TARH GELM

Yksek frn cruflarnn balayc zelliklere sahip olduunun belirlenmesiyle birlikte dnyada 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren bu malzemeyi ieren balayclarn retimine balanmtr. tlm YFCnun beton katk malzemesi olarak kullanlmas Gney Afrikada Stutterheim tarafndan 1947 1953 yllar arasnda yaplan aratrmalardan sonra balamtr. Yksek frn cruflarnn gerek portland imentosu hammaddesi gerekse mineral katk maddesi olarak kullanlmas, srasyla 1883 ve 1892 yllarna rastlamaktadr. Bu malzemeyle elde edilen balayclar 1889 ylnda Paris metrosunun inaatnda kullanlmtr. Son 1015 yldan bu yana, Gney Afrikada, Kanadada, ABDde, ngilterede ve Japonyada retilen yksek frn cruflarnn hemen hemen tm beton katks olarak kullanlmaktadr.

YKSEK FIRIN CRUFU RETM

Demir cevheri, esas olarak demir oksit bileenlerinden olumaktadr. Hematit (Fe2O3), magnetit (Fe3O4), limonit (Fe3O4.nH2O) ve siderit (FeCO3) Demir cevherlerinde, demir oksidin yan sra, az miktarda silika ve kil gibi yabanc maddeler de bulunmaktadr. Demir cevherinin iinden demirin ayrtrlabilmesi iin, cevher yksek frn ad verilen bir frnda ok yksek scaklklara kadar stlp eritilmektedir.

Eritme ileminde kullanlan kok kmrnn karbonu, cevherin demir oksidindeki oksijenle birleip CO ve CO2 gazlar olarak frn terk ederken Geride, eriyik durumda demir ve eriyik durumda olan CaO, SiO2, Al2O3, MgO, gibi yabanc maddeler topluluu kalmaktadr. Demirin younluu, yabanc maddelerin younluundan yksek olduu iin, eriyik durumdaki demir, frnn en alt blmnde dier malzemeler ise, demirin hemen zerinde yer almaktadr. Demir ve dier malzemeler ayr ayr klardan dar karlmaktadr.1400-1600Cde elde edilen bu dier malzemeler Yksek Frn Crufu (YFC) olarak adlandrlr.

Eriyik crufun havada (yavas hzla) soutulmas durumunda, elde edilen cruf kristal yapya sahip olmaktadr. Ancak, eriyik cruf, su ierisine dklerek ok hzl soumaya tabi tutulursa irili ufakl kum taneleri boyutu durumuna gelmekte hem de byk oranda amorf yap kazanmaktadr. Amorf yapya sahip olan ve byk miktarda SiO2 ve Al2O3 ieren YFC, tlerek ok ince taneli duruma getirildii takdirde, doal puzolanlarn puzolanik zelliklerine benzer zellikler gstermektedir. Ayrca, byk miktarda CaO iermesi nedeniyle, tlm YFCnun kendiliinde de bir miktar balayc zellii bulunmaktadr.

SOUTULMASINDA KULLANILAN YNTEMLER

YFCnin ani soutulmas iin iki yntem uygulanmaktadr. 1)Granlasyon Yntemi 2) Peletleme Yntemi Granlasyon ynteminde ok miktarda (100 m3/ton cruf) su kullanlmas zorunluluu vardr. Bu ilem sonucunda crufun ierdii su miktar yaklak%30 civarndadr. Bu su ya kurutucu deirmenler ya da filtreli havuzlarda cruftan uzaklatrlr. Elde edilen yntem YFCnin zellikleri bakmndan en iyi yntem olmakla birlikte, pahal bir yntemdir. Peletleme yntemi daha yaygn kullanm alan bulmutur. Bu yntemde erimi haldeki cruf nce suyla soutulur, daha sonra dnen (dakikada 300 tur) bir tambur vastasyla havaya frlatlr. Bu yntemde kullanlan su miktar 1 ton cruf iin yaklak 1 mdr. lem sonucunda cruf iinde kalan su miktar ise %10dur.

Yksek Frn Crufunun Yaps

Cruf tanelerini yle snflandrmak mmkndr; saf cam tanecikleri, bir miktar kristal ieren cams tanecikler ve kristal tanecikler. Bir miktar kristal ieren cams taneciklerin, saf cam taneciklerinden daha iyi reaktivite gsterdii yaplan aratrmalardan anlalmaktadr. Crufta kristal ieriinin %0dan %5e kmas halinde har mukavemetlerinde bir art, kristal ieriinin %5in zerinekmas halinde har mukavemetlerinde azalma gzlenmektedir . Cams faz miktar Granle yksek frn crufunun hidrolik zelliklerini belirleyecei en nemli unsurlardan birisidir.Cams faz miktaryla dayanm arasnda, kabaca da olsa dorusal bir iliki sz konusudur

Yksek Frn Crufunun Kullanm

tlm YFC, uygulamada, aynen ince taneli doal puzolanlar veya uucu kller gibi kullanm alan bulabilmektedir.

Kalsiyum oksitle sulu ortamda birletirilerek, hidrolik balayc madde olarak dorudan kullanlabilmekte Portland imentosu klinkeri ve az miktarda alta ile birlikte tlerek, cruflu imento retiminde kullanlabilmekte Beton katk maddesi olarak kullanlabilmektedir.

Cruflu imentolar
Cruflu imentolar granle yksek frn crufunun portland imentosu klinkeri ve al ta ile birlikte veya ayr ayr tlp kartrlmasyla elde edilir. Cruf iinde bulunan bileikler aada sralanmtr:

Gelenit: 2CaO SiO2 Al2O3 Volostonit: CaO SiO2 Al2O3 Dikalsiyum silikat: 2 CaO SiO2

iftli Silikatlar:
Montisenit: CaO MgO SiO2 Akermonit: 2CaO MgO 2SiO2 Mervinit: 3CaO MgO 2SiO2

Cruf iindeki en nemli bileik gelenit tir. Bu silikatlar cruf iinde pasiftir. Az miktarda katlan klinkerin hidratasyonundan meydana gelen Ca(OH)2 aktivatr rol oynar. Silikatlar hidrate olarak yeniden ift silikatlar oluturup imentonun dayanm kazanmasn salar.

Portland yksek frn crufu imentolar portland imentosundan daha ak renklidir. zgl arl, Portland imentolarna oranla biraz dktr. Priz sreleri,rtre , snme, betonarmede donat aderans zellikleri bakmndan portland yksek frn crufu imentolaryla portland imentolar arasnda nemli farkllklar yoktur. Portland Yksek Frn Crufu imentolarnn hidratasyon slar kullanlan klinkerin ve Granle Yksek Frn Crufunun kompozisyonu ve miktarlaryla orantl olarak deiir ancak, genel olarak, normal portland imentolarnnkinden daha dktr.

Yksek Frn Crufunun Hidratasyonu

Yksek frn cruflarnn kendi balarna suyla reaksiyonu, Portland imentolarnn hidratasyonuyla karlatrldnda olduka yava geliir. Crufun hidratasyonu crufun su iinde ksmi olarak erimesiyle C-S-H , hidrate alminatlar ve hidrate silika alminatlarn kelmesi olarak tanmlanabilir. Cruf hidratasyonunun balang aamasnda silikat iyonlar eriyie geer, daha sonra, ilk C-S-H kelmesinin ardndan, eriyiin kire konsantrasyonu artar ve son olarak da almina konsantrasyonunda, hidrate alminat kristallerinin oluumuna kadar art grlr.

Yksek Frn Crufunun Beton zelliklerine Etkisi

Yksek Frn Crufunu betona olan olumlu etkilerini aadaki gibi sralayabiliriz. - Taze betonda islenebilmeyi arttrmakta - Taze betonun priz sresini uzatmakta - Betonun hidratasyon ssn azaltmakta - Sertlemi betonun su geirimliliini azaltmakta - Betondaki terlemeyi azaltmakta - Sertlemi betonun slfat dayanmn arttrmaktadr. Bu etkilerinin yannda betona olumsuz ynde de etki edebilmektedir. - Betonun souk havalarda priz alma sresini uzatmaktadr. - Erken yaslardaki beton dayanm artsn azaltmaktadr.

Yksek Frn Crufunun Taze Beton zelliklerine Etkisi

1) lenebilme
Yksek frn crufunun, klinkere gre, daha az bir yzey przllne sahip olmas ve zgl arlnn daha dk olmas, dolaysyla hacimce daha fazla imento hamuru elde edilmesi cruflu imentolarn betonun ilenebilirliini olumlu ynde etkileyeceinin gstergeleridir.

2) Priz sresi
Cruflu imentolarn priz srelerinin portland imentolarna gre daha uzun olduu ve dolaysyla zamanla ilenebilme kaybnn daha az olduu ynndeki genel kanya karn dk scaklklarda priz srelerinin ok uzad, normal scaklklarda ise portland imentolaryla bir fark olmad saptanmtr.

3)Terleme
Yaplan deneysel almalarda cruflu imento kullanlarak retilmi betonlarn hem terleme hzlarnn hem de terleme miktarlarnn daha az olduu saptanmtr.

4)Hidratasyon Iss
Cruflu imento kullanm hidratasyon ssn azaltarak hem maksimum beton scakln drmekte hem de bu maksimum scakla eriilen sreyi uzatmaktadr.

Yksek Frn Crufunun Sertlemi Beton zelliklerine Etkisi

1)Dayanmlar
Eit imento miktar ve eit su-imento oranlar sz konusu olduunda cruflu imentolar normal portland imentolarna gre, erken yalarda nispeten dk, ge yalarda ise yksek beton dayanm deerlerine neden olurlar. Buradan anlalaca gibi, edeer 28 gnlk beton dayanmlar sz konusu olduunda beton karmlarnda cruflu imento miktar normal portland imentosu miktarna gre biraz daha fazla olmaldr. Bu durumda , ge yalardaki dayanmlar cruflu imento ile yaplm betonlarda ok daha yksek olmaktadr

Krma ta ve doal kum agregas, P 42,5imentosu, ayrhan uucu kl (YUK) ve atalaz uucu kl (TUK), Karabk Demir-elik Fabrikas YFC ve SA katk maddesi kullanlmtr. YUK yksek kireli, TUK ise dk kirelidir. Krma ta ve doal kumun zgl arlk ve su emme deerleri, srasyla 2,70 g/cm, % 0,26 ve 2,67 g/cm, % 0,8dir. imentonun zellikleri, SET Ankara imento Fabrikas raporlarndan alnm.

2)Elastisite Modul
Dayanmlar iin belirtilmi olan durum Elastisite Modl iin de geerlidir.Eit 28 gnlk dayanmlar iin, cruflu imento kullanlarak yaplm olan betonlarn Elastisite Modlleri az bir miktar daha yksek olmaktadr .

3)Slfat Direnci

almada imento ve ince agregann % 2,5, 5 ve 10 oranlarnda B, C ve P ve % 0,25, 0,5 ve 0,75 oranlarnda Knn arlka ikame edilmesi ile retilen 4x4x16 cm boyutlarndaki har numuneler slfat ortamnda bekletildikten sonra basn dayanmlar llmtr.

retilen numuneler 28 gn sonunda kr havuzundan karlmtr. Kr havuzundan karlan numuneler 105 Cde etve konularak 24 saat bekletilmitir. Daha sonra numuneler hassas terazi ile tartlmtr.%5 Na2SO4 zeltisi iine konularak 180 ve 360 gn bekletilmitir. Numuneler 180 ve 360 gn sonra %5 Na2SO4 zeltisinden karlarak etvden 105 Cde 24 saat arl deimez hale gelinceye kadar bekletilmitir. Etvden karlan numuneler oda scaklna eriinceye kadar bekletildikten sonra arlklar belirlenmi ve basn dayanmlar bulunmutur.

tlm granle yksek frn crufu miktar artmas nedeni ile normal portland imentosundakinden daha az C3A miktar ve crufta alminyum oksit miktarnn daha az olmas ile slfata olan diren artar. Slfat etkisinin azalmasn slfat iyonlarnn dk penetrasyonuna ve Ca(OH)2 nin dklne balamaktadr. Etrenjit oluumunu engelleyen nedenlerden biri elbette znen Ca(OH)2 miktarnn ok azalmasdr ve bu durum YFC ieren imentolarda gerekleen bir olgudur.

Kaynaklar

Erdoan, T.Y.,(2003), Beton , Metu Press, Ankara. YAPRAK H. Ankara nv MEK O.,Arunta Y.H. Gazi nv EFFECT OF FLY ASH AND BLAST FURNACE SLAG ON PROPERTIES OF SUPERPLASTICIZER ADDED CONCRETE Eren . , Ylmaz Z. mo Teknik Dergi 2004 3311-3322 Deiik Scaklklarda Kr Edilen Salt Portland imentolu, Yksek Frn Crufu veya Uucu Kl ve Katkl Betonlarda Dayanm Geliimi Yk. Mh. zgr AKIR YT FBE naat Mhendislii Anabilim Dal Doktora Tezi 2006 YKSEK FIRIN CRUFUNUN BETONUN VE BETONARMENN KALICILIINA ETKS n.Mh.Aziz Grkem Saran T FBE Yksek Lisans Tezi 2007 TLMS GRANLE YKSEK FIRIN CRUFUNUN BETONUN DURABLTE ZELLKLERNE ETKS n.Mh.Muammer Alper AHAN T FBE Yksek Lisans Tezi CEM I 42,5 MENTOLU DK DOZAJLI BETONLARDA YKSEK FIRIN CRUFUNUN ETKNL Pomza, Barit, Kolemanit ve Yksek Frn Crufu Katkl Harlarn Dayanm ve Slfat Direnci Hanifi BNC1, Ahmet Hayrullah SEVN2, Muhammed Yasin D Yap Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 7, Say: 1, 2011 (39-51) URGUN3