MM 470 PRES KALIPLARI TASARIMI

DNEM PROJES




EKSTRZYON



081155042 zer ERDOAN
081155076 Ouz ZKOAK
091155067 Ozan ZDEMR


TARHE
Joseph Bramah, 1797 ylnda, kurun boru retimi iin ilk ekstrzyon
patentini ald.

Patent metalin nceden stlmas ve malzemenin el ile itilen stampa
yardmyla kalptan gemeye zorlanmasn ieriyordu.

lem Thomas Burrn 1820de hidrolik presi bulmasna kadar
gelitirilemedi.

Alexander Dick 1894te ekstrzyon ilemini bakr ve pirince de uygulad.

EKSTRZYON NEDR?
Metal bir takoz bir alc kovan iine konur ve bir stampa vastasyla
metal takoza bask yaplr. Metal takoz matris adn verdiimiz kalp
ierisinden zorla geirilir. Bylece ekstrzyon gereklemi olur. Bu ilem
di macununu skmaya benzer.

Ekstrzyonu scakla bal inceleyecek olursak scak ve souk olmak
zere ikiye ayrabiliriz.

SICAK EKSTRZYON
Alminyum, bakr, inko, magnezyum ve alamlar gibi metaller
genelde scak ekstrzyon ile ekillendirilir. Ayn zamanda souk
ekstrzyonda da kullanlabilirler.

Dk karbonlu elikler ve paslanmaz elik alamlar yumuak ve
snek olmalarna ramen genelde scak ekstrzyonla ekillendirilir.
Fakat scak ve souk ekstrzyon iin en uygun metal
alminyumdur.

Pencere ve kap ereveleri gibi ticari alminyum rnleri bu
yntemle retilir.

SICAK EKSTRZYON
Scak ekstrzyonda takoz yeniden kristallemenin gerekletii bir
scakla karlr. Bu, malzemenin dayanmn drr ve
snekliini ykseltir. Bylece daha karmak ekiller elde edilebilir.
Avantajlar:

Dk stampa kuvveti
Yksek stampa hz
rnde tane ak karakteristiinin azalmasdr.

SICAK EKSTRZYON
Kovan yzeyine temas eden takozun soumas bir sorundur ve ayn
scakla stlarak bu sorunun stesinden gelinir.


Yalama scak ekstrzyonda ok nemlidir. Sert malzemelerin scak
ekstrzyonu iin eitli yalar gelitirilmitir. Bazen cam, scak
ekstrzyonda yalayc olarak kullanlr ve srtnmeyi azaltr.
Baz metallerin ekstrzyon scaklklar

MALZEME SICAKLIK (C)
Magnezyum 350-450
Alminyum 350-500
Bakr 600-1100
elik 1200-1300
Titanyum 700-1200
Nikel 1000-1200
Scak Ekstrzyon
SOUK EKSTRZYON
Souk ekstrzyon genelde ayrk paralarn retiminde
kullanlr. Takoz stlmadan ekstrzyon yaplr.
Souk ekstrzyonun avantajlar;
Yksek dayanm
Dk toleranslar
Gelimi yzey
Oksit yzeylerin olmamas
Yksek retim hz
Takozun stlma ihtiyacnn olmamas

Dezavantajlar:
Yksek stampa kuvveti

DREK EKSTRZYON
ekilde gsterilen direk ekstrzyon ileri ekstrzyon olarak da
adlandrlr. Metal bir takoz kovana yerletirilmitir, bir stampa
metali sktrmaktadr ve metali kovann ters tarafnda bulunan
kalptaki boluktan akmaya zorlamaktadr. Istampa kalba ulat
zaman takozun bir ksm kalptan kamaz ve kovan iinde kalr.

DREK EKSTRZYON
Direk ekstrzyonda karlalan bir problem, i parasyla kovan
arasnda oluan byk srtnme kuvvetidir. Bu srtnme kuvveti
stampa kuvvetinin nemli lde arttrlmasn gerektirir.

Scak ekstrzyonda bu srtnme kuvveti takoz yzeyinde
oksitlenmeye sebep olur. Bu oksit tabakas rnde baz kusurlara
sebep olabilir. Bu problemleri gidermek iin takoz ile stampa
arasna bir model blok konur. Bu modelin ap takozun apndan
daha kktr. Bylece alma parasndan ince bir tabaka (genel
olarak oksitlenmi ksm) syrlr ve rnde oksit bulunmaz.

DREK EKSTRZYON
Yar-boluklu rnler de ayn yntemle retilebilir. Direk
ekstrzyonda kullanlan takoz genelde dairesel kesitlidir. Fakat
elde edilen rn kalbn ekline baldr. Ak ekilde grlyor ki,
kalp ap takoz apndan daha kk olmaldr. Sonsuz rnler
direk ekstrzyon ile retilir. Direk ekstrzyon ile retilen baz
paralar aada gsterilmitir.

Direk Ekstrzyon
ENDREK EKSTRZYON
Aada gsterilen endirek ekstrzyonda kalp kovann sonuna deil
de stampaya balanmtr. Istampa kovana girdiinde malzeme
stampa ucundaki kalptan stampann tersi ynnde akmaya
zorlanr.
ENDREK EKSTRZYON
Takoz kovana gre hareket etmedii iin kovan yzeyinde bir
srtnme kuvveti olumaz. Bu nedenle stampa kuvveti direk
ekstrzyona oranla daha dktr. Bu yntemin snrlamalar ise ii
bo stampann dk rijitlii ve kalptan kan rnn besleme
zorluudur.

Endirek ekstrzyon ile boru eklinde rnler retilebilir. Bu
yntemle elde edilen rnlerde uzunluk snrlamas vardr. rn
uzunluu arttka malzeme besleme problemi byr.

Endirek Ekstrzyon
DARBEL EKSTRZYON
Bu yntemle Pb, Al, Mg, Cu gibi hafif metaller souk olarak
ekstrze edilir. Macun ve ila tpleri bu yolla retilirler. Bu
yntem Endirek ekstrzyon ile souk ekstrzyonun birleimi
gibidir. Ekstrze edilen paralarn kalnl zmba ile kalp
arasndaki bolua baldr
Darbeli Ekstrzyon
HDROSTATK EKSTRZYON
Direk ekstrzyonun bir problemi olan kovan takoz aras srtnme
kuvveti takozun etrafna bir akkan doldurularak giderilebilir. Bu
yntemle kovan iinde srtnme olumaz ve kalptaki srtnme
azalr. Bu nedenle direk ekstrzyon oranla daha az kuvvet
gerektirir. Akkann basnc takozun her yerine eit uygulamas
nedeniyle yntem hidrostatik ekstrzyon adn almtr.
HDROSTATK EKSTRZYON
Oda scaklnda ya da yksek scaklklarda kullanlabilir. Ancak
yksek scaklklarda zel akkanlar ve prosedrler kullanlmaldr.
Hidrostatik ekstrzyon direk ekstrzyonun bir uyarlamasdr

Malzeme etrafndaki hidrostatik basn malzemenin snekliini
arttrr. Buna bal olarak geleneksel ekstrzyon yntemleri iin
krlgan olan materyaller bu yntemde kullanlabilir. Snek
malzemeler de bu yntemle ekilebilir ve byk uzama oranlar
elde edilebilir.

HDROSTATK EKSTRZYON
Bu yntemin bir dezavantaj ise ileme balamadan nce gereken
takoz hazrldr. Takoz kalp giriine doru gittike incelen bir
biimde olmaldr. Bu sayede basnla birlikte kalptan su
fkrmas engellenecek bir mhr oluturulur.
Hidrostatik Ekstrzyon
MATRS
Scak ekstrzyon matrisleri genellikle scak i takm eliklerinden
retilir (rnein H11, H12, H13).

Alminyum ve alamlarnn ekstrzyonu dz yzeyli matrislerde
yaplr. Bu matrislerde giri kenarlarnn yuvarlatma yarap 1-2
mmdir. Matriste yatak uzunluu 5-12 mm mertebesindedir. Bu
deer byk apl ubuklar ve ekstrzyonu kolay malzemeler iin
yksek alnabilir. Alminyum ve alamlarnn matris yzeyine
yapma eilimleri nedeniyle yatak uzunluu dk olmaldr.

MATRS
Borularn ve dier ii bo paralarn ekstrzyonunda kpr matris
olarak adlandrlan zel matrisler kullanlabilir. Aadaki ekilde
boru ekstrzyonu iin drt kanall bir kpr matris verilmitir.

MATRS

Dz yzeyli matrislerde matris giri kenar
yuvarlatma yarap bydke ekstrzyon basnc
da genel olarak artar.


Konik girili matrislerde ise konikliin ekstrzyon
basncna iki ynl etkisi vardr. Giri as
kldke ekstrzyon basnc bir taraftan
derken dier taraftan da malzeme ile matris
arasndaki temas yzeyi ve dolaysyla srtnme
kuvvetinin artmas nedeniyle ykselir.

MATRS
Matrislerde kesitlerin simetrik olmas, keskin keler ve ani kesit
deimeleri bulunmamas tasarm asndan nemlidir.

Matris
EKSTRZYON KUSURLARI
Ekstrzyon sonras eitli kusurlar meydana gelebilir. Bunlar
aadaki ekilde snflandrlabilir:

Merkez ayrlmas (ok ucu): Bu kusur ekstrzyon srasnda i
parasnn merkez ekseninde oluan bir ekme gerilmesi sonucu i
parasnn iinde oluan atlaklardr. Eer gerilmeler bykse bu
kusur meydana gelebilir. Merkez ayrlmasna neden olan dier
faktrleri yle sralayabiliriz.
Yksek kalp as
parasndaki kirlilik
Dk ekstrzyon oran

EKSTRZYON KUSURLARI
Boru kusuru: Bu kusur direk ekstrzyonda gerekleir. Takozun
sonunda oluan bir boluktur. ap takozdan daha kk olan
bir model blok kullanlarak bu kusur giderilebilir.

Yzey atlamas: Bu kusur yksek scaklklarda yaplan
ekstrzyonda gerekleir. Genellikle ekstrzyon hz yksek
olduu zaman meydana gelir. Bu kusurun olumasna neden
olan dier faktrler yksek srtnme kuvveti ve scak
ekstrzyonda takozun kovanla temas sonucu soumasdr.

EKSTRZYON KUSURLARI
HESAPLAMALAR
Bir alminyum takozun ap 100 mm ve boyu 150 mmdir. Takozdan 800 C
scaklkta T-profili oluturacak ekilde ekstrzyon yoluyla imal edilecektir.
stenilen T-profilinin b, h ve s deerleri srasyla 50 mm, 50 mm, 7 mmdir.
Gerekli ekstrzyon kuvvetini bulunuz?

Ekstrzyon oran: =

0

1
=

0
2
4

1


1
= . + = 50.7 +43.7 = 651
2


0
=
100
2
4
= 7854
2

Alminyum iin akma gerilmesi deeri

= 30 /
2

Ekstrzyon basnc:

.
2
0

0
+1,7.

= 30.
2.150
100
+1,7.2,49 = 217 /
2


Ekstrzyon kuvveti:
= .
0
= 217.7854 = 1705