T.C.

Mİ
LLÎ EĞİ
TİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİ
TİM VE ÖĞRETİ
M Sİ
STEMİ
NİN
GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)

SERAMİ
K VE CAM TEKNOLOJİ
Sİ

SIR HAZIRLAMA

ANKARA 2007
 ğ
Milli Eğitim Bakanlııtarafı
ndan geliş
tirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlı ğı
nın 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı
Kararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları nda
kademeli olarak yaygı nlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğ
retim
programları nda amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik
geliş
tirilmişöğ retim materyalleridir (Ders Notları
dır).
 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğ renmeye
rehberlik etmek amacı yla öğrenme materyali olarak hazı ş
rlanmı , denenmek
ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları nda
uygulanmaya baş lanmış tı
r.
 Modüller teknolojik geliş melere paralel olarak, amaçlanan yeterliğ i
kazandı rmak koşulu ile eğitim öğretim sı rası
nda geliş tirilebilir ve yapı
lması
önerilen değiş
iklikler Bakanlı kta ilgili birime bildirilir.
 Örgün ve yaygı n eğ
itim kurumları
, iş
letmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden
ulaşabilirler.
 Bası şmodüller, eğ
lmı itim kurumları
nda öğ ı
rencilere ücretsiz olarak dağtı
lı
r.
 Modüller hiçbir ş
ekilde ticari amaçla kullanı ı
lamaz ve ücret karş ğ
lıı
nda
satı
lamaz.

i
 İ
ÇİNDEKİ
LER

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
Gİ RİŞ.......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİ YETİ –1 ....................................................................................................3
1. SIR........................................................................................................................................3
1.1. Tanı mı ...........................................................................................................................3
1.2. Amacı ............................................................................................................................3
1.3. Sırları n Sı nı flandı rılması ...............................................................................................4
1.4. Sır Hazı rlanması nda Kullanı lan Hammaddeler ............................................................4
1.4.1. Kurş un Oksit (PbO) ...............................................................................................5
1.4.2. Kalsiyum Oksit (CaO) ...........................................................................................5
1.4.3. Çinko Oksit (ZnO) ................................................................................................. 5
1.4.4. Baryum Oksit (BaO) .............................................................................................. 5
1.4.5. Magnezyum Oksit (MgO)......................................................................................5
1.4.6. Potasyum ve Sodyum Oksit (K 2O ve Na 2O).........................................................6
1.4.7. Lityum Oksit (Li2 O) .............................................................................................. 6
1.4.8. Aluminyum Oksit (Al 2 O3) .....................................................................................6
1.4.9. Silisyum Dioksit (SiO2 ) ........................................................................................6
1.4.10. Bor Oksit (B 2 O3 ) ................................................................................................. 6
1.5. Sır Kontrol Testleri .......................................................................................................7
1.5.1. Litre Ağ ırlı ğı ..........................................................................................................7
1.5.3. Viskozitesi ............................................................................................................. 9
UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 10
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME ....................................................................................13
ÖĞRENME FAALİ YETİ - 2 .................................................................................................. 15
2. SIRLARIN RENKLENDİ Rİ LMELERİ............................................................................15
2.1. Renk Verici Oksitler ................................................................................................... 15
2.1.1. Çeş itleri, Özellikleri, Verdiği Renkler................................................................. 15
2.1.2. Oksitlerin Sı rİ çerisinde Çözülmesi..................................................................... 17
2.2. Sırları n Renklendirilmesinde Kullanı lan Boyalar....................................................... 17
2.2.1. Seramik Boyaları nı n Türleri ................................................................................17
2.2.1.3. Piş mişSı rüstü Boyaları .....................................................................................18
2.3. Renkli Sı r Hazı rlama................................................................................................... 19
2.3.1. Sı r Reçetesi Hesaplama ....................................................................................... 19
2.3.2. Reçeteye Uygun Sı r Hazı rlamak ......................................................................... 20
2.4. Şeffaf Sı rın Özellikleri ................................................................................................ 20
2.4.1. Bazik Oksitler İ le Asidik Oksitler arası ndaki Oran ............................................. 20
2.4.2. Bazik Oksidin Cinsi.............................................................................................20
2.4.3. Bazik Oksit / Al 2O3 / SiO2 Arası ndaki Oran....................................................... 21
2.4.4. SiO2 İ le B2O3 Arası ndaki Oran.......................................................................... 21
2.5. Sır Denemeleri Yapmak.............................................................................................. 21
UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 22
ÖĞRENME FAALİ YETİ-3 .................................................................................................. 27
3. SIRLI Pİ Şİ Rİ M .................................................................................................................. 27
i
 3.1. Sır Pişirim Sıcaklı ğ ınıTayin Etmede Dikkat Edilecek Hususlar................................ 27
3.2. Seramik Sı rlarda Ortaya Çı kan Hatalar Ve Giderilmesi ............................................. 27
3.2.1. Seramik Sı rlarda Sı rİ le Çamur Arası ndaki İ liş kilerde Doğ abilecek Hatalar Ve
Giderilmesi ....................................................................................................................27
3.2.2. Bisküvi Mamulden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Giderilmesi.......................... 29
3.2.3. Sırlama Sı rası nda Oluş abilecek Hatalar Ve Giderilmesi ..................................... 30
3.2.4. Fırın Ortamı nda Oluş abilecek Hatalar Ve Giderilmesi ....................................... 30
3.3. Fırın Sıcaklık Kontrolleri ............................................................................................ 30
3.3.1.Pirometreler .......................................................................................................... 31
3.3.2. Seramik Kökenli Sı caklı k Kontrol Araçları .........................................................31
3.4. SırlıDeneme Piş irimi.................................................................................................. 32
UYGULAMA FAALİ YETİ.............................................................................................. 33
MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 37
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 39
KAYNAKÇA .........................................................................................................................40

ii
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 215ESB163
ALAN Seramik ve Cam Teknolojisi
MESLEK/DAL AlçıModel Kalı pçı/ Serbest Seramik Şekillendirme
MODÜLÜN ADI Sır Hazı rlama
Hazı r sırları
, renk verici oksit ve boyaları , şeffaf sı
rla
renklendirip kullanıma hazı r hâle getirerek sırlıdeneme
MODÜLÜN TANIMI
pişirimi yapmak ile ilgili temel bilgi ve becerilerin
kazandı rıldığ
ıöğ renme materyalidir.
SÜRE 40/32+(40/32) uygulama süresi tekrarı
ÖN KOŞUL
Hazı r sırlarırenklendirmek ve renkli sı r piş
irimi için
YETERLİ
K kullanılan yöntem ve teknikleri öğ
renmek.
Genel Amaç
Bu modül ile uygun ortam sağlandı ğ ı
nda, hazır sı
rları, renk
verici oksit ve boyalarış effaf sırla renklendirip kullanı ma
hazır hâle getirerek sı
rlıdeneme piş irimi yapabileceksiniz.
Amaçlar
 Hazı r sı rlarıtemin ederek sı rlama iş lemleri için
MODÜLÜN AMACI tekniğine uygun hazı rlayabileceksiniz.
 Renk verici oksit ve boyalar ile ş
effaf sırıreçetesine
göre renklendirerek kullanıma hazır hâle
getirebileceksiniz.
 Plakaları sı rlayarak sı
rlı deneme piş
irimi
yapabileceksiniz.
Atölye ortamı , hazır sı
r, karıştırıcı
, sırlanacak mamul, 200
EĞİ
TİM ÖĞRETİ M mikronluk elek, 63 mikronluk elek, dereceli silindir, balon
ORTAMLARI VE joje, pistole, sünger, bıçak, boumetre, ş effaf sır, renk verici
DONANIMLARI oksitler, seramik boyaları , karıştırı
cı, hassas terazi, deneme
fırı
nı , sünger, sır kovaları, işgüvenliği ile ilgili ekipmanlar.
Her faaliyet sonrası nda o faaliyetle ilgili değerlendirme
sorularıile kendi kendinizi değ erlendireceksiniz.
ÖLÇME VE
Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı(uygulama,
DEĞERLENDİ
RME
soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile
kazandı ğı
nız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

iii
iv
 Gİ
RİŞ
Gİ
RİŞ
Sevgili Öğrenci,

Günümüzde sı rları
n hazırlanmasıendüstriyel olarak yapı lmakta, üretim tamamen
otomatik olarak gerçekleş mektedir. Yüksek kaliteli sır üretmek pek çok faktörün bir araya
getirilip bir uyum teş kil etmesiyle yapı labilir. Özellikle artistik sı
rları
n elde edilmesi
değ işmeyen kalitede üretim elemanları nın bir arada teş kil etmesi sonucu geçekleş ir. Bu
alanda ilerlemek için çok sayıda sı r denemeleri yapmak, piş irim atmosferi homojen olan
fırı
nlarda pişirim yapmakla mümkündür.

Seramik üretim teknolojisinin her geçen gün hı zla ilerlediğ i bu zamanda gelişen sı
r
teknolojisini yakından takip edip geliş
meleri incelemek için belirli bir alt yapı
nın oluşması
gerekir. Sır hazırlama yöntemlerini öğ renmek, renk verici oksitleri gereği gibi kullanmak,
şeffaf sı
rlarırenklendirmek, bu alt yapı
nın oluşması nısağlayacaktı r.

Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile sır hazı

rlaması nı , renkli sı
rları
n
elde edilişyöntemlerini ve renkli sı
rları
n piş
irimini kolaylı
kla gerçekleştirebileceksiniz.

Sır teknolojisi alanı

nda ilerlemek amacı yla elde etmişolduğunuz bilgi ve becerileri
kullanarak daha ileri aş
amalarıkolaylıkla gerçekleştirme imkânı
na sahip olacaksı
nız

Çeş
itli sı
rlar ile sı
rlanı
p piş
irilmişseramik kap

1
2
 ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
AMAÇ

Hazır sı rları temin ederek, sı

rlama iş
lemleri için, tekniğ
ine uygun
hazı
rlayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araş rmalar ş
tı unlardı
r:
 Seramik sı r çeşitlerini araştırı
nız.
 Sırların hazı rlanması nda kullanı lan hammaddeleri araş tırını
z.
 Hazı r sırlar üzerinde yapı lan kontrol testlerini araştı
rı
nı z.

1. SIR

1.1. Tanı
mı
r, seramik çamurunu ince bir tabaka ş
Sı eklinde kaplayarak onun üzerinde eriyen cam
veya camsıoluş umdur. Kimyasal olarak, alkali ve toprak alkalilerin oluş turduklarısilikat
ş
karıımlarının uygun sı
caklı
klarda eritilmesi ve soğutulmasıile elde edilen camsı tabakadı r.

Seramik sı rlarında aranan en büyük özellik, üzerine çekildiği çamur ile, normal
koş ullarda fiziksel ve kimyasal bağlar kurması dı
r. Bu bağları
n çeşitli nedenler ile iyi veya
zayı f olmalarısonucu, sı rın başarı
sıda belirlenmişolur. Hatası z bir sı r tabakasıseramik
çamurunun üzerinde genelde çatlamadan ve kavlamadan kalmalı dı
r. Ancak artistik amaçlarla
bu tür veya değ işik sır hataları
, dekoratif amaçlıkullanı
lı
rr.

1.2. Amacı
Seramik ürünlerin sı rlanması nı
n amaçlarış unlardır: a) Üzerine çekildiğ i çamuru
sı
vı
lardan ve gazlardan koruyup yalı tmak.
b) Çamura etki eden çeşitli mekanik güçlere çamurun karş ıkoyma gücünü arttı rmak.
c) Çamur üzerinde parlak ve kaygan bir yüzey oluş turmak.
d) Renkli pişme gösteren çamurların üzerinde örtücü bir tabaka oluş turmak.
e) Seramik yüzeyine renk ve doku özellikleri getirerek estetik değerini arttı
rmak.
f) Sı
r altı
na uygulanan dekorasyonu koruyup dı şetkilerden yalı tmak.

3
1.3. Sı
rları
n Sı
nıflandı
rı
lması
Sırların sınıflandı rılması , sı rın ortak özellikleri göz önüne alı
narak yapı
lmaktadı
r. En
çok ş
u özelikler göz önüne alı narak sı nı flandı rma yapı
lmıştır:
 Bileşimlerine göre sı r çeş itleri:
 Fritsiz (ham) sı rlar
 Porselen sı rlar
 Bristol (çinko oksit içerikli) sı rlar
 Kurş unlu sı rlar
 Fritli sırlar
 Kurş unlu sı rlar
 Kurş unsuz sı rlar
 Yüzey özelliklerine göre sı r çeş itleri:
 Parlak sı rlar
 Mat sı rlar
 Krakle (çatlaklı ) sı rlar
 Toplanmalısı rlar
 Akı cısı rlar
 Kristal sı rlar
 Aventurin sı rlar
 Redüksiyon sı rları :
 Lüsterli sı rlar
 Çin kı rmı zı sı
 Seladon sı rları
 Optik özelliklerine göre sı r çeş itleri:
 Saydam (transparant) sı rlar
 Örtücü (opak) sı rlar
 Kristal sı rlar

1.4. Sı
r Hazı
rlanması
nda Kullanı
lan Hammaddeler
Sı r yapımı nda kullanı lan hammaddeler sı r içerisindeki özelliklerine göre üç gruba
ayrı
lı
rlar:
 Bazlar: Eritici olarak kullanılırlar. RO ve RO2 kimyasal formüllerini içerirler. (
R- elementin ismi, O- oksijen)
Oksitler, elementlerin oksijen ile bileş ik oluşturmuşhâlidir.
Şu oksitlerden oluş urlar: PbO, CaO, ZnO, BaO, MgO, K2 O, Na2 O, Li2O

 Amfoterler: Hem asidik, hem bazik özellik gösterirler. R2 O3 kimyasal

formüllerini içerirler. Al2 O3 genel temsilcidir.
 Asitler: Cam oluş umunu sağlarlar. RO2 kimyasal formüllerini içerirler. SiO2 ,
B2 O3

Sı n moleküler ş
rları eklinde formüle edilmesi ile SEGER kendi adıile anı
lan “Seger
Formülü”nü ortaya koymuştur.

4
 Seger formülü: 1.0 RO-R2 O . xR 2O3 . yRO2 bağ ı
ntı yıoluşturacak ş
ekilde yazı
lı
r.
Örnek: 0,05K2 O
0,95PbO 0,15 Al2 O3 2,0 SiO2 ( 950 0 C’de gelişir.)
Toplam 1,00

1.4.1. Kurş
un Oksit (PbO)

Sırlarda eritici oksit olarak kullanı lır. Erime noktasıdüş ük olması ndan (880oC) ve
renk verici oksitler için iyi bir çözücü olduğundan sı rlarda çok kullanı lı
r. Zehirli olduğundan
gıda kapları nda kullanı lmaz. Fritleme yapı larak da kullanılabilir. Sırlara şu hammaddelerden
alı
nır.
Mürdesenk PbO
Kurş un karbonat PbCO 3
Üstübeç 2PbCO3.Pb(OH) 2
Sülyen Pb3O4

1.4.2. Kalsiyum Oksit (CaO)

Her sırda yer alan temel hammaddelerden biridir. Sı r ile çamur arası
nda ara tabaka
umunu sağlar. İ
oluş ra ş
yi bir eriticidir. Sı u hammaddelerden alınır.
Mermer, tebeş ir CaCO 3
Dolomit CaCO3 .MgCO3
Volastonit CaO.SiO2

1.4.3. Çinko Oksit (ZnO)

Sırlarda 11000 C’nin altı ğıarttı

nda parlaklı rı r çatlağı
cırol oynar. Sı nıönler. Kristal
sı
rları
n oluş umunda kullanılı ra ş
r. Sı u hammaddelerden alını
r.
Çinko oksit ZnO
Çinko karbonat ZnCO3
Çinko borat ZnO2B2 O3

1.4.4. Baryum Oksit (BaO)

Sı
rlarda az oranlarda kullanı ğı
ldı nda sı
ra parlaklı
k verir. Kullanı
m miktarıarttı
kça
matlaş ma oluşur. Zehirli olduğ
undan kullanı ra ş
mıdikkat gerektirir. Sı u hammaddelerden
alı
nır.
Baryum karbonat BaCO3
Baryum silikat BaO.SiO2

1.4.5. Magnezyum Oksit (MgO)

Sırlarda az oranlarda kullanı ldığı
nda 1100 0 C’nin altı ğ
nda parlaklııarttı
rı
cırol oynar.
Kullanım miktarıarttı kça matlaş ma oluş ur. Sı
r çatlağınıönler. Hava koşulları
na dayanıklı
sı
rları
n elde edilmesinde kullanı lı
r. Sıra ş
u hammaddelerden alı nı r.
Magnezyum oksit MgO
Magnezit MgCO3

5
 Dolomit CaCO3 .MgCO3
Talk 3MgO4SiO 2 H2O

1.4.6. Potasyum ve Sodyum Oksit (K 2O ve Na2O)

Sırlarda eritici olarak kullanı lı

rlar. Alkali oksitlerdir.Yüksek genleş me katsayı larına
sahip oldukları ndan sı rlarda çatlama hatası na yol açarlar. Alkalili sı rları
n yumuş amaya
başladığısı caklık ile tam erimenin oluş tuğu sıcaklı
k aralı ğ ı(erime intervali) dardı
r. Sıra şu
hammaddelerden alı nır.
Potasyum karbonat K2CO3
Potasyum nitrat KNO3
Ortoklas (Feldspat) K2 OAl2O3 6SiO2
Kristal soda Na 2CO3.10H2 O
Kristal boraks Na2 O2B2 O310H2 O
Şili güherçilesi NaNO3
Albit (Feldspat) ) Na2 O Al2 O36SiO2

1.4.7. Lityum Oksit (Li 2O)

Sırlarda eritici olarak kullanılır. Alkali oksitlerdendir. Genleş
me katsayı sıdiğ
er
alkalilere göre daha düşüktür. Sı
rlara parlaklı ra ş
k verir. Sı u hammaddelerden alı
nı
r.
Lityum karbonat Li2CO3
Lityum silikat Li2 OSiO2
Lityum aluminat Li2O Al2O3
Spodumen Li2O Al2 O34SiO 2

1.4.8. Aluminyum Oksit (Al2O3)

Sırlarda kullanı lan temel oksittir. Hem asitlerle hem de bazlarla reaksiyon
oluşturabilir. Sı
rda kullanım miktarıarttı kça sı rı
n erime sı
caklığıartar. Sı rın sı caklığa
dayanı mınıarttırır. Mekanik direnci artı
rı
r. Isı
l genleş
meyi azaltı
r ve sertlik verir. Sıra şu
hammaddelerden alı nı
r.
Aluminyum oksit Al2O3
Kaolin (saf) Al2 O32SiO22H 2O

1.4.9. Silisyum Dioksit (SiO2 )

Sırlarda ortak olarak kullanı
lan oksittir. Cam oluşturucu olarak görev yapar. Ancak bu
görevini bazik oksitlerle uygun oranlarda birleş tiğ
i zaman gerçekleş tirir. Sı ı
r çatlağnıönler.
Sıra ş
u hammaddelerden alı nır.
Kuvars SiO2
Kaolin (saf) Al2O3 2SiO22H2 O

1.4.10. Bor Oksit (B 2O3)

Cam oluş turucu olarak görev yapar. Sırları

n erime sıcaklıkları
nıdüşürür. Sı
rda çok
miktarda kullanı ğ
ldıında bor tülü adıile bilinen beyaz örtücülük ortaya çı
kar. Bor oksitli

6
sırlar çizilmeye karş ıdirençli, parlak yüzeyli ve genişbir erime aralı
ğı ra ş
na sahiptir. Sı u
hammaddelerden alı nır.
Kalsiyum borat CaOB2O3 6H2 O
Kristal boraks Na2 O2B2 O310H2 O
Borik asit B2O3 3H2 O
Çinko borat ZnO2B2 O3
Pandermit 2CaO3B2 O3 3H2 O
Kolemanit 2CaO3B2 O35H 2O
Üleksit Na2 O 2CaO5B2O312H2 O

1.5. Sı
r Kontrol Testleri
Öğ ütülen sı
rları
n, sı
rlama öncesi homojen sı
rlama yapmak amacı
yla yapı
lan kontrol
testleridir.

1.5.1. Litre Ağı

rlı
ğı

Sırlama öncesi, sı r tanelerinin su içerisindeki miktarı nıbulmak amacı yla yapı lı

r. 1
litrelik dereceli silindir veya balon joje ile sırın ağı rlığıölçülür. Sır taneleri su içinde arttıkça
sı rı
n litre ağırlığıartar. Sı r taneleri su içinde azaldı kça sırın litre ağırlığıdüş er. Sırlama
yöntemine bağ lı olarak sırları ı
n litre ağ ğı
rlı nı n belirli değerlerde olmasıgerekir.

Yapı ş
lı ı
: 1 litrelik dereceli silindir veya balon joje, kuru olarak hassas terazide tartı lı
r.
(Darasıalı nır (Resim 1.1). Karı ştırılmışolan sı rdan alınarak, 1 litrelik dereceli silindir veya
balon joje sırla doldurulur. Hassas terazide tartı lır. (Resim1.2) İlk tartım (dara) çı karıldığında
gram/litre olarak, litre ağ ı ğı
rlı bulunmuşolur.

Resim 1.1: Balon jöjenin tartı

mı Resim 1.2: Sı
rla dolu balon jöjenin tartı
mı

7
1.5.2.Yüzde Elek Bakiye

Öğ ütülen sırı
n, öğütme inceliğini ve kuru madde miktarı nı(63 mikronluk elekte, 32
mikronluk elekte kalan miktar) bulmak amacı yla yapır. Litre ağı
lı ğ
rlııbulunan sırın 63
mikronluk veya 32 mikronluk elekten geçirilmesi sonucu elek üzerindeki tanelerin
kurutularak tartı
lmasısonucu elde edilir.

Sırların erime özelliklerinin, kimyasal ve fiziksel özelliklerinin istenilen değ erlerde

olmasısı rın öğütme inceliğini direkt etkiler. Öğütme inceliği eleklerle kontrol edilir. Elekler,
elek göz büyüklüğ üne göre sı nıflandırılır. Elek göz büyüklüğ ü mm veya mikron cinsinden
ifade edilir.1mm=1000 mikrondur.

Yapı lış
ı ı
: Litre ağ ğıbulunan sı
rlı r 63 mikronluk veya 32 mikronluk elekten tazyikli su
ile geçirilir (Resim 1.3). Elek üzerinde kalan taneler pipet yardı
mıile bir kaba alı
nır (Resim
1.4). Kurutucuda kurutulur. Hassas terazide tartı r. Şu formül uygulanarak % elek bakiye
lı
bulunur.

Elek üstünde kalan miktar (kuru)

% Elek bakiye (63 mikronluk) =--------------------------------------------- X 100
1 litredeki kuru madde miktarı

D
1 litredeki kuru madde miktarı=--------------------------- X ( P- 1000)
D- 1

D= Sı
rı
n yoğ u (2.6-2.8g/cm3 )
unluğ

P=1 litredeki sı ı
r ağ ğı
rlı

Resim 1.3: Sı
rın elekten geçirilmesi Resim 1.4: Elek üstündeki miktarı
n alı
nması

8
1.5.3. Viskozitesi

Viskozite, sı
vıların akmaya karş ıgösterdiğ i dirençtir. Öğütülen sı rın homojen bir
şekilde sırlanmasıamacı yla, sırı
n belirli bir akıcılı
k göstermesi gerekir. Akı cı lı
k viskozite ile
ters orantılı
dır. Akı
cı
lık artarsa viskozite düş er. Akıcılı
k azalırsa viskozite artar.

Sulu sı
rları
n viskozitesi Lehman viskozimetresi ile ölçülür. Sı
rı
n akma hı
zı
, saniye
olarak bulunur.

Yapı ş
lıı
: Lehman viskozimetresinin tıpasıyerleş tirilir. Daha önceden karıştı
rı şolan
lmı
sır 100ml olacak ş ekilde alınarak lehmanı n haznesine boş altı
lır. Kronometre veya saat
sıfırlanı
r. Tıpa alı
ndığında, kronometre veya saat baş latılır. Sırın son damlasıaktığı
nda
kronometre veya saat durdurulur. Sı
rın viskozitesi saniye cinsinden ölçülmüşolur.

Resim 1.5: Sı
rın viskozitesinin ölçümü

9
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ

Hazı
r sı
rları
sırlama iş
lemine hazı
rlayı
nız.

İ
şlem Basamakları Öneriler
 Sırıtemin etmek için üreticilerden gerekli  Sırın gelişme sı caklığını, rengini
bilgileri alınız. ve özelliklerini öğreniniz.
 Alı nan sı rıkarı ş
tı
rı
nız.
 Sırı homojen bir dağ ı
lım
ş
gösterinceye kadar karıtı
rı
nı
z.

 Sı n litre ağı
rı ğ
rlıını dereceli
silindir veya balon joje ile
ölçünüz. Hassas terazi kullanı
nız.

 Sırı
n litre ağ ı ğı
rlı nı sı
rlama
 Sırı
n litre ağ ı ğ
rlıı
nıbularak, yoğunluğunu yöntemini göz önüne alarak
kontrol ediniz. kontrol ediniz.

 Sırın % elek bakiyesini bulmak

için 63 mikronluk elek
 Sırıkullanı
ma hazır hâle getirmek için litre kullanını z. Eleme sırasında
ağı ğ
rlıı
nıve % elek bakiyesini bulunuz. tazyikli su kullanı nı
z. Elek
üstünü pipet yardı mıile bir kap
içine alı nı
z ve kurutucuda
kurutunuz. Hassas terazide
tartını
z.

10
  Sırı
n viskozitesini ölçerken
dikkatli olunuz.
 Sı
rı
n viskozitesini ölçünüz.
 ş
Temiz ve düzenli çalıı
nız.

 Sı
rı
, 200 mikronluk elekten geçiriniz.  Karıştı
rı
lan sı rı
n tamamı nı200
mikronluk elekten geçiriniz

 Zamanı iyi değerlendiriniz.

 İşgüvenliğ i kuralları
na uyunuz.

11
 Sı
rlama öncesi sı ş
rıara ara karıtı
rı
nı
z.

12
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ
RME
A- OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aş
ağı ı
daki cümlelerinin baş şise Y koyunuz.
na doğru ise D, yanlı

Doğ
ru Yanlı
ş
1. Sı r, seramik çamurunu ince bir tabaka ş eklinde kaplayarak onun
üzerinde eriyen cam veya camsıoluş umdur.
2. Seramik sı rları, üzerine çekildiğ i çamur ile, normal koş ullarda
fiziksel ve kimyasal bağlar kurmaz.
3. Sı r renkli piş me gösteren çamurları n üzerinde örtücü bir tabaka
oluş turur.
4. Sı r, altına uygulanan dekorasyonu korumaz ve dı şetkilerden
etkilenir.
5. Optik özelliklerine göre sı rlar, saydam (transparant) sı rlar,
örtücü (opak) sı rlar, kristal sı
rlar olarak sınıflandırılabilir.
6. Amfoterler, hem asidik, hem bazik özellik gösterirler.
7. Kurş un oksit (PbO) sı rlarda cam yapı cıoksit olarak kullanı lır.
8. Bor oksitli sı rlar çizilmeye karş ıdirençli, parlak yüzeyli ve geniş
bir erime aralı ğı na sahiptir.
9. Litre ağ ı ğıtesti, 1 litrelik dereceli silindir veya balon joje ile,
rlı
sırın ağı ğı
rlı nı n ölçülmesidir.
10. Viskozite, sı vı ların akmaya karş ıgösterdiğ i akıcılı
ktı r.

DEĞERLENDİ
RME

Cevapları nızıcevap anahtarıile karş ılaştı

rınız. Doğru cevap sayı nı
zıbelirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş
adı ğı
nız
sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
Tüm sorulara doğ ru cevap verdiyseniz uygulamalıteste geçiniz.

13
UYGULAMALI TEST

Öğ renme faaliyetinde kazandı ğını z beceriler doğrultusunda hazır sı rların litre

ağı
rlığını, % elek bakiyesini, viskozitesini ölçünüz. Bu uygulamayıaş ı
ağdaki kriterlere göre
değerlendiriniz.

Bu faaliyet kapsamında aşağı ş

da listelenen davranı ğı
lardan kazandı nı
z becerileri Evet
ve Hayı
r kutucuklarına (X) iş
areti koyarak kontrol ediniz.

DEĞERLENDİ
RME KRİ
TERLERİ Evet Hayı
r

Araç gerecinizi doğru olarak seçip hazı

r hâle getirdiniz mi?

İ
şönlüğünüzü giydiniz mi?

Sın, litre ağı

rı ğ
rlıınıölçtünüz mü?

1 litredeki, kuru madde miktarı

nıbuldunuz mu?

Sı
rı
, 63 mikronluk elekten elediniz mi?

Elek üzerindeki miktarıbir kaba alı

p kurutucuda kuruttunuz mu?

% elek bakiye hesaplaması

nıyaptı
nız mı
?
Sı
rı
n viskozitesini ölçtünüz mü?
Sı
rı
n tamamı
nı200 mikronluk elekten elediniz mi?
ş
Çalıma ortamı
nızıtemizlediniz mi?

DEĞERLENDİ
RME

Yapı lan değerlendirme sonunda “ Hayı r” ş

eklindeki cevapları nızıbir daha gözden
geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanı z öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevapları
nı
zı
n
tamamıevet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

14
 ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-2
AMAÇ
Renk verici oksit ve boyalar ile ş
effaf sı
rıreçetesine göre renklendirerek kullanı
ma
hazı
r hale getirebileceksiniz.

ARAŞTIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araş rmalar ş

tı unlardı
r:
 Sırları
n renklendirilmesinde kullanı lan oksitleri araş
tı
rı
nız.
 Renk verici oksitlerin özeliklerini araştı rı nız.
 Sırları
n renklendirilmesinde kullanı lan boyalarıaraş tı
rı
nız.
 Renkli sırları
n nasıl hazı rlandığı
nı araş tı rını z.
 Sır denemelerinin nası l yapı ğ
ldıını araş tı rınız.

2. SIRLARIN RENKLENDİ
RİLMELERİ

2.1. Renk Verici Oksitler

2.1.1. Çeş
itleri, Özellikleri, Verdiği Renkler

Renk verici Özellikleri Verdiği renkler

oksit adı
Bakır oksit Kurş unlu sırlarda yeş ilin tüm tonlarınıverir. Mavi-yeş il, yeşil,
(CuO, Cu2O) Salt alkalili kurş unsuz sı rlarda Mı sır turkuaz, Çin
mavisi,bileş iminde az da kurş un bulunursa kırmızısı, bakı r
turkuaz elde edilir. Redüksiyonlu piş irimde kırmızısı
Çin kı rmızısıelde edilir.
Demir oksit Sı rlarda katkı oranı na bağ lı olarak Sarı, kahverengi,
(FeO,Fe2 O3,Fe3O4 ) oksitleyici piş irimde sarı , kahverengi, kızıl kızıl kahverengi,
kahverengi, ş arap kı rmı zı
sırenkler elde şarap kırmızısı, gri-
edilir. Redüksiyonlu piş irimde gri-mavi ve mavi ve koyu gri
koyu gri renkleri elde edilir. Aventurin
sırlar, bol alkalili ve kuvarslısı rları
n demir
oksit ile doyurulmalarısonucu elde edilir.
Kobalt oksit Sı rlarda açı k maviden laciverte kadar Mavi, turkuaz, siyah
(CoO,Co2O3, ,Co3 O4) mavinin tüm tonları nıoluş turur. Çok sert
olduğundan çok iyi öğütülmelidir. yoksa sı r
içinde çözünmez.

15
Krom oksit Sı rlarıyeş il renge boyar. Borlu-alkalili Sarı, yeş
il, pink,
(Cr2O3) sırlarda benekli yeş il renkler elde edilir. Bol kırmızı
kurş unlu sı rlarda krom kı rmı zısırenkler
elde edilir.
Mangan dioksit Sı rlarda kahverengi, mor ve siyah renklerin Mor, kahverengi,
(MnO2) elde edilmesinde kullanı lır. Bol kurş unlu siyah
sırlarda kahverengi,alkalili sı rlarda mor
renginin tonları nıverir.

Nikel oksit Sı rlara nikel karbonat olarak katı lır. Gri, kahve, mavi,
(NiO,Ni2 O3) Kurş unlu, bol çinkolu, alkalili sı rlarda nikel pembe
oksit katkı sıile pembe, yosun yeş ili, mavi,
kahverengi-mor gibi değ iş ik renkler elde
edilebilir.
Kalay dioksit Sı rlarıbeyaz örtücü yapmada kullanı lır. Bir Beyaz örtücü
(SnO2 ) çok seramik boyası nın temelini oluş turur.
Diğ er renk verici oksitlerle kullanı ldığı nda
sırın rengini opaklaş tırı
r, yüzeyinin düzgün
parlak olması nısağ lar.
Zirkon dioksit Sı rlarıbeyaz örtücü yapmada kullanı lır. Beyaz örtücü
(ZrO2) Endüstride en çok kullanı lan ş ekli zirkon
silikattı r. Örtücülük zirkon silikatı n ince
öğütülmesi ile orantı lıolarak artı şgösterir.
Tane inceliğ i 5 mikronun altı nda olması
gerekir.
Antimon oksit Kurş unsuz sı rlarıbeyaz örtücü yapmada Beyaz örtücü
(Sb2 O3,,Sb2 O5) kullanı lır. Kurş unlu sı rlarda parlak sarırengi
verir.
Titan dioksit Seramik sı rları nda matlaş tı rıcıve kristal Beyaz örtücü kristâl
(TiO2 ) oluş turucu olarak kullanı lır. Kurş unsuz oluş turucu,
sırlarda beyaz, kurş unlu sı rlarda ise açı k sarı matlaş tı
rıcı,
renkleri verir. Çeş itli oksitlerle
renklendirilmişsı rlara titan dioksit katkı sı
ile farklırenk değ iş iklikleri ortaya çı kar.
Uran oksit Kurş unlu sı rlarda kı rmı zırengi verir. Borlu Sarı , turuncu,
(UO2 ,UO3 ) sırlarda sarı dan yeş ile doğ ru değiş en kırmı zı
renkler verir.
Selen bileş
ikleri Saydam sı rlarda örtücü gri beyaz renkler örtücü gri beyaz,
(se-) verir. Çeş itli oksitlerle renklendirilmiş selen kı rmızı sı
sırlara selen bileş ikleri katkı sıile farklı
renk değiş iklikleri ortaya çı kar. Selen
kırmı zısıkurş unsuz sı rı
n fritleş tirilmesi ile
baş arı lısonuçlar vermiş tir.

16
2.1.2. Oksitlerin Sı
rİçerisinde Çözülmesi

Renk verici oksitler sı r içerisinde çözünerek renk verirler. Çözünme renk verici
oksidin cinsine ve kullanım miktarı na göre değ iş
ir. Çözünme, renk verici oksidin sı rı
oluşturan çözücü maddelerle birleşmesi sonucu gerçekleş ir. Sı
rdaki kullanım miktarıarttı
kça
çözünme azalı r, sı
rı
n özelliğini etkiler. Bakır oksit, demir oksit, sır içinde çözünmezse
metalik siyah renkler oluşur. Kobalt oksit sır içerisinde belirli orandan sonra çözünmez,
köpürmelere yol açar.

2.2. Sı
rları
n Renklendirilmesinde Kullanı
lan Boyalar
Seramik boyaları , sı
r altı
nda, sır üzerinde ve sı rı
n içinde boyama görevi yapan, çeş
itli
metal oksitlerden elde edilen, özel renklendiricilerdir.

Seramik boyaları, sır içinde çok ince taneler hâlinde dağ ılarak renk verirler. Seramik
boyaları
nın bileşiminde renk veren oksitler tek baş larına kullanı labildikleri gibi, birkaçıbir
arada kullanılarak, çok genişrenk paletlerinin ve çeş itli koş ullara dayanı klıseramik
boyaları
nın elde edilmeleri sağ lanmaktadır.

Seramik boyaları
nın dayanı
klığ
lıı
nıve boyama gücünü etkileyen en önemli faktörler
ş
unlardı
r:

 Boyanın kendi bileş

imi
 Kullanı
ldığısı
rın bileşimi
 Piş
me sıcaklığıve fırı
n atmosferi

Seramik boyalarıüretimi, spinel olarak adlandırılan iki ve üç değ erli birer metal
oksidin (MgO.Al2 O3) kendi araları
nda yaptı
kları
bileş
ikler, dayanıklıboyalarıoluş turur.

Bazıgrup spineller ş
unlardı
r: Aluminatlar, ferritler, kromitler

2.2.1. Seramik Boyaları

nın Türleri

2.2.1.1. Sı
raltıBoyaları

Sı
raltıboyalar, sı r altı
nda boyama görevi gören ,renk verici oksitlerden elde edilen
özel renklendiricilerdir. Tüm sı r altıboyaları
na katkıolarak % 5-10 oranı nda kaolin veya
plastik ve beyaz piş en kil katılır. Amaç boyanı n bisküvi üzerinde daha iyi tutunmasını
sağlamaktı r.

Sıraltıboyaların kızdırma sı caklıklarıgenelde 1100oC ile 1200o C arasındadı

r. Sı
raltı
dekoru yapı ktan sonra, ş
ldı effaf sırın pişirim sıcaklığ
ıbu değ erlerin altı
nda olmasıgerekir.
Sıcaklı
k yüksek tutulursa renk değ iş imleri gözlenir.

17
2.2.1.2. Ham Sı
rüstü Boyaları

Pişmemişsı r üzerine dekor yapmak amacı yla kullanılan, renk verici oksitlerden elde
edilen özel renklendiricilerdir. Mayolika olarak da adlandı rılan bu boyaları n içeriğini yoğ un
renklendirilmişalkalice zengin sı rlar oluş turur. Boyalar sı
r pişirim sı
caklığında sı r ile birlikte
erirler ve önemli bir miktarda da sırın içine gömülürler.

Ham sı rüstü boyalarının hazırlanması, sı raltıboyaları nın belirli oranda sı rçalarla

karış
tırı
larak değ irmenlerde, ince tane boyutuna gelene kadar (100mikronluk elekten
geçecek ş ekilde) sulu öğütülerek yapılı
r. Çeşitli tekniklerle dekorlama yapı lı
r.Sı
r ile boya
aynıanda piş er.

2.2.1.3. Piş
mişSı
rüstü Boyaları

Sır pişirimi yapılmı ş ürün üzerine dekor yapmak amacı yla kullanı
lan düş ük
sıcaklı
klarda eriyen sı
rçalardan ve boyalardan oluş
ur. Kullanma sı kları600 oC-850 oC
caklı
arasındadır.

Eritici olarak kullanı lan sırçalar düş ük sıcaklıkta eriyebilen camlar olup görevleri
r üzerinde parlak bir ş
boyayıalttaki daha sert sı ekilde eritmektir.

Sır üstü boyaları n hazı rlanmalarıçeş itlidir: Boya ve eritici birlikte eritildikten sonra
öğ
ütülebildikleri gibi, çeşitli oranlarda karıştırılan eritici ve boya birlikte kuru olarak da
öğ
ütülebilirler.

Boyanı n parça üzerine sürülmesinde kolaylı

k sağ
lamak amacı ı
yla terebentin yağ,
medium gibi boyayıinceltici maddeler katı
lı
r.

2.2.1.4. Çözelti Boyaları

Seramik ürün üzerine, renk veren metallerin tuzları nı

n renk ve doku özellikleri
göstermesidir. Bu boyalar daha çok artistik amaçlar için kullanı lı
r. En çok kullanı lan metal
tuzlarış unlardır: Kobalt nitrat, mangan nitrat, demir nitrat, bakır nitrat, nikel nitrat, uran
nitrat, altı
n klorid ve platin klorid.

Çözelti boyalar ile dekorlanmı şürünler ya direkt olarak saydam bir sı

rla piş
irilir veya
o o
750 C-850 C’de kızdırıldıktan sonra sı
rlanı
r. Piş
irilir.

Boyanı n parça üzerine sürülmesinde kolaylı k sağlamak amacı yla gliserin, surup,
tylos, alkol gibi kayganlı
k verici ve sürmeyi kolaylaş
tı
rı
cı maddeler katı
lı
r.

18
2.3. Renkli Sı
r Hazı
rlama
2.3.1. Sı
r Reçetesi Hesaplama

Sırlar genel olarak seger formülü ile yazı lı

rlar. Seger formülünden hareket edilerek
hammaddeler belirlenir, oksitlerin mol sayı larıdoğ rultusunda sır reçetesi hazı rlanı
r.
Hesaplama ş uşekilde yapılı
r: Seger formülündeki oksitlerin mol sayı
ları, reçetede yer alması
istenen hammaddelerin mol ağı rlı
klarıile çarpı
lı
r (Tablo1.1).

Örnek: Seger formülü

1,0 PbO 0,1 Al2 O3 2,0 SiO2

Olan sı
rın reçetesinin hesaplanması nda oksiterden yola çı
karak hangi hammaddelerin
alı ıbelirlenir. Kurş
nacağ un oksit içeren hammadde sülyen, Pb3 O4 mol ağı ğı
rlı (1/3)=229g

ı
Alüminyum oksit içeren hammadde kaolin, Al2 O32SiO 22H 2O mol ağ ğı
rlı =258g
Silisyum dioksit içeren hammadde kuvars, SiO2 mol ağı ğ
rlıı=60g

Kaolin içerisinde 1 mol Al2O3 2 mol SiO2 bir arada olduğ undan 1mol kaolin
alı
ndı ğında sırı
n içine 1mol Al2 O3 , 2 mol SiO2 girer. Reçete hesaplamasınıçizelge olarak
gösterirsek şuşekilde oluş
ur.

Kullanı
lan Sı
r reçetesi hesaplama Seger formülündeki oksitler
hammaddeler Mol sayısıx Mol ağ ı
rlı
ğı PbO Al2O 3 SiO2
Sülyen 1,0 x 229 = 229,0 1,0
Kaolin 0,1 x 258 = 25,8 0,1 (2x0,1) 0,2
Kuvars 1,8 x 60 = 108,0 1,8
Toplam 362,8 1,0 0,1 2,0

Sır reçetesini % olarak hesaplarsak:

Kullanı lan Reçetedeki miktarı Faktör % Reçete
hammaddeler x100/Toplam sı ı
r ağr.
Sülyen 229,0 x 100/362,8 63,1
Kaolin 25,8 x 100/362,8 7,1
Kuvars 108,0 x 100/362,8 29,8
Toplam 362,8 100,0

Tablo 1.1. Sı
r reçetesini % olarak hesaplama

19
2.3.2. Reçeteye Uygun Sı
r Hazı
rlamak

Hammaddeler ve renklendirici reçetedeki miktara göre tartı lır. Bilyeli değirmenlerde

sulu olarak öğ ütülür. Değirmenin iç hacmine göre, 1/3 bilye, 1/3 hammadde,1/3 su olacak
şekilde ayarlama yapı lı
r. Öğütme inceliğ i, 100 mikronluk elekten geçecek ş ekilde olmalı dı
r.
Öğütme sonrasısı rda akı cı lık gözlenmezse elektrolit ilavesi yapı lır ve belirli süre tekrar
öğ ütme yapılır. Öğ ütülen sı rı ı
n litre ağ ğıve % elek bakiye kontrolü yapı
rlı lı
r. 200 mikronluk
elekten ve mı knatı stan geçirildikten sonra sürekli karı ştı
rma iş leminin yapı ğ
ldıısı r
havuzlarına alını r. Fritli sı rları n öğütülmesinde sırısüspansiyonda tutmak amacı yla %5-25
oranında kaolin katkı sıyapı lır.

2.4. Şeffaf Sı
rı
n Özellikleri
Sı
r, hammaddelerin oluş turduğu karı şımı n uygun sı caklıkta eritilmesi sonucu elde
edilir. Sırıoluşturan oksitlerin bazik, amfoter ve asidik etkileri sonucu sı caklığa bağlıolarak
belirli sı caklı
klarda yumuş aması, sı caklı
k arttı kça erimeye baş lamasıve erimesi, hı zlı
soğutma ile faz değiş imi oluş masısonucu sı r camsıbir yapı ya geçer. Soğ utma, sıvıhâldeki
sırın, katıhâle geçmesine kadar hı zlıyapılırsa, sır parlak görünüm kazanı r. Yavaşyapı lırsa
mat bir görünüm kazanı r. Sırın öğütme inceliğ i de sı rı
n erimesinde etkilidir. Öğ ütme
işleminde taneler inceldikçe sı rın erimesi artar. Sırın erime özelliği şu özelliklere bağ
lıdı
r:

2.4.1. Bazik Oksitler İ

le Asidik Oksitler arası
ndaki Oran

Bazik oksitler ile asidik oksitler uygun oranlarda birleş erek sı rdaki camlaş mayı
sağlarlar. Asidik oksitlerden kuvarsın, bazik oksitlere oranı2 veya 3 katıolmalı dır. Sı
rdaki
kuvars miktarıyüksek tutulursa, kristalleş me ve mat bir görünüm oluş ur. Sı rdaki kuvars
miktarıdüş ük tutulursa sı ş
r çok akıkan olur, bisküvi tarafından emilir veya akar.

2.4.2. Bazik Oksidin Cinsi

Bazik oksitlerin mol ağırlıklarısırı

n erime özelliğinde etkilidir. Erime özelliğ
i, mol
ağı ğ
rlııyüksek olan bazik oksitlerde yüksek, mol ağı ğ
rlı ıazaldıkça azalı r.

Bazik oksit: PbO BaO SrO K2O ZnO Na2 O CaO MgO

ı
Mol ağ ğı
rlı (g): 223 153 104 94 81 62 56 40

Sırın erime noktasınıdüşürmek istediğ

imizde mol ağ ı ğıyüksek olan bazik oksitler
rlı
kullanmalı yız. Sı
rı
n erime noktası
nıyükseltmek istediğ
imizde mol ağı ğ
rlııdüş ük olan bazik
oksitler kullanmalıyız.

20
2.4.3. Bazik Oksit / Al2O3 / SiO2 Arası
ndaki Oran
Sı
rlarda Al2O3 miktarıarttı
kça sı
rı
n erime noktasıyükselir. Seger formülünde Al 2O3
mi
ktarıSiO2 miktarı nı
n 1/10’unu geçmemelidir. Alüminyum oksit miktarıarttı
kça sı
rı
n
erime özelliğ
i kaybolur, mat bir görünüm kazanı
r.

0,3Na 2O

Örnek: 0,4CaO 0,3 Al2O3 3 SiO2

0,3PbO

2.4.4. SiO 2 İ
le B2O3 Arası
ndaki Oran

Bor oksidin erime noktasıçok düş ük olduğundan sı rı

n da erime noktası nıdüşürür.
Sırda camlaş mayısağ lar. Sırı ğ
n parlaklıını, sertliğini ve elastikliğini arttı
rı
r. Kullanı
lacak bor
oksit miktarıSiO 2 miktarı nın ½ sinden az olmalı dır. Sı
rda kullanı m miktarıyüksek tutulursa
“bor tülü” dediğimiz sı rda opaklaşma görülür.

2.5. Sı
r Denemeleri Yapmak
r denemeleri yapmak için ş
Sı u iş
lemler yapı
lı
r:

 Seger formülü yazı lır. Seger formülü, sı rları

n erime özellikleri, piş
irim sı
caklığı
göz önüne alı narak yazı lı
r.
 Seger formülünden reçete hesaplamasıyapı lı
r.
 Reçetedeki hammaddeler hazı rlanacak sır miktarına göre tartı
lır.
 Bilyeli değ irmenlerde sulu olarak öğ ütülür. (100 mikronluk elekten geçecek
şekilde)
 Öğ ütülen sır 200 mikronluk elekten geçirilir.
 Sırlanacak, deneme plakalarıhazı rlanı
r.
 Sırlama işlemi yapı lır. Sır fazlalığıolan kı sımlar ve fı
rın plakası na gelebilecek
yerlerin sı
rlarıtemizlenir.

 Fı
rı
n plakası na yerleştirilir.
 Fı
rı
n sıcaklık ayarıyapı lır ve piş
irilir.
 Fı
rı
n çıkışısırların değerlendirilmesi yapılı
r.

21
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
Şeffaf sı
rırenk verici oksit ve boyalarla renklendiriniz.

İ
şlem Basamakları Öneriler
 Sı rın geliş me sı caklığını ve
özelliklerini öğreniniz.
 Şeffaf sı rıtemin etmek için üreticilerden
 Sı rı homojen bir dağ ılım
gerekli bilgileri alınız.
gösterinceye kadar karı ş
tırı
nız.
 Alınan sırıkarı ştı
rınız.
 Sı rın litre ağı ğ
rlı ı
nı dereceli
silindir veya balon joje ile
ölçünüz. Hassas terazi kullanı nız.
 Kullanı lacak renklendirici
maddeyi, hassas terazide tartını z.
 Sulu sı rın kullanı m miktarı nı1
litredeki kuru madde miktarı ndan
hesaplayarak bulunuz.
 Sı r ile renklendirici madde,
homojen bir özellik kazanı ncaya
kadar öğ ütünüz.

 Öğütülmüşsulu sı rıgöz ile kontrol ediniz.

 Sırı
n yoğ unluğ unu, litre ağırlığınıbularak
kontrol ediniz.
 Sırın % elek bakiyesini bulmak
için 63 mikronluk elek
kullanını z. Eleme sı rasında
tazyikli su kullanı nız. Elek
üstünü pipet yardı mıile bir kap
içine alı nı
z ve kurutucuda
kurutunuz. Hassas terazide
tartını
z.
 Sırın viskozitesini ölçerken
dikkatli olunuz.
 Öğ ütülen sı rı
n tamamı nı 200
mikronluk elekten geçiriniz
 Temiz ve düzenli çalı ş
ınız.
 Zamanı iyi değerlendiriniz.

22
 Renklendirici oksit ve boyalarıtemin etmek
 İ
şgüvenliğ
i kuralları
na uyunuz.
için üreticilerden gerekli bilgileri alı
nız.
 Alı nan boya veya renk verici oksidin
kullanı m miktarı nıbelirleyiniz.

 Sulu sı
rın kullanım miktarınıbelirleyiniz.
 Sulu sır ile renklendirici maddeyi, bilyeli
değirmende öğ ütünüz.

 Öğ ütme süresini ve öğütme

inceliğini değ irmenin dönme
süresine göre ayarlayı
nız.

 Sırıkullanı ma hazı r hâle getirmek için litre  Sırı

n litre ağ ırlığını sı
rlama
ağırlığınıbulunuz. yöntemini göz önüne alarak
 Sırın viskozitesini ölçünüz. kontrol ediniz.
 Sırı
n viskozitesini sı
rlama
yöntemini göz önüne alarak
kontrol ediniz.

23
  Sır içindeki iri taneleri ayı
rmak
için eleyiniz.

 Sı
rı
, 200 mikronluk elekten geçiriniz.  Sırı
n dibe çökmemesi için
ş
karıtı
rı
nız.

 Sı
rlama öncesi sı ş
rıara ara karıtı
rı
nı
z.

24
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ
RME
A- OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aş
ağı ı
daki cümlelerinin baş şise Y koyunuz.
na doğru ise D, yanlı

Doğru Yanlı
ş
1. Demir oksit ile sı rlarda katkıoranı na bağ lıolarak oksitleyici
pişirimde sarı , kahverengi, kı zı l kahverengi, ş arap kı rmı zısırenkler
elde edilebilir.
2. Kalay dioksit sı rlarış effaf yapmada kullanı lı
r
3. Titan dioksit sı ra, beyaz örtücü, kristal oluş turucu, matlaş tırı
cı
özellikler katar.
4. Renk verici oksitler sı r içerisinde çözünerek renk verirler.
5. Seramik boyaları , sır altı nda, sı r üzerinde ve sı rın içinde boyama
görevi yapan, çeş itli metal oksitlerden elde edilen sı rlardı r.
6. Sı r altıboyalar, sı r altı nda boyama görevi gören, renk verici
oksitlerden elde edilen özel renklendiricilerdir.
7. Ham sı r üstü boyalar sı r pişirim sı caklı ğında sı r ile birlikte erirler
ve önemli bir miktarda da sı rın içine gömülürler.
8. Pişmişsı r üstü boyalarısı r piş irimi yapı lmı şürün üzerine dekor
yapmak amacı yla kullanı lan düş ük sı caklı klarda eriyen oksitlerden
ve çözeltilerden oluş ur.
9. Sı rda erimenin tam gerçekleş mesi amacı yla, asidik oksitlerden
kuvarsı n, bazik oksitlere oranı2 veya 3 katıolmalı dır.
10. Sı rın erime noktası nıdüş ürmek istediğ imizde mol ağı ğ
rlı ı
yüksek olan bazik oksitler kullanmalı yız.

DEĞERLENDİ
RME

Cevapları nızıcevap anahtarıile karş ılaştı

rınız. Doğru cevap sayı nı
zıbelirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş
adı ğı
nız
sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
Tüm sorulara doğ ru cevap verdiyseniz uygulamalıteste geçiniz.

25
UYGULAMALI TEST

Öğrenme faaliyetinde kazandı ğınız beceriler doğ rultusunda sı

r denemeleri
hazı
rlayı
nı ağı
z. Bu uygulamayıaş daki kriterlere göre değerlendiriniz.

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranış ğı

lardan kazandı nı
z becerileri Evet
veya Hayır kutucuklarına (X) iş
areti koyarak kontrol ediniz.

DEĞERLENDİ
RME KRİ
TERLERİ Evet Hayı
r

Araç gerecinizi doğru olarak seçip hazı

r hâle getirdiniz mi?

İ
şönlüğünüzü giydiniz mi?

Seger formülü yazdı

nı
z mı
?

Seger formülünden reçete hesaplamasıyaptı

nız mı
?
Reçetedeki hammaddeleri hazı rlanacak sı r miktarına göre
tarttı
nız mı?
Bilyeli değirmenlerde sulu olarak öğ üttünüz mü? (100 mikronluk
elekten geçecek şekilde)
Öğ
ütülen sı
rı200 mikronluk elekten geçirdiniz mi?

Sı
rlanacak deneme plakaları
nıhazı
rladı
nız mı
?
Sırlama iş
lemini yaptınız mı ? Sı ğıolan kı
r fazlalı sımlarıve fı
rı
n
plakası
na gelebilecek yerlerin sı
rlarınıtemizlediniz mi?
Deneme plakaları
nıfı
rı
n plakası
na yerleş
tirdiniz mi?
Fı
rını
n sı
caklı
k ayarı
nıyaptı
nız mı
? Piş
irimi gerçekleş
tirdiniz
mi?
Fı
rı
n çı
kış
ısı
rları
n değ
erlendirilmesini yaptı
nız mı
?

ş
Çalıma ortamı
nızıtemizlediniz mi?

DEĞERLENDİ
RME

Yapı lan değerlendirme sonunda “ Hayı r” ş

eklindeki cevapları nızıbir daha gözden
geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanı z öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevapları
nı
zı
n
tamamıevet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

26
 ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–3
ÖĞRENME FAALİ
YETİ-3
AMAÇ

Plakalarısı
rlayarak sı
rlıdeneme piş
irimi yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA

Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araş tırmalar şunlardır:

 Sır pişirim sıcaklığının nası l belirlendiğini araş tı
rı nız.
 Seramik sı rlarında ortaya çı kan hataları araş tı
rı nız.
 Seramik fı rınları
nda sı caklık kontrollerin nası l yapı ldı ğ
ınıaraştı
rınız.
 Sırlıdeneme piş irimin nası l yapı ldığınıaraş tı
rı nız.

3. SIRLI Pİ
ŞİRİ
M
3.1. Sı
r Piş
irim Sı
caklı
ğını
Tayin Etmede Dikkat Edilecek Hususlar
Seramik sı rları
, sı
caklı k karş ı
sı nda alkali ve toprak alkalilerin oluş turduklarısilikat
karışımlarını n uygun sıcaklıklarda eritilmesi ve soğutulmasıile elde edilen camsıtabakadı r.
Sırlarda kesin bir erime noktasıbulunmaz. Sı rıoluş turan maddeler sı caklı
k karş ısı
nda önce
yumuş arlar sonra yoğunlaşırlar ve erirler. Bu aşamalar her sırda farklı
lık gösterir. Sır piş
irim
sıcaklığınıetkileyen birçok faktör bulunmaktadı r. Bunların bazılarışunlardır:

 Sır içindeki bazik oksitlerin kullanım oranları,

 Kullanı lan bazik oksidin cinsi,
 Bazik oksit, amfoter oksit oranı ,
 Bazik oksitlerle silisyum dioksit oranı ,
 Silisyum dioksit, bor oksit oranı ,
 Sırın öğ ütme inceliğ i,
 Sırın mamul yüzeyine sürülme kalı nlı ğ
ıgibi özellikler göz önüne alı
narak sı
r
pişirim sıcaklığıtayin edilir.

3.2. Seramik Sı
rlarda Ortaya Çı
kan Hatalar Ve Giderilmesi
3.2.1. Seramik Sı
rlarda Sı
rİle Çamur Arası
ndaki İ
liş
kilerde Doğabilecek
Hatalar Ve Giderilmesi

Pişirilen sı
rlıürün üzerinde oluş an hataları
n başı
nda, sır ile çamur arası
nda farklı
gerilimlerin oluş masıdı r çatlağıve sı
r. Sı r kavlaması(pul pul dökülme) olarak oluşan bu

27
hatalar fırın çı
kı ş
ıolabileceğ i gibi kullanım sırası
nda belirli süre bekledikten sonra da
oluş abilmektedir.
Sırın piş
me sı rası
nda, bisküvi ile arası ı
nda karşlı
klıetkileş im sonucu ara tabaka
oluş umu gerçekleş ir. Bu geçiştabakasının tam oluşmamasıdurumunda sı r atmalarımeydana
gelir.

 Sır çatlağı
Sır çatlamalarıgenellikle sır ile bisküvinin farklıgenleş me katsayılarına sahip
olmaları ndan ileri gelir.Fı
rını
n pişme bölgesinde bisküvi katı
, sı
r ise sı
vıhâldedir. Soğuma
bölgesine gelindiğ inde, sır da katıhâle dönüş ür, soğuma beraber gerçekleş ir. Soğuma
sırası nda genleş menin tersine küçülmeler oluşur. Bu durumda üç türlü oluş um meydana
gelir.

1-) Sır ile bisküvinin genleş

me katsayı
larıbirbirine eş
it veya yakı
ndı
r. Bu durumda sı
r
ile bisküvi aynımiktarda küçüleceğinden çatlama ve ayrı lma olmaz.

2-) Sı rın genleş me katsayı sıbisküviden yüksektir. Bu durumda sı r soğuma sı rası

nda
daha fazla küçülme göstereceğ inden bisküvi üzerinde küçük,küçük çatlak ağı , kılcal
çatlaklar oluş acaktı
r. (Şekil 3.1-B) Soğuma sı rası
nda bisküvi, daha fazla küçülme gösteren
sırla birlikte içe doğru hareket ederse çamurun dı şbükey dönmesi oluş ur. ( Şekil 3.1-D)

3-) Sı rı
n genleş me katsayı sıbisküviden düş üktür. Bu durumda sır soğuma sı rası
nda,
bisküviye göre daha az küçülme göstereceğ inden bisküvi üzerinde oluş an çatlaklar daha
genişve uzun bir görünümde oluş r. ( Şekil 3.1-A) Soğ
acaktı uma sı
rasında bisküvi, daha az
küçülme gösteren sı ş
rla birlikte dı a doğru hareket ederse çamurun iç bükey dönmesi oluş ur. (
Şekil 3.1-C)
Sı r yüzeyine üstten bakı ş

Sı
rlıürün yüzey kesiti

28
 Sı
r kavlaması Kı
lcal çatlaklar

A B

Çamurun iç bükey dönmesi şbükey

Çamurun dı
dönmesi

C D

Şekil 3.1: Sı
r çatlağıve kavlaması

Genleşme katsayı sı
ndan kaynaklanan hataları n giderilmesinde, genleş me katsayı sı
düş ük olan oksitler veya yüksek olan oksitler kullanı
lır. Bu oksitler en yüksekten alçağa
doğru ş öyle sıralanır: Na2O-10,0 x 10–5, K2 O-8,5 x 10-5 ,CaO-5,0 x 10-5 ,Al2O3 -5,0 x 10-
5
,BaO-3,0 x 10 ,PbO-3,0 x 10-5 , ZnO-1,8 x 10-5, MgO-1,0 x 10 -5 SiO2-0,8 x 10-5,B2 O3-0,1 x
-5

10-5.

Sırın genleş me katsayı sınıdüş ürmek istenirse, genleşme katsayısıyüksek olan

oksitlerin yerine düşük olan oksitler kullanı
lı
r. Çamurun genleş me katsayı
sı
nıdüşürmek için
çamurdaki kuvars miktarıyükseltilebilir.

 Sı
rla Bisküvi Arası
ndaki Reaksiyon

Piş me sı rasında sır ile bisküvinin arası nda bir geçiştabakasıoluş ur. Ara tabaka
oluşumu olarak da adlandı rılan bu tabaka, ne kadar kuvvetli olursa sı
r da o kadar bisküviye
kaynaş ır. Ara tabaka oluş umunda kalsiyum oksit olumlu etki yapar. Sı rda ve çamurda (%
10–15) kullanı lır. Çamurun tane büyüklüğ ü de ara tabaka oluş umunda etkilidir. Öğ ütme
inceliğ
i 63 mikronluk elekte % 4–5 arası nda olmalı dır.
Piş irim süresi de ara tabaka oluş umunu etkiler. Piş irim süresi uzadı kça ara tabaka
oluşumu o kadar iyi gerçekleş ir.

3.2.2. Bisküvi Mamulden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Giderilmesi

Bisküvinin yapı sı
nda bulunan renk verici oksitlerin sı r ile reaksiyona girerek üst
yüzeye doğru yayı larak çı
kmasısonucu renk lekeleri oluş ur. Bu hatanı n oluşmamasıiçin
hammaddelerin içinde renk verici oksitlerin bulunmamasıgerekir.

Bünyenin çok gözenekli olmasıhâlinde sı

r bünye tarafı
ndan emilir. Yüzeyde camsı
tabaka oluşmaz. Bu durumda bünyenin ince öğütülmesi veya ince öğ ütülmüşastar ile
astarlanmasıgerekir.

29
3.2.3. Sı
rlama Sı
rası
nda Oluş
abilecek Hatalar Ve Giderilmesi

Bisküvi piş irimi yapılan ürünün tozlu, kirli olması ndan dolayıpiş irim sonrasısı r
toplanmalarıoluş ur. Sırlama öncesi hafif nemli sünger ile bisküvinin tozu alı
nmalı, gerekirse
basınçlıhava tutulmalı dır.

Sı
rlama esnasında sı r sürekli karıştı
rı
lmalı
, sı
rı
n dibe çökmesi engellenmelidir.
ş
Karıtı
rı
lmazsa homojen bir sı
rlama gerçekleşmez.

Sı
rlama sonrasısı rlıyüzey üzerinde küçük çapta delikler, pişirim sonrasısır delikleri
olarak karşı
mıza çıkar. Sırlama sonrasıbu delikler, elle rötuşyapı
larak yok edilmelidir.

Sı
rlama iş leminden sonra, sı rı
n suyunu bisküvi çektiğ inden, bisküvinin rutubetini
atmasıgerekir. Bu amaçla düş ük ı sıda kurutma işlemi yapı r (150-350 oC). Kurutma iş
lı lemi
yüksek ı
sıda yapılırsa pişirim sonrasısı r yı
rtılmaları
, toplanmalarıgörülür.
Sı
r çok ince öğ ütülürse sır toplanmalarıoluş abilir.

3.2.4. Fı
rın Ortamı
nda Oluş
abilecek Hatalar Ve Giderilmesi

Fırı n ortamı nda oluş an hataları n baş ı

nda, sırı
n ortamdaki gazlardan etkilenmesi
sonucu oluş an toplu iğne baş ıdelikleri (iğ ne batı
rı
lmı şgibi sı r yüzeyi) hatasıdır. Pişirim
sırasında karbonatlar, nitratlar, silikatlar ve bazımetal oksitleri ayrışır. Kurşun oksit, çinko
oksit kolayca buharlaş ğı
tı ndan toplu iğne baş ıdeliklerini oluştururlar. Piş
irim süresi uzun
tutulmalı , sı
caklı ş
k artııdüzgün yapı lmalı dır.

Sır pişirimi çok yüksek sıcaklıkta yapı

lırsa sı
r bisküviye tesir ederek gaz çıkışı
na
neden olur. Sı r içinde hava kabarcıklarıoluşur. Sır pişirimi ile bisküvi piş
irimi uygun
sıcaklı
klarda yapılmalıdır.

Bisküvi üzerinde tam yanmamı şve kömürleşmişorganik maddelerle sülfatlar, sı

r ile
reaksiyona girerek gaz çı kışı
na yol açar. Hava kabarcıklarıoluş
tururlar. Çamur içinde
çözünebilir tuzlar ve organik maddeler bulunmamasıgerekir.

Pişirim sırasında sı caklık artışlarısonucu piş mekte olan çamur ve sı rda gaz çı ş
kıı
kesilmeden sır erirse, erimişsır içindeki gazın çı
kışızorlaşacağı
ndan sır içinde gömülü hava
kabarcıklarıgörülür. Sı rı
n erime sı caklığı
, bisküvide gaz çı ş
kıını
n bittiği sı
caklıktan sonra
gerçekleşmesi gerekir.

Porselen pişiriminde, gri ve siyah kabarcı

klar, belirli sı
caklı
klarda indirgen atmosferin
uygulanmamasısonucu oluş ur. Piş irimde oksidasyonlu ve indirgen atmosferin belirli
sı
caklıklarda ve sürede yapılmasıgerekir.

3.3. Fı
rı
n Sı
caklı
k Kontrolleri
Seramik fı rı
nları nda piş irilecek olan malzemenin en iyi ş ekilde piş mesi, gerekli
özelliklerini kazanması , ancak fırın sı ğ
caklıını
n belirli düzeylerde tutulmasıve fı rı
n sıcaklı
k
kontrollerinin düzenli yapı lmasıile mümkündür. Fı rın sı ğı
caklı nıölçen araçlar:

30
3.3.1.Pirometreler

Fı rı
n sı caklığının ölçümü pirometrelerle sağlanmaktadı r. Pirometrelerin esası nı ,
uçlarından birbirine lehimli iki farklımetal tel (termoeleman) oluş turur. Bu birbirine bağ lıiki
uç fırının içinde artan sıcaklık ile birlikte, bu tellerin diğ
er ucunda sıcaklı
k ile orantılıolarak
değ işen küçük bir elektrik akı mıoluş ur. Bu elektrik akı mıgalvonometreler ile sı caklı k
değ erlerine dönüş türülmesi ile ölçüm yapı lır.

Sıcaklık değerlerine göre termoeleman çiftleri ş uşekildedir:

0-7000 C sı
caklıklar için bakı r/nikel-demir termoeleman çifti
0
0-1100 C sıcaklı klar için nikel/krom-nikel termoeleman çifti
200-14000C sı caklı klar için platin/rodyum-platin termoeleman çifti

Fırı
n sı caklığı nıdış arı
dan ölçen optik pirometrelerde kullanı lmaktadır. Fırı
nın
gözetleme deliğinin önüne yerleştirilen optik pirometre, fı
rı
ndan yayılan ı
şı
manı n mercekten
geçerek özel duyarlıtermoelemanı n önüne düş mesi ve buradan galvonometreye aktarı
lması
ile sı
caklı
k değerleri okunur.

3.3.2. Seramik Kökenli Sı

caklı
k Kontrol Araçları

Pişirim sı rası
nda fı rın sı
caklı ğını n kontrolü, seramik kökenli ölçme araçlarıile
yapılmaktadı r. Pirometreler, fı
rın içindeki atmosferin sı caklığ
ınıverir. Seramik kökenli
ölçme araçlarıise ı sıkaynağı nın piş irilecek ürüne verdiği ısıyıölçer. Fı
rın sı ğ
caklıını
n
kontrolünde en çok seger piramitleri ile bullers halkalarıkullanı
lı
r.

Bu yöntemle sı caklı
k kontrolü, seramik çamurunun sı caklı
k karş ısında gösterdiğ
i
erime ve küçülme esası
na dayanı
r ve bu reaksiyonlar göz önüne alı
narak geliştirilmiş
tir.

 Seger Piramitleri

Seger piramitleri belirli erime noktalarıolan kaolin, feldspat, kuvars ve tebeş ir

karışımlarıdır. Bu özel karışımlar içine sistematik olarak artan oranlarda katılan eriticiler ile
her defasında farklısı kta eriyen çamurlar elde edilir. 6000 C’den baş
caklı layan her 20 0C’de
eğilme sıcaklı ğıolan piramitler, 20000 C’ye kadar sı k kontrolü yapacak ş
caklı ekilde 42 adet
olarak üretilmişlerdir.

Fırın pişirim sı caklı ğ

ına uygun piramitler numara sı rasına göre üç tane alınır. Plastik
çamurdan yapı lmı şlevha içine yerleş tirilir.1. piramit pişme sıcaklı ğı
n 200 C altı
nda 2. piramit
pişme sı caklı ğında, 3. piramit piş me sı caklı ğın 200 C üzerinde olacak ş ekilde fı
rının uygun
yerlerine yerleş tirilir. Fırın sı ğıpiş
caklı me ı sısına geldiğinde 1. piramit tamamen eriyecek, 2.
piramit eğ ilecek, 3. piramit ise dik olarak kalacaktı r. (Bu piramit ş ahit piramit olarak da
adlandı rılı
r.) 3. piramit fı n ı
rı sısı
nın yüksek olup olmadı ğınıkontrol etmek için koyulur (
Resim 3. 1).

31
 Resim 3. 1: İ
kili seger piramiti

 Bullers Halkaları
Özel olarak imal edilen bu halkalar 6 cm çapı nda 0,5 cm kalı nlığında kuru olarak
preslenmiş lerdir. Fı
rın içinde düz bir yere konur. Piş irim iş lemi bittikten sonra halka
üzerinde ölçüm yapı larak fı
rın sı ğ
caklııhakkında bilgi sahibi olunur.

3.4. Sı
rlı
Deneme Piş
irimi
Sırlıdeneme piş irimi, erime sı caklığıtam olarak bilinmeyen sı r denemelerinin yatay
zemin üzerinde belirli sı caklıklarda geliş me düzeylerini ortaya çı karmak amacı yla yapılı
r.
Deneme piş iriminde ş u aş amalar takip edilir:
 Sırın erime sı caklığ ıtahmini olarak belirlenir.
 Sır denemeleri bir plaka üzerinde yatay olacak ş ekilde, fı rın plakasıüzerine
yerleştirilir.
 Fırın sıcaklı k ayarıyapı lı
r.
 Pişirim sı caklı ğına yaklaş ı
ldığ ı
nda fırının gözetleme deliğ inden kontrol edilir.
 Soğ uma sonrasısı r denemelerinin değ erlendirilmesi yapı lı
r. Değ erlendirmede
sırı
n geliş mesine, rengine, akı cı ğ
lıı
na, sır hatalarıgöz önüne alı nı
r.
(Resim-3.2 , 3.3 , 3.4 , 3.5 )

Resim 3.2: Bakı

r oksitli sı
r denemeleri Resim 3.3: Şeffaf sı
r denemeleri

Resim 3.4: Demir oksitli sı

r denemeleri Resim 3.5: Mangan oksitli sı
r denemeleri

32
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
Plakalarısı
rlayarak sı
rlıdeneme piş
irimi yapı
nız.

İ
şlem Basamakları Öneriler
 lacak plakalarıtemin 
Deneme yapı ş
Temiz ve düzenli çalıınız.
ediniz.  Dikkatli çalışı
nız.
 Sırıhomojen bir dağ ılım gösterinceye
kadar karış tı
rı
nız.
 Plakaların aynıkalı nlıkta sı
rlanmasını
sağlayınız.

 Deneme yapı lacak plakaların tozunu

nemli sünger ile alı nı
z
 Sı rlama öncesi sı rı ara ara
karı ştı
rınız.
 Plakaları hazı rlanan sı rlar ile
sırlayınız
 Kenar yüzeylerindeki sırları
kazı yınız.
 Sı rlanan plakalara sı rın numarası nı
renk verici oksit veya boyalarla
yazı nınız.  Fırça ile plakaları
n arkası
na, renk verici
oksit veya boyaları sürerek sı rın
numarası nıyazı nı
z.
 Pişirim sı caklığı
nı fı rı
n gösterge
panosundan ayarlayı nı
z.

 Sırlı plakaları deneme fı rı

nına
yerleştiriniz.
 Sır pişirim sı ğı
caklı nıayarlayı
nız.

33
  Deneme sonuçları nısı
r formüllerine
göre değ
erlendiriniz.

 Zamanıiyi değ erlendiriniz.

 İ
şgüvenliğ i kuralları
na uyunuz.

 Sı
rlıpiş
irimi gerçekleş
tiriniz.
 Deneme sonuçlarınıdeğ erlendiriniz.

 Hatalıürünleri tespit ederek tekrar

deneme yapı
nız.

 Varsa sorunlara müdahale ediniz.

34
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ
RME
A- OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aş
ağı ı
daki cümlelerinin baş şise Y koyunuz.
na doğru ise D, yanlı

Doğ
ru Yanlı
ş
1. Sı rıoluş turan maddeler sı caklık karşısında önce yumuş arlar
sonra yoğunlaş ırlar ve erirler.
2. Sı r ile bisküvinin genleş me katsayı larıbirbirine eş it veya
yakı nsa, sır ile bisküvi aynımiktarda küçüleceğinden çatlama ve
ayrılma olmaz.
3. Piş me sı rasında sı r ile bisküvinin arası nda bir geçiştabakası
oluşmaz.
4. Sır çok ince öğ ütülürse sı r toplanmalarıoluş abilir.
5. Sırın erime sı caklı ğı, bisküvide gaz çı kı şı
nın bittiği sıcaklıktan
sonra gerçekleş mesi sı rdaki gaz çı kış
ları
nıazaltı r.
6. Piş me sı rasında, sı rın ortamdaki gazlardan etkilenmesi sonucu
çatlamalar oluş ur.
7. Sırlama esnası nda sı r sürekli karıştı
rılmalı, sırın dibe çökmesi
engellenmelidir.
8. Porselen piş iriminde, gri ve siyah kabarcı klar, belirli
sıcaklı klarda indirgen atmosferin uygulanmasısonucu oluş ur.
9. Fırın sıcaklı ğını n ölçümü pirometrelerle sağlanmaktadı r.
10. Fı rı
n sı caklığı nı
n kontrolünde en çok seger piramitleri ile
bullers halkalarıkullanı lır.

DEĞERLENDİ
RME
Cevapları nızıcevap anahtarıile karş ılaştı
rınız. Doğru cevap sayı nı
zıbelirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlı şcevap verdiğ iniz ya da cevap verirken tereddüt yaş
adı ğı
nız
sorularla ilgili konularıfaaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
Tüm sorulara doğ ru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

35
UYGULAMALI TEST

Öğ renme faaliyetinde kazandığınız beceriler doğ rultusunda sı r denemelerini sı

rlayı
p
fı
rı
nda pişiriniz ve sonuçlarıaş
ağı
daki kriterlere göre değerlendiriniz.

Bu faaliyet kapsamında aşağı da listelenen davranış ğı

lardan kazandı nı
z becerileri Evet
veya Hayır kutucuklarına (X)işareti koyarak kontrol ediniz.

DEĞERLENDİ
RME KRİ
TERLERİ Evet Hayı
r

Araç gerecinizi doğru olarak seçip hazı

r hâle getirdiniz mi?

İ
şönlüğünüzü giydiniz mi?

Sı
rlanacak deneme plakaları
nıhazı
rladı
nız mı
?
Sırlama iş
lemini yaptınız mı ? Sı ğıolan kı
r fazlalı sımlarıve fı
rı
n
plakası
na gelebilecek yerlerin sı
rlarınıtemizlediniz mi?
Deneme plakaları
nıfı
rı
n plakası
na yerleş
tirdiniz mi?
Fı
rını
n sı
caklı
k ayarı
nıyaptı
nız mı
? Piş
irimi gerçekleş
tirdiniz
mi?
Fı
rı
n çı
kış
ısı
rları
n değ
erlendirilmesini yaptı
nız mı
?

ş
Çalıma ortamı
nızıtemizlediniz mi?

DEĞERLENDİ
RME

Yapı lan değerlendirme sonunda “ Hayı r” ş

eklindeki cevapları nızıbir daha gözden
geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanı z öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevapları
nı
zı
n
tamamıevet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

36
 MODÜL DEĞERLENDİ
RME
MODÜL DEĞERLENDİ
RME
PERFORMANS TESTİ(YETERLİ
K ÖLÇME)
Hazı r sı
rlarıkullanı
ma hazı r hâle getiriniz. Renk verici oksit ve boyalarış
effaf sı
rla
renklendirip sırlıdeneme piş
irimi yapınız.

Gerekli Malzemeler

 Renk verici oksitler

 Sırlama masası
 Turnet
 Şeffaf sı r
 Sır hammaddeleri
 Karı ştı
rıcı
 Maş rapa
 Bı çak
 Sünger
 Fırça
 Lehman viskozimetresi
 200 mikronluk elek
 63 mikronluk elek
 1 litrelik balon joje veya dereceli silindir
 Bilyeli deneme değirmeni
 Deneme fı rını

Bu uygulama kapsamı nda aşağıda listelenen davranı ş ğ

lardan kazandıı
nız becerileri
Evet veya Hayı
r kutucukları
na (X)iş
areti koyarak kontrol ediniz.

DEĞERLENDİ RME KRİ TERLERİ Evet Hayı

r
1- Hazı r sırlarısırlama iş lemine hazı rlamak
Sı rıtemin etmek için üreticilerden gerekli bilgileri aldı nız mı
?
Alı nan sı rıkarış
tı rdını z mı ?
Öğ ütülmüşsulu sı rıgöz ile kontrol ettiniz mi?
Sı rın yoğunluğunu, litre ağı ğı
rlı nıbularak kontrol ettiniz mi?
Sı rıkullanı ma hazı r hâle getirmek için litre ağ ı
rlığınıve % elek
bakiyesini buldunuz mu?
Sı rın viskozitesini, Lehman viskozimetresi ile ölçtünüz mü?
Sı rı, 200 mikronluk elekten geçirdiniz mi?
Sı rlama öncesi sı rıara ara karı ş
tırdı
nız mı?
2-Şeffaf sı rırenklendirmek
Şeffaf sı rıtemin etmek için üreticilerden gerekli bilgileri aldı nı
z
mı ? Alı nan sırıkarı ştırdını z mı ?
Öğ ütülmüşsulu sı rıgöz ile kontrol ettiniz mi?

37
 Sırın yoğunluğunu, litre ağı ğı
rlı nıbularak kontrol ettiniz mi?
Renklendirici oksit ve boyalarıtemin etmek için üreticilerden
gerekli bilgileri aldı nız mı ? Alı nan boya veya renk verici oksidin
kullanı m miktarı nıbelirlediniz mi?
Sulu sı rın kullanı m miktarı nıbelirlediniz mi?
Sulu sı r ile renklendirici maddeyi, bilyeli değ irmende öğ üttünüz
mü?
Sırıkullanı ma hazı r hâle getirmek için litre ağ ı ğı
rlı nıve % elek
bakiyesini buldunuz mu?
Sırın viskozitesini Lehman viskozimetresi ile ölçtünüz mü?
Sırı, 200 mikronluk elekten geçirdiniz mi?
Sırlama öncesi sı rıara ara karı ştırdınız mı ?
3-Sı
rlıdeneme piş irimi yapmak
Deneme yapı lacak plakalarıtemin ettiniz mi?
Deneme yapı lacak plakaları n tozunu nemli sünger ile aldı nız mı?
Sırlama öncesi sı rıara, ara karı ştırdınız mı ?
Plakalarıhazı rlanan sı rlar ile sı rladını z mı? Kenar yüzeylerindeki
sı
rlarıkazı dını z mı ?
Sırlanan plakalara sı rın numarası nırenk verici oksit veya
boyalarla yazdı nız mı ?
Sırlıplakalarıdeneme fı rını na yerleş tirdiniz mi?
Sır pişirim sı caklı ğınıayarladı nız mı ?
Sırlıpiş irimi gerçekleş tirdiniz mi?
Deneme sonuçları nıdeğerlendirdiniz mi?.
Sorunlara müdahale ettiniz mi?

DEĞERLENDİ
RME

ğı
Yaptı nı z değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğ renme faaliyetlerini
tekrarlayı
nız.
Modülü tamamladı nız, tebrik ederiz. Öğ retmeniniz size çeşitli ölçme araçları
uygulayacaktı r. Öğretmeninizle iletiş
ime geçiniz.

38
CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-1 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 Y
3 D
4 Y
5 D
6 D
7 Y
8 D
9 D
10 Y

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-2 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 Y
3 D
4 D
5 Y
6 D
7 D
8 D
9 D
10 D

ÖĞRENME FAALİ
YETİ
-3 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 D
3 Y
4 D
5 D
6 Y
7 D
8 Y
9 D
10 D

39
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
 , Seramik Teknolojisi, Marmara Ü Yayı
ARCASOY Ateş ,İ
nları stanbul 1983.
 DEDEOĞLU Rahmi, Sı r ve Dekorasyon Teknolojisi, Çitosan Teknik
Yayı
nlar, Ankara 1987.
 EMİR Mustafa, Frit Üretim Teknolojisi ve Fritli Sı
r Uygulamaları
, Anadolu
Ü.G.S.F. Bitirme Tezi,Eskiş
ehir 1991.
 R Mustafa, Toprak Seramik İ
EMİ şletme Notları
, Bozüyük 1991.
 GÖĞÜS Nafiz, Çinicilik ve Seramik Teknolojisi-I Devlet Kitapları
, Ankara
2004.
 METE Zeliha
 TANIŞAN H.Hüseyin, Seramik Teknolojisi ve Uygulaması
, Birlik Matbaası
,
Söğ
üt, 1986.
 SÜMER Güner, Seramik Sanayi El Kitabı
, Anadolu Ü.G.S.Y.O. Yayı
nları
,
Eskiş
ehir1988.

40