BETON TEKNOLOJİSİ ve

ÇİMENTOLAR

Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

KÜTAHYA

BETON TEKNOLOJİSİ DERSİ 1

Beton
▪ Beton, üretiminin kolaylığı, istenilen şeklin
verilebilmesi ve maliyetinin düşük olması
nedeniyle her türlü inşaat uygulamasında
yaygın şekilde kullanılan bir yapı malzemesidir.
▪ Betonu oluşturan ana malzemeler bilindiği gibi
çimento, agrega ve sudur. Ancak günümüz
beton teknolojisinde artık olmazsa olmaz
olarak kabul edilen mineral ve kimyasal beton
katkıları da dördüncü bileşen olarak beton
karışımları içerisinde yerini almıştır.

2
Bağlayıcı Maddeler
▪ Çimento beton karışımında
kullanılan ana bağlayıcı maddedir.
▪ İnsanlık tarihinde çimentonun
bulunmasından önce çeşitli
malzemeler bağlayıcı olarak
kullanılmaya çalışılmıştır.
Bunlardan en eski bağlayıcı olan
çamur saman ve bitkisel liflerle
karıştırılarak duvar yapı
elemanlarında kullanılmıştır.
▪ Eski Mısır döneminde kalsine edilmiş killi jipsten
oluşan bir tür çimento harcı kullanılmış Anadolu ve
Hitit kentlerinde ise kireç ile doğal puzolanik
toprakların karıştırılması ile harçlar üretilmiştir.
3
Tarihçe
▪ 18.yy’da killi kalkerin 1200 ˚C
sıcaklığa kadar pişirilmesi ile
daha yüksek dayanımlı bir su
kireci üretilmiş bu malzemeye
doğal çimento adı verilmiştir. Vicat Aspdin

▪ Fransa’da Louis Vicat’ın yapmış olduğu çimento

çalışmalarından sonra 1824 yılında İngiliz duvar ustası
Joseph ASPDIN tarafından patenti alınarak Portland
çimentosunun üretimine geçilmiştir. Bugün dünyada
kullanılan hidrolik çimentoların büyük çoğunluğu Portland
tipi çimentolardan oluşmaktadır.

4
Çimentonun Üretimi
▪ Portland çimentosu genellikle
gri renkli toz halinde bir
maddedir. Elde edilmesi için
önce kalker, kil ve gerekiyorsa
bir miktar alüminyum ve demir
oksitler istenilen kimyasal
bileşimi sağlamak üzere orantılı
olarak harmanlanıp öğütülürler.
▪ Farin olarak adlandırılan ham ÖĞÜTÜCÜ
madde karışımı hassas bir Kalker Demir
Kil Alüminyum
şekilde hazırlandıktan sonra yaş
yada kuru olarak döner fırına
gönderilir.
5
Hammaddelerin Pişirilmesi

▪ Çimento üretiminin en önemli

aşaması farinin pişirilmesidir.
Döner fırınlar bu amaçla
üretilmiş olup çapları 3-7 m
boyları da 50-75 m arasında
değişmektedir.
▪ Yakıt olarak genelde öğütülmüş
kömür tozu yada doğalgaz
kullanılır.
▪ Fırının iç sıcaklığı 1870 °C
sıcaklığa kadar çıkabilir.
6
Klinkerin Oluşumu

▪ Fırın içerisinde 1480 °C

sıcaklığa ulaşan kalsine malzeme
ergiyip sıvılaşmaya başlar.
▪ Fırın içinde sıcaktan soğuğa
doğru yol alan ince taneler Döner Fırının İçi
birleşerek daha büyük boydaki
klinker tanelerini oluştururlar.
▪ Fırının alt ucundan çıkan kor
haldeki klinker tanelerine ani
soğutma uygulanır. Böylece
bağlayıcı özeliği olana ana
bileşenler ortaya çıkar. Klinker
7
Klinkerden Çimentoya
▪ Soğutucudan çıkan klinker bir
ara üründür. Çimentonun elde
edilebilmesi için klinkerin bir
miktar kalsiyum sülfat ile
birlikte öğütülmesi gerekir.
▪ 2 cm çapındaki klinker taneleri
ortalama 15-20 µm tane
boyutuna gelene kadar öğütülür.
▪ Öğütme süresine bağlı olarak
çeşitli dayanım sınıflarında
çimentolar üretilir ve silolarda
sevkıyat gününe kadar saklanır.
8
Çimentonun Ana Bileşenleri

▪ Tipik bir Portland çimentosu klinkerinde

bileşimin % 90’nından fazlasını karma oksit
formundaki dört ana bileşen oluşturur. Bu
karma oksitler çimentonun su ile reaksiyona
girerek bağlayıcı bir malzeme karakteri
kazanmasını sağlarlar.
▪ Ana bileşenler gerek su ile reaksiyon hızları ve
çıkardıkları ısı miktarları gerekse çimentonun
bağlayıcılık değerine katkıları yönlerinden
birbirlerinden farklı karakterler gösterirler.
9
Çimento Kimyası
C

Çizelge 1. Portland Çimentosunu Oluşturan Oksitler

Çimento Kimyasına Göre
Genel İsmi Oksit
Sembolü
Kireç CaO C
Silis SiO2 S
Alümin Al2O3 A
Demir Fe2O3 F
Magnezi MgO M
Alkaliler Na2O + K2O N+K
Kükürt Anhidriti SO3 S
Su H2O H
Kalsiyum Hidroksit Ca(OH)2 CH
Alçıtaşı CaSO4.2H2O C S H2
Karbon dioksit CO2 C
Kalker CaCO3 CC

10
Bileşen Özelikleri
Su ile reaksiyonu yavaştır, az miktarda ısı
▪ 2CaO. SiO2 = (C2S) → açığa çıkarır. Yüksek olan bağlayıcılık özelliği
(Alit) kendini ileri yaşlarda gösterir.

Su ile reaksiyonu ve ortaya çıkan ısı orta

▪ 3CaO. SiO2 = (C3S) → değerlerdedir. Yüksek bağlayıcılık özeliği ilk
(Belit) yaşlardan itibaren etkilidir.

Su ile çok hızlı reaksiyona girip fazla ısı açı ğa

▪ 3CaO.Al2O3 = (C3A) → çıkarır, çimento hamurunun ani katılaşmasına
(Alüminat) neden olur. Etkisini yavaşlatmak için klinker
alçıtaşı ile öğütülür. Bağlayıcılık değeri azdır.
Sülfatların yıpratıcı etkilerine karşı
çimentonun direncini zayıflatır.

▪ 4CaO.Al2O3.Fe2O3 = (C4AF) → Su ile reaksiyonu fazla olmayıp

(Ferrit) bağlayıcı değeri azdır.

11
Bileşen Etkileri
C

Çizelge 2. Hidratasyonda Anabileşen Etkileri

Anabileşen
Etki Türü
C3S C2S C3A C4AF

Reaksiyon Hızı Orta Yavaş Hızlı Orta

Çok
HidratasyonIsısı Orta Az Orta
Yüksek
İlk Dayanıma
Yüksek Düşük Düşük Düşük
Katkı
İleri Dayanıma
Yüksek Yüksek Düşük Düşük
Katkı

12
Farklı Özelikli Çimentolar
▪ Kalker ve kil gibi hammaddeleri orantılayıp
farini oluştururken bu dört ana bileşenin
göreceli miktarlarını değiştirmek ve yeni bir
hammadde veya katkı kullanmadan elde
edilecek çimentoya bazı özellikler
kazandırılabilir.
▪ Örneğin C3S miktarını yükselterek erken
dayanımı yüksek çimento, C3A miktarını
azaltarak sülfatlara dayanıklı çimento, C2S
miktarını artırıp C3S ve C3A’yı azaltarak düşük
ısılı çimento üretilebilir.
13
Çimentonun Kimyasal Yapısı
▪ Klinker bileşiminin geri kalan küçük (%10 civarındaki)
bölümü serbest CaO, MgO ile alkali oksitler ve SO3
bulunur. İleriki yaşlarda çimento ürünlerinde hacim
genleşmesi ve çatlamalara yol açma olasılıklarından
dolayı bu oksitlerin miktarları sınırlandırılır. Tipik
Portland çimentolarının kimyasal bileşimleri genellikle
Çizelge 3’teki sınırlar arasında değişir.
Çizelge 3. Portland Çimentolarının Kimyasal Bileşim
Sınırları
Kimyasal Bileşimler, %
CaO SiO2 Al2O3 Fe2O3 SO3 MgO K2O+Na2O
60–67 17–25 3.0–8.0 0.5–6.0 1.0–3.0 0.1–4.0 0.2–1.3

14
Çimento Piyasada
▪ Fabrikada veya öğütme
tesisinde üretilen çimento
silolarda depolanır ve iki
şekilde piyasaya arz edilir.
Birinci tip torbalı çimentodur.
Çimento üç katlı özel kraft
kağıttan torbalara konulur.
Diğer bir piyasaya arz tipi de
dökme çimentodur. Çimento
silodan doğrudan özel tankere
(silobas) yüklenerek hazır
beton tesislerine yada inşaat
sahasına sevk edilir.
15
Standartlar
TSE’ye göre yürürlükte olan 5 adet
çimento standardı bulunmaktadır
bunlar;

• TS 21 Beyaz Portland Çimentosu

• TS EN 413-1 Harç Çimentosu
• TS 10157 Sülfatlara Dayanıklı Çimento
• TS EN 196 Çimento Deney Metotları
• TS EN 197 Çimento

16
 TS EN 196 Serisi
• TS EN 196-1
Çimento Deney Metotları Bölüm 1. Dayanım
• TS EN 196-2
Çimento Deney Metotları Bölüm 2. Kimyasal Analiz
• TS EN 196-3
Çimento Deney Metotları Bölüm 3. Priz Süreleri ve Kıvam
• TS EN 196-5
Çimento Deney Metotları Bölüm 5. Puzolanik Özelik Tayini
• TS EN 196-6
Çimento Deney Metotları Bölüm 6. İncelik Tayini
• TS EN 196-8
Çimento Deney Metotları Bölüm 8. Hidratasyon Isısı-Çözelti Metodu
• TS EN 196-9
Çimento Deney Metotları Bölüm 9. Hidratasyon Isısı-Adiyabatik Metot
17
TS EN 197 Serisi

• TS EN 197-1
Çimento Bölüm 1. Genel Çimentolar Uygunluk Kriterleri
• TS EN 197-2
Çimento Bölüm 2. Uygunluk Değerlendirmesi
• TS EN 197-4
Çimento Bölüm 4. Yüksek Fırın Cürufu Katkısı-Bileşimi

18
Çimento Tipleri
▪ TS EN 197-1 standardı yürürlüğe girdikten sonra
özel amaçlı üç çimento standardı dışındaki tüm
standartlar yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni
standarda göre çimentolar 5 ana gruba ayrılmıştır
bunlar;
CEM I Portland Çimentosu
CEM II Portland Kompoze Çimentosu
CEM III Portland Yüksek Fırın Cüruflu Çimento
CEM IV Puzolanik Çimento
CEM V Kompoze Çimento

19
TS EN 197-1 Yürürlükte
▪ Yeni çimento uygunluk standardı TS EN 197
TSE Teknik Kurulu’nun 11 Mart 2002 tarihli
toplantısında kabul edilerek yürürlüğe girmiş ve
eski ulusal çimento standardı TS 19 ve mevcut
13 çimento standardı yürürlükten kalkmıştır.
▪ Çimento özellikleriyse TS 24 yerine yayımlanan
TS EN 196 serisi standartlar ile
belirlenmektedir.
▪ Çizelge 4-5-6’da yürürlükten kalkan eski
çimento isimleriyle yeni çimento isimleri
verilmiştir.
20
 Ana Bileşen Sembolleri
▪ Ayrıca çimentoları ifade ederken tip ve ana
bileşen sembolleri de kullanılır. Bu semboller;

A: Çimentonun en az mineral katkı içeren tipi

B: Çimentonun A tipinden daha fazla mineral katkı içeren tipi
C: Çimentonun B tipinden daha fazla mineral katkı içeren tipi

K: Klinker S: Granüle yüksek fırın cürufu

D: Silis dumanı
Q: Kalsine edilmiş puzolan
W: Kalkersi uçucu kül
L: Kalker (TOC < % 0.5)
P: Doğal puzolan
V: Silisli uçucu kül
T: Pişmiş şist
LL: Kalker (TOC < %0.2)
21
 Yeni Çimento İsimleri I
Çizelge 4. Yürürlükten Kalkan TS’ler ve EN 197’deki Benzerleri
Yürürlükten Kalkacak Olanlar TS EN 197-1'deki Benzerleri
Standard No ve Anabileşen Anabileşen
Notasyon İsim Notasyon
İsim Katkı, % Katkı, %
TS19 Portland Portland
PÇ 0 CEM I 0-5
Çimento Çimento
TS20 Portland Cüruflu CEM II/B-S 21 -35
Cüruflu CÇ 20- 80 ve CEM III/A 36-65
Çimento YFC Çimento CEM III/B 66-80
TS26 Portland
Traslı TÇ 20-40 Puzolanlı CEM II/B-P 21 -35
Çimento Çimento
TS640 Uçucu CEM II/A-V 6-20
Portland Uçucu
Küllü UKÇ 10-30
Küllü Çimento CEM II/B-V 21 -35
Çimento
Yüksek CEM III/B 66-80
TS809 Sülfat
SSÇ > 65 Fırın Cüruflu
Çimentosu CEM III/C 81 -95
Çimento
22
 Yeni Çimento İsimleri II
Çizelge 5. Yürürlükten Kalkan TS’ler ve EN 197’deki Benzerleri (Devam)
Yürürlükten Kalkacak Olanlar TS EN 197-1'deki Benzerleri

Anabileşen Anabileşen
Standard No Notasyon İsim Notasyon
Katkı, % Katkı, %

TS 3646 Erken
Portland CEM I
Dayanımı Yüksek EYÇ 0
52.5R
0
Çimento
Çimento
Portland CEM II
Katkılı Çimento KÇ <18
A-P
6-20
Puzolanlı Çimento
PCÇ/A 6-20
TS 12139
CEM II
Portland Cüruflu CEM II/0-S A-S
6-20
Çimento PCÇ/B 21 -35

PLÇ/A 6-20
TS 12140
CEM II
Portland Kalkerli CEM II/B-L A-L
6-20
Çimento PLÇ/B 21 -35

TS 12141 Silika Portland Silis CEM II

PSFÇ 6- 10 6- 1023
Fume Çimento Dumanlı Çimento A-D
 Yeni Çimento İsimleri III
Çizelge 6. Yürürlükten Kalkan TS’ler ve EN 197’deki Benzerleri (Devam)
13-30)+(18-30)
TS 12142 KZÇ/A (18-30)+(18-30) CEM V/A
Kompoze
Kompoze
(31 -50)+(31-50) Çimento
Çimento KZÇ/B CEM V/B {31-50)+(31-50)

TS 12143 6-20
PÇK/A 6-20 Portland CEM II/A-M
Portland
Kompoze
Kompoze 21 -35
PÇK/B Çimento CEM II/B-M 21 -35
Çimento

11-35
TS 12144 PZÇ/A 11-35 CEM IV/A-M
Puzolanik
PuzolaniK
36-55 Çimento
Çimento PZÇ/B CEM IV/B-M 36-55

24
Çimento ve Su İlişkisi
▪ Toz haldeki çimento bağlayıcı özelliğini ancak
su ile reaksiyona girerek kazanır. Bu
ekzotermik reaksiyona hidratasyon reaksiyonu
denilir. Hidratasyon sonunda her ana bileşen
değişik hidratasyon ürünleri oluşturmaktadır.
▪ Hidratasyon ile çimento ile su karışımından
oluşan çimento pastası zamanla prizini alıp
sertleşir ve dayanım kazanmaya başlar.
▪ Bu reaksiyon sonucu ortama ısı bırakılır. Buda
özellikle kütle betonlarında dikkat edilmesi
gereken bir husustur.
25
Hidratasyon Ürünleri
▪ Hidratasyon sonucunda ana bileşenlerden C3S
ve C2S ana bileşenlerinin ürünleri ortaktır.
▪ Bu ürünler kalsiyum hidroksit CH ve tobermorit
jeli diye adlandırılan çimentoya bağlayıcı
özelliği kazandıran C3S2H3 tür.
▪ Çimento hamurunun kazandığı dayanım C3S ve
C2S ana bileşenlerinin hidratasyonu ile ortaya
çıkan C-S-H jellerinin miktarına bağlıdır.
2C3S + 6H → C3S2H3 + 3CH
(1)
2C2S + 4H → C3S2H3 + CH
(2)
26
Hidratasyon Ürünleri
▪ C3A ana bileşeninin hidratasyonu çok büyük bir
hızla ve yüksek miktarda ısı açığa çıkararak
meydana gelmekte ve
kalsiyum-alümino-hidratların oluşmasına yol
açmaktadır.
▪ C4AF ana bileşeninin hidratasyonu, C3A’nın
hidratasyonuna benzediği belirtilmektedir.
▪ C3A oranı düşük fakat C4AF oranı yüksek
çimentolu betonların sülfat hücumlarına oldukça
2C3A + 21Holduğu
dayanıklı → C4AH13 + C2AH8
gözlemlenmektedir. (3)

27
C-S-H Jelleri

Fotoğraf 1. Hidrate Olmuş Fotoğraf 2. Çimento Tanesinin

Çimentonun Mikroyapısı Hidratasyon Gelişimi
28
Çimento Uygunluk Koşulları
▪ Çimento üretildikten sonra uygunluğu TS-EN
196 ve 197 standartlarıyla belirlenir. Çimento
daki bu kriterler:

Basınç dayanımı Çözünmeyen kalıntı

Priz başlama süresi Puzolanik özellik
Priz bitiş süresi Toplam organik karbon
Hacim sabitliği Kil içeriği
SO3 içeriği İncelik
Klorür içeriği Kızdırma kaybı

29
Kızdırma Kaybı (LOI)
▪ Nemli ortamda kalmış çimento başta serbest
CaO ve MgO olmak üzere kısmen hidrate olur
sonrada havanında etkisiyle karbonatlaşır.
Kısacası çimento bayatlamaya başlar.
▪ Bunu anlamak için çimento 1000 °C’ye kadar
ısıtılır ve ağırlık kaybı yüzde olarak belirlenir.
▪ Kızdırma kaybı özellikle nemin çimentodan
buharlaşmasından ve CaCO3’tan CO2’in
ayrışmasından kaynaklanır. Kütle kaybı
standartlara göre % 5’i geçmemelidir.
30
Priz Süreleri ve Kıvam Suyu
▪ Beton kullanılmadan önce sertleşmenin
işlenebilirlik açısından hemen başlaması özel
koşullar dışında istenen bir durum değildir.
Betonda sertleşme ve priz tamamen
çimentodan kaynaklandığından çimentonun bu
özeliklerinin bilinmesi gerekir. Bu tespiti Vicat
iğnesi yardımıyla yaparız.
▪ Çimentonun işlenebilir bir şekilde betonda
kullanılabilmesi için gereken normal kıvam suyu
tayini de Vicat sondası yardımıyla yapılır.

31
Vicat Aleti
▪ TS EN 196-3 e göre normal kıvam
için sonda 5-7 mm cam plakaya
yaklaşmalıdır.
▪ Normal kıvam suyuyla hazırlanan
çimento hamuru Vicat halkasının içine
yerleştirilir. İğne çimento hamur
yüzeyine getirildikten sonra serbest
bırakılır. İğne cam levhaya 3-5 mm
mesafede kalana kadar geçen süre
priz başlama süresidir. İğnenin ucu
çimento hamuruna girmediği yada 1
mm girdiği an ise priz sonu süresidir.
32
Hacim Sabitliği
▪ Çimento içeriğinde fazla miktarda
serbest kireç (CaO) veya
magnezyum oksit (MgO) bulunduğu
takdirde, çimento hamurunun
genleşmesine yol açmaktadır.

▪ Bu deney için normal kıvamda çimento pastası

hazırlanarak prinç kalıbın içine konulur ve
setleşmiş numunenin 20°C sıcaklıkta 24 saat
bekletildikten sonra ve 3-4 saat kaynar suda
bekletilen genleşme ölçümleri arasındaki farka
göre analiz yapılır.
33
 Basınç Dayanımı
▪ TS EN 196-1 standardına göre önce 1
kısım çimento + 3 kısım standart CEN
kumu ve 1/2 kısım sudan oluşan bir harç
hazırlanır. Hazırlanan harçlar 4×4×16
cm boyutlarında olan harç kalıplarına
yerleştirilir. Bu şekilde hazırlanan en az
üç adet prizmatik numune deney tarihine
kadar neme doygun kür odasında yada
20 ± 1˚C sıcaklıkta kirece doygun su
içerisinde saklanır.
▪ Numune yaşı 28 gün olan numunenin
basınç deneyi sonucu o çimentonun
dayanım sınıfını verir.
34
Özellikler ve Uygunluk
▪ TS EN 197-1 çimentoları için öngörülen
mekanik ve fiziksel özelikler Çizelge 3’te
karakteristik değerler olarak gösterilmiştir.
Ayrıca 1997’den önceki çimento
standartlarında yer alan tane inceliği ve priz
bitiş süreleri ile ilgili sınırlamalar kalkmış
bulunmaktadır. Tüm bunlara ek olarak 32.5 ve
42.5 dayanım sınıflarında 28 günlük dayanımlar
için üst sınır olarak verilmektedir.

35
Mekanik Uygunluk
Çizelge 7. Gerekli Mekanik ve Fiziksel Uygunluk Değerleri

Basınç Dayanımı (MPa)

Priz
Dayanım Standart Başlama Genleşme
Erken Dayanım
Dayanım Süresi (mm)
Sınıfı
2 Günlük 7 Günlük 28 Günlük (dakika)

32.5 N - ≥ 16.0
≥ 32.5 ≥ 75
32.5 R ≥ 10.0 -
42.5 N ≥ 10.0 -
≥ 42.5 ≥ 60 ≤ 10
42.5 R ≥ 20.0 -
52.5 N ≥ 20.0 -
≥ 52.5 ≥ 45
52.5 R ≥ 30.0 -

TS EN 196-1 TS EN 196-3
36
Kimyasal Uygunluk
Çizelge 8. Gerekli Kimyasal Özelikler için Uygunluk Değerleri

Çimento Davanim
Özellik Standard Özellikler
Tipi Sınıfı
CEM I
Kızdırma Kaybı EN 196-2 Hepsi İçin < % 5.0
CEM III
Çözünmeyen CEM I
EN 196-2 Hepsi İçin < % 5.0
Kalıntı CEM III
CEM I
32.5 N
CEM II
32.5 R < % 3.5
CEM IV
Sülfat Miktarı (SO3 olarak) 42.5 N
CEMV
EN 196-2
42.5 R
CEM III 52.5N < % 4.0
52.5 R
Klorür içeriği EN 196-21 Hepsi Için Hepsi İçin <%0.10

Puzolanik Özellik EN 196-5 CEM VI Hepsi İçin Deneyi Sağlar

37
Çimento Katkıları

▪ TS EN 197-1 standardı çimento üretiminde

kullanılabilecek mineral katkıları şu şekilde
sınıflandırmıştır.

▪ Doğal Puzolan: Doğada bulunan puzolanik özelikte

madde ve kayaçlardır. Reaktif silis miktarının en
az % 25 olması gerekmektedir.
▪ Kalsine Edilmiş Doğal Puzolan: Puzolanik özelikleri
ısıl işlem uygulanarak kazandırılmış doğal
kayaçlardır. Reaktif silis içerikleri en az % 25
olması gerekir.

38
Çimento Katkıları

▪ Granüle Yüksek Fırın Cürufu: Demir üretiminde yan

ürün olarak ortaya çıkar. Bileşimi Portland
çimentosuna çok benzerdir. İyi puzolanik özeliği
vardır. CaO, MgO ve SiO2 içeriğinin 2/3 oranında
olması gerekir.
▪ Uçucu Kül: Kömürle çalışan termik santrallerden
elde edilir. Kızdırma kaybı % 5-7 arasında ise
çimento üretiminde kullanılabilir. Ülkemizde yaygın
şekilde bulunmaktadır.

39
Çimento Katkıları

▪ Silissi Uçucu Kül: Reaktif CaO oranı % 10’dan az

olan puzolanik özelikli uçucu küldür. Reaktif SiO2
oranı % 25’den fazla olmalıdır.
▪ Kalkersi Uçucu Kül: Reaktif CaO oranı % 10’dan
fazla olan bağlayıcı ve/veya puzolanik özelikli
uçucu küldür. Reaktif CaO miktarı % 15’e kadar
olan küllerde reaktif SiO2 % 25’den fazla
olmalıdır. Hacim genleşmesi 10 mm’yi aşmamalıdır.

40
Çimento Katkıları
▪ Pişmiş Şist: Yaklaşık 800 °C sıcaklıkta pişirilen şist
bileşimi nedeniyle puzolanik ve bağlayıcı özelikler
gösterir. Çimento gibi denendiğinde 28 günlük basınç
dayanımı en az 25 MPa olmalıdır. Hacim genleşmesi 10
mm’yi geçmemelidir.
▪ Kalker: Ca(CO)3 içeriği en az % 75 olmalıdır. Kil içeriği
% 1.2’yi geçmemelidir.
▪ Silis Dumanı: Silisyum ve ferrosilisyum alaşımlarının
üretimi sırasında elde edilir. Reaktif silis içeriği en az
% 85 olup özgül yüzeyi en az 15 m2/gr olmalıdır.
Kızdırma kaybı 1 saatte % 4’ü geçmemelidir.
41
Mineral Katkıların Etkileri
▪ Çimentonun % 90’ını karma oksitler oluşturur.

C 3S C 3S C 3S
K K
A A
T T
C2S C2S K
C2S K
I
I
C 3A
C 3A C 3A
C4AF
C4AF C4AF
C,M,S,N,K
C,M,S,N,K C,M,S,N,K

a) Çimento b) Katkılı Çimento c) Çimento+Katkı

Şekil 1. Çimento ve Mineral Katkı İlişkisi

42
Çimento Hamur Yapıları
▪ Çimento su ile karıştığında C-S-H jelleri oluşur…

Jeller
Jeller
C-S-H
C-S-H
+
Puzolanik C-S-H
CH
CH
Gözenekler
Gözenekler

Hidrate olmamış taneler Hidrate olmamış taneler

a) Çimento b) Katkılı Çimento

Şekil 2. Hidrate Çimentoda Yapı Dağılımı

43
Özel Çimentolar

▪ Beton üretiminde en çok kullanılan çimentolar

Portland tipi çimentolardır.
▪ Bunun dışında kalan özel çimentolar farklı
kullanım alanları için geliştirilmiş çimentolardır.
▪ Bu tip çimentolar genellikle diğer çimentolara
göre daha pahalı olup tamirat, dekoratif
uygulama ve dayanıklılığın ön plana çıktığı
alanlarda kullanılmaktadır.

44
Alüminli Çimentolar

▪ Ana bileşenleri alüminatlar olan bir çimentodur.

Al2O3/CaO oranını 0.85 ile 1.3 sınırları arasında
tutmak üzere düşük kaliteli boksit ve kalker taşı
karıştırılır ve 1425 0C sıcaklıkta eritilir.

▪ Elde edilecek çimentonun özellikleri soğutma hızı

ile değişir. Alüminli çimento içinde serbest C3A ve
CaO bulunmadığı için sülfat ve kimyasal etkilerden
etkilenmez.
▪ Başka bağlayıcılarla karıştırıldığı zaman
özelliklerinin büyük bir kısmını kaybeder.
45
Alüminli Çimentolar

▪ Su sızıntılarını tıkamak için veya kışın soğukta

beton dökmek için uygundur. Kütle betonlarında
yüksek hidratasyon ısısı nedeniyle uygun değildir.
▪ Bu çimentolar, normal portland çimentoları ile
karıştırılarak, baraj ve tünellerde karşılaşılan su
sızıntılarının tamiratında kullanılır.
▪ Bu çimentoların mekanik dayanımları hızlı bir
şekilde gelişir. Aynı koşullarda 1 günlük
dayanımı, portland çimentosunun 8 aylık
dayanımına eşdeğerdir.
46
Beyaz Çimentolar

▪ Hammaddesi beyaz kil, kalker, mermer tozu olan

bir Portland çimentosudur. Hafif beyaz-yeşil
renkte olan bu çimento dekoratif amaçlı
yapılarda kullanılır.
▪ İlkel madde olarak beyaz yanan kalker (mermer,
tebeşir) ve kil (kaolen) kullanılmış, kömür yerine
akaryakıtla pişirilmiştir.
▪ İçindeki Fe2O3 % 1’in altındadır.
▪ Mekanik özeliklerinin CEM I tipi çimentolarla
aynı olması gerekir.
47
Renkli Çimentolar

▪ Bu çimentolar, beyaz çimentoya % 1~5 oranında

metal oksitlerden oluşan pigmentlerin katılması
ile elde edilir. Örneğin;
▪ sarı renk için demir oksit hidrat,
▪ kırmızı renk için demir oksit,
▪ yeşil renk için krom oksit,
▪ mavi renk için lazurite,
▪ siyah renk için manyetit demir oksit ve
▪ beyaz renk için titan oksit kullanılır.
48
Harç Çimentosu

▪ Yüksek dayanım gerektirmeyen dolgu, sıva, harç

işlerinde kullanılan, % 60’a kadar puzolanik
madde içeren çimentolardır.
▪ Ekonomiktir, ancak normal portland çimentosunun
yerine betonarme inşaatlarda kullanılmamasına
dikkat edilmelidir.
▪ Çünkü harç çimentosunun 7 ve 28 günlük basınç
dayanımlarının sırayla en az 10 ve 16 MPa olması
istenir.
▪ Bu değerler Portland çimentoları için istenen
mekanik özeliklerinin çok altındadır.
49
 Süper Sülfat Çimentosu

▪ Süper sülfat çimentosu büyük miktarda granüle

yüksek fırın cürufu içerir. Üretiminde ayrıca
anhidrit kullanılır.
• Bu çimento kimyasal etkilere dayanıklıdır. Daha
çok Belçika, Almanya ve İngiltere’de
üretilmektedir.
• Hidratasyon ısısı düşüktür. Bu özellikleri
nedeniyle, deniz yapıları, temeller, kanalizasyon
ve kütle betonları için uygundur.

50
 Erken Dayanımı Yüksek
Çimentolar
▪ Bu tip çimentolar ince öğütülmüş bağlayıcılar
olup, hızlı dayanım gerektiren yerlerde kullanılır.
▪ Bu çimentoların 2 ve 7 günlük dayanımları aynı
tip normal portland çimentolarına oranla çok
daha yüksektir.
▪ Bu çimentoların 28 günlük dayanımı da 52.5
MPa’dır. Prizin çabuk olması gereken
uygulamalarda ve tünel inşaatlarında kullanılır.

51
Sülfata Dayanıklı Çimento

▪ Portland çimentolarında C3A karma oksidi %

8~11 oranlarında değiştiğinden, bu tipleri sülfat
etkisindeki yapılarda kullanmak doğru değildir.
▪ Ülkemizde istek üzerine bazı fabrikalarda
sülfata dayanıklı çimentolar üretilmektedir.
▪ Sülfata dayanıklı çimentoların C3A karma oksit
oranı % 5’in altındadır.
▪ Özellikle sülfatlı zeminlerde ve sülfatlı suların
etkisinde kalacak yapılardaki betonlarda
kullanılması gerekmektedir.
52
Hidrofob Çimento

▪ Neme karşı dayanıklı olması amacıyla, klinkere

bir eleman olan stearik asidin eklenip
öğütülmesiyle elde edilir.
▪ Hidrofob (geçirimsiz) çimentolar suyla kolay
ıslanmadıklarından bu tip çimentolar kullanılarak
üretilen harç ve betonları daha uzun süre
karıştırmak gerekir.
▪ Su emmenin ve su geçirmenin azaltılması için
kullanılır.

53
Demir (Ferrari) Çimentosu

▪ Çimento üretiminde ilkel maddeler pişmeden önce

ıslak olarak öğütme sırasında farin içine yanmış
demir ilave edilir.

▪ Bu şekilde çimentodaki bütün alümin C4AF şeklinde

bağlanır ve sülfat dayanıklılığı artmış, rötresi
azalmış olur.

▪ İtalya’da Ferrari tarafından bulunmuştur.

54
Ekspansif (Genleşen) Çimento

▪ Portland çimentosu içine sülfoalüminat şeklinde

bir genişleten madde ve cüruf şeklinde bir
durdurucu madde katılarak üretilmektedir.

▪ Fransız Lossier icat etmiştir.

▪ Rötre istenmeyen veya genişleme istenen

yerlerde kullanılmaktadır.

▪ Fakat genişlemenin ne derece kontrollü olduğu

henüz iyi bilinmemektedir.

55
Sondaj Çimentosu

▪ Petrol sondajlarında, çelik boru ile kuyu cidarı

arasındaki boşluğun doldurulması veya boşluklu
tabakaların doldurulması için yapılacak çimento
enjeksiyonlarında kullanılan özel çimentodur.

▪ Bu çimento sıcaklık ve basınç altında

sertleşmeksizin en az 3 saat müddetle
pompalanmaya uygun olmalıdır.

▪ İçine sertleşmeyi geciktiriciler ve alüminin

tamamını bağlayacak Fe2O3 katılmıştır.

56
Çevresel Etkiler
▪ TS EN 197-1 ile birlikte paralel olarak
yürürlüğe giren TS EN 206-1 beton
standardında çeşitli çevre etkileri altında
kalacak betonların karışım sınır değerleri
sadece CEM I çimentoları için verilmiştir.
▪ TÇMB ve THBB uzmanlarınca TS EN
197-1’deki diğer çimento tipleri içinde Alman
ve Avusturya standartlarından yararlanılarak
“Ulusal Ek” tabloları önerilmiştir (Çizelge 9-10).
▪ Çevre etkilerinin alt sınıfları TS EN 206-1’de
tanımlanmıştır.
57
 Çevresel Etki Sınıfları I
Çizelge 9. Çeşitli Çevre Etkilerinde Kalacak Beton için Uygun Çimento
Tipleri

58
 Çevresel Etki Sınıfları II
Çizelge 10. Çeşitli Çevre Etkilerinde Kalacak Beton için Uygun Çimento Tipleri

59
Tüketici Beklentileri
▪ Beton üretim teknolojisindeki hızlı gelişmeler ve
hazır beton kullanımının hızla yükselmesi,
çimentoda kalite sürekliliğinin sağlanmasını zorunlu
kılan önemli faktörlerden biri olmuştur.
▪ Çimento kullanıcılarının kalite beklentilerindeki hızlı
değişim ve yükselen duyarlılık, çimento üreticilerini
müşteri odaklı olmaya zorlamaktadır.
▪ Çimento kullanıcıları, çimentoda sürdürülebilir
kalite beklentisi yanında özel kullanıma yönelik
çevresel etkilere duyarlı, durabilitesi yüksek ve
problem çözücü çimentoların üretimini istemektedir

60
 Tercihler
▪ Ülkemizde tüketicilerin beklentileri doğrultusunda
bir üst dayanım sınıfı çimento kullanımı
yaygınlaşmaktadır. Bunun nedenleri:

✔ Daha yüksek erken dayanım kazanma ve hızlı

beton üretimi isteği,
✔ Daha az çimento kullanımının getirdiği maliyet
avantajı,
✔ Mineral katkıların daha fazla kullanılma avantajı,
✔ Mühendislikte daha yüksek dayanım sınıflarına
geçilmesi,
✔ Prefabrikasyon üretiminin artmasıdır. 61
Türk Çimento Endüstrisi
▪ Türkiye çimento üretimi ve ihracatında Dünya’da
ve Avrupa’da önde gelmektedir.
▪ Avrupa’da 1. Dünya’da 5. sıradadır.
▪ Çimento fabrikalarımızın toplam klinker üretim
kapasitesi 42.5 milyon ton, çimento öğütme
kapasitesi 71 milyon tondur.
▪ Ülkemizde çimento üretiminde kalite kontrol
politikası ve çimento üreticilerinin bir çatı altında
toplanması amacıyla 1957 yılında Türkiye’nin en
köklü kuruluşlarından biri olan Türkiye Çimento
Müstahsilleri Birliği (TÇMB) kurulmuştur.
62
Bölgesel Kapasiteler
Çizelge 3. Kapasitelerin Bölgesel Dağılımı (2006 yılı TÇMB verileri)

Klinker Kapasitesi Çimento Kapasitesi

Bölge
(ton) (ton)
Marmara 12.112.183 19.277.628
Ege 5.943.144 8.088.660
Akdeniz 7.831.000 12.929.747
Karadeniz 4.631.800 8.573.160
İç Anadolu 6.489.667 12.233.038
Doğu Anadolu 1.641.500 2.782.840
G. Doğu Anadolu 3.908.900 6.768.143
TOPLAM 42.558.194 70.653.216

63
Dünyada Endüstri
▪ Avrupa ülkelerinde ekolojik ve ekonomik koşulların
etkisiyle katkılı çimentolar hızla CEM I tipi
çimentoların yerini almaktadır.
▪ CEM I ile aynı performansı sağlayan CEM II
çimentolar; hammadde ve yakıt kaynaklarının
kontrollü kullanımında, enerji tüketiminde ve CO2
emisyonunun sınırlanması kontrolünde önemli katkı
sağlamaktadır.
▪ Avrupa ülkelerinde CEM II’nin % 80’lere kadar
ulaşan kullanım oranı dikkat çekicidir.

64
Tüketim Talebi
▪ Avrupa ülkelerinde CEM I tipi çimentolar ağırlıklı
olarak 52.5 dayanım sınıfında kullanılmaktadır.
▪ 32.5 ve 42.5 dayanım sınıfı çimentolarda CEM I
çimentoların CEM II’ye dönüşüm süreci artarak
devam etmektedir.
▪ Avrupa’da CEM II 32.5 tipi çimento kullanımı
toplam tüketimin % 70’ine ulaşırken ülkemizde bu
oran % 55 seviyesinde kalmıştır.
▪ 32.5 dayanım sınıfında Avrupa’da ve Türkiye’de
çimento tüketimindeki talebin yıllara göre dağılımı
Şekil 3 ve 4’te görülmektedir.
65
Avrupa’da 32.5 Satışları

Şekil 3. Avrupa’da 32.5 Sınıfı Çimentoların Satış Dağılımı

66
Türkiye’de 32.5 Satışları

Şekil 4. Türkiye’de 32.5 Sınıfı Çimentoların Satış Dağılımı

67
Tüketim Talebi
▪ Şekil 5’te gösterilen 42.5 sınıfı çimentoların
Avrupa ülkelerindeki kullanımında CEM II sınıfına
doğru bir yönelmenin olduğu görülmektedir.
▪ 1990’ların başında % 100’ e yakın kullanılan CEM
I, 2000’li yılların başında % 35’lere düşmüştür.
▪ Türkiye’de 42.5 dayanım sınıfında % 85’lere
ulaşan kullanım oranı ile CEM I tipi çimentolarda
1999 yılından itibaren artış gözlenmiştir.
Ülkemizde 42.5 dayanım sınıfındaki çimentoların
kullanım oranları Şekil 6’da gösterilmiştir.

68
Avrupa’da 42.5 Satışları

Şekil 5. Avrupa’da 42.5 Sınıfı Çimentoların Satış Dağılımı

69
Türkiye’de 42.5 Satışları

Şekil 6. Türkiye’de 42.5 Sınıfı Çimentoların Satış Dağılımı

70
Türk Çimento Endüstrisi
▪ Çimentonun dayanım performansı ile birlikte
betondaki davranış özelikleri işlenebilirlik,
dayanıklılık, betonun görünüm kalitesi pazarın
beklentilerini karşılamalıdır.
▪ Taze betonun işlenebilirlik ve yerleştirme
özeliklerinin yüksek sıcaklıkta da uzun süre
korunması önemlidir.
▪ Prefabrik, hazır beton, ve beton yapı elemanları
gibi değişik sektörlerin çimento performansı ile
ilgili beklentileri şu şekilde özetlenebilir.

71
 Beton için istenen Betondaki çimento için
Tercih edilen çimento
koşullar istenen koşullar

•Uygun işlenebilirlik • CEM II tipi mineral

süresi •Geç priz başlangıcı katkılı çimento
Beton
Hazır

•İyi işlenebilirlik •Uygun erken dayanım (CEM II/A-LL 32.5 R)

•Priz alma sürecinde •Normal ısı gelişimi (CEM II/A-S 42.5 R)
düşük ısı gelişimi •Yüksek durabilitesi (CEM II/M)
•Yüksek durabilite

•Yüksek priz dayanımı •Yüksek erken dayanım

•Cüruf oranı yüksek
Elemanları
Beton Yapı

•Düşük renk kaybı •Düşürülmüş çiçeksime

•Yüksek erken dayanım potansiyeli olmayan Portland
•Çözücü tuzlarla •Donma-çözülmeye ve cüruflu çimento
donma-çözülmeye buz çözücü tuzlara (CEM II/B-S 52.5 R)
(CEM III/A 52.5 N)
karşı yüksek direnç karşı yüksek direnç

•Çok yüksek dayanım •Yüksek ve çok yüksek

Prekast Beton

•Çok yüksek erken

Elemanlar

•Erken kalıp sökme dayanımlı Portland

dayanım
•Hızlı öngerme çimentosu
•Yüksek son dayanım
•İyi işlenebilirlik (CEM I 42.5 R)
•Yüksek durabilite
•İyi beton yüzeyi (CEM I 52.5 R)
potansiyeli
•Yüksek durabilite
45
Beton Teknolojisinde Yenilikler
▪ Günümüz koşullarında hızlı ve kaliteli inşaat yapımı
önem kazanmıştır. Bu beklentiler karşısında beton
teknolojisi de kendini geliştirmektedir.
▪ Günümüzde betonda gelinen en önemli nokta
kendiliğinden yerleşen beton ve reaktif pudra
betonlarıdır.
▪ Özellikle hızlı yerleştirmenin istendiği durumlarda
kendiliğinden yerleşen betonlar büyük avantaj
sağlamaktadır. Betonun yerleştirilmesi sırasında
homojenliğin sağlanması büyük önem taşımaktadır.

46
Kendinden Yerleşen Beton
Akışkan Beton Kusursuz
Kıvamı Beton Yüzeyi

Mükemmel Sertleşmiş
İşlenebilirlik Beton Yüzeyi

Şekil 7. Kendiliğinden Yerleşen Beton Uygulaması

47
Reaktif Pudra Betonu
▪ Reaktif Pudra Betonu (RPB) Ultra Yüksek Dayanımlı
beton sınıfına giren çelik liflerle güçlendirilmiş bir yapı
malzemesidir.
▪ RPB’nin en belirgin olumlu özellikleri homojen yapısı,
düşük porozitesi ve mikro yapısıdır.
▪ 800 MPa basınç dayanımı ile betonarme çeliğinden
yaklaşık 2 kat daha yüksek dayanım verebilmektedir.
▪ RPB’nin içyapısı daha sıkı tane düzenine sahip olup,
mikroyapısı yüksek dayanımlı betona göre daha güçlü
çimentolu hidrate ürünler ile güçlendirilmiştir.
▪ Pahalı bir beton olan RPB donatısız yapı elemanı
üretiminde, sığınak kalkanı olarak ve ülkemizde bazı
altyapı elemanı üretimlerinde kullanılmaktadır. 48
Reaktif Pudra Betonu

60 m açıklığında
RPB Quebec
Köprüsü

RPB Mazgal RPB Rögar Kapağı RPB Yer

Kapağı Kaplaması

Şekil 8. RPB ile Üretilen Köprü ve Altyapı Elemanları

49
Sonuç ve Öneriler
▪ Beton ve betonarme yapılarda dayanıklılık son on
yılda önemli bir kriter durumuna gelmiştir.
▪ Yeni beton standartları TS EN 206-1 yapıda
dayanıklılığı ön plana çıkaran çevresel etkilere
bağlı beton kalitesi seçimini öngören özellik
taşımaktadır.
▪ Katkılı çimentolarla üretilen betonların
dayanıklılığının iyi olduğu dünyada yapılan bilimsel
çalışmalar ile de desteklenmektedir.
▪ Sonuç olarak katkılı çimento kullanımıyla elde
edilecek kazanımlar yadsınamaz düzeydedir.
50
Sonuç ve Öneriler
▪ Avrupa ülkelerinde kullanılan çimento tipleri
dikkate alındığında CEM II/A-LL ve CEM II/A-S
çimentoların yüksek pazar payına sahip olduğu
görülmektedir.
▪ Klinker oranının düşürülmesine rağmen CEM II ve
CEM III tipi çimentoların CEM I tipi çimentolarla
aynı performansı gösterdiği görülmektedir.
▪ Ayrıca ileri yaşlarda çimentodaki mineral katkının
Ca(OH)2’yi bağlıyarak dayanıma katkıda bulunacağı
ve betonun son dayanımının istenenden fazla
olacağı dikkate alınmalıdır.
52
Sonuç ve Öneriler
Düşük CO2 Emisyonu ve
Çevreci Çimento Üretimi

Katkılı Kontrollü Priz ve Kıvam

Çimento

Kalıcı ve Uzun Ömürlü

Yapılar

53
TeŞeKkÜrLeR

54