YAPI MALZEMES II DERS ZET 1.

BALAYICI MADDELER Yal kire, Al ve imento balayc maddelerin en nemlileridir Genelde sv haldedirler ancak HClu gibi sv kvamda onlar da vardr. En eski balayc madde kiretir. Bu malzemelere su eklenince plastik bir hamur elde edilir. Belirli bir sre sonra hamur prizleir; yani katlar. Bu hal deiimi fizikokimyasal bir olaydr. Priz yapma bakmndan balayc maddeler iki gruba ayrlr: Hidrolik balayclar (rnek: imento), Hava balayclar (rnek: yal kire) imentodan nce balayc maddeler olarak toprak, toprak-kireta karmlar, kire, al, doal puzolanlar kullanlmtr. 1.1 Puzolanlar inde koloidal elemanlar ve aktif silis ierir. Tek balarna balayc zellikleri yoktur. Kire veya imento ile kartrlnca balayc zellik kazanr. Yani reaksiyon iin Kalsiyum Hidroksit gerekir. Kirele birleince Kalsiyum Silikat tuzuna dnr. SiO2 ve az miktarda Al2O3 ierir. Doal puzolanlar: volkanik tf, tras ve pomza talardr. Yapay puzolanlar: Pimi kil, eyller, uucu kl, yksek frn crufu, silika duman ve pirin kabuu kl, Silis / Alumin (asit karakterli) + Kire (baz karakterli) olduundan Puzolanik reaksiyon Asit Baz reaksiyonudur. Puzolanlarn i iin uygunluu: Puzolanik Aktivite Deneyi, Aktif Silis Oran, Cams Faz Oran (Kristal yap azsa reaksiyona girme yetenei artar. zgl Yzey Alan (yani incelik) ile belirlenir. 1.1.1. Puzolanik Aktivite Deneyi Bir imento hamuru hazrlanr. ine katlan imentonun %20si kadar deney puzolan konur. Yaylma deneyi yaplr. +%5ten daha fazla yaylmamas istenir. Bu hamura 7. ve 28. gnlerde basn deneyi yaplr. Eer basn dayanm deerleri, kontrol karm dayanmnn %75ini salarsa bu malzeme PUZOLANdr.

1.1.2. Yapay Puzolanlar Pimi Kil: Puzolan oluturmak amacyla 6000C 9000C arasnda stlr. Elde edilen madde imento inceliinde tldkten sonra imentoya kartrlarak kullanlr. Maliyet oktur, uygulanmaz. Uucu Kl: Termik santrallerde toz halindeki kmrn yanmasndan sonra baca filtrelerinde tutulan malzemedir. Linyit kkenli kllerde CaO miktar yksektir; C tipi (kalkersi) uucu kl denir. Takmr kkenli kllerde SiO2 miktar yksektir; F tipi (silisli) uucu kl denir. o imento katk maddesi o Gaz betonu yapmnda o Hafif yap elemanlar yapmnda o Enjeksiyon betonu yapmnda kullanlr. o Normal betonda belli oranda kum yerine o Hafif agregal beton yapmnda o Tula ve yol yapmnda

 Yksek Frn Crufu: Demir cevherinden demir alndktan sonra geriye kalan maddedir. inde Silis, Almin ve Kire bulunur. ine az miktarda balayc madde katlrsa imento yapsna benzer. Hzl soumaya tabi tutulmazsa Puzolanik zellii kaybolur. Silika Duman: Saf kuvartzn kmrle redklenmesi sonucu elde edilen yan rne denir. Yksek oranda amorf silis ierir. Yksek dayanml betonlarn yapmnda kullanlr. ok incedir. Sper akkanlatrc katk maddesiyle kullanldnda betonun mekanik zellii nemli lde ykseltmektedir. 1.2. 1.2.1 1.3. Kire Hammaddesi kalker, kiretadr; ancak %30a kadar MgCO3 ieren kireta da (dolomit) kullanlr. Az miktarda SiO2, Al2O3 ve FeO3 da bulunabilir. Kalsinasyon: Kalkerin tlerek 9000Clik dner frnlarda piirilmesidir. CaCO3 + 9000C CaO + CO2 al Kireci: Yaklma ilemi odun kmrle yapldnda denir Kirecin sndrlmesi: CaO + H2O Ca(OH)2 + 4000C Fabrikalarda elde edilen snm kirece Hidrate Kire denir. Karbonatlama: Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H20 Kire fazla su ile sndrlrse Yal Kire olarak adlandrlr. Kire tamamen sndrlmezse olay yapda tamamlanr ve kirecin kullanld yerlerde kusurlar oluur. Kire antiye kire havuzunda en az 15 gn su iinde bekletilmelidir. Kire harlara plastiste ve ilenebilirlik kazandrmak iin eklenir. Melez Har: 1-2 ksm Kire + 5-6 ksm Kum Tayc elemanlarn retiminde mekanik dayanmlar zayf olduundan kullanlmamaldr. Kireli kaln har svas yaplmamaldr. Havadaki CO2yi alamaz orta ksm plastik kalr. Su ile eridiinden su ile temas edecek yaplarda kullanlmamaldr. Plastik zellikleri fazla olduundan duvar svalar iin idealdir. Su Kireci inde %10 - %25 kil ieren kalkerin piirilmesi ile elde edilir. Piirme sonunda, kalkerin ayrmas ile oluan kire, kilin iinde bulunan silis ve alminle birleir. Ufak paralar halinde bulunan kire tme yerinde su ile sndrlerek ince toz haline getirilir. 2CaO.SiO2 ierdiinden suda da katlaabilir; su yaplarnda kullanlabilir Mekanik dayanm yal kirece nazaran ok fazladr. Al Al CaSO4n znen ve znmeyen trlerinin karmndan oluur. Hidrolik balaycdr. Su etkisiyle donar. ekme dayanmn arttrmak amacyla iine lifli malzemeler katlabilir. Jips veya al tann tldkten sonra uygun scakla stlarak ksmi dehidratasyon ilemine uratlp, tlmesi ile elde edilir. 2CaSO4.H2O + (110-1300C) CaSO4.1/2H2O +1.5 H2O Scaklk 175 2050C stne karsa tm suyunu kaybedip anhidrit hale gelir. Toz balayc deildir. Priz yapmaz. En nemli zellii hidratasyonudur. Hidratasyon: Scakln etkisiyle hidratasyon suyunu yitiren al su ile birleerek donar. Gerektiinden fazla su kullanmak iyi deildir. Hidratasyona katlmayan fazla su alnn iine dalr, kalan su buharlap gzenekli bir ktle oluturur. Gerekli su alnn cinsine gre deiir Su miktar azsa al abuk donar. Geciktirici: eker, Boraks gibi viskozitesi fazla mad. katlr. Al + Tutkall su Stukko: Kurak iklimler iin uygun sert yap malz. oluur. Basn dayanm 7-14 MPadr. ncelii, su miktar, dolgu ve yabanc madde varl etkiler.

 1.4.

Yangna kar dayankldr. Anhidrit CaSO4 + 6000C + %1 K2SO4 (ap / jelatin) Keenes Cement: Sert kaplama malz. Alpan karma suyuna HO2 veya CaCl2 eklenerek gzenekli yap oluturulursa yaltm arttrr. Fosfojips: Yapay aldr. Gbre fabrikalarnn atklarndan elde edilir. Trkiyede doal al fazla miktarda bulunduundan kullanlmaz. Deslfojips: Yapay aldr. Termik santral bacalarnn ykanmas srasnda aa kar. imento retimi lk maddeler: Kalker + Kil. Kalkerli malz. olarak: Kalker - Marn Killi malz. olarak bol silisli kil - marn - ist kullanlr. Yksek scaklkta kalkerin ayrmas sonucunda CaO, kilin ayrmas sonucunda silis, almin ve demir oksit oluur. Bunlar yksek scaklkta yine birleerek silikat ve alminatlar oluturur. 1 ton Portland imentosu iin 1.6 ton hammadde kullanlr. Bunun yaklak %80ni kalkerdir. Kalker arlnn %44n oluturan CO2yi kaybeder. Karm iin ya ve kuru olmak zere iki yntem kullanlr. Ya Yntem: Kil havuza gnderilir su iinde dalmas salanr. Sonra krmata halindeki kalkerle slak olarak deirmende tlr. Tekrar havuza aktarlp kartrlr. stenen bileim salannca karm frna gnderilmek zere sulu kvamda depolanr. Maliyeti yksektir. Kuru Yntem: Kalker ve kil tlr. Saptanan miktarda kartrlr. Kartrma basnl hava kullanarak yaplr. Karmda %10 12 su bulunur. Farinler (=Karm) ya yntemde 80-100m uzunluundaki, kuru yntemde 40-50m uzunluundaki dner frnlarda piirilir. Frnlarn ap 2-4m. Devirleri 20-60 d/saat. Eimleri %3-7dir. elik frnlarn i yzeyi ate tulas ile kapldr. Fuel-Oil, kmr, doalgaz yakar. Klinkerlerin hzl soumas iin soutuculara gnderilir. Klinkerlerin balayclk kazanmas iin ok ince tlmesi gerekir. imentonun priz sresini ayarlamak iin %3-6 alta eklenir. Bu prizin gecikletirir. imentonun kullanlmas iin en fazla 750C olmas gerekir. imento 4 aydan fazla bekletilmemelidir. Ortamdan nem alp basn kaybna urarlar. ki yl beklemi imento dayanmnn %60n kaybeder. lkel malzeme frna gelinceye kadar: 1. Malzeme iindeki su buharlar. (1000C) 2. Kildeki bileim suyu ayrr. (5000C) 3. Kalsiyum Karbonatn ayrm (9000C) 4. Kirele silisin bileimi (12000C) Bu olaylar sonucu imentoyu oluturan elemanlar frnda birbirleriyle birleir. Silisin Kirele birlemesi sonucu 4 eit kalsiyum silikat tuzu oluur: C3S: imentonun prizini abuklatrr. lk hzl dayanm kazandrr. Fazla kire ortaya karr. Kire su iinde znr ve yeri boalr dayanmn drr. Su yaplarnda kullanlmaz. Kimyasal etkilere kar dayankl deildir. Kuvvetli balaycdr. C2S: imentonun yava sertleip bir haftadan sonra dayanm kazanmasn salar. Kimyasal etkilere kar dayankldr. C3A5: imentonun yava fakat srekli dayanm kazanmasn salar. C5A3: Priz olayna katks vardr. C3A: Su ile kuvvetli reaksiyona girer. Fazla s aa karr. Ktle betonlarnda suyu buharlatrp hidratasyona zarar verebilir. ok hzl dayanm kazandrr. Hzl priz yapar. C3Al imentolar slfatl zeminler iin uygun deildir. C3A (< %5) hidratlanca etrenjit oluur. Kimyasal etkilere kar dayankszdr. Balayclk zellii dktr. C4AF: Dner frnda klinkerleme scakln drr. imentoya fazla dayanm kazandrmaz. Balayclk zellii dktr. Fazla s aa karr. Kimyasal etkilere kar dayankldr.

 Tobermorit (Kalsiyum Silikat Hidrate jeli) Sudan uzak tutulmaldr. Kireci da vurur. Etrenjit C3A + Al Hacim bymesine (200 kat) yol aar. Betonu patlatr. 1.4.1. Portland imentolar Hidrolik balaycdr. Priz yapar. imento + Su + Kum imento Harc Standartlarda imentonun bileiminde MgO %5ten SO3 %3den Erimez kalnt %1den Yabanc Maddeler %1den fazla olamaz. Kzdrma kayb %4 gememelidir. A/F 0.64 iin Bogue Formlleri ile imento karma oksit bileenleri hesaplanabilir. Trasl imentolarda bu forml kullanlmaz.

1.4.2. imentolarn ncelii Blane aletiyle llr. zgl alan yntemine dayanr. 74 mikron boyutlu elekten eleyerek bu aptan kk tanelerin miktar hesaplanmaktadr. imentonun hidratasyonunda ve balayclk zelliini etkiler. Beton dayanmn arttrr. imento hidratasyonu dtan ie doru geliir. 90 gnde %95 orannda alr. imentonun zgl arl 3.10-3.15 dolaylarndadr. Trasl imentolarda 2.9a der. 1.4.3. imentolarn Prizi Normal Portland imentolarnda prizin 1 10 saatte arasnda tamamlanmas istenir. Priz zelliine gre imentolarn kullanm yeri farkldr. Su kaaklar iin imentolarn 8-15 dak. priz yapmas istenir. Scaklk arttka priz sresi ksalr. Balayc madde hamurunda fazla su kullanmak priz sresini arttrr. Bekletilmi imentolarda priz ge balar. %2 CaCl2 prizi abuklatrr. Fazlas donat paslanmasna ve beton bzlmesine yol aar. Prizi geciktirmek iin %2-4 orannda al kullanlr. Yalanc Priz: Scak klinker kullanldnda katlan altann bir ksmnn alya dnmesi imentolarn priz sresi vicad inesi ile saptanr.imento hamuru hazrlanp standart kaba konur. Vicad inesi belirli ykseklikten drlr, batma miktar llr. Belirli zaman aralklarnda tekrarlanr. ne ucunun 3-5mm uzaklkta olmas halinde priz balar ve ine 1mm batncaya kadar priz srer. 1.4.4. imentonun Mekanik Dayanm Testleri imento hamuruna uygulanr. (1 ksm imento, 3 ksm kum ve 0.5 ksm su) imento hamurunda standart kum Ottowa yada Rilem kumu kullanlr. imento kalitesinin belirlemede 7. ve 28. gnlerde yaplan basn deneyi baz alnr. Hidratasyon olayn etkileyen tm faktrler imento dayanmn etkiler. Hidratasyon olayyla imentonun zamana bal dayanm kazanmas doru orantldr. 500 gne kadar uygun sonular veren denklem : f = a + b*lnt a ve b sabitleri deneylerle saptanr. Beton dkm -5oC ile 35-40oC arasnda yaplmaldr. -5oCnin altnda betonun ierdii su donarak hacim genlemesi oluur. inde C3A ve C3S gibi hzl hidratasyon yapamayan imentolar dayanm bakmndan scaklk dmesinden ok etkilenirler. Havann rutubetinin dkl ve rzgarl havalarda betondaki su buharlaabilir. Scak ve kuru hava beton dkm iin uygun deildir. nlem alnmad taktirde dayanm der, rtre oluur. Dayanm artn hzlandrmak iin, o Prizi abuklatran katk maddeleri kullanmak, o Buhar banyosu yaptrmak. (1atm basn 65-85oC sc. yada yksek basnta 200oC)

Rtre tamamen imentonun neden olduu olaydr. Suyun fazlalna, imentonun cinsine ve hidratasyon ssna baldr. Termik Rtre: Byk ktle betonlarnda i scaklk ykselir, d ksm sour ve bzlr. Byk ktle ise d ksmn bzlmesini nler ve beton atlar. Bu olaya hidratasyon ssnn yol aar. imentonun i ve d tesirlerden etkilenmesine Kimyasal Dayankll denir. Asitler, Slfatlar, Baz iyonlar ve Asitli karbonik sularn betonu olumsuz etkiler. imento iindeki snmemi kire, magnezi ve SO3 betonun hacim sabitliini bozar. Su ile reaksiyona girerek hacim artmasna neden olur. Cl- iyonu donatnn paslanmasna neden olacandan %0.1den fazla olmamas istenir. Snmemi kire ve magnezi Le Chatelier deneyi ile anlalr.Le Chatelier Halkas cam stne konur. Har ile doldurulur ve yzeyi dzeltilip cam ile kapatlr. zerine arlk konur. nenin iki ucu aras uzakl llr. 24 saat kalp su iinde tutulur. Uzaklk tekrar llr. Aradaki fark CaO varln gsterir. Sonra 4 saat kaynar su iinde kalan kalptaki ine ular aras uzaklk MgO varln gsterir. llen uzaklklar srasyla a,b,c olmak zere : b-a 4mm ve c-a 10mm olmas istenir. zel imentolar Cruflu imentolar. Genel olarak %12-18 A, %26-34 S, %42-48 C ierir az oranda baka bileiklerde bulunabilir. Kil yerine, Agrega yerine, balayc madde ile kartrlarak kullanlr. C3A olumadndan Slfata (Kimyasal etkilere) dayankldr. Bartn ve skenderun imento Fabrikalarnda retilir Souk havada kullanlmaya elverili deildir. Hidratasyon slar dktr (ktle betonu iin uygun), yava ilerler, uzun sre kr gerektirir, kurak iklimlerde kullanlmaz. Maliyeti dktr. Geirimsiz beton yapmna uygundur. Alminli imentolar: Genelde %40-45 A, %35-42 C, %5-15 F ve %4-10 S ierir. Karma oksitleri CA ve C2Sdir. Mekanik dayanmlar ok fazladr (1 gnlk dayanm = 8 aylk Portland imentosu). Yksek sc. dayankldr. Hidratasyon ss ok yksektir, ok fazla su gerektirir. imento asit karakterli olup asitlerden zarar grmez. Baka balaycyla birletirilirse z. yitirir. Tnel barajlarda su szntsnda kullanlr. Uucu Kl imentolar: imentoya %10-30 aras katlr. stenen mekanik zellikleri saland taktirde slfata dayankllk, geirimsizlik, dk hidratasyon ss salar. Katkl ve Trasl imentolar: Klinker + Puzolan + Al ile tlmesiyle oluur. Her tras imentoya katlmaz. Klerde en ok %19 Tlerde %40 tras bulunur. evre kirlilii azdr. yi kohezyon zellii vardr. Hidratasyon ss dktr. Uzun sreli dayanm art gsterir. Zararl ortamlara dayankldr. yi bakm gerektirir. lk dayanm dktr. Souk blgelerde dikkatli kullanm gerektirir. ok ince trasla tlm imentolarda erken rtre fazladr. Byk ktleli yaplar, temel inaatlar, yap eleman retimi iin uygun yksek dayanm gerektiren yaplar iin uygun deildir. Beyaz imento: Mimari amal kullanlr. Hammaddesi kaolen, mermer tozu ve imentodur. Mekanik dayanmlarnn P 32.5 ile ayn olmas istenir. Renkli imento: Beyaz imentoya %1-5 metal oksit ilavesiyle elde edilir. Har imentosu: %60a kadar Puzolan ieren tamir amal zel balaycdr. 7. ve 28. gn basn dayanmnn 10-16 MPa olmas istenir. Sper Slfat imentosu: %65 yksek frn crufu ierir. Anhidrit al ve %5 P Klinkeri var. Hidratasyon ss dktr. Deniz yaplar, temeller, kanalizasyon, ktle betonu iin uygundur. Erken Dayanm Yksek imentolar: ok ince tlmlerdir. Hzl dayanm gerektiren yerlerde kullanlr. 2 ve 7 gnlk dayanmlar 30-40 MPadr. 28. gn dayanm 52.5 MPadr. Slfata Dayankl imento: C3A oran %5ten kktr. Slfatl su ieren zeminler iin en dayankl imentodur. Hidrofob imentolar: Rutubete kar dayanm iin Klinkere hidrofob bir eleman (stearik asit) eklenip tlmesi ile elde edilir. Rtresiz imentolar (Grout): lerinde bir miktar Al tozu vardr. lerinde jips, kire alminat tr katklar vardr. Hidratasyonda genileyip rtreyi karlar.

1.5.

2. AGREGALAR Beton hacminin %60-80ini oluturur. Karayollarnn ana malzemesidir. stenen zel koullarla birlikte sert, temiz, yksek dayanml ve kim. etkilere dayankl olmal. Aderans: imento hamuru ile agrega arasndaki fiziksel ve mekanik balant. Tvenan: Kum ve akln bir arada bulunduu malzemeye denir. Betonda agrega kullanm bzlmeyi azaltr, betonun evre koullarna dayanklln arttrr. Betonun yklere kar dayanmn salar. Beton maliyetini drr. Doal agregalardan akl ve kum, derelerden, eski dere yataklarndan oluan ocaklardan denizlerden ve llerden karlanr. Yapay agrega da retilebilir. En iyi malzeme derelerden elde edilir. Ocak malzemelerinde kil oran yksektir. Deniz kumu temiz ve homojen olmasna karn tuz bulundurduundan kullanlmamaldr. Tuzlu kum kullanlrsa yapnn nemli olmasna yol aar. Deniz kumunda organik artklar da bulunabilir. Agregann yerlemesini zorlatrr. l ve ova kumlar ince tanelerden olutuundan genelde uygun deildir. Doal agrega olan akllar yuvarlak ekillidir. Byk doal talarn konkasrle paralanmas sonucu elde edilen krma tatr. Konkasr eneleri ayarlanarak istenilen boyutta agrega yaplr. Yaplarda kullanlmas tavsiye edilmez. Doal agregalarn dnda, zellikle hafif beton retiminde kullanlan yapay agregalar vardr. Krma kumlar tane dalmnn dzgn olmas ve temiz olmas durumunda keli yzeyleri nedeniyle imento harcna iyi balanabilmektedir. Bir agrega rneinin granlometrik bileimi elek analizi sonucu saptanr. Dairesel delikli eleklerin daha gereki sonular verdii sylense de yapm kolayl nedeniyle rgl kare delikli eleklerin kullanm yaygndr. 2.1. Granlometri Deney ince agregada en az 1kg, iri agregada en az 3kg numune zerinde yaplr. Az miktardaki numunenin byk agrega ynlarn temsil etmesine dikkat edilmeli. Denek agrega ynnn alt ve st ksmlarndan alnmaz. st ksmn 5-10cm altndan alnr. Denek agregann deiik yerlerinden sondalanarak alnr. Biriktirilir. Drde ayrlp karlkl iki paras alnr. Kalan malzeme kartrlr tekrar silindir ekline sokulur sonra karlkl iki dilimi atlr. Buna eyrekleme denir ve deney iin gereken miktara kadar bu ilem tekrar edilir. Kalan rnek laboratuara geirimsiz torba iinde gtrlr. Etvde kurutulur. Elekte elenir. Hassas terazide tartlr. Granlometri erisi izilir. Eer granlometri erisinde yatay izgi varsa bu o aralkta dane yok anlamna gelir. Kesikli granlometri denir. Doal deildir. Erinin yatay eksene yaklamas durumunda ise iri agrega fazladr. ok fazla iri agrega iere ieren betonlarn ilenmesi zordur. Kumda ar iri tanelerin varl ayrm yapma olasln arttrr. Perdahlamay zorlatrr. Kolay beton elde edebilmek iin agrega iinde 0.02mmden kk tanelerin olmas gerekir. Tane dalmn en fazla tutulan ve en fazla skl salayan Fuller bantsdr. yi bir tane dalmna karmn beton iindeki performans gzlenerek karar verilir. Agrega bileiminin dier karakteristii incelik modldr. Elek zerinde kalan kmlatif malzeme yzdelerinin yze blmdr.

 2.2.1 2.3.

Agregalarn imentoya yapmas iin yzeylerinin ince su tabakas ile slanmas gerekir. Islanma suyu beton sertletikten sonra buharlatndan agrega granlometrisinin ince olmamas gerekir. Boluklar betonun dayanmn drr. Islatma suyunu en alt dzeyde tutmak gerekir. Tamamen kuru Taneler: Agregada hi su bulunmaz. Agregann etvde kurutulmas gibidir. Kuru Yzeyli Doygun Taneler: Yzeyi kuru iin boluklarn bir ksm suyla doludur Kuru yzeyli Doygun Taneler: Agregalarn yzeyi kuru, i boluklar su ile doludur. DEAL Islak Taneler: Tm boluklar ve yzey su ile kapldr. Agrega zerindeki yeterli kalnlktaki su tabakas oluturmak iin BOLOMEY forml hesap. Bolomey forml 0.2mmden kk taneler iin kullanlmaz. imento ve agrega iin gerekli su yzdesi arlnn %23 olarak kabul edilir. nce malzeme %si arttka slatma suyu miktar artar. Keli taneli karmlar, yuvarlak taneli karmlara kyasla daha fazla slatma suyu gerektirir. ri agregada slatma suyu toplam arlnn %1-2si kumlarda, %5-9u TSlarnda agrega ynn slatmak iin gerekli su miktar S=(10-k)dr. Betona katlacak su miktar hesaplanrken agregadaki su miktar kartlmaldr. Kumda rutubet hacim genilemesi yaratr. Kumda %5 rutubet varsa hacmi %30 artm demektir. Kumdaki su nedeniyle kartrma suyu azaltlmazsa beton dayanm der. Agregalarn miktar hacim yerine arlk cinsinden hesaplanr. Betonda saknca ortadan kalkar. Agregalarn Niteliksel zellikleri Porozitenin kk olmas tanelerinin dayanmnn arttn gsterir. Tanelerin kuru yzey doygun durumda olup olmadklarn anlamak iin standart kesik koni kullanlr. Kurutma ileminde koni kumla doldurulur. Koni kaldrlrken hemen dalyorsa ok kuru, dalr gibiyse kuru yzey doygun, hi bozulmuyorsa slaktr. Agregalarn BHAlklar: granlometriye, kusurlu madde yzdesine, yerletirme ekline, agregann zgl arlna, kumun su ieriine baldr. Granlometri dzgn, kuru, kusurlu maddesi az, sktrlm ve zgl arl fazla olan agregalarn birim arlklar farkl olur. Tvenan malzemenin BHA=1,35-1,50 kg/ltdir. zgl arlk, agregann arlnn, gerek edeer su hacminin arlna orandr. zgl arlnn saptanmasndaki zorluk, gerek boluksuz kat hacmin bulunmasdr. Agregalarn zgl arl 2,4-2,8 arasndadr. Agregann iindeki katlarn gerek hacminin toplam hacme oranna kompasite denir. Kompasitenin normal betonda en fazla olmas gerekir. Dk kompasiteli agrega ile retilen betonun kompasitesini ve dayanm dk olur. Beton boluklu olup fazla imento gerektireceinden beton maliyeti ykselir. Kompasitesi dk agregada kusurlu tane yzdesi fazladr. Agrega ile imento hamuru arasndaki termik genleme katsays ok farklysa betonda parazit gerilmeler doar. Aderans zayflar. Byk ktleli betonlarda beton yzeyi ve i ksmlar arasndaki scaklk farklar nedeniyle oluan genlemeler i gerilmeyi arttrr. Agregann zgl s deeri scak ve souk koullarda beton retiminde scakl kontrol edebilmek iin gerekli hesaplarda kullanlr. Termik iletkenlik katsays izolasyon amal betonlar iin nemlidir.

Tanelerin ekil ve Biimleri En uygun agrega kre veya kp ekline yaklaanlardr. Yass uzun taneler kusurlu tanelerdir. Bunlarn boylar enlerinin 3 katdr. Toplam agrega miktarnn %15ini gememelidir. Bu tip agregalar kompasiteyi drr, betonun ilenebilme yeteneini drr. Tanelerin przll imentoyla agregann aderansn arttrr. Agrega rnei Yzeyi

Volkanik Cam, vitrifiye cruf akl, mermer Kumta Bazalt, kireta Granit, Gabro, Gnays Pomza, Cruf, Klinker

Cams Przsz Granler Sert, przl Kristalli Boluklu,przl

2.4.

Agregalarn Donmaya Kar Dayanm Betonun donma srasnda paralanmasnda en ok agregalar rol oynar. Krmata agregalarn su emme oran %0.5den az ve basn dayanm 150MPadan byk ise bu agregalar dona dayankldr. Don etkisi: rnee Na2SO4 veya MgSO4 erii emdirilir, sonra kurutulur. Kuruma srasnda kristalleme olur. Bu ilem 5 defa tekrarlanr. Na2SO4 eriyii iinde belirli koullarda, belirli bir sre tutulan agrega tanelerinin eleme sonucu paralanp ayrlan tane yzeyleri tm malzemenin kum iin %15, akl iin %18ini amamaldr. MgSO4 eriyii iin ayn deerler kum %22, aklda %27dir. Alman standartlarnda bu deney su ile yaplr. Su emdirilen agrega rnekleri dondurulur. zme ise suda gerekleir. Donma havada yaplrsa 20 defa, suda gerekletirilirse 10 defa yaplr. Su iinde donma, agrega boluktaki su kaamayacandan daha iddetlidir. Bu deney sonucunda agregada paralanma %4n altnda kalmaldr. Agregann Mekanik zellikleri Agregalarn basn dayanm 100MPadan yksek olmaldr. Ortalama basn dayanm 200 MPa dolaylarndadr. Yol agregalarnda max. anma %30; yap agregalarnda %50dir. (500 devir) Darbe ve andrma deneyi Los Angeles Deneyidir. ngiliz standartlarnda ufalanma deneyi yaplr. Belirli aptaki agrega elik silindir kapta preslenir. Ufalanmaya yol aan basn kuvveti agregann ufalanmaya kar dayanmn verir. Bu kuvvetin anmaya kar dayanm betonlarda 10 ton, normal betonlarda 5 tonu amaldr.

2.5.

2.6.

Zararl Maddeler ve Taneler Zararl maddeler betonu paralar yada aderansa olumsuz etkiler. eker vb. prizi gecikletirir. Nitrat tuzlar betondaki donaty paslandrr. Agregadaki Organik Madde Bulunmas imento Prizi ve sertlemesi zerinde olumsuz etkisi vardr. Organik maddeler hidrofob olmas kristal oluumunu etkiler. Betonun renk deiimine neden olur. Beton yzeyinde patlamalar olabilir. Organik madde varl renklendirme deneyi ile anlalr. 1lt. suya 30gr. NaOH eklenir. Renk deiimi olur: Eriyik Rengi Organik Madde Agregann Kullanm Renksiz Hafif Sar Hi yada az Kaliteli beton retiminde Safran Sars Az Normal ilerde Krmz Var nemsiz lerde Kahverengi ok var Kullanlmaz Agregalarda Kil Silt Bulunmas

2.7.

2.8.

Agrega tanelerine yapan kil, silt gibi koloidal yapl tanelerin fazla bulunmas: Yourma suyunun miktarn arttrr. Hacim deiikliklerine yol aar. Hidratasyonu geciktirir. Rtreyi arttrr. Kil ve silt orannn az miktarlar beton ilenebilirlii ve su geirmezliini arttrr. Deney: rnek alnp kurutulup tartlr (P0). Kum belirli bir hacimdeki kaba konur ve zerini kaplayacak ekilde su dklr. Kap 15 saniye bu ekilde sarslr. stnde su dklp doldurulur ta ki su berraklancaya kadar. Sonra kaptaki kum etvde kurutulur ve tartlr (P1). (P0- P1)/ P0 iindeki kil silt orann verir.

2.9.

Slfatn Varl SO3 miktar arttka %1den fazla olmamasna dikkat edilmemelidir.

2.10. Agrega Alkali Reaksiyon Oluturan Maddeler Alkali oksitler, aktif silis ieren agregalarla reaksiyona girip zamanla byyen silikat jeli oluturur. Na, K, Ca ierir. Betonun hacim sabitliini bozar, a eklinde atlaklar oluur. imentodaki alkali oksit oran kullanlan kilin kimyasal yapsna baldr. imentodaki alkali oksit oran (Na2O + 0.685 K2O) %0.6dan byk ve agrega aktif silis bulundurursa olay meydana gelebilir. Aktif Silis eren Agregalar: Volkanik Cam, Riyolit, Andezit, Dazit ve tfleridir. Dolomit ve kalker karm talarda hacim genlemesi olayna rastlanr ancak bunun alkaliagrega reaktifliiyle ilgisi yoktur. MgCO3 su etkisiyle Mg(OH)2ye dnr ve suyun ta iersine girmesini salar. Tan iindeki kil damaryla temas edince ier ve agregay patlatr. 2.11 elie Zarar Veren Maddeler Nitrat ve halojenrler bulunmamaldr. Korozyona yol amayacak klorid ierii ngiliz Standartlarnda %0.4tr. Amerikan Standartlarnda yaplarda %0.15, prefabrikte %0.06, nem etkisinde kalmayacak yaplarda %1 dier yaplarda %0.3tr. Trkiye artnamesinde klorid snr %0.1dir. Agregada klorid ierii agrega ktlesinin %0.05ini amamal 2.12 Agrega Islah ve Depolanmas Ar Ortamda Ayrtrma: Zararl hafif maddeler ar bir sv ortamdan geirilerek ayklanr. Svda yzen maddeler toplanr. Su iinde Titreim: Hafif maddelerin yzeye kmas salanr. En st tabaka alnr. Aknt Yntemi ile Ykama: Hzl bir su aknts ile yzebile hafif maddeler uzaklatrlr. Krma: nce agrega bulunabilecek zayf, krlgan ve kusurlu taneler konkasrlerle krlr. Agrega gruplar kartrlmamaldr ve kirlenmemelidir. Agregadaki suyun drenajn salayabilecek nlemler alnmaldr. 2.13 Agregalarn Jeolojik zellikleri Beton agregas olarak deerlendirecek kayalarn u zellikleri sakncal olabilir: Dayanm dk kayalar, su etkisinde hacim deiiklii yapanlar, betonda slfat etkisi yapanlar, imento ile alkali-agrega reaksiyonu yapanlar, deiik kimyasal reaksiyon yapanlar. Geometrik forma sahip minerallere kristal denir. Amorf Kristal ekilsiz olanlardr. Silika Mineralleri( Kuvars): Kum ve akln nemli bir bileimidir. Kaolinasyon: Feldspatlarn su ve hava etkisiyle bozularak kile dnmesidir. Mikal Mineraller: Tek ynl dilimli mineraller olduundan yap malz. olarak uygun deildir. Kil Mineralleri: Montmorilloitin betonyer iinde ayrabilir. Zaolitler: imento ile alkali-silika reak. ve hacim deiiklikleri yapabilir. Betonda kullanlmaz Karbonat Minerali: Dzgn keli olarak krlp asitlerden zarar grrler.

Slfat Mineralleri: Barit harici slfatl agrega ieren betonlar / harlar slfattan zarar grr. Demir Slfat Mineralleri: Markasit ve baz tr piritler ve piriotitlerin har ve beton iinde reaktif olanlar, doygun kireli suya batrmakla anlalr. Kahverengi terleme yapar. Demir Oksit Mineralleri: imento hammaddesi ve zel betonlarda ar agrega olabilirler. Serpantinler: Kolay ayrr agrega olarak kullanlmaz. Amfibol piroksen grubu beton iin uygun minerallerdir. Serpantinler su etkisinde hacimleri oynar. Magmatik Kayalar: Eer ayrmamlarsa iyi yap malzemesidirler. Bazalt basn dayanm (400-650 MPa) ayrm bazalt kayalarnn 100 MPaya den basn dayanm vardr. Ta yn zellii de vardr. Is ve ses yaltmnda kullanlr. eyller: Beton yapmnda ana madde olarak kullanlabilirler Kalker: Yol malzemesi olarak yol yapmnda, beton malzemesi, kaplama malzemesi ve kire retiminde, imento yapmnda ana madde olarak kullanlr. 3. BETON Deiik boyutlarda agrega, imento ve su karmndan oluan balayc har ile bileimi sonucu, zamanla sertleip dayanm kazanan kompozit bir malzemedir. imento, kum ve iri agregalar birbirine balar. Kum agrega taneleri arasndaki boluklar doldurarak betonun kompasitesini arttrr. ri agrega taneleri betonda iskelet grevi yapar; d kuvvetlere kar korur. Betonun retimi iin; o Taze beton ktlesi ilenebilir ve kalba yerletirilecek kvamda olmaldr o Beton ktlesi sertleince, istenen ilevleri yerine getirebilmelidir. (stenen mekanik dayanm ve d evre koullarna kar dayankllk) o stenen ilevleri yerine getiren betonun maliyetini minimum olmaldr. 3.1. Betonun Genel zellikleri

3.1.1. Basn Dayanm Beton pratikte sadece basnca alr. Basn dayanm betonun tm olumlu nitelikleriyle paralellik gsterir. rnein yksek basn dayanmna sahip betonun; kompasitesi yksektir, serttir, geirimsizdir, d etkilere dayankldr, anmas azdr. Afet ynetmeliinde deprem blgelerinde C20 snfnn altnda beton retimi yasaktr. TSlarndaki beton karakteristik basn dayanm fck, 15cm apl, 30cm ykseklikli silindirlerden elde edilecek basn dayanmlarndan %10 daha fazladr. Basn dayanm kp rneklerde de yaplabilir. Bunlar katsaylarla silindir rnek format dntrlebilir. Ayn malzemelerden hazrlanm, ayn koullarda saklanm betonun deiik yalardaki basn dayanmlarnn olumas byk lde kullanlan imento tipine baldr. r/ Trasl imento iin fC,7/fC,28 = 0.65 Yksek dayanml imento iin fC,7/fC,28 = 0.80dir. a. imento ile ilgili Faktrler Betonun dayanm, imento hamurunun dayanmn kaybetmesiyle sonlanr. imento dozajnn artmas ile imento hamurunun hacmi artar. Bu durum betonun byk dayanmlar kazanmasn salar. Dozaj: 1m3 betondaki kg cinsinden kullanlan imento. imento miktar ok fazlalarsa rtreye neden olur; ekme dayanmn da azaltr. imento miktar agrega granlometrisine baldr. nce agrega fazla ise agregalarn etrafn kaplamak iin gereken imento miktar artar. Agregann en byk boyutu D bydke gereken imento miktar azalr. 550 C min = 5 D

 imentolarn hidratasyon hzlarna bal olarak, betonlarn da dayanmlar zamana bal olarak, farkl oranlarda artar. b. Yourma Suyu ile ilgili Faktrler imentonun hidratasyonunu balatr Kum ve iri agrega tanelerini slatarak, betonun ilenebilme yeteneine sahip olmasn salar Beton dklrken su, en uygun deerden; o az katlrsa hidratasyon tamamlanmaz, ilenebilirlik der, boluklu yap oluur o ok katlrsa betonda fazla boluk brakr. Hidratasyon iin gerekli su miktar imento arlnn %14dr. Adsorblanm jel suyuyla birlikte bu %25tir. Betonun ilenebilmesi iin gerekli suyla birlikte %50-65 arasndadr. Hidratasyon ve jel yap iin gerekli suyun fazlas beton sertletikten sonra buharlaarak beton iinde klcal boluklar oluturur; basn dayanmn drr. Akkanlatrc ve sper akkanlatrc beton katk maddeleriyle W/C0.25 kadar der. W/C orannn belirli bir deere kadar dmesi betonun dayanm artar. c. Kompasitenin Dayanm zerinde Etkisi Boluk oran az betonun elastiste modl byktr ve dayanm fazladr. Agrega ile imento hamuru arasndaki boluklar aderans azaltr; dayanm drr. d. D Etkiler - Kr Koullar Priz ve sertleme srasnda betona evre koullarnn etkisi fazladr. Scaklk derecesinin ve rutubet orannn ykseklii, hidratasyonu hzlandrmas nedeniyle, betonun dayanm kazanma hzn arttrr. Ortam duygun rutubette tutmak kaydyla scaklk 70-900Cye kartlarak dayanm kazandrma hz arttrlabilir. (Hidratasyonu hzlandrma) Bal nemin %50nin altna dmesi beton iindeki suyun buharlamasna neden olur. Buharlamann fazlas erken rtreye ve atlakl bir yapnn olumasna neden olur. Betonun sertleme sresi olgunluk derecesine gre belirlenir. O.D. = t i ( i + 10)
i =1 n

e. Deney Koullar - rnek ekli ve Boyutlar Kp dayanm 20x20x20 ayrtl kpler zerinde yaplr. rnek boyutu klrse, ierdii kusurlu tane azalacandan, uygulanacak basn deeri artar. Silindir dayanmlar r=15, h=30 olan silindirler zerinde yaplr. Silindir rneklerin h/d = 2.0 olmas gerekir. (Deme karotunda bu mmkn deildir.) Silindir rnekler daha gvenilir sonular verir. Beton zamana bal ekil deiimi gsteren bir malzeme olduundan yava yklenen rneklerin dayanm, hzl yklenen rneklerin dayanmndan daha dktr. antiyelerde dklen betonun dayanm testleri; o Karot alma yntemidir. Tahribatl olduundan ok gerek duyulmadka yaplmaz. En gvenilir sonucu verir. o Beton tabancas yntemidir. Pratiktir. Deney sonularnn gvenilirlii deney yerinin seimine, aletin ayarna baldr. Betonun sertliine bal sonu verir. Amprik bantlar yardmyla sonuca ulalr. 3.1.2. Betonun lenebilme zellii Betonun kalplar boyunca yaylarak mekanik dayanm kaybetmeden en az boluklu dolmasna ilenebilirlik denir. Beton agregasnn granlometrisi, boyut, biimi ve imento miktarna baldr.

 Kohezyonu iyi olan taze beton iindeki iri agrega taneleri; kartrma, tama ve yerletirme ilemleri srasnda ktleden ayrlmazlar. Kararl betonda su taze beton ktlesinden ayrlmaz.Buna terleme-kusma denir. Bir nedeni de segregasyondur. Dier nedeni suyla temas eden imento taneleri tek tek slanmak yerine bir arada toplanarak slanrlar ve gerekenden fazla su tutarlar; sonradan bu suyu kusarlar. Terleme erken rtreyle ilikilidir. Taze betonda kohezyonu ve kararll su/imento ve agrega/imento oran etkiler. SLUMP DENEY: Abrams konisine aamada beton doldurulur, her blmde 16 ile 25 defa ilenir. Koni kaldrlr ve beton ker. Koni yzeyinden olan dey mesafesi llr. kme miktarnn fazlal ilenebilir olduunu gsterir. VeBe DENEY: zel bir vibrasyon masas zerinde silindir bir kap iine Abrams konisi yerletirilir. Slump deneyindeki basamaklar tekrarlandktan sonra bir disk yerletirilir. Vibrasyon etkisiyle akkanlaan beton diski tayamaz ve disk arlyla tabana oturuncaya kadar geen sre llr. Kuru betonlar iin geerlidir. Kalbna dklen betonun donatlar arasndan geerek, yaylarak kalb doldurmas; bu iin ksa srmesi, az enerji sarf edilmesini ve betonun homojenliini kaybetmemesi istenir. 3.2. Beton Bileiminin Saptanmas Beton, ilenebilme zelliini yerine getirmek suretiyle, agrega apn mmkn olan en byk deerde alarak, en fazla iri agrega ve en az ince agrega kullanarak kompasitesi yksek olacak ekilde retilmelidir. Statik hesap sonucu, yap elemanlarnn boyutlar, donatlar ve istenen beton kalitesi bellidir. lk hesaplarda betonun bir miktar daha yksek dayanml olmasna allr. Buna ama dayanm denir Beton retiminde kullanlmas gereken agregrann zellikleri deneylerle saptanmtr. Zemin ve iklim koullar bellidir. Beton retim aralar beton kvam hakknda bilgi verir. rnein ilenip tokmaklanacaksa akc, vibratrle sktrlacaksa plastik kvamda olmaldr. Kvama gre su miktar hesaplanr. Betonun kullanm yeri durabilite ynnden nemlidir. En Byk Agrega Tane Boyutu, betonun kullanlaca yap elemannn cins ve en dar kesitinin boyutu ile ilikilidir. En dar kesitin kalp geniliinin 1/5inden, deme derinliinin 1/3nden kk seilmemelidir. Su Miktarnn Seimi, kuru yzey-doygun durumundaki agregann yzeysel nem suyu ve ek olarak verilmesi gereken suyun toplamdr. Bu toplam imento ile byk lde bantl deildir; betonun kvam, agrega tane dalm, tane ekli, yzey alan ve hava miktarna baldr. Kvamn Seilmesi, randmanl dkm ve homojen bir ktle olumasn salayacak en dk deerdir.

3.3. Beton retimi Malzemenin Hazrlanmas, Kullanlan agregalarda fazla miktarda kil, silt, zararl kimyasal madde veya organik madde varsa, bunlarn kullanlmadan nce ykanmas gerekir. Malzeme Miktarnn llmesi, Kaliteli beton retimi iin hacimsel deil arlk lm yntemiyle hesaplanmaldr. Betonun Kartrlmas, Betonun homojen bir bileime sahip olmasn salayacak ekilde yaplmaldr. En iyi karm dey eksen etrafnda dnen ve kartrc paletleri ters ynde hareket eden cebri kartrmal tipler salar. Kartrma sresi 10 dak. kadar basn dayanmnn arttrdn ancak 10 dak. getiinde taze betonda buharlama sonucu ilenebilirlik azalr.

Taze Betonun Tanmas ve Yerine Dklmesi, beton en az darbe ve sarsnt etkisinde kalacak ve homojenliini kaybetmeyecek ekilde kalbna dklmesi gerekir. Dkm srasnda beton ayrma yaratacak biimde ok yksekten serbest ekilde drlmemelidir. Eer kademeli biimde dklecekse priz sresine dikkat edilip souk derz olumasna izin verilmemelidir. Su Altnda Beton Dkm, o Zorunluluk altnda suyun boaltlmamas halinde yaplr. o Baz nlemler almak gerekir: imento dozajn 50 kg arttrmak; Taze betonun su iinde serbest dmesini nlemek; Beton dkmn suyun hareketsiz olduu zamanlarda yapmak; Beton dklecek alann batardolarla evreleyerek betonu yatay ve dey tabakalar halinde dkmek. o En ok tremi beton dkme yntemi uygulanr. Tremi borusu ucunda hidrostatik kapaktan ieri su girmez, taze beton boruya girince kapak alr ve trblanssz ekilde dklr. o Beton dkm srekli olmaldr. o Beton dkm ncesinde suyun dibi basnl su jetleri ile temizlenmelidir. o Kova ve uval yntemleri kk hacimli ilerinde ve n betonlama ilerinde kullalr. Betonun Yerletirilip Sktrlmas, o Ahap kalplarla istenen ekil verilebilir. Termik bakmdan izolandr, donmaya kar betonu korur. Maliyeti fazla deildir. o Sva gerektirmeyen dzgn dzeyli betonlara Brt Beton denir. o Betonu yerletirip sktrmak, betonun kalbn her yanna yaylarak donatlar kaplamas ve betonu sktrarak hava boluklarnn dar atlmasn ve kompasitesini arttrmasn salanr. o Vibratr: D, ve Yzeysel olmak zere 3 tiptir. D vibrasyonda kalp tamamen sarslr. vibrasyonda vibratr beton iine daldrlr. Yzeysel vibratrlerde tabla halinde yzeyden uygulanr. o Vibratr frekans 6000d/ddan fazla olmamaldr. o Vibratrle sktrlacak beton tabakas 30cmi amamaldr. o Yerlemi komu taze beton sarslmamaldr. o Vibratr kalbn dibine daldrlp yava yava yukar ekilmelidir. o Ksa sreli vibrasyon yeterli skma yaratmaz. Uzun sreli vibrasyonda su ve imento toplanr, rtre kolaylar. o Vibrasyon ynteminde fazla su kullanlmamaldr.

3.4. Olumsuz Hava artlarnda Beton Dkm Scak hava koulunda; o Beton dkm iin en olumsuz ortam scak, bal nemi dk (kuru), gneli ve rzgarl havalardr. Hava scaklnn artmas buharlamay arttrr. o Beton dkm iin en uygun hava scaklklar glgede 10-150C. 320Cye kadar beton dkm baaryla gerekletirilebilir. Ktle betonlar iin 5-100C. o Hzl buharlama sonucu kurumakta olan yzeyde, ekme gerilmeleri meydana gelir ki beton henz yeterli dayanm kazanmad iin yzeyde plastik rtre olur. o Bu atlaklar, betonun ekme dayanm drr; evre koullarna dayanksz klar; kimyasal maddelerden ok zarar grmesine sebep olur. o Scak havada karm suyunu arttrmak gerekir. Betonun W/C orann sabit tutmak zere imento arttrlmad taktirde betonun dayanm der. o Alnacak nlemler: Malzemeyi soutmak; suyu soutmak (en etkili); agregalar soutmak; imentoyu souk kullanmak; hidratasyon ss dk imento kullanmak; imento dozajn en alt seviyede tutmak; beton dkm saatini deitirmek; elik kalplar, donatlar sulamak, beton dkmn hzlandrmak; priz geciktirici kullanmak. Souk hava koulunda;

o Hava scaklnn 50Cnin altna dt gnlerde nlemsiz beton dkm sorunlar yaratr. o Alnacak nlemler: Erken dayanm kazanan beton retmek; hidratasyon ss yksek imento kullanmak; dk W/C orannda almak; kimyasal hzlandrclar kullanmak, buhar kr uygulamak, kalp alma sresini uzatmak, malzemeleri stmak (genelde kumun stlmas yoluna gidilir, agrega stlabilir, su stlabilir); beton dklecek alanlar ve kalplar stmak; donat ve kalplarn buz ve kardan temizlenmesi iin buhar pskrtme uygulanr. 3.5. Taze Beton atlaklar ve Taze Betonlarn Korunmas Taze beton sarslmamaldr. lk haftada betonun kurumas, donmas, anmas nlenmeli. Betonda bzlmeden dolay kuruyan d yzeyde ekme gerilmeleri yaratr; bu gerilmeler beton yeterli dayanma ulamadan oluursa rtreye neden olur. Taze betonda atlamann bir nedeni de oturma atlaklardr. zellikle kiri ve kaln demelerde st dzeye yakn donatnn hemen stnde oluur. Betonun tm mekanik zellikleri, olumsuz d etkilere kar dayankll, su geirimsizlii imentonun hidratasyonun geliimine baldr. Taze betonun scaklnn ve neminin korunmas olduka nemlidir. Bunu, o Prizi tamamlayp, sertleme aamasndaki beton yzeyini slak tutmak. o Beton yzeyini su geirmez ile kaplamak. (Suyun hzl buharlamasn nler) o Ortalama olarak antiyede dklen beton elemanlar, normal hava koullarnda en az gnde 3 defa olmak zere 1 hafta slak tutulmaldr.

3.6. Rtre Rtre betonda atlaklarn olumasna ve betonarme donatda parazit gerilmeler oluturur. atlaklar, betonun geirimliliini arttrr, kimyasal etkilere ve dona dayanklln azaltr, donat korozyonunu kolaylatrr; ekme dayanmn drr. Parazit gerilmelerin olumas, bu ek kuvvetleri karlanmak iin donat kesiti arttrlmal. HDROLK RTRE: o retimi izleyen gn balar. 5-6 ay yavalayarak devam edebilir. o imento hamurunun kurumas sonucu, nce klcal boluklardaki su buharlamakta, bu boluklara jel suyu akm balamakta ve daha sonra jel suyu da ksmen buharlamaktadr. Sonuta adsorbe su tabakas incelir, taneler yaklaarak hacim bzlmesi grlr. o Eer bzlen imento hamuru suya batrlrsa adsorbe su tabakas kalnlar, taneler birbirinden uzaklar, hacim artar; buna ME denir. TERMK RTRE: o imentonun hidratasyon ss ile ilgilidir. o Prizi sona eren ve sertlemeye balayan betonda, hidratasyon ssnn tm ktleyi stacak ekilde artmamas sonucu ktle soumakta ve termik rtre meydana gelmektedir. o Hidratasyon ss tm ktleyi stamaz, ktle yer yer sour.D ksmdaki betonun bzlmesi nlenir, i ksm bzlmeye alr ekme gerilmeleri oluup betonu atlatr. Ktle betonlarnda sorun karr. BNYESEL - PLASTK RTRE: o Bnyesel rtre kanlmazdr. Hidratasyon sonucu hacimdeki azalmadan ileri gelir. o Plastik rtre atlaklar geni yzey alanl tm betonlarda grlr. Yap gvenliini tehdit etmez. Yzeysel atlaklardr 1mmden derin deildirler. o Plastik rtre, buharlaan su miktarnn terleyen su miktarndan fazla olduu zamanlarda grlr; d ksm kurumaya balar, i ksmlar bzlmeyi takip edemez yzeyde oluan ekme gerilmeleri ile yzeysel atlak oluur. o Plastik rtre nedeniyle iri agregalarn alt yzeyinde hava cepheleri oluur, aderans yetenei azalr.

KARBONATLAMA RTRES: o Prefabrik elemanlarda dikkate alnmaldr. o Priz ve sertleme srasnda ortamdaki CO2nin betona difzyonuyla karbo-alminatlar oluur. Bu da bzlme yaratr. o Rutubetin ok yksek olduu ortamlarda grlmez. imentodaki CaO, MgO, SO3 rtreyi azaltr, Jips, C2Sin fazlal rtreyi arttrr. imento dozaj ve hidratasyon ssnn ykseklii rtreyi arttrr. Hava neminin dkl, rzgarl oluu ve scaklk ykseklii rtreyi arttrr. Karma suyu fazlas, agrega kalitesini dkl rtreyi arttrr.

3.7. Sertlemi Betonun Dier zellikleri EKME DAYANIMI o Betonun ekme dayanm basn dayanmnn yaklak 1/10udur. o Betondaki atlaklarn ana nedenlerinin biri ekme dayanm yetersizliidir. o Hava alanlar betonunda 28 gnlk ekme mukavemetinin 28 kg/cm2 olmas istenmektedir. Denetleme ise eilme deneyine tabi tutarak yaplr. o ekme dayanmn etkileyen faktrlerle basn dayanmn etkileyen faktrlerin aynsdr. Ancak en nemli faktr aderansn kuvvetliliidir. o Beton ekme dayanm deneyleri: 1. Eksenel ekme Deneyi: Kayma ve artk gerilmelerden bamsz saf ekme kuvveti dzenei kurmak zorudur. Dikdrtgen prizmalar halindeki rnein pres enelerinde oluan yresel gerilmeler elemanlar enelerden krdndan doru sonu vermez. Sekiz eklindeki prizmatik rnekte ise gerilme ylmalar nedeniyle doru sonu vermez. Rsch silindir ekilli ene ksm enkesiti arttrlm deney rneinde ise deney rneini hazrlamak zor olacandan kullanlmamaktadr. 2. Brezilya Silindir Yarma Deneyi: Silindir deney rnei pres altna, dnmesi nlenecek ekilde yatay olarak yatrlr. Basn uygulandnda ykn uyguland yerde basn olumasna ramen ykten biraz uzakta ekme gerilmeleri oluur. KESME DAYANIMI: o Yaklak olarak beton basn dayanmnn 1/5idir. o Basit kayma etkisi altndaki elemanlarda oluan asal ekme gerilmesi kayma gerilmesine eittir. Kayma dayanm, ekme dayanmndan byk olduundan kayma dayanmnn saptanmas imkanszdr. o Kayma modl, elastiste modlnn bir fonksiyonudur ve hesaplarda elastiste modlnn 0,4 kadar alnr. AINMA DAYANIMI: o Yol, hava alan, su borularnda kullanlan beton anma etkisinde kalr. o Genellikle basn dayanm yksek betonlarn anma dayanm yksektir. o Asl anma etkisi agregaya gelir. Sert agregalarn kullanlmas betonun asl anma dayanmn arttrr. Anmaya ok dayankl betonlar, granit, kuvartz kkenli agrega, demir paracklar, elik tozu ve karborandum gibi yapay agregalar kullanlr. o Betonun anma deneyi, kp rnekler zerinde anma tablasnda yaplr. DARBEYE DAYANIKLILIK: o Betonun darbeye dayanabilmesi iin elastiste modlnn ok byk olmamas gerekir. o Genellikle ekme dayanmn arttran faktrler betonlarn darbe dayanm da arttrr. TERMK GENLEME: o Termik genleme katsays, beton kalitesine, slaklna,vs faktrlere baldr. o Agregalarn termik genlemesi mineralojik kkenine bal olarak deiir. o Scakla bal olarak betonun i yapsnda farkl gerilmeler doabilir. ELEKTRKSEL DREN:Betonun iinde bulunan ve iyi iletken olan suyun miktar ile ilgilidir BRM HACM AIRLIK:

o Uygun koullarda retilmi betonun BHA 2.2-2.4 kg/ltdir. o Sertlemi betonun birim hacim arl, taze betonunkine kyasla daha yksektir. 3.8. Betonun f- Davran Betonun dk gerilmelerde yaklak olarak dorusal bir f- davran gsterilebilir. Voellmy bants f = f c 2 dr. <1 iin geerlidir. o o o En dtaki lifin oa ulatnda krlma durumuna hemen ulalmaz, eleman yk tamaya devam etmektedir. Bunun nedeni en dtaki lif tama gc kapasitesine ulanca, ar gerilmeleri daha az zorlanan komu liflere aktarmasdr.

3.9. Betonun Elastiste Modl Betonun dorusal bir f- davran gstermemesi elastiste modl iin deiik tanmlar getirir. SEKANT MODL: f- erisinin herhangi bir noktasnn koordinat merkezine izilen dorunun eimidir. Gerilme deeri ile deiir. Emniyet gerilmelerine yakn gerilmelere maruz durumda bu modl iyi sonu verir. BALANGI E. MODL: f- erisinin balangtaki teetinin eimidir. ok kk gerilmeler iin doru sonu verir. DNAMK E. MODL: Genel olarak en ok 2-4 dak sren bir basn deneyinde f- erisinin balang teetinin eimi olarak kabul edilir. Bu modl gerilme byklne, gerilme artm hzna bal olmadndan dier elastiste modllerine gre daha gvenilirdir. Elastiste Modl; 1. f- erisi iin kabul edilen fonksiyonun a gre trevinin =0 deeri betonun elastiste modln verir. 2. Kk gerilmelerde f<fc/5 civarnda f- erisi bir doruya yaklar. Bu dorunun eimi elastiste modln verir. 3. Deneyler sonucu elde edilen ampirik formllerden hesaplanabilir. 4. Ultrases yntemi ile hesaplanabilir. 3.9. Betonun ok Eksenli Gerilme Altnda Davran Tek ynl gerilmeler altndaki dayanm esas alnarak, ok ynl gerilmeler altndaki mukavemeti, belirli bir krlma kriteri kullanlarak hesap edilebilir. ynl gerilme etkisindeki beton dayanm ile ilgili bugn en uygun kriter Cowan ve Zia tarafndan nerilen, deitirilmi Mohr hipotezidir. Tek ynl basn ve tek ynl ekme daireleri izilir; tek ynl basn dairesine teetler (37olik) izilir; teetin ordinat kestii noktadan tek ynl ekme dairesine teetler izilir ve grafik tamamlanr. Bu gerilme durumu iin, izilen Mohr dairesi bu zarfn iine kalrsa krlma sz konusu deildir. Daire zarfn dna taarsa krlmann oluaca tahmin edilebilir. Beton dayanm yanal basnla artar. 3.10. Betonun Zamana Bal ekil Deiimi Betonda zamana bal 2 deiim vardr: Snme ve Rtre. Snme, betonda, yklerin srekli tutulmas durumunda, ekil deiimlerinin zamanla artmdr. imento hamurunun jel yapsndan ve adsorbe su tabakasnn hareketleri sonucu oluur. Bir yapda zamana bal ekil deitirmeler snme ve bzlmenin toplamdr. Snmeyi etkileyen faktrler: Betonun dayanm; betonun ya; ortamn nemi ve scaklk deiimleri; agrega cinsi; kurumaya ak yzeyin eleman hacmine oran. Snme miktarnn bilinmesi nemli yaplar iin gerekir. Zamanla ilk ekil deiiminin 2-3 katna ulaan ekil deiimler yapda atlaklara, grnm bozukluklarna yksek gerilmede yap elemann kmesine neden olur. Snme dayanm: dayanmn yitirmeden, sonsuz zaman tayabilecei gerilmeye snme dayanm denir. Ksa srede elde edilen mukavemetin yaklak %80i kadardr.

3.11. Betonun Yorulmas elik yaplarda olduu kadar nemli deildir. Betonarmede hareketli ve deiken yklerin etkisiyle oluan gerilme deiimi azdr. Betonarme kiriler zerinde yaplan yorulma deneyleri sonucu kirilerin daha ok sonat yorulmas nedeniyle dayanm kaybettii grlmtr. Prefabrik elemanlarda, kreyn kirilerinde ve makine temellerinde dinamik yklerden yorulma gzlenebilir. Yorulma deneyinde, beton rneklere, statik dayanmlar altnda deiik deerlerde gerilmeler uygulanr ve her bir gerilmeye kart krlmann gerekletii N says bulunur. 3.12. Beton retiminin statistiksel Kalite Kontrol Proje dayanm fcd beton snf dayanmdr. Bu deer belirli gvenlik katsaylarna blnerek boyutlandrmada kullanlr. antiye mhendisi yle bir beton retmelidir ki bunlarn aritmetik ortalamas fcm, standart sapmas ise hesaplanacak fck deeri en az fcdye eit olsun. Betonda kalite kontrol, tm yap bittikten sonra yaplmaz, her aamada retilen her beton partisinde kontrol gerekir. 80m3 amamak artyla her retimde BS25 alt iin 3, st iin 6 rnek alnmaldr. Daha gvenilir sonular iin 9 rnek alnmaldr. Bunlarn 3 7.gnde, 3 28.gnde dier 3 de olumsuz koullarda kontrol amal saklanr. Tm yapnn kabul veya reddinde ana kriter fckfcd olmaldr. 3.13. Beton Katk Maddeleri Katk maddelerin miktar imento arlnn belirli yzdesi olarak (en ok %5) hesaplanr, ounlukla beton karma suyuna eklenir. Kurallarna uygun retilmeyen betonlar, kat maddeleri ile iyiletirmek mmkn deildir. Katk maddeleri, her imento, agrega tr ve granlometrisi iin uygun sonu vermez. Katk miktar arttrmak/azaltmak gerekebilir. Katk maddelerinin yan etkileri de vardr. Bir zellii iyiletirirken, dier zellii bozulabilir. ki farkl katk maddesini bir arada kullanmak bazen olumsuz sonu yaratabilir. Betonun ilenebilme zelliini arttrc katk maddeleri: o Akkanlatrc ve su tutucular olmak zere iki trdr. o zellikle akkanlatrclar arasna giren en nemli kimyasal madde linyoslfattr. o Bunlar su iindeki hava habbeciklerinin evresini sararak erimelerini salarlar. Yzey gerilimi den suyun slatma yetenei artar ve floklasyon nlenir. o Linyoslfatlar bu nedenle betonun plastikliini arttrrlar, hava srklerler, prizi geciktirirler. Dayanm bir miktar drrlerse de dolayl olarak beton dayanm artar. o Zayf dozlu prefabrik eleman, ktle betonu retimi; svasz kullanlacak plak betonlar, su altna dklen betonlar, pompa ve enjeksiyon erbetleri, pskrtme betonda kullanlr. Betonun prizini etkileyen katk maddeleri: o Priz hzlandrclarn esas maddeleri: Klorrler (Ca, Na, Al, Fe, NH4); Alkali hidroksitler (Na, K, NH4 hidroksitleri); Alkali metal tuzlar o Priz geciktirici katklar C2S ve C3Ann su iinde zlmelerini kstlar veya su ile kararak ilk zlen Ca(OH)2nin CaO++ iyonlar zerine geirimsiz tabaka olutururlar. Hava srkleyici katk maddeleri: o ok kk apl kresel, birbiriyle balantsz, ok sayda hava boluu yaratrlar. o Bu maddelerin esas sodyum abietatdr. Hafif Beton katklar: o Gaz betonlarnda alminyum, inko, magnezyum metal tozlar imento ile reaksiyona girerek H2 gaz karp betonda boluklar yaratr. Bunun dnda aderans arttrc PVA (polivinilasetat), PVC katklar vardr. Rtre etkisini azaltacak genleen imentolar Grout vardr.

3.13. Durabilite Betonun geirimlilii imento harcna baldr. imento harcndaki atlak ve boluklar, ounlukla yetersiz sktrma, yetersiz bakm, kimyasal reaksiyona girmeyen fazla suyun terlemesi, buharlamas gibi nedenlerle oluur. Hidratasyonun tam gelitii olgun ve youn imento harlarnda , kapiler boluklar jel tarafndan igal edilir; a sistemindeki gzenekler tkanr, dayankl ve geirimsiz yap oluur. Boluklarn dalm, balant durumu ok nemlidir. Geirimsizlik kimyasal etkilere kar dayanklln artmas bakmndan ok nemlidir. Geirimsizlik Darcy deneyi ile anlalr. Dozajn 300 kg/m3 stnde olmas geirimsizlii salar. Geirimsizlik iin W/C oran, max dayanm salayan W/C oranndan biraz fazladr. Geirimsizlii arttrmak iin 0,2mmden kk tanelerin bulunmamas gerekir. Tanecikler su etkisiyle ier ve boluklar tkayp geirimsizlilii arttrr. Beton bakm iyi yaplmazsa rtre atlaklar geirimlilii arttrr. abuk sertleen imentolar geirimlilik ynnden iyi deildir. 3.14. Betonlarn Donma - znme Dayankll Jel boluklarndaki sularn 0oCnin ok altndaki scaklklarda dahi kristalleip donmazlar ve betona zarar vermezler. imento hamurundaki klcal boluk suyun donmas srasnda asl zarar oluturur. Bu boluklara girebilen su dtan ieri doru donmaya balaynca jel boluklarndaki suyuda ekerek hacmini genletirir. imento hamurunun donmaya dayankll W/C oranna ve beton ierisindeki hava yzdesine baldr. Hava srkleyen katk maddeleri, beton hacminin %4-6 orannda dank hava boluklar oluturur. Agregann donmaya dayankll agrega apna, klcal boluk oranna ve betona gml durumda suya doygn hale gelip gelmemesine baldr. Beton iin en elverisiz koul, geceleri donma ve gndzleri scakln ykselip buzlarn erimesidir. 3.15. Yksek Scaklklara Dayanklk Beton ksa sreli 250oCyi amayan scaklklara dayankldr. Normal Portland imentosu ile yaplm beton 100-150oC arasnda deiime uramaya balar. nce klcal sonra jel suyu buharlar 300oCden sonra alminli ve demir oksitli bileenlerde kristal suyunu kaybetmeye baladndan basn dayanm der. 400oC civarnda Ca(OH)2 CaOya dnr; hacim %30 azalr. Silis jelleri paralanmaya balar. 600oCnin stnde betonun tm eleri harap olur. Dayanmnn %80ini kaybeder. Al yada perlit sval vetonlar yangna daha ok dayanrlar. Kalkerin kirece dnm 900oC olduundan kalker agregal betonlar yangna daha iyi dayanr Yksek scakla dayanm iin alminli imento kullanlmas gerekir. Agrega olarak bazalt, barit, magnetit, limonit, yksek frn crufu, amot kullanlmaldr. ok yksek scaklklarda siliminat, koridon ve kromitin agrega olarak kullanlmal. 3.16. Kimyasal Etkiler Betonlarn kimyasal ynden zarar grmesinde arlk, imento hamuru faznda ve imento hamuru ile agrega taneleri arasndaki aderansn bozulmasdr. imento hamurunun hacim sabitliini bozan kimyasal eler: imento iinde bulunan CaO, MgO, SO3. Beton Karma Suyu: Asit niteliinde olmamaldr. Slfat ierii 0.002 amamaldr. Su iinde NH4+, Mn+2, Mg+3 gibi anyon ve katyonlardan kanmalyz. amurlu sularn konsantrasyonun 2000 ppmden az olmas gerekir.

Prizi geciktirmeleri asndan Pb, Zn tuzlar gibi ar metal tuzlar ve oksitlerinden kanlr. NaCO3 prizi hzlandrr. ehir sularndaki CaCO3 ve MgCO3 400 ppme kadar zararszdr. imento arlnn %0.03-0.15i gibi dk oranda eker varl priz sresini geciktirir. Deniz suyundaki Na+ prizi geciktirmesi nemli deildir ancak Cl- nin donaty paslandrmas zararldr. Korozyon riskini azaltmak iin; pas pay arttrlmal, beton su geirmez halde imal edilmeli, hava srkleyici katk maddesi kullanlmaldr. Deniz etkisine ak elemanlarda W/C0,44 olmal, pas pay 8cm Beton bnyesindeki boluk sistemine szabilen sv veya gaz formundaki zararl maddeler betonda hasara sebep olur.

3.17. Karbonatlama ve Donat Korozyonu Pas pay, alkali ortam oluturarak elik donaty korozyona kar korur. Bunun nedeni imentonun karma oksitleri C2S ve C3Snin hidratasyon sonucu Ca(OH)2dir. Alkali ortam, serbest kirecin reaksiyona girerek Ca(OH)2 oluturmasyla, KOH ve NaOH gzeneklerdeki pHn deerini ykseltir. Beton iindeki alkalitenin doal bir ekilde azalmas, Karbonatlama ad verilen bu olay sonucu, betonun bazik ortam bozulup, elik donat paslanr. Yksek alkali ortamlarnda bile betona dtan zararl maddeler szarak betona ve elik donatya zarar verir. Kloridler, slfatlar, slfitler, nitratlar, asit etkileri dorudan veya elektrolit ortam oluturarak korozyona neden olur. KLORD KOROZYONU: Karbonatlaarak alkali zellii yitirmi, geirgen betonarme elemanlarnn yzeyinden kapiler boluk ve atlaklardan elie ulaan Cl- yol at iki aamal ve srekli bir reaksiyondur. Magnezyum Tuzlarnn etkisi: MgSO4 ve MgCl2 gibi Mg tuzlar, betondaki Ca(OH)2 ile reaksiyona girerek, yumuak ve jelatinimsi bir madde olan Mg(OH)2 oluturur. Amonyum Tuzlarnn etkisi: Amonyum karbonat, amonyum oksalat, amonyum florr dndaki amonyum tuzlarnn betondaki Ca(OH)2i zc etkisi vardr. Sertlik derecesi dk sularn etkisi: znm Ca ve Mg tuzlar ieren sular betondaki Ca(OH)2yi zebilir.