ALÜMİNYUM

ALÜMİNYUM NEDİR?

• Yeryüzünde en çok bulunan metal Alüminyumdur.

• Alüminyum doğada oksijen ve silisten sonra en çok bulunan

elementtir.

• Alüminyum yeryüzü kabuğunun %8’ini oluşturmaktadır.

ALÜMİNYUM ÖZELLİKLERİ

• Alüminyumun sembolü Al,

• Periyodik cetvelde 3 A grubunda bulunur,
• Atom numarası 13,
• Atom ağırlığı 26.89,
• Yoğunluğu 2,7 gr/cm³,
• Ergime noktası 659,8°C,
• Kaynama noktası 2300°C,
• Elektriksel iletkenliği bakırın %65’i kadardır.
Alüminyumun Keşfedilmesi

• 1820 yılında Sir Humpry Davy alüminyumu oksit halindeki

bileşiğinden ilk ayıran ve kısmi olarak elde eden kişi oldu.
• Elektrotermik ve elektrokimyasal yöntemle küçük miktarda Al-Fe
alaşımını ayırmayı başararak, bunu alüminyum olarak adlandırdı.
• Alüminyum rafine edilmesi en zor metallerden biri olduğu için ilk
keşfedildiği yıllarda cevherden ayrılması çok zordu.
• Alüminyumun endüstriyel çapta üretimi 1888 yılında başlanmıştır.
ALÜMİNYUMUN KULLANIM ALANLARI
ALÜMİYUMUN KULLANIM ALANLARI

• Alüminyum, binaların çatı ve cephe kaplamaları, kapı ve pencereleri,

merdivenler, inşaat iskeleleri, çatı iskeleti, sera yapımı vb. alanlarda büyük
miktarlarda kullanılmaktadır.
• Alüminyumun, homojen yapısı, ince folyo (alüminyum kağıt) şeklinde
üretilebilmesi, hava geçirmezliği ve kolay şekillenebilmesi ideal bir ambalaj
malzemesi de yapmaktadır.
• Alüminyumun en yaygın kullanıldığı alanlardan bir diğeri de, meşrubat kutuları
imalatıdır.
• Ayrıca, günümüzde otobüs, tren, kamyon gibi büyük kara araçlarında alüminyum
kullanımı ile önemli yakıt tasarrufu sağlanmaktadır.
• Alüminyum son derece iletken bir metaldir. Bu nedenle elektronik eşyalarda,
yeraltı kablolarında, elektrik borularında ve motor bobin sarımında da yaygın bir
şekilde tercih edilmektedir.
NEDEN ALÜMİNYUM ?

• Alüminyumu diğer metallere göre birçok alanda avantajlı kılan en önemli ana
özelliklerini;

1. Hafifliği,
2. Hafifliğine Karşın Alaşımlandırıldığında Yeterli Mukavemeti,
3. Tekrar Defalarca Kullanılabilirliği,
4. Yüksek Korozyon Direnci,
5. Çekilebilirliği,
6. Şekillendirilebilirliği,
7. Dövülebilirliği,
8. İşlenebilirliği,
9. Yüksek Isı ve Elektriksel İletkenliği,
10. Işık ve Isı Yansıtıcılığı
olarak sıralayabiliriz.
Alüminyum Üretimindeki Gelişmeler

• Bugünkü endüstriyel alüminyum üretiminin temeli olan proses için

23 Nisan 1886’da P.L.T.Heroult ve aynı yılın 9 Temmuz’unda
Amerika’da C.M.Hall tarafından, birbirlerinden habersiz olarak,
ergimiş kriyolit içerisinde çözünen alüminadan elektroliz yoluyla
alüminyum üretimi için patent istemeleri ile başladı.
• Bu nedenle Hall-Heroult olarak adlandırılan bu prosesin endüstriye
uygulanmasıyla alüminyum üretimi ani olarak artış göstermeye
başladı.
Alüminyum Üretimindeki Gelişmeler

• 1886 yılında Werner Von Siemens’in dinamoyu keşfi ve 1892 yılında

K.J.Bayer’in, boksitten alümina eldesini sağlayan Bayer prosesini
bulması ile alüminyumun endüstriyel çapta üretimi kolaylaşmış ve
kullanımı yaygınlaşmıştır.
• Alüminyum, kimyasal aktivitesinin yüksek olması nedeniyle saf
halde bulunmaz.
• Bu nedenle eldesi alüminyum silikat, demir oksit ve alüminyum
silikat, demir oksit ve alüminyum oksitten oluşan boksit
cevherinden yapılır.
 Başlıca boksit yatakları;
• Seydişehir (Konya)
• Akseki (Antalya),
• İslahiye (Gaziantep)
• Milas'tadır.
ALÜMİNYUM ÜRETİM YÖNTEMLERİ

• Bugün alüminyum üretiminde iki kaynak söz konusudur:

• 1. Cevherden üretilen alüminyum (Birincil Alüminyum)

• 2. Hurdadan üretilen alüminyum (İkincil Alüminyum)

BİRİNCİL ALÜMİNYUM ÜRETİMİ

• Boksit cevherlerinden Bayer işlemi ile metalurjik kalite alumina

(Al2O3 ) ve aluminadan ergimiş tuz elektrolizi yontemi ile metalik
aluminyum uretim sureci sonunda elde edilen, metal saflığı % 99,0
ile % 99,8 arasında olan işlenmemiş, ham aluminyumdur.
BOKSİT

• Boksit üretimi genellikle açık ocak

işletmeciliği ile yapılmaktadır.
• Ticari olarak işletilebilen boksit cevherinin
Al2O3 tenörü %30-65 arasında değişmekte,
elde edilen boksitin %85’i birincil alüminyum
üretimine yöneliktir.

• Birincil alüminyum üretiminin hammadde

kaynağı olan boksitler 3 ana gurupta
toplanırlar:

• Gibsitik (Al2O3.3H2O)[Al(OH)3] boksitler,

BOKSİT

• Böhmitik (Al2O3.H2O)[AlO(OH)] boksitler,

• Diasporitik (Al2O3.H2O)[AlO(OH)].

• Boksitler içerdikleri demir minerallerinin cins ve oranlarına bağlı

olarak; kahve, kırmızı, pembe, açık sarı, kirli sarı, bej, gri ve
alacalı gibi çok değişik renklerde olabilmektedirler.
BAYER PROSESİ

Bayer Prosesi, boksitlerin yüksek ısı ve basınçta NaOH çözeltisi ile

reaksiyona sokulmak suretiyle, cevherdeki alüminyum oksidin sıvı
faza alınması ve buradan alüminyum hidroksit kristali halinde
çöktürülüp, kalsine edilerek alümina elde edilmesi esasına dayanır.
Elde edilen hidrat, alüminyum sülfat ve kalsine alümina üretiminde
kullanılmaktadır.
ALÜMİNA (ALÜMİNYUM OKSİT)

• Alümina boksitten üretilir;

• BAYER METODU ile yapılır.
• Birincil alüminyum üretiminde kullanılan boksitlerin kimyasal ve mineralojik
bileşenlerine bağlı olmak koşulu ile 4-5 ton boksitten 2 ton alümina, 2 ton
alüminadan da yaklaşık 1 ton alüminyum elde edilmektedir.

• Alümina tesisleri, genellikle boksit cevherlerinin yanına kurulur. Madenden

çıkarılan boksit cevheri, sudkostik eriyiği ile muamele edilerek alüminyum
hidroksit eldesi gerçekleşir. Bu işlem sonucunda oluşan erimeyen kalıntılar
(kırmızı çamur) ayrılır ve alüminyum hidroksitin kalsinasyonu ile "alümina"
(alüminyum oksit) elde edilir.
• Ülkemizde en çok BAYER metodu ile SEYDİŞEHİR Alüminyum tesisinde boksitten
alümina üretilir.
VİDEO 1

• https://www.youtube.com/watch?v=ypyVLc5EDUM
Proses Maliyetleri

Dünya birincil alüminyum endüstrisinin bugün üzerinde odaklandığı 3 ana

konu vardır:

1.Enerji tüketimi ve dolayısıyla enerji masrafl arının azaltılması,

2.Hammadde bulunabilirliği,
3.Sürdürülebilir kalkınma projesi ışığında çevresel ve sosyal sorumlulukları
yerine getirmek kaygısı.
Proses Maliyetleri

Birincil alüminyum üretiminin temel girdisi alümina ile birlikte

enerji olmaktadır. Metalik alüminyumun cevherden kazanımında
boksit-alümine çevrimi hariç, ton başına, teknolojiye bağlı olarak
12.500 ile 16.500 kWh arasında elektrik enerjisi tüketilmektedir. Bu
yoğun tüketim, ülkelerin enerji politikalarına bağlı olarak, son
yıllarda birincil alüminyum üretiminin dünya ölçeğinde dağılımında
değişimlere neden olmuştur. Artan nüfüs ve teknolojik gelişime
paralel olarak, birincil alüminyum üretiminin de artması olağandır.
İKİNCİL ALÜMİNYUM ÜRETİMİ

• İkincil kaynaklardan elde edilen yani kullanım omrunu doldurmuş

aluminyum malzemeler (eski hurda) ve ceşitli aluminyum işleme
sureclerinde oluşan işlem artıkları ve ister birincil ister ikincil
aluminyumun ergitilme sırasında oluşan curufun icerdiği metalik
aluminyumdur.
• İkincil malzemeler genellikle tanımlanabilen malzemeler
değildirler ve kendileri dışında bir cok diğer malzemelerle ve
kirliliklerle beraber bulunurlar. Bu nedenle toplandıktan sonra
proses edilmeleri gerekir.
• Yani toplanırlar, gruplanırlar, ayrılırlar, ceşitli hazırlama
işlemlerine tutulurlar ve ergitilirler.
İKİNCİL ALÜMİNYUM ÜRETİMİ

Alüminyum üretiminde bir döngü sözkonusudur. İkincil alüminyum üretiminde

metal kaynağı olarak alüminyum hurda kullanılmaktadır. Alüminyum hurdaların
baslıca iki kaynağı vardır:

1. İşlem ve döküm ürünlerinin üretimi sırasında olusan geri kazanma olasılığı

%100 olan Yeni Hurda,
2. Kullanım ömrünü doldurmus geri kazanma olasalığı yapısı, sekli ve et
kalınlığına göre %30-95 arasında değisen Eski Hurda
• İkincil aluminyum uretim sureci 7 aşamalı birprosestir:

• Hurda toplama,
• Hurda ayırma, hazırlama ve on-işlemler,
• Ergitme,
• Alaşımlandırma,
• Metal rafinasyonu,
 DEVİRMELİ DÖNER FIRIN

• Alüminyum hurdaların ve alüminyum

curufun ergitilmesi için döner fırınlarla
devrilebilir fırınların ortak iyi özeliklerini
birleştirerek, özellikle kirli tabir edilen
yabancı maddelerle karışık alüminyum
hurdalarının bile yüksek verimle
ergitilmesini sağlayan devirmeli döner
fırın geliştirildi.

Bu ergitme fırınının tercih edilmesindeki en

önemli başlıca faktörler:
 Alüminyum geri kazanılmasında yüksek verim,
 Yüksek kapasite,
 Ekonomi sağlaması,
 Çevre dostu olmasıdır.
DEVİRMELİ DÖNER FIRIN
• Çeşitli kalitede alüminyum hurda
ergitir (talaş, döküm parça
hurdası, profil hurdası).
• Alüminyum sanayi için önemli bir
geri kazanma malzemesi olan
alüminyum cürufunu ergitmesi ve
böylece curuftan alüminyum
eldesini sağlaması bir diğer üstün
özelliğidir.
• Ayrıca diğer demir dışı metaller
çinko, kurşun, kalay vb.
malzemeleri ve hurdalarını ergitir.
 Demirli alüminyum hurdasının geri kazanımını
kolaylaştırır.
 Ergitme için flaks kullanımına gerek yoktur.
(Oxy-Gas brülörler ile)
 Dökümhane içindeki çalışma ve çevre şartlarının
çalışanlar için daha iyi olmasını sağlar.
 Fırının proses esnasında kendi ekseninde
dönüyor olması sayesinde şarjın fırın içinde
homojen bir şekilde karışması, ergimenin daha
hızlı olması ve fırın iç duvarlarının kendiliğinden
temizlenmesi ve refrakterlerin uzun ömürlü
sağlanır.
VİDEO 2

• https://www.youtube.com/watch?v=EgsefoFWlYk
REVERBER FIRINI

• Reverber fırınları T-ingot şeklinde yarı mamül

veya büyük boyuttaki alüminyum hurdaların,
kısa sürede ergitilmesine olanak sağlar.

• Bu tip fırınlarda küçük boyuttaki hurdalar sıvı

banyoya daldırılarak kullanılmalıdır. Fırına
girecek fazla hava yanmayı hızlandırırken, enerji
kayıplarının artmasına sebep olmaktadır. Diğer
yandan havanın az olması halinde tam yanma
sağlanamadığı için yakıt sarfiyatı artacaktır.
 İNDÜKSİYON FIRINI

• İndüksiyon fırınları fırın içi oluşturulan eddy

akımları ile homojen bir karışım ve alaşım imkanı
sağlayarak, şarjın alevle temas etmeden sıvı banyo
içerisinde ergimesi sayesinde ergimesi sayesinde
talaş, şişe kapağı gibi küçük boyuttaki alüminyum
parçacıkların ergitilmesinde yüksek verimin elde
edilmesini sağlar.

• İlk yatırım maliyetinin yüksekliği, fırında her

zaman şarjın yaklaşık 2/3’ü kadar sıvı
alüminyum kalma zorunluluğu ve yüzeyden
gelen oksidin banyo içine karışarak cüruf
oluşturması ve böylelikle alüminyum kaybına
sebep olması tercih edilmesini önleyen başlıca
dezavantajlarıdır.
İkincil Alüminyum
Üretiminin Avantajları:

 Hurdadan alüminyum üretildiğinde

hammadeden üretime göre enerji
%95 daha az kullanılır.
 İşçilik ve enerji maliyeti en aza
düşer.
 Kullanılmış alüminyum geri kazanılıp
üretime sokulduğunda %99 oranında
baca gazı kirletici emisyonu azaltılır.
 Kullanılmış alüminyumdan
alüminyum üretilerek sera gazı
emisyonu %95 ve atık su kirlenmesi
%97 oraninda azaltılabilir.
• 1960’lardan sonra başlayan çevre duyarlılığının en önemli sebebi o yıl
meşrubat kutularında alüminyum kullanılması oldu.
• Avrupa’da geri kazanılan alüminyumun %42’si meşrubat kutusu, %85’i inşaat
ve %95’i ulaşım araçlarından elde edilir.

Bir ton kullanılmış alüminyumdan alüminyum üretilirse;

• 4-5 ton boksit madeni,
• 1 300 kg kırmızı çamur,
• 4 ton kimyasal madde,
• 14 000 kWh elektrik enerjisi kullanımı,
• 15 000 litre soğutma suyu,
• 860 litre proses suyu,
• 2 000 kg CO2 ve 11 kg SO2 emisyonu korunmuş olur.
• İkincil aluminyum endustrisinin onundeki en onemli engel, her
gecen gun farklı alaşım ve formda ve dolayısıyla farklı kimyasal
kirliliklere sahip (lak, boya, plastik gibi) yeni urunlerin kullanıma
girmesidir. Ancak ozellikle “kuresel ısınma” gerceği sayesinde
artan duyarlılıklar hem aluminyum hem de diğer “yeniden
değerlendirilebilir” malzemelerin kullanıldığı tasarımlarda, “daha
kolay ikincil cevrime katılabilir malzeme kullanımını” temel
kriterlerden birisi haline getirmiştir.
BİRİNCİL VE İKİNCİL ALÜMİNYUM
KARŞILAŞTIRMASI
Malzemelerin enerji tüketim oranları
 DÜNYADA ALÜMİNYUM
SEKTÖRÜ
• Uluslararası Alüminyum Enstitüsü (IAI)
verilerine göre, birincil alüminyum
ürünlerinin dünya çapındaki üretimi 2001
yılından başlayarak artış göstermektedir.
• 2010 yılında dünya çapında birincil
alüminyum ürünlerinin üretimi 24,2 milyon
ton olarak kayıt edilmiştir. 2011 yılında ise
dünya çapında üretimi tahmini 44,1 milyon
ton olarak gerçekleşmiştir.
• Dünyadaki alüminyum tüketimi en fazla
ulaşım alanında yapılmaktadır. Arkasından
ambalaj, inşaat, makine, elektrik ve öteki
alanlar gelmektedir. Alüminyumun dünyada
üretim ve tüketimdeki artış devam ederken,
tüketimde liderlik Çin’in elinde
bulunmaktadır.
• Alüminyum üretiminin en önemli girdisi
elektriktir. Bu nedenle alüminyum üreticisi
işletmeler elektrik enerjisinin bol ve ucuz
olduğu bölgelere yakın olmak eğilimindedir.
TÜRKİYEDE
ALÜMİNYUM SEKTÖRÜ
 Türkiye alüminyum sektörü 5 milyar doların
üzerinde dış ticaret hacmiyle ülke sanayisinin
önemli sektörlerinden biridir
 Son yıllarda özellikle hadde ve ekstrüzyon
ürünlerinde yapılan yeni yatırımlar sayesinde
dünya pazarlarında rekabet edebilir ölçekte
kapasitelere ulaşılmış olup bu sektörler
ihracatta önemli aşamalar kaydetmektedirler.
 Alüminyum sanayisinde değişik alanlarda
faaliyet gösteren 1.500’ü aşkın firma
bulunmaktadır ve toplam istihdam 30.000
dolayındadır. Türkiye’ de alüminyum sektöründe
faaliyet gösteren firmaların toplam üretim
kapasitelerinin 900 bin ton civarında olduğu
tahmin edilmektedir.
SONUÇ

• Bütün bu gelişmeler sonucunda temel amaç bugun toplam alüminyum

tüketiminin % 30’unu karşılayan ikincil alüminyum malzeme miktarını
arttırmaktır. Ticari aluminyum uretiminin başladığı 1890 yılından 2010
yılınakadar yaklaşık olarak 970 milyon ton alüminyum üretildiği kabul
edilebilir. Bu metal miktarının yaklaşık % 75’i yani 727 milyon tonu hala
kullanımdadır, diğer bir deyişle ikincil aluminyum endustrisi icin
potansiyel hammadde kaynağıdır ve sürdürülebilir alüminyum
ekonomisinin itici gucudur.
• Bu rakam dunyanın 15 yıllık birincil alüminyum üretimine eşdeğerdir.
Aynı zamanda birincil alüminyum üretimi arrtıkca, ikincil alüminyum
hammadde kaynaklarıda rakamsal olarak artmaya devam edecektir.
Halen kullanımda olan aluminyum metalinin depoladığı enerji miktarı
yaklaşık 50 000 petajoule kadardır ve bu rakam Afrika ve Latin Amerika
ulkelerinin yıllık enerji gereksiniminden daha buyuk bir rakamdır.
VİDEO 3

• https://www.youtube.com/watch?v=Plp7HYXCpZA
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ

ARİF MICIK
MUSTAFA ÖZGÜL ABAY
ONUR DİVAN
SONER AYDOĞMUŞ
KAYNAKÇA

• [1] TMMOB Metalürji Mühendisleri Odası, Alüminyum komisyonu

raporu.
• [2] Kabukçu, S., “Alüminyum Hurdaların Yeniden Değerlendirilmesi
ve Geri Kazanma”, Alüminyum Dergisi, Sayı:14, 1993.
• [3] Meriç, C., Tokdemir, M., Köksal, N., S., “Alüminyumun
Hurdadan Geri Kazanılması”, Makine İmalat Tek. Semp., 1999.
• [4] Prof. Dr. Ural Akbulut – Alüminyum
• [5] Metalurji.org.tr “Birincil Alüminyum Üretimine Genel Bakış”
• [6] Metalurji.org.tr “İkincil Alüminyum Üretimine Genel Bakış”
• [7] Aluminum recycling in Europe - OEC