3/1/2019
PUZOLAN MALZEMELER
Giriş:
• Puzolan maddelerin kullanımı binlerce yıl öncesine kadar
gitmektedir.
• Eski Romalılar, Pozzuoli kasabasının civarında volkanik kül ile
söndürülmüş kirecin suyla birlikte karıştırılmasıyla elde edilen
malzemenin hidrolik bağlayıcılık özeliği gösterdiğini fark
etmişler.
• Günümüzde su içinde priz yapabilen çimentoların ve betonun
üretiminde kullanılabilmektedir.
• Puzolanlar, büyük oranda aktif silis veya silis-alumin içeren
hidrolik bağlayıcı malzemelerdir.
• Puzolanlar, kendi başlarına bağlayıcılık özellikleri çok azdır veya
hiç yoktur. Suyla karıştırıldıklarında çamur haline gelir,
kuruduktan sonra tekrar eski hallerine dönerler.
1 2
Puzolan malzemelerin sınıflandırılması:
3 4
• Ancak ince taneli/öğütülmüş durumda diğer bağlayıcılar ile
karıştırıldığında yapısındaki silis ortamdaki sönmüş kireç ve su ile
kimyasal reaksiyona girerek bağlayıcılık özelliği sağlayan ve suda
erimeyen C-S-H yapı oluştururlar.
• Puzolan malzemelerin sönmüş kireç ile ne ölçüde reaksiyona
girebileceği, ne ölçüde bağlayıcılık sağlayabildiği, puzolanik
aktivite değeri ile tanımlanmaktadır.
Puzolan malzemenin yeterli aktiviteyi gösterebilmesi için:
• Yeterince ince taneli olması,
• Amorf yapıya sahip olması,
• Yeterli miktarda silis, alumin ve demir oksit içermelidir.
Doğal puzolanlar:
1

Volkanik orijinli doğal puzolanlar:
• Doğal puzolanların büyük bir bölümü volkanik orijjinli
malzemelerdir. Genelde alüminli silikadan oluşan erimiş lavların
yanardağdan püskürmesi sonucunda volkanik orijinli doğal
puzolanlar oluşmaktadır.
• Erimiş magmanın patlama sırasında ani basınç azalması ile
atmosferde hızla soğuması sonucunda, yüzeye yakın bölgelerde
düzensiz yapısı ile amorf veya camsı faz oluşur.
• Püskürme esnasında gazların da bulunması malzemenin gözenekli
yapıya ve çok büyük yüzey alanına sahip olmasına neden
olmaktadır Bu camsı faz oluşumu yüksek puzolanik aktivite
kazandırır.
• Magmanın daha şiddetli püskürmesi sonucunda, yüksek puzolanik
aktiviteye sahip camsı malzemeler oluşurken daha zayıf şiddetteki
püskürmeler, camsı volkanik malzemelere kıyasla, kireçle daha az
kimyasal reaksiyon yapan volkanik külleri (tras) meydana getirir.
5 6
Diatomit topraklar:
• İçerisinde organik kalıntılar nedeniyle yüksek oranda (%90) silis
bulunan topraklardır. Öğütülmeden veya öğütüldükten sonra
puzolanik katkı malzemesi olarak kullanılmaktadır.
• Diatomitlerin sahip olduğu puzolanik aktivite, içerdiği amorf silis
miktarına bağlıdır.
• Yüksek miktarda kil minerali içeren diatomitlerde, killer puzolanik
aktiviteyi azaltır. Bu yüzden bazı çeşitleri, 760-1000°C arasında ısıl
işlem sonrası ince taneli duruma getirilmeleri puzolanik aktiviteleri
arttırılır.
7 8
3/1/2019
Isıl işlem görmüş (pişirilmiş) puzolanlar:
• Killer ve şeyller (ince taneli kil taşı):
• Killer ve killi zeminler, plaka veya çubuk şekline sahip olan,
boyutları 0.002 mm’den daha küçük tanelerden oluşurlar.
• Büyük miktarda silis ve alüminden oluşan kil ve şeyl mineralleri
kristal yapıya sahiptirler. Bu nedenle kil ve şeyl hammadde
formları puzolanik özellik göstermez. Ancak 1-2 saat kadar 700-
900°C arasında ısıl işlemle kalsine edildiğinde bu malzemelerin
düzenli kristal yapısı bozulmakta ve yarı amorf veya düzensiz
alümino silisli bir yapı elde edilmektedir. Böylece, puzolanik
malzeme durumuna gelmektedirler.
• Pişmiş killerin, tuğla veya kiremit gibi yapı malzemelerinin
üretiminde puzolanik malzeme olarak yaygın kullanım alanı
bulmuştur.
Doğal puzolanların kullanım şekilleri:
1) Söndürülmüş kireçle ve suyla birleştirilerek, çok eski zamanlarda
olduğu gibi doğrudan kullanılabilmektedirler.
2) Portland puzolan tipi çimento üretiminde, portland çimentosunun
klinkeriyle birlikte öğütülerek kullanılmaktadırlar.
3) Beton katkı maddesi olarak kullanılmaktadırlar.
• Doğal puzolanlar, genellikle, portland-puzolan tipi çimento
üretiminde ve puzolan katkılı beton üretiminde
kullanılmaktadırlar.
2
 3/1/2019

Doğal puzolanların betona olumlu etkileri • Yapay puzolanlar:

• İşlenebilirliği arttırır.
• Terlemeyi azaltır.
• Hidratasyon ısısını azaltır.
• Geçirgenliği azaltır.
• Alkali-agrega reaksiyonunu azaltır.
• Sülfat dayanıklılığını arttırır.
• Ekonomi sağlar.
Doğal puzolanların betona olumsuz etkileri
• Özellikle soğuk havalarda priz başlangıç zamanını uzatır.
• Yavaş dayanım kazanımı sağlar.
• Dikkatli ve uzun kür isteyebilir.

9 10

a) Uçucu kül (Fly ash): • Kömürün yakılması sonucu elde edilen kül çeşitleri:
• Uçucu kül terimi 1930’lu yıllarda elektrik enerjisi endüstrisinin
yayılmasıyla ortaya çıkmış ve uçucu külün Portland çimentosu
içinde kullanımı yine bu tarihlerde başlamıştır.
• 1937 yılında R.E Davis, Californiya Üniversitesinde uçucu küllü
betonla ilgili araştırma sonuçlarını yayımlamış ve bu çalışma uçucu
kül kullanımının temelini oluşturmuştur.
• Uçucu küllerin önemli miktarda kullanılmaya başlanması ise baraj
betonunda hidratasyon ısısının düşürmek amacı ile olmuştur.
• Uçucu kül, termik santrallerde kömürün yakılması ile elde edilen
endüstriyel bir yan ürün ya da atık olarak bilinir.
• Puzolanik özelliği nedeniyle çimento üretiminde ve betonda
mineral katkı olarak kullanımı oldukça yaygındır.

11 12

3

• Uçucu küllerin sınıflandırılması:
13
Uçucu külün betonda kullanımının olumlu etkileri:
• Sabit su miktarında işlenebilirliği artırır.
• Pompalanabilirliği iyileştirir.
• Terlemeyi ve ayrışmayı önler.
• Uzun dönemde dayanım kazanmayı artırır.
• Rötreyi azaltır.
• Alkali-silika reaksiyonunu azaltır.
• Sülfata karşı dayanımı artırır.
• Ekonomi sağlar.
15
3/1/2019
• Silissi uçucu kül (V/F sınıfı):
• V sınıfı uçucu küller, çoğunluğu puzolanik özelliklere sahip, esas
olarak reaktif silisyum dioksit (SiO2) ve alüminyum oksitden (Al2O3)
oluşan, geri kalanı demir oksit (Fe2O3) ve diğer bileşenleri içeren
küllerdir.
• Taş kömürünün yakılması sonucu elde edilen SiO2+ Al2O3 + Fe2O3 ≥
%70 olan küllerdir. Bu küllerde, reaktif kireç (CaO) oranı %10’dan
azdır. Reaktif silis miktarının %25’den fazla olması gerekmektedir.
• Kalkersi uçucu kül (W/C sınıfı):
• W sınıfı küller, hidrolik ve/veya puzolanik özellikleri olan tane
yapısı ince toz şeklinde olup, esas olarak reaktif kireç (CaO), reaktif
SiO2 ve Al2O3’den oluşan, geri kalanı demir oksit (Fe2O3) ve diğer
bileşenleri içeren küllerdir.
• W sınıfı , linyit kömürünün yakılması sonucu elde edilen SiO2+
Al2O3 + Fe2O3 ≥ %50 olan küllerdir. Reaktif kireç (CaO) oranı
%10’dan fazladır. Reaktif silis miktarının da %25’den fazla olması
gerekmektedir. 14
b) Silika Tozu (Silis dumanı):
• Ferrokrom tesislerinde silikon metali veya alaşımları elde edilirken
ortaya çıkan silis buharınının yoğunlaştırılması sonucu elde edilen
üretim atığı olup, genellikle mikro silis, silika tozu olarak
adlandırılır.
• Aşırı derecede çok ince bir toz (0.1-0.2 mikron) formunda olup
boyutları portland çimentonun tane boyutlarından ortalama 100
kat daha incedir.
Silika tozu: ~200000 cm2/gr
Tütün Külü: ~100000 cm2/gr
Uçucu Kül: 4000~7000 cm2/gr
Portland Çimentosu: 3000 cm2/gr
• Silis dumanı içeriğinde yüksek oranda amorf SiO2 bulunması ve
çok ince tane boyutuna sahip olması nedeniyle yüksek puzolanik
özelliğe sahiptir.
• Su ile karıştırıldığında, yapısındaki karbon oranına bağlı olarak 16
rengi koyu siyah hale döner.
4

• Diğer puzolanlardan farklı olarak beton kullanılması durumunda:
Erken dayanımı,
Çok ince olduğu için su ihtiyacını
Hidratasyon ısısını,
artırmaktadır.
Silis dumanının genel olarak kimyasal özellikleri:
• Silika dumanının SiO2 içeriği %85'in üzerindedir.
• İkinci esas bileşen ise yanmamış karbon kalıntılarıdır.
• Fe2O3 içeriği ise %1-%2 civarındadır.
• Al2O3, SO3, MgO, Na2O, K2O gibi oksitler ise %1'den azdır.
17
c) Yüksek fırın cürufu:
• Demir-çelik üretiminde demir cevherleri yüksek sıcaklıklara kadar
ısıtılıp (1700-1800°C), erimeye tabi tutulmaktadır.
• Demir-çelik üretimi sırasında yakıt olarak kullanılan kok
kömürünün karbonu, demir oksitteki oksijen ile birleşerek
karbonmonoksit ve karbondioksit gazları oluşturup fırını terk
ederken geriye eriyik haldeki demir ile birlikte eriyik haldeki cüruf
kalmaktadır.
• Eriyik haldeki cürufun farklı yöntemlerle soğutulması sonucu;
Havada soğutulmuş yüksek fırın cürufu
Granüle yüksek fırın cürufu (GYFC)
elde edilmektedir.
19
3/1/2019
Silis dumanının beton özelliklerine olumlu etkileri:
• Basınç dayanımını artırır.
• Aderans dayanımını artırır.
• Kusma ve ayrışmayı azaltır.
• Aşınma direncini iyileştirir.
• Kimyasal etkilere karşı dayanımını iyileştirir.
• Sülfata karşı dayanımını iyileştirir.
• Alkali-agrega reaksiyonunu azaltır.
Silis dumanının beton özelliklerine olumsuz etkileri:
• Fazla su ihtiyacı göstermesi.
• Akışkanlaştırıcı katkı kullanılması ihtiyacını doğurur.
• Bitirilme işlemi, yüzeylerin perdahlanması zordur.
• Plastik rötre ve çatlaklarına karşı çok hassastır.
• Oldukça koyu renk gösterir.
18
• Yüksek fırından çıkan cüruf, su ile ani olarak soğutularak granüle
yüksek fırın cürufu edilen bir yan ürün elde edilmektedir. Özellikle
ani soğutulursa amorf yapı kazanır ve öğütülerek kullanıldığında
puzolanik aktivite kazanır.
• GYFC kendi başlarına suyla reaksiyonu, Portland çimentolarının
hidratasyonu ile kıyaslandığında oldukça yavaş gelişir.
• G.Y.F.C içindeki CaO/SiO2 oranı (hidrolik indeks değeri) ne kadar
yüksek ise bağlayıcı özelliği de o derece iyidir. Hidrolik indeks
değeri ortalama 1.5-1.6 civarındadır.
20
5

Cürufun beton özelliklerine etkileri:
• İlk günlerdeki dayanıma etkisi düşük ilerleyen günlerde yüksektir.
• Sülfatlı ve deniz sularına karşı daha dayanıklıdır.
• Alkali-silisden kaynaklanan genleşmeler daha azdır.
• Daha az geçirimliliğe sahiptir.
• Yüksek sıcaklıklara karşı daha dayanıklıdır.
Puzolan malzemelerin puzolanik aktivitesinin belirlenmesi (ASTM C
618):
• Bir puzolanın bağlayabileceği en fazla kireç (sönmüş kireç,
Ca(OH)2) miktarı ve bağlanma işleminin hızı puzolanik aktivite
olarak ifade edilir. Dayanım aktivitesi indeksi (SAI) değeri ile
belirlenir.
21
Puzolanların aktivitesi ve su ihtiyacı:
23
3/1/2019
• ASTM C 618’e göre puzolan malzemenin %20 oranında çimento
miktarı ile yer değiştirildiği katkılı ve katkısız harç numuneler
üretilir. Puzolanlı ve puzolan içermeyen 7 veya 28 günlük harç
numunelerde basınç deneyi yapılır.
• Elde edilen verilere göre dayanım aktivitesi indeksi;
SAI = A/B x100
A: Puzolan katkılı numunelerde ortalama basınç dayanımı değeri,
MPa
B: Puzolan kullanılmayan numunelerde ortalama basınç dayanımı
değeri, MPa
• SAI ≥ %75 olması malzemenin, puzolanik aktivitesinin olduğunu
gösterir.
22