SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL.

, “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI

Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

12. PORSELEN

12.1. Porselenin Tanımı ve Özellikleri

Porselen sözcüğü, porselene benzeyen bir cins midyenin İtalyanca adı olan porcella
kelimesinden türetilmiştir. Bilindiği kadarıyla ilk kez porcella kelimesini, Çin’den getirilen
bu ürünler için Marco Polo kullanmıştır.

Porseleni tanımlamak için değişik ifadeler kullanılabilir. Bu ifadeler şöyledir:

Porselen, seramikçilerin elde ettiği en başarılı ürünlerden olup, mukavemetin yanı sıra yarı
ışık geçirgenliğinin de sağlandığı, sırlı veya sırsız, teknik veya sanatsal amaçlı kullanılabilen
bir seramik malzemedir.

Birleşik bir bütün gibi görünmesine rağmen, içyapısında bileşik bir gövde oluşturmaması
nedeniyle porselen deyiminin kesin bir bilimsel tanımını yapmak zor olmakla birlikte;
genellikle silika, kaolen ve feldispatdan meydana gelen ve üç eksenli seramik (three axial
ceramics) olarak isimlendirilen bir seramik malzeme olarak tanımlanabilir. Genel olarak bir
porselen yapı % 50 Kaolen, % 25 Kuvars ve % 25 feldsipatdan meydana gelir.

Diğer bir ifade ise “bisküvi (gövde) ve sır olmak üzere iki kısımdan oluşan bir kitle”
şeklindedir. Bisküvi; şekillendirilmiş, kurutulmuş veya pişirilmiş ancak henüz sırlanmamış
seramik ürünlere verilen isimdir. Bitmiş üründeki çeşitli maddeler, cam veya camla
birleştirilmiş diğer kristaller ancak pişirilerek birleşmektedir.

Porselen sırı, bileşimi açısından cama benzemektedir. Gövde veya pişirilmiş şekliyle daha
anlamlı bir deyim olarak bisküvi yaklaşık % 70-80 oranlarında içine başka çok küçük
kristaller eklenmiş olan camdan oluşmaktadır. Sözü edilen cam benzeri hamuru, aynı
zamanda porselenin transparan (ışık geçirgenliği) olmasının da nedenidir.

Porseleni seramik veya toprak esaslı eşyalardan ayıran özellikleri arasında ışık geçirgenliği,
düşük porozitesi, %1’den az olan su emme özelliği, sertliği ve mukavemeti sayılabilir.

Porseleni en emin ve en çabuk tanıma yöntemi transparanlık özelliği veya ışığa tutulduğu
zaman şeffaflaşmasıdır. Diğer özellikleri ise, yüzeyinin belirgin göze batan parlaklığı,
vurulduğunda kulağa gelen hoş çınlama sesi, bugün moda akımları ve teknik gelişim
sayesinde mavi beyazdan belirgin bir fildişi rengine kadar değişebilen çok çeşitli tonlardaki
temiz rengidir. Porselen kırıldığında kırık yüzey düzgün, sık dokulu ve su geçirmezdir.

Porselen, beyaz ve transparan bir malzeme olduğundan porselen üretiminde demir oranı çok
düşük, kaolen oranı yüksek plastik killer kullanılır. Kil ve kaolen içerisinde kükürt bulunması
porselenin özelliklerini olumsuz etkiler. Sinterleme sırasında kükürdün bünyeden gaz şeklinde

uzaklaşması porselen bünyeyi şişirmekte ve pişmiş porselende hava kabarcıkları

oluşturmaktadır.

Kullanım amaçlarına göre bu özelliklerden bir veya birkaçına daha fazla önem verilerek
porselenler üretilebilir. Mesela yumuşak porselenden daha ziyade sofra eşyaları ve süs
eşyaları üretilir. Dolayısıyla bu ürünlerde beyazlık, saydamlık ve dekoratif kalite ön
plandadır. Sert porselenden ise izolatör, kimyasal porselen, laboratuar porselenleri, çeşitli

156
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

sanayi porselenleri ve mutfak eşyaları üretilir. Dolayısıyla porselen hangi amaç için
üretiliyorsa o özellik dikkate alınarak üretim yapılmalıdır.

12.2. Porselen hammaddeleri

Porselen üretiminde kullanılan birincil (ana) hammaddeler ve daha az kullanılan ikincil

hammaddeler Tablo 12.1 ve 12.2’de verilmiştir.

Tablo 12.1. Porselen üretiminde kullanılan birincil (ana) hammaddeler

Tablo 12.2. Porselen üretiminde kullanılan ikincil hammaddeler

Daha yüksek mukavemet, saydamlık, elektriksel özellikler ve birçok özellik için çeşitli
katkılarla (ikincil hammaddeler) yapı modifiye edilir.

Porselenin sinterleme mekanizması viskoz akışla sıvı faz sinterlemesidir (Şekil 12.1). Bu
yüzden suyu geçirmez ve çok yoğundur. Katı taneler vitrifikasyonla birbirine bağlanır.

157
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

Şekil 12.1. Porselenlerde sıvı faz sinterlemesi

Porselen hammaddeleri ve bu hammaddelerinin porselen özelliklerine etkileri aşağıda

verilmiştir.

12.2.1 Kaolen

Beyazlık, şeffaflık daha da önemlisi plastiklik özelliği verdiği için porselenlerin vazgeçilmez
bileşeni kaolendir. Minerolojik ve kimyasal yönden plastik kil ve kaolen arasındaki fark çok
azdır. Doğada ikisi de kaolinit yapıdadır. İçerdikleri safsızlıklar; en fazla oranda kuvars, en
düşük oranda demir ve titanyumdur. En yaygın kaolen minerali kaolinittir [Si2O5]-2 ve
[Al2(OH)4]+2 tabakalarından oluşmuştur. Kaolinitin teorik formülü Al2O3.2SiO2.2H2O
şeklindedir. Kaolenler, yaygın bir şekilde montmorillonit ve smektit içerirler. Bu mineraller,
porselen bünyenin plastikliği ve reolojisi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

Ball kili, bünyeye yüksek plastiklik sağlayan küçük tane boyutu içerdiğinden plastik kil olarak
anılır. Ball kilinde % 35’e varan kuvars safsızlığı vardır. Organik safsızlıklar, beyaz bünye
oluşturmak için ısı uygulandığında uzaklaşabilir.

Ortalama tane boyutu ball kili ve kaolin için yaklaşık 0,3 ile 0,5 µm’dir. Tabakalı silikat
yapısı killeri diğer seramik tozlarından ayırır. Tabakalı yapı benzer tane boyutundaki diğer
tozlarla karşılaştırıldığında, yüksek yüzey alanına neden olur (18-30 m2/g). Yüksek yüzey
alanı, kil-su sistemlerinde plastikliği arttırır.

12.2.2 Silika

Silika (SiO2) hem viskoz akışla sıvı faz sinterlemesini sağlamak hem de porselenin ana
iskeletini oluşturması bakımından ilave edilir, yani camsı faz oluşturur. Genellikle porselen
bünyesindeki en kaba taneli (en büyük tane boyutlu) maddelerdir. Kaba taneler, kuruma
sırasında çatlama dayanımı sağlar ve pişme sırasında deformasyonu önlemek için ağ iskeleti
oluşturur.

Kuvars ısıtma sonrası çok uzun sürede soğumaya tabi tutulursa, kuvars dönüşümleri mümkün
olurken soğuma hızlı yapılırsa kuvars yüksek sıcaklıktaki haliyle soğur, diğer faza geçecek
zaman bulamaz. Fırınlarda hızlı soğutma yapıldığı için fırından çıkan mamulde bütün fazlar

bulunabilir. Şekil 12.2’den görüldüğü gibi tridimit 105-160 °C’de ve kristobalit 200-270
°C’lerde dönüşüme uğrarlar. Bu arada % 5 kadar da hacmin küçülmesine sebep olurlar.

158
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

Şekil 12.2. Kuvars, tridimit ve kristobalitin polimorfik dönüşümleri

Kuvarsın polimorfları seramik bünyeler için çok önemlidir. Dönüşüm sıcaklıklarında hacim
değişiklikleri olacağı için, bu bölgelerdeki ani sıcaklık dalgalanmalarından sakınmak ve bu
noktaları yavaş geçmek lazımdır. Aksi halde çatlamalar meydana gelir.

Kalsine edilmiş alümina, bünyenin mekanik özelliklerini arttırdığı için, kuvars yerine
kullanılabilir. Alüminanın feldispatik camda çözünürlülüğü sınırlı olduğu için, kuvarsa göre
çözünme hızı oldukça düşüktür. Ayrıca, alümina kuvarstan daha pahalıdır.

12.2.3 Feldispat

Ergitici olarak görev yapan feldispat sinterlemeyi kolaylaştırır. Camsı faz oluşumunu arttırır.
Silikaya göre daha düşük sıcaklıkta ergiyerek akışkanlığı arttırır. Potasyum feldispatlar,
porselende en çok kullanılan feldspat türüdür. Seyrek olarak saftır, genelde albit (Na-
feldispat) ve anortit (Ca-feldispat) mineralleri içerir.

Nefelin siyenit, pek çok bünye reçetesinde feldispatın yerini almıştır. Pişme sıcaklığını
düşüren ve camsı fazda alkali düzeyini arttıran nefelin siyenitte alkali:silika oranı (4:9) olup
feldispatlardan (1:6) yüksektir.

12.3. Porselen Üretim Süreci

Porselen üretiminde kullanılan hammaddelerin çok temiz olması gerekir ve pişme renkleri
beyaz olmak zorundadır. Doğadan elde edilen hammaddelerde genellikle istenen temizlik ve
renk bulunmadığı için hammaddeler temizleme ve zenginleştirme proseslerinden sonra
kullanılır.

12.3.1. Hamur hazırlama

İlk önce toz halinde olan kuvars ve feldispat gibi hammaddeler ve bir miktar kaolen
değirmende öğütülülür. Açıcı mikserlerde açılan yıkanmış kil ve kaolenlere değirmende

159
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

öğütülen hammaddeler ilave edilir, böylece mikserde sert ve plastik hammaddeler homojenize
olur.

Daha sonra elek ve mıknatıstan geçirilen çamur filter preslerde suyu alındıktan sonra, vakum
presten çekilerek torna hamuru elde edilmektedir. Slip dökümle porselen yapılacak ise; döküm
çamuru, doğrudan değirmenlerde hazırlanabildiği gibi filter keklerden de hazırlanabilir.
Döküm çamurunda deflokulant olarak genellikle sodyum silikat kullanılmaktadır.

İzostatik presleme ile porselen üretiminde, değirmenlerde hazırlanan çamur, püskürtmeli

kurutucularda granül haline getirilmektedir. Granüllerin 100 µm ile 500 µm arasında olması
ve rutubetlerinin de %2-3 arasında olması istenir. Pres çamurunda ayrıca organik bağlayıcının
kullanılması gerekir.

12.3.2. Sır hazırlama

Sır hazırlamadan önce bütün hammaddeler değirmende istenilen tane boyutuna gelinceye
kadar öğütülür. Elek ve mıknatıstan geçirildikten sonra stoklama havuzlarında kullanıma hazır
hale gelir. Burada elek ve manyetikten geçirme işlemi çok önemlidir. Çünkü 1400°C’de
porselen sırına karışan her türlü yabancı madde leke ve kabarcık yapmaktadır. Porselen sırları
için en zararlı yabancı madde, porselen işletmelerinde fırın plakalarında kullanılan SiC
tanecikleridir. Bu tanecikler sıra karıştığında sır anormal derecede köpürmektedir.

12.3.3. Şekillendirme

Porselen ürünler, geometrik yapılarına ve üretim miktarlarına göre değişik yöntemlerle

şekillendirilebilir. Torna, döküm, basınçlı döküm, kuru pres, izostatik pres ile şekillendirme
porselen üretiminde kullanılan şekillendirme yöntemleridir.

% 5-7 nemlilikte kuru pres çamuru ile küçük elektrik yalıtım parçaları, çeşitli plaka formları,
oval ve yuvarlak tabaklar, çeşitli mutfak eşyaları üretilebilir. Pres çamurunun nemliliği % 12-
15'e çıkarılarak ve belli oranda kalıp yağı ile karıştırılarak gene elektrik yalıtım parçaları, bu
kez daha karmaşık formlarda üretilebilir. İzolatör adını alan diğer elektrik yalıtım
malzemeleri, özellikle yüksek gerilim izolatörleri, çoğunlukla ön şekillendirilmesi yapılmış,
deri sertliğinde çamurun tornalarda bıçaklar ile şekillendirilmesi ile üretilir.

12.3.4. Kurutma

Şekillendirilen parçalar, içinde veya üzerinde şekillendirildikleri alçı kalıplar var ise (özellikle
tornalarda şekillendirmede) bunlarla birlikte kurutulurlar. Bu kurutma sıcaklığının alçı
kalıplara zarar vermemesi için 60°C’nin üzerine çıkmamasına dikkat edilir. Porselenlere
uygulanan kurutma şekilleri kontinü ve periyodik çalışan kurutma odaları, kurutma bant ve
kanalları olabilir. Kalın olarak üretilen izolatör gibi parçaların kurutmaları kuruma çatlaklarını
önlemek amacıyla yavaş ve özenli olarak yapılmalıdır.

12.3.5. Sinterleme (Pişirme)

Kurutulmuş ürünler 1400°C’ye kadar farklı sıcaklıklarda pişirilirler. Sert porselende bisküvi
pişirimi 900-950°C’de oksitleyici atmosferde yapılmaktadır. Gözenekleri olan yarı mamüller
sırlandıktan sonra yaklaşık 1400°C’de indirgeyici atmosferde sır pişirimine tabi tutulmaktadır.
Kemik porselen ve vitrifiye Çin porseleninde ise bisküvi pişirimi 1200-1280°C’de oksitleyici

160
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

atmosferde yapılmakta, iyice camlaşmış ve pekişmiş yarı mamüller kurşun ve bor ihtiva eden
sırlarla sırlanarak 920-1125°C’de yine oksitleyici atmosferde pişirilmektedir.

12.3.6. Dekorlama

Dekorasyonun amacı, ürüne estetik bir değer katmaktır. Dekorların asit ve baz etkilerine karşı
dayanıklı olması, Pb ve Cd bileşikleri içermemesi, solmaması, mekanik etkilerle silinmemesi,
deterjandan etkilenmemesi oldukça önemlidir. Yumuşak porselen türleri sır altı dekorlamaya
daha uygundur. Çünkü bisküvi pişirimi yüksek sıcaklıkta (1200-1280°C), sır pişirimi ise
düşük sıcaklıkta (925-1125°C) yapılır. Tam pekişmiş camlaşmış bisküviye sır altı dekor
uygulamak çok kolaydır.

Sert porselen ise sır içi uygulamaya daha uygundur. Çünkü bisküvi düşük sıcaklıkta (900-
950°C) piştiği için sır altı uygulama için pek uygun değildir. Dolayısıyla sert porselende sır
içi dekorlamayı tercih etmek gerekir. Sır üstü pişirim 750-850°C’de yapılırken, sır içi pişirim
1100-1280°C’de yapılır.

12.4. Porselen Türleri

Kaolen-feldspat-kuvars üçlü sisteminde porseleni sınırlayan bölgeyi, porselenin özelliklerini

ve türlerini ilk kez 1928 yılında Gilchrest ve Klinefelter açıklamıştır. Şekil 12.3’deki üçlü
diyagramda, sınırları çizilmiş olan A, B ve C bölgeleri, pişmiş porselen çamurunda çamurun
bileşimine bağlı olarak ortaya çıkan üç önemli özelliği göstermektedir. Bölgelere göre
porselen özellikleri şöyle sıralanabilir.

A- Yüksek mekanik direnç,

B- Sıcaklık değişikliklerine karşı yüksek direnç ve
C- Yüksek elektrik direnci

Şekil 12.3. Kaolen-feldspat-kuvars üçlü faz diyagramında Gilchrest ve Klinefelter’in porselen

alanları sınıflandırması

161
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

Bileşimlerine göre porselen türleri aşağıda verildiği gibi sınıflandırılabilir:

a) Sert porselen
b) Yumuşak porselen
c) Elektroporselen
d) Steatit porselen
e) Frit porselen
f) Kemik porselen
g) Sağlık gereçleri porseleni
h) Laboratuar gereçleri porseleni
i) Diş porseleni

Bu sınıflandırma ayrıca Tablo 12.3’de bileşimleri ve sinterlenme sıcaklıkları verilerek

gösterilmiş ve detaylandırılmıştır.

Tablo 12.3. Porselen bileşimleri ve sinterlenme sıcaklıkları

12.4.1. Sert porselen

Porselen grubunun sert veya yumuşak oluşu, mekanik direncini belirlemeyip, başta pişme sıcaklığı
olmak üzere bileşimine verilen addır. Sert porselenler, daha ziyade Avrupa ülkelerinde üretilmekte
olup, yumuşak porselene göre daha fazla kaolinit ve Al2O3 içerdiğinden daha yüksek
derecelerde pişirilmektedir. Daha yüksek derecelerde pişen sert porselen bünyesinde oluşan
kristal yapı, darbelere dayanıklı olup, üzerindeki sır ile tam bir bütünlük sağlar. Alümina
sayesinde oluşan fazlar sert porseleni daha dayanıklı yapar. Üzerine kaplanan sır tabakasıyla
bir bütünlük sağlayarak sert ve çizilmez üstün özelliklerde bir porselen üretilmiş olur.

Aşağıda Şekil 12.4’de Kaolen-feldspat-kuvars üçlü faz diyagramında sert porselenin bölgesi
verilmiştir. Ayrıca aynı şekil üzerinde yumuşak porselen, teknik porselen, elektro porselen ve
sağlık gereçleri porselenlerinin de bulundukları bölgeler (bileşim aralıkları) görülmektedir.

Sert porselenler; son derece beyaz, tam anlamıyla vitrifiye olmuş ve yarı saydam seramik
bünyelerdir. % 50 Kaolen, % 25 Kuvars ve % 25 feldsipat karışımından oluşan, 1000°C’de
bisküvi pişirimi yapılan, tam şeffaf ve toprak alkali içeren sırla sırlandıktan sonra 1400 –
1500°C’de pişirilen bir porselen türüdür. Söz konusu sıcaklıkta sırın altındaki porselen gövde,

162
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

bir bütün haline gelerek sırla birleşmektedir. Bunun sonucu olarak ta gövde gibi sırında
olağanüstü yüzey sertliği ve dayanıklılığı ortaya çıkmaktadır.

Şekil 12.4. Kaolen-feldspat-kuvars üçlü faz diyagramında çeşitli porselen bölgeleri

Uygun çeşitli metal oksitlerin eklenmesiyle sert porselenin gövdesi ve sırı boyanabilir.
Böylece fildişi porselen, kobalt porseleni (mavi boyalı), seladon porseleni (yeşilimsi boyalı),
pembe porselen ve hatta siyah porselen de elde edilebilir. Sert porselenin yüksek sır pişirim
sıcaklığı sır altı dekorlamasını kısıtlamaktadır.

Sert porselenler genellikle mukavemet, refrakterlik ve elektriksel izolasyonun gerekli olduğu

uygulamalarda (porselen sofra eşyaları, elektro porselen ürünler, teknik ürünler v.b)
kullanılırlar.

12.4.2 Yumuşak porselen

Bünyesinde daha az kaolen (daha az alümina) içermesinden dolayı (Şekil 6.4) daha sert
porselene göre daha düşük sıcaklıkta sinterlenir. Ancak yumuşakla sert porselen arasındaki
tek fark değişik harman yapıları değildir. Yumuşak porselenin sert porselene kıyasla oldukça
düşük olan pişirim sıcaklığının sert porselenin mekanik sertliğine; sağlamlığına ve darbe
dayanıklılığına ulaşmamasına yol açması doğaldır. Yumuşak porselen Batı Dünyasında
özellikle İngiltere'de üretilmekte ve "Bone China " ticari adıyla piyasaya sürülmektedir. Sert
porselene göre hamur reçetesi daha fazla feldispat ve daha az kaolinit içerdiğinde daha düşük
derecelerde pişirilir.

Genelde 900–1000°C arasında bisküvi pişirimi denilen bir pişirmeye tabi tutulduktan sonra
yüzeyine sır kaplanarak daha yüksek bir sıcaklıkta sinterlenirler (çoğu bisküvi pişiriminde
tamamen camlaşır ve sır pişirimi daha düşük bir sıcaklıkta yapılır). Amaç düşük sıcaklıklarda
sırların veya sır altı boya maddelerinin bozulmadan kalmasını sağlamaktadır.Saydam ve
incedirler. Kalınlıklarının artmasıyla mukavemet de artar. Kullanım yerleri genellikle mutfak
porselenleridir.

163
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

12.4.3. Elektro porselen

Bileşim aralığı Şekil 12.4’de verilen elektro porselen, elektrik iletim direklerinde ve yüksek
gerilim elektrik hatlarında izolasyon sağlamak amacıyla kullanılır. PTT hatlarında alçak
gerilim izolatörleri, elektrik sigortası porseleni, elektrik anahtar ve şalter porselenleri elektrik
izolasyon boru ve boncuk porselenleri bu gruba örnek olarak gösterilebilir. Termik,
hidroelektrik ve nükleer enerji santrallerinde elde edilen enerjinin dağıtımında kullanılan
yüksek gerilim izolatörlerinin izolasyon özelliklerinin yanı sıra dağıtım şebekesi ağını taşıma
fonksiyonlarından dolayı çekmeye de dayanımlarının yüksek olması gerekmektedir. Hayati
işlevleri olan yüksek gerilim izolatörlerinin hepsi tek tek özel hazırlanmış gerilim test
laboratuarlarında kontrol edilmeden kullanılmazlar.

12.4.4. Steatit porselen

Daha düşük cam faz içeren steatit porselen elektro porselenlere göre daha yüksek mekanik
dayanım ve daha iyi izolasyon özelliğine sahiptir. Bundan dolayı yüksek güç sahalarındaki
sigortalarda, sanayi tipi bıçaklı şalter ve sigortalarda, akım kesicilerde, bujilerde ve bıçaklı
şalterlerde kullanılır.

12.4.5. Frit porselen

Düşük sıcaklıklarda sinterlenebilen, şeffaflığı yüksek ve saydam porselen elde etmek için
porselen bileşimindeki feldspata ilave olarak veya yerine frit ilavesi ile üretilen porselenlerdir.
Düşük ısıda piştiği için diğer porselenlere göre daha az mekanik sağlamlığa sahip olmalarına
rağmen ince ve şeffaflığı iyi olan porselenlerdir.

12.4.6. Kemik porselen

Porselen bünyesinde cam faz oluşturan feldispat yerine temizlenerek suda kaynatılmış ve 800-
1000°C arasında kalsine edilerek elde edilen sığır kemiklerinin öğütülmüş tozları hammadde
olarak kullanılır. Kemikten gelen CaO ve CaP, kaolenden gelen alümina ve silika ile
birleşerek kemik porseleni oluşturur. Kemik porselenin bileşiminde % 20-45 kaolen, % 7-30
pegmatit veya cornish Stone adını alan CaF2 içeren bir tür feldispat ve % 30-60 oranında
kemik külü bulunur. Elde edilen ürün diğer porselenlerde rastlanmayacak kadar beyaz ve
şeffaftır. Su emme özelliği de çok düşüktür. Saydamlığı, sıratlı renklerinin uygulanmasına
elverişli oluşu, sır üstü renklerinin sıra nüfuz edebilmesi ve çarpma mukavemetinin yüksek
oluşu diğer avantajlarıdır.

12.4.7. Sağhk gereçleri porseleni

Hacimce büyük olan sağlık gereçleri hijyenik olma ve % 1 den daha az su emme özelliğine
sahiptirler. Camsı fazı yüksek olduğundan dolayı mikrop ve bakteri barındırmazlar, mekanik
dayanımları iyidir.

12.4.8. Laboratuar porselenleri

Termal şok ve asitlere dayanıklı kaplardır. Kroze, tüp, kapsül ve pota şeklinde üretilip
kullanılırlar. Genellikle yüksek sıcaklıklarda fırınlarda kullanılan kaplardır.

164
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

12.4.9. Diş porselenleri

Diğer tür porselenlere göre bio malzeme olmasından dolayı diğer porselenlerden farklılık
gösterir. Diş porselenlerinden beklenen özellikler aşağıda verilmiştir:

a) Mukavemet ve tokluk
b) Termal şok
c) Renk
d) Hijyenik olma (mikrop barındırmama, bakterinin yüzeye tutulmaması)
e) Korozif ortama dayanıklılık (tükürük salgısının dişlerle reaksiyona girmemesi)
f) Biyouyumluluk

Diş porselenlerinde feldispat miktarı yüksek, kuvars ve kaolen miktarı düşüktür. Bünye
kendiliğinden sırlanır, ayrıca bir sırlama uygulanmaz. Uygulamada çiğneme basıncı az olan
yerlerde ful porselen, yüksek olan yerlerde de metal destekli porselen olarak kullanılır.

12.5. Porselenlerin Özellikleri

Porselenler önemli olan birçok üstün niteliklere sahip malzemelerdir. Bu özellikler aşağıda
verilmiştir:

• Yüksek yoğunluk ve düşük porozite (Camsı faz boşlukları doldurur ve poroziteleri

azaltır).

• Düşük elektrik iletkenliği ve dielektrik mukavemet (Elektroporselen olarak yüksek

gerilim hatlarında kullanılır. Camsı faz yalıtkanlık yapar ve iletkenliği düşür. Camlar
elektriği en az ileten malzemelerdir)

• Düşük darbe direnci (Camsı faz dayanıklı değildir, kırılgandır).

• Düşük su emme (Porselenlerde açık porozite çok azdır, gaz ve sıvıları geçirmez).

• Hijyenik ve dekoratif kalite (Su emmesi çok düşük olduğu için hijyenik ve
dekoratiftir, mikrop barındırmaz).

• Beyazlık, yarı saydamlık (içerdiği camsı fazdan dolayı porselenin yüzeyi camla
kaplanır).

• Sertlik ve ısıya mukavemet (İçerdiği mullit kristalleri mekanik özelliklerini iyileştirir).

• Asitlere karşı yüksek korozif direnç (HF hariç diğer asitlere karşı oldukça
dayanıklıdırlar, ancak sürekli fosforik asit ve alkalilere maruz kalan porselenlerin
sırsız seçilmesi gerekir.)

165
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

12.6. Porselen mikroyapıları

Ticari porselenlerin mikroyapılarında, genellikle saf silika camı içerisine gömülmüş iri kuvars
tanecikleri görülür (Şekil 12.5). Bununla birlikte porselen mikroyapılarında mukavemet verici
faz olarak mullit de bulunur (Şekil 12.6-12.8). Sinterleme sırasında, kübik formdaki düşük
sıcaklıkta oluşan yapıya birincil müllit adı verilir. Feldispatça zengin eriyik içerisinde uzamış
iğnemsi kristallerden oluşan müllite ise ikincil müllit denir ve pişme esnasında daha yüksek
sıcaklıklarda oluşur. Müllitin porselen bünyelerde gözlenen ve dolgu görevi gören tipine de
üçüncül müllit adı verilir. Bu yapı, dolgu malzemesi olan alüminanın çözünmesiyle oluşan
aluminaca zengin eriyikten çökelerek oluşur, ancak çok az miktarda gözlemlenir.

Şekil 12.5. Silika camı içerisine gömülmüş iri kuvars tanecikleri içeren ticari porselen
mikroyapısı

Şekil 12.6. Porselen mikroyapısı. (P) birincil müllit, (S) ikincil müllit ve (Q) kuvars taneleri

166
 SAÜ. MÜH. FAK. METALURJİ VE MALZ. MÜH. BÖL., “SERAMİK MALZEMELER” , 2015-16 GÜZ YARIYILI
Prof. Dr. Şenol YILMAZ & Prof. Dr. H. Özkan TOPLAN & Doç. Dr. A. Şükran DEMİRKIRAN

Şekil 12.7. Müllitin 3 tipini içeren porseleninin SEM mikroyapı görüntüsü

Şekil 12.8. İğnemsi mullit (ikincil mullit) yapısını içeren porseleninin SEM mikroyapı
görüntüsü

Müllit miktarı arttıkça mukavemet artar. Çünkü iğnemsi müllit taneleri birbirlerine kilitlenir.
Yüksek sıcaklıklarda müllit iğneleri kalınlaşır ve az sayıda kalın iğnemsi taneler oluşturur.
Bunlar birbirlerine çok iyi kilitlenemedikleri için mukavemet düşüşüne sebep olurlar. Öyleyse
istenilen mukavemete ulaşabilmek için uygun boyutta ve sayıda müllit kristalleri oluşturmak
ve pişme sıcaklığını ayarlamak gerekmektedir. Dahası, sahip oldukları morfoloji ve daha
küçük iğne çaplarıyla ikincil müllitler, birincil müllitlere göre mukavemeti daha çok arttırırlar.

167