ε) 16 (στ)
7 8. 1440
20. (α) € 656 (β) € 1.168
Ασκήσεις σελ. 82 9. (β) 400
Ασκήσεις σελ. 53
12. (α)χ=95 ,
0
ζ=95
0
8. χ = 4
5.63 Ψ = 25 ο, ω = 60 Ο
9. κ = 8
6. 412
10. ν = 5 (β) Ρ = 1500 , ω = 30 0
12. € 296 φ = 70 0
11. ω=65
13. € 143.500 13. (α) Χ = 65 0 (β) Χ = 50 0
12. α = 3
Ασκήσεις σελ. 62 (γ) Χ = 20 Ο (δ) Χ = 40 Ο
13. π = 4
4. (α) 36 (β) 60 Γενικές ασκήσεις σελ. 147
14. α =5
(γ) 135 (δ) 24 6. (ι) 150 , 750
15. α = 2
(ε) 63 (στ) 29 (ιι) 70 0,1 10 0
16. β = 1
5.39 (ιιι) 420
17. της β
8.39 7. (ι) β = 1280 , α = 520 ,
9. (α) (100 + 4) ·35 = Ασκήσεις σελ. 85
γ = 520
= 100 . 35 + 4 . 35 = 11. 60
= 3500 + 140 = 3640 12. 24σ (ιι) Χ = 880, ω = 880,
11. Κέρδισε € 240 14. 125, 250 ζ = 64 ο, Ψ = 280
12. € 25.080 15. 14,18 (ιιι) ΑόΔ = 1200,

13. 168 16. 4, 24 ΑόΓ = 60 0
Γενικές ασκήσεις σελ. 87
6. 14 ΒόΔ = 600,
7.7
2. (α) χ =3 (β) ω =3 ΓόΕ = 600
7. 196
8.6
8.4 8. ΒόΓ = 1280,
9. 12
9. 1 ΑόΕ = 1420
10. 20
11. Η πρώτη φρouταρία 13. (Q ω = 7 (η) = 11 (θ)λ = 8 9. ΕόΔ = 580
12. 35 14. 85 σ
ΒόΓ = 1160
13. 12 15. € 55, € 300
10. 750
14. €100 16. (α) 34 m, € 80,60 11. 1350
Ασκήσεις σελ. 75 18. 21 12. Χ = 500, Ψ = 1300
1. (α) 5 (β) 8 20. (α) 18 (β) Ο 13. Χ = 520
- - - - 355-
ΕΝΟΤΗΤΑ5 Ασκησεις σελ. 204

8. Α = 66 0
Ασκήσεις σελ. 158 2. (δ) 28 (ε) 549
9. Β = 320 , f = 64 ο
4. (ι) Χ = 600, 2χ = 1200, (στ) 217 (ζ) 515
11 . ω = 550
α = 60 ο, β = 120 ο (η) 30 = 1 (8) χ2
(ιι) Χ = 75 0,
12. f = 400 3. (α) Χ = 7 (β) Χ = 3
Χ + 30 0 = 1050 15. α = 88 0 (γ) Χ = Ο (δ) Χ = 12
α = 75 ο, β = 105 ο Ασκήσεις σελ. 183 (ε) Χ = 4 (στ) Χ = 1

4. (ε) 232 (στ) 321
(ιιι) β = 630, Χ = 610 2. ΟΒ = 6cm
7. Παραλληλόγραμμο 5. χ= 3
(ιν) Χ = 530, α = 410
8. ω = 55 ο , φ = 55 ο 6. Χ = 7, Χ = 8
β = 1020
7. (α) 17 (β) 12
10. ΒΔΑ = 450
(γ) 303 (δ) 3
5.ΑΒΓ =74
0
Γενικές ασκήσεις σελ. 185 Ασκήσεις σελ. 209

6. Ψ = 790 , Χ = 790 6. ω = 900 2. (α) 5 (β) 6
7. Χ= 1150 7. ω = 900 (γ) 10 (δ) 12
8. ω = φ = 300 (ε) 80 (στ) 8
8. (ι) Χ = 680, Ψ = 600
10. Ορθογώνιο 3.6
(ιι)α=54
0
11. Α = 59 ο , f = 65 ο 4.5
(ιιι) Χ = 1300
5. 12
12. ΑΓΖ = 260
Γενικές ασκήσεις σελ. 210
Ασκήσεις σελ. 172 18. 11 Ο ο, 11 Ο ο , 70 ο , 70 ο
2. (ε) 1 (στ) 1
1. (α) 600 (β) 540 19. φ = 1130, β = 230 4. (δ) 312 (ε) 38
(γ) 350 (δ) 500 β = ω = 670
(στ) 24 (ζ) ω 4
(ε) 90 0 (στ) 680
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 5. (α) 4 (β) Ο
2. Δ = 1270 Ασκήσεις σελ. 196 (γ) 6 (δ) 2
3. Α = 50 0, f = 750 1. (ε) 34, (ζ) ψ6 (η) 56 (ε) 2 (στ) 6 (ζ) Ο
Β = 55 0 13. (α) 74 (β) 79 6. (α) 49 (β) 204
4. (α) χ=30
0
(γ) 74 (δ) 33 7. (α) 116 (β) 33

(β) Χ = 30 0 (ε) 106 (στ) 126 (γ) 1033 (δ) 5
(γ) Χ = 460 (ζ) 6 (η) 925
5. 300 , 600 ΕΝΟΤΗΤΑ 7
(8) 8
6. (γ) Γεξ = 1400 14. (α) 35 (β) 25
(γ) 17 (δ) 48 1. (β) 68 cm (γ) 64 m
7. (β) ω = 1220
(ε) 29 (στ) 56 2. 20 cm
3. € 360
356
Ασκήσεις σελ. 227 Γενικές ασκήσεις σελ. 250 11. 72

5. 140 m 6.4 12. 6 δέματα. Το κάθε δέμα
6. 80 dm 7.45 θα έχει 24 τετράδια, 1Ο
μολύβια, 3 ξύστρες
7. 9m, 18m 8. 100
8. 56dm 13. 34
9. 192
9. 16cm2 14. (α) 30 ώρες (β) 3 φορές
10. 48 m, 96 m 2
10. 48 m 15. (α) 240 ώρες (β) 80 ώρες
11. (α) 12 m2 (β) Ε9
16. (α) 6
11. (α) 25m2, 24m 12. 24 m 2
(β) 56 m2 , 44 m (β) 19 άντρες , 1Ο γυναί
13. (α) 36 cm 2 (β) 33 dm 2 κες, 8 παιδιά
(γ) 32 m2 , 64 m
(γ) 66 cm 2 (δ) 36 cm 2 17. 360
(d) 54 m2, 36 cm (ε) 144 cm 2
Ασκήσεις σελ. 232 14. 167 cm 2 Ασκήσεις πολλαπλής
6. 8cm, 32cm
15. 96 m 2 επιλογής σελ. 276
7. 24cm, 12cm
16. 192 cm 2 1. (δ) 234και612
17. 24m 2. (β) 23 . 3
6. 32dm, 8dm
18. (α) 58 m (β) 156 m2 3. (β) 24 . 34 . 53
7. (α) 3 dm 2 (β) 45 cm 2
19. 12 cm 4. (γ) 120 ώρες
20. 40 cm 5. (ε) 3
3. 4cm, 12cm
6. (α) 315
6.8m ΕΝΟΤΗΤΑ 8
7. (ε) κανένας
Ασκήσεις σελ. 244 Ασκήσεις σελ. 265 8. (α) 24
5. (α) 12 cm (β) 60 cm 2 2. (ι) 140 (ιι) 432,132 9. (β) 15
11. 168 m2 (ιιι) 1005 (ιν) 432 10. (β) 2
12. 142 m Ασκήσεις σελ. 274 11. (γ) 6 και 180
13. 24 m 3. 36 = 22 . 32,60 = 22 ·3·5 12. (ε) 36
14. €225.000 320 = 26·5 13. (γ) 4 και 5
15. (β) 225 cm 2 4. (α) 6 (β) 5 (γ) 6 14. (ε){ 1,2,3,5, 7}
Ασκήσεις σελ. 249 5. (β) 60 (γ) 120 15. (β){1, 2, 4}
2. (α)6 m (β) 10 m (γ) 24 m 6. (α) 6 (β) 10
(γ) 14 (δ) 12 ΕΝΟΤΗΤΑ10
3. 33m
4.6m,12m 7. (γ) 90 Ασκήσεις σελ. 282
5.6,72 m 8. (δ) 720 1
7. 4
6. 136 cm 2 9. β = 225
8. 30
}. 39 cm 2 10. 12, 3γαρίφαλακαι
5 τριαντάφυλλα 9. € 96
357
Ασκήσεις σελ. 286 1 Ασκήσεις σελ. 315

6.54
1. (γ) 28 (ε)
3. (γ) Χ = ~ (δ) Χ = 6 29
130
7. 45
5. (ι) ο = 12 (ιι) Χ = 6 2. (β) 535 (η) 1~
17
(ιιι) ο = 1 (ιν) Χ = 3 8. 20 (8) 1 (ι) 49
8
Ασκήσεις σελ. 293 Ασκήσεις σελ. 310 3. (ο) ~ (β) 1 2~
5 _ 20 3
1. 9 - 36 1. (ο) 1 (β) 16 (γ) 1 11 (δ) 1;
72 _ 6
2 . 60 - 5
13
(γ) 24 (δ) 310 1
(ε) 3~ (στ) ;6
5. 0=20 (ε) 7 ~ (στ) 1 1~ 4. (ο) 600 (δ) 53 ~
6. (ο) Χ = 8 (β) β = 39 (ζ) 1 13 (η) 1Ο 1 5. (ο) 60 0 (β) 108 0
20 2
(γ) ο =~ (δ) λ = ~ (8) 1 23 (γ) 120 0 (δ) 288 0
90
(ε) γ = ~ (στ) ω = 72 9 9
6. (ο) 80 (β) 120
2. (ο) 20 (β) 6 10 7.350
Ασκήσεις σελ.
1
297 (γ) 7 1 2 8. € 768, € 320
8 18 15 10 4
1. (ε) 20' 20' 20' 20 9·27
(στ)
9 66 10
22' 22' 22
3. (ο) 7 1~ (β) 4i
3. (δ) > (στ) < (γ) 9i 10. 182 σ
11.43
2
13
7. (γ)~ , ~, ~, 190 4. 28 12. € 160
10. Η Ελένη 5 13. € 10,20
5. (3
12. (ο) η (ε) ~~ 3 14. (ο) € 5
1
5- β) € 5
6. Το
Ασκήσεις σελ. 305 7 15. 195
7·40
1. (η) 611 (8) 1 ~i 17
8. 1 20
(ι) 5 153 1. (ο) ~4 (στ) ~

200 9. Δεν μπορούμε
2. (ε) 20
89 1
10. Τδ
2. (o)~ (δ) 121
3. (ε) 12 i 11. (ο) * (β) i (γ) 1~

(στ) 3~
4. (γ) 2 152 (δ) 12 i
358
Ασκήσεις σελ. 321 Ασκήσεις σελ. 325 1

9. 14m
1. 7
(ο) 10 (β) J
6
1. (ο) J 0
9 (β) 4 i 10. 180 σεvτ
(γ) 3 ~ 9
(κ) 3 20 3
(γ) 10 (δ) 14
11. 1021
9 5
2. (ο) 1 20 (β) 2 ~ (ε) 18 12. 102 000 σεvτ
(γ) ~ 7
(δ) 115 11
2. (ο) 39 (β) 7 13. (ο) του Γ
(ε)
2
7; (στ) 1 (γ) 9+ (δ) 2 (ε) t (β) 2 100 m 2 στο Α
2400 m 2 στο Β
3. (ο) 5 (β) fJ 1400 m 2 στο Γ
8 Γενικές ασκήσεις σελ. 325
3
(γ) 10 (δ) 4
3 (β ) 18
1 ΕΝΟΤΗΤΑ10
1. (ο) 1 20
Ασκήσεις σελ.
(ε ) 8 (στ) ~ (γ) ~ (δ) 5 1.1
339
5 12 1. (β) 49,82 (στ) 4,39
4. (ο) 5 (β) - 4-
25 (ε) 1 i (στ) 2
3
(ι) 0,00322 (ιδ) 0,02
(γ) 1 (δ) g (ζ) 1 2. (ο) 13 (β) 1,125
3 5 (η) 3 ~
(γ) 3,12
(ε) 4 (στ) g (δ) 300
Ι 5 2. (ο) 40 cm 3. (0) 31 ,8 (β) 36,2
, 5.364
3
(ζ) 10 (β) 7500 cm
(γ) 15000 cm
4.
(γ) 3,4
(ο) 1,32
(δ) 256,3
(β) 39,26
ι
(δ) 1500 cm
(γ) 1,31 (δ) 0,23
Ι 6. 18
5
3. (ο) χ -
_2
5 (β)ω= ~ 7. (ο) 14,9 (β) 13,99
7. 126 10
Ι 8.45
(γ) λ = 6 ~ (δ) Ψ = ~ (γ) 22,1 (δ) 13,13
(ε) 8,73 (στ) 7,95
1 (β) 41
9. € 200 4. (ο) 1 24 8. (ο) Χ = 4 (β) χ=1,725
72
1
10. (ο) 3 3
-4 (β) 11 (γ) 1 20 (δ) 8 ~ 9. € 6,80
12 10. € 8
(γ) ~ (δ) ~ 3
5. (ο) 14 (β) 1~
2 3 11. 120
11. (ο) 3
8 (β) 3 ~ (γ) 3
(γ) j (δ) 100
4
5 1 - 8- Ασκήσεις για επανάληψη
(ε) 222 (στ)
87
2 όλης της ύλης σελ. 341
(ζ) 45
1. (ο) Α υ Β= {1 ,2,3,4,5,6}
7 An B = {3}
6. 20
Α' = {2, 4, 6, 7}
7. € 1.200 (Α υ Β)' = {7}
8. 2625 σεvτ
359
2. Β = (3,4,5,6} 30. (α) 133 (β) 83

47.(α) 1 156 (β) 11
AnB = {3} (γ) 110 (δ) 21
ΒυΓ = {3,4,5,6, 7}
32. 316
(γ) 157 (δ) 7
Γ' = {1, 2, 3, 4, 5, 8}
33. Α = 87, Β = 15, Γ = 136 48. 270
(ΑυΒ)' = {7,8}
2
34. 60 m, 150 m 49. € 212
4. (α) 49 (β) 59
35. 36m 50. 2 796 σεντ
(γ) 10 (δ) 41
36. 108 cm 2 51.(α) 60 κιλά (β) € 90
5. (στ)χ=11
37. 120 cm 2 52. € 900
6.43m
38. 16 cm 53. € 30, €105
7. 250κιλά
39.8m
8. 30μήνες
41. (α) 2520, 60
54. Α = 3~
9. 40σεντ
(β) 1200, 10 55. 5
11. α=135 ,β=45
0 0
(γ) 10800, 6 56.(α) 19,16 (β) 42,24

13. Χ= 18 ,ΕΟΓ=72
0 0
42. (α) 100 (γ) 11,448 (δ) 6,07

14. 360,540
(β) 4 μολύβια, 3 τετρά 57. (α) 3,1 (β) 290
16. X=S6°
δια και 2 πέννες
17. ΑΓΔ = 650, ΑΓΒ = 500
(γ) 23,1 (δ) 11 ~
43. (α) 60 (β) 3,2,5
Β = 50 0,..Δ. = 80 Ο 44. 363 58.(α) 89,85 (β) 19 152
21. Β 1 = 18 ο, Ε 1 = 94 Ο
Ε 2 = 860, Β = 360
45.(α)~ (β) ~δ 59. 972,25 σεντ
1 60. €46
Γ = 760 (γ) Ι (δ) 14
5
61. 58 σεντ
22. φ = 55Λ, θ = 700 (ε) ~
4
(στ) 3~
62. 48 m
ω = 700 , Χ = 1100 (ζ) 1 _19 5
36 (η) 216 63. 24m, 4m
25. Γ = 660 , φ = 24 ο
ω = 660, θ = 420 46.(α) 7 4
1
(β) 1 1
Ψ = 660 (γ) ~1 (δ) 12
29. Α 1 = 70 ο, Δ 1 = 35 ο
(ε) ~
6 (στ) ~
Γ 1 = 1250 , Α 3 = 350
Α 2 = 200
360
-
-
--

Κύπρου Μαθηματικά Α΄ Γυμνασίου 1999 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Κύπρου Μαθηματικά Α΄ Γυμνασίου 1999 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΥΠΟΥΡΓΕΙ Ο ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ • ΔIΕ'i'ΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ • ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛIΤιΣΜΟΥ ΚΥΠΡΟΥ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ANAΠΤVΞHΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ - ΛΕΥΚΩΣΙΑ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

,1'1 Σωτήρης Σεργίδης , Καθηγητής Μαθηματικών

" Kωνσταvτίνoς Δεληγιάννης , Καθηγητής Μαθηματικών

-τι Μιχάλης Μακρυγιώργης , Επιθεωρητής Μαθηματικών

" Κλαίλια Σουρμελή-Σκοτεινού , Επιθεωρήτρια Μαθηματικών

"'jΊ Ανδρέας Σχοινής , Επιθεωρητής Μαθηματικών

ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Α' έκδοση 1999

Α ' Έκδοση 1999

ΦΙΛΟΤΕΧΝΗΣΗ ΕΞΩΦΥΜογ Σοφία Παναγιωτίδου

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛογ Στέλιος Καραμαλλάκης

ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ Γιώργος Θεοδωρίδης

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΩΣΗ Δημιουργία με συνεργάτες Λτδ

Ανατύπωση: 2001,2002,2003,2004,2005, 2006

Β' Έκδοση 2007: Προσαρμοσμένη στην εισαγωγή του ευρώ

Ανατύπωση 2008, 2009

Δρ Γεώργιος Χρ. Πουλλής

Διευθυντής Μέσης Εκπαίδευσης

Τελειώνοντας θέλουμε να ευχαριστήσουμε τις συναδέλφους Μαρία Φραγκέσκου και Ρίτα

Μιχάλης Μακρυγιώργης Επιθεωρητής

Κλαίλια Σουρμελή-Σκοτεινού Επιθεωρήτρια

Ανδρέας Σχοινής Επιθεωρητής

Σωτήρης Σεργίδης Καθηγητής

Κωνσταντίνος Δεληγιάννης Καθηγητής

ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο ... .. . .......... . ........................ 1

ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Τα σύνολα . ................. . . . ...... . .... .. . ..........................7

2. Συμβολισμός του συνόλου .. ... . . . . ................................... .. ........8

5. Τασύμβολα Ε και ~ ............................. . .. ..... ...... ............... 14

6. Σχέσεις συνόλων .. ...... .. . . ... . .. .. . . ..... ...... .. . .. . ....................... 14

7. Πράξεις με σύνολα ............ . . . . . ..... .... . . ................................ 19

ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Οι φυσικοί αριθμοί και το μηδέν . .. .. . . .. . .. ...... . . ... . .. .. ............29

2. Σύγκριση αριθμών στο σύνολο Να .. . ........... . ... . ..... . ..................... 31

3. Ιδιότητες ισοτήτων και ανισοτήτων .. .. . . . ..... ..... .. .. . .............. . .........31

4. Πρόσθεση αριθμών στο σύνολο Ν α ................. . ............ . ...............36

5. Ιδιότητες της πρόσθεσης ..... . ............... . ....... .... . . . ................. .40

6. Αφαίρεση στο σύνολο Να ....................................... . .............. .46

7. Ιδιότητες της αφαίρεσης ......................................... . ............ .47

9. Πολλαπλασιασμός στο σύνολο Να .. ... ... .. .............. ...... . ....... .. ...... 55

10. Ιδιότητες του πολλαπλασιασμού .......................... . ................ . .. . .56

15. Εξισώσεις . .. .. ... . . . . .. ...... . . . ... . .. . . .. .... . . .. . .. .. ...... . ...... .. .. .. .. .76

ΕΝΟΤΗΤΑ 4. Βασικές γεωμετρικές έννοιες . . .. ... ... .. . . ........ . .......... . ... . .. .. 90

9. Μέτρηση γωνιών . .. . . ... . .. . . .. . .... .. . . ....... . ....... . . . . . .... . . . ... ... . . .. 11 Ο

1Ο. Κατασκευή γωνίας ίσης με δεδομένη . . . . . .. .. . . . . . . . ... ..... . . . .. . . . . . . .. . . .. .113

14. Μεσοκάθετη ευθυγράμμου τμήματος . .. . . .. ... . .. .. . . . . . ... . .. . .. .... . . . . . ... .119

19. Συμπληρωματικέςγωνίες . .......... . ..... .. .. ... .... . ............. . . .. .. .. ... 127

21. Κατακορυφήν γωνίες . . . .... . ... . .. .. .. . . . .. . . ... . .. .. . . . . .... . .. . . .. . ........ 131

22. Κύκλος . .. . . . . . .. .. . .. . . .... . .. .. . . . . . . .. .. . . . . . .. .. . . . .... . .. .. . ... .. . ...... 136

ΕΝΟΤΗΤΑ 5. Παράλληλες ευθείες, τρίγωνα , τετράπλευρα . . .. . . .. .. .. .. . ... . . . . .... .150

8. Δευτερεύοντα στοιχεία ενός τριγώνου . . .. . . .. . .. ..... . .... .. .. .... . . . . . . . . .. .. 163

12. Είδητετραπλεύρων ....... . .. . . . . . . . .............. . .. .. . . .. .. . . . . . . .. . ..... . .175

2. ΕιδιΚέςπεριmώσεις .. ............................ . ................. .... . . .... 193

3. Προτεραιότητα των πράξεων .. .. ..... .. ..... . .. ....... .. . ........ .. ........... 194

3. Ισοδύναμες ή ισεμβαδικές επιφάνειες . . . ...... ..... . ...... .. . . . .... .. ......... .217

7. Εμβαδόν και περίμετρος παραλληλογράμμου . . .. . . . ... .... .. . ...... .. .... . .. . .230

8. Εμβαδόντριγώνου .................... . .. ... ... .. ... .... . . . . .. . . . ........... .234

10. Εμβαδόν και περίμετρος ρόμβου ....................... . , . . . .. . . . ......... . . . .238

11. Πυθαγόρειο Θεώρημα . . ....... . . . . . . ... . .... ...... . .. ....................... .241

12. Εμβαδόν ορθογωνίου τριγώνου . ... . ................................. . . .......247

3. Ιδιότητες των διαιρετών . .. .. . . .. ........... . . . .. ......... ... ...... . .......... .257

Τ α Μαθηματικά δεν χρησιμοποιούνται μόνο σαν συγκεκριμένες γνώ

Τα ωραία σχήματα , τα σωστά βιβλία, όχι μόνο στο περιεχόμενο αλ

Η τελειότητα, η ευκρίνεια και η διαύγεια των Μαθηματικών μας δεί

• Τα αντικείμενα ή οι έννοιες που ανήκουν σε ένα σύνολο ονομάζο

Επειδή ο πρώτος που μελέτησε και πα

• Ο αριθμός που φανερώνει πόσα στοιχεία έχει ένα σύνολο Α ονο