1

Θέμα: " Η εποχή του Αϊζενχάουερ: Μυστικές

επιχειρήσεις και Τρίτος Κόσμος "

2016
 2

Εισαγωγή

Η εξωτερική πολιτική των Η.Π.Α. κατά την περίοδο του Αϊζενχάουερ,

μπορεί να λεχθεί, πως είναι το αποτέλεσμα της αποκρυστάλλωσης ορισμένων
συγκεκριμένων τάσεων στη σκέψη των διαφόρων πολιτικών και οικονομικών ελίτ
της Ουάσινγκτον ήδη από χρόνια πριν και ήδη σχεδόν από την περίοδο του Β΄
παγκοσμίου Πολέμου και λίγο μετά το τέλος του. Εδώ με άλλα λόγια, είναι
δυνατόν να επισημανθούν παράμετροι, όπως καταρχήν ο έντονος αντικομουνισμός
και η διαδικασία των τρόπων με τους οποίους θα περιοριζόταν σε παγκόσμιο
επίπεδο η επιρροή του κομμουνισμού και της μεγάλης παγκόσμιας δύναμης που
τον εκπροσωπούσε κατά κύριο λόγο, δηλαδή της Σοβιετικής Ένωσης. είναι
ενδεικτικό, πως για τους Αμερικάνους, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και ως το
πρώτο μισό περίπου του 20ου αιώνα, αναπτύχθηκε και καλλιεργήθηκε εν πολλοίς η
ιδέα περί απομονωτισμού, στοιχείο που για παράδειγμα, είχε εκφραστεί στη
διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ως το 1917, σημαντικό κομμάτι της
αμερικανικής κοινής γνώμης, αλλά και της πολιτικής ελίτ στην Ουάσιγκτον είχε
κρατήσει τις Η.Π.Α., εκτός της μεγάλης πολεμικής αναμέτρησης που μαινόταν ήδη
εδώ και τρία χρόνια στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Και όμως ήδη κατά την εν λόγω εποχή, είχαν αρχίσει να υφίστανται
σταδιακά ορισμένες διαφοροποιήσεις, έναντι του δόγματος του απομονωτισμού,
στο μυαλό ορισμένων εκ των ιθυνόντων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.
Αυτό σε μια πρώτη φάση για παράδειγμα, μπορεί να θεωρηθεί, πως είχε εκφραστεί
μέσα από τη σκέψη του προέδρου των Η.Π.Α. Θήοντορ Ρούζβελτ, ο οποίος καθώς
ήδη πλέον η χώρα είχε αρχίσει να αναπτύσσεται παγκοσμίως και να επεκτείνεται,
είχε αρχίσει να εκφράζει ορισμένες σκέψεις και τάσης περί επέκτασής της. είναι
χαρακτηριστικό, ότι ο πρόεδρος Θήοντορ Ρούζβελτ θεωρούσε, πως η Αμερική θα
έπρεπε να είναι εγγυητής της παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων, ενώ είχε
προχωρήσει και σε μία επέκταση του λεγόμενου δόγματος Μονρόε, που είχε
διατυπωθεί από τον ομώνυμο Αμερικάνο Πρόεδρο στις αρχές περίπου του 19ου
αιώνα. Με βάση την επέκταση αυτού του δόγματος, οι Η.Π.Α. είχαν κάθε δικαίωμα
για παρεμβατισμό σε όλο το δυτικό ημισφαίριο1

1
Kupchan, A., The end of the American Era, Alfred A. Knopf, New York, 2003, σελ. 175
 3

Υπό αυτό το πρίσμα, στην πορεία και συγκεκριμένα, στην εποχή του
προέδρου Γούντροου Ουίλσον, είναι σαφές πια ότι εκφράζεται με μεγαλύτερη
ενάργεια το στοιχείο της εξόδου από αυτόν παραδοσιακό απομονωτισμό, που
επρόκειτο στην πορεία άλλωστε να συνδυαστεί ολοένα περισσότερο με το στοιχείο
της εμπλοκής των Αμερικάνων σε ένα ευρύτερο γεωγραφικό πεδίο παγκοσμίως.
Αυτή η εμπλοκή μάλιστα, συνοδευόταν και από το σκεπτικό του πως στις σχέσεις
μεταξύ των κρατών θα έπρεπε να ισχύει η ηθική και όχι η πολιτική ισχύος. Αυτό το
σκεπτικό εν προκειμένω αποτέλεσε την αρχή της τάσης της αμερικανικής
εξωτερικής πολιτικής έκτοτε να εκφράζει ως υποτιθέμενους στόχους της την
προσπάθεια για καθοδήγηση όλου του υπόλοιπου κόσμου, ως προς την επέκταση
της ελευθερίας και της δημοκρατίας παγκοσμίως.2 Αυτή η ρητορεία άλλωστε και
κατά την εξεταζόμενη στην παρούσα εργασία, περίοδο, την εποχή της προεδρίας
δηλαδή του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, αποτέλεσε βασική συνισταμένη της
αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Ειδικότερα μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αφενός μεν ο

παρεμβατισμός των Αμερικάνων σε πλανητικό επίπεδο είναι σαφέστατος και όπως
άλλωστε ήδη τονίστηκε, λίγο παραπάνω, ήταν μια διαδικασία, που στο
μεταπολεμικό διεθνές τοπίο, είχε να κάνει και με την προσπάθεια ανάσχεσης της
ολοένα αυξανόμενης ισχύος (αυτή η ισχύς μεταπολεμικά συνδέθηκε άρρηκτα και
με το μεγάλο ηθικό κύρος που είχε αποκτήσει για τους λαούς του κόσμου και
ιδιαίτερα της ευρωπαϊκής ηπείρου η Σοβιετική Ένωση ως η χώρα εκείνη που
έπαιξε τον σημαντικότερο ίσως ρόλο ως προς την καθυπόταξη της ναζιστικής
πολεμικής μηχανής).

Υπό το πρίσμα των παραπάνω γενικών, εισαγωγικών παρατηρήσεων, η

παρούσα εργασία ασχολείται με ορισμένες κεντρικές παραμέτρους της
αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής κατά την διάρκεια της προεδρίας του Ντουάιτ
Αϊζενχάουερ (από το 1953 έως το 1961). Εδώ εν προκειμένω, γίνεται λόγος για τις
διάφορες μυστικές επιχειρήσεις των Αμερικάνων στον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο (σε
περιοχές για παράδειγμα, όπως η Αφρική, η Μέση Ανατολή, η Λατινική Αμερική,
αλλά και η νοτιοανατολική Ασία). Καταρχήν σε ένα πρώτο κεφάλαιο γίνεται λόγος
για τα δύο προαναφερόμενα δόγματα ανάσχεσης της Σοβιετικής Ένωσης, αυτού

2
Ήφαιστος, Π., Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, από την Ιδεαλιστική Αθωότητα στο Πεπρωμένο του
Έθνους, εκδόσεις Οδυσσέας, 1994, σελ. 323-324
 4

του Τζορτζ Κέναν δηλαδή και εκείνο αντίστοιχα του Πολ Νίτσε. Από την άλλη, σε
ένα δεύτερο κεφάλαιο, επισημαίνονται ορισμένα στοιχεία για τις αμερικανικές
μυστικές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή, με πιο ενδεικτικές τις περιπτώσεις της
αμερικανικής επέμβασης κατά την Κρίση του Σουέζ το 1956, αλλά και την
περίπτωση της ανατροπής του προέδρου του Ιράν Μοσαντέκ το 1953. Σε ένα άλλο
κεφάλαιο γίνεται λόγος για τις μυστικές επιχειρήσεις των Η.Π.Α. κατά τη
συγκεκριμένη περίοδο στην νοτιοανατολική Ασία, όπως στην περιοχή της
Ινδοκίνας, καθώς και για την περίπτωση της ανατροπής του Πατρίς Λουμούμπα
στο Κονγκό (μετέπειτα Ζαΐρ) το 1960.

1ο Κεφάλαιο: Βασικά στοιχεία των στρατηγικών ανάσχεσης των Τζορτζ

Κέναν και Πολ Νίτσε

Εδώ θα πρέπει καταρχάς να σημειωθεί και το ότι στα πλαίσια της

αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, κατέστη σαφές σταδιακά, πως αυτή η αρχική
ιδεαλιστική σκέψη, του ότι δηλαδή οι Η.Π.Α., θα έπρεπε να αποτελέσουν
παγκοσμίως, ένα είδος φάρου για την επέκταση της δημοκρατίας και της
ελευθερίας, χρησίμευσε ως ένα αρκετά χρήσιμο προκάλυμμα για την εφαρμογή
μιας real politik, που γνώμονα είχε πλέον την επέκταση των αμερικανικών
συμφερόντων σε πεδία, όπως η γεωστρατηγική, η διπλωματία και πολιτική και
σαφέστατα και η οικονομία και τα συμφέροντα των αμερικανικών οικονομικών
ελίτ.

Ορισμένοι εξ εκείνων των ιθυνόντων της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής

μεταπολεμικά που συγκρότησαν τον όλο σχεδιασμό αναφορικά με τη διαδικασία
της ανάσχεσης της αναδυόμενης σοβιετικής ισχύος, ήταν άτομα, όπως ο Τζορτζ
Κέναν αλλά και ο Πωλ Νίτσε, ο οποίος είχε σχεδιάσει μια δική του εκδοχή
στρατηγικής της ανάσχεσης και η οποία είχε μείνει γνωστή ως NSC 68. Ο Κέναν
από τη μεριά του θεωρούσε πως η στρατηγικής ανάσχεσης μπορούσε να δώσει
βαρύτητα σε μια διαδικασία σταδιακής και μακροπρόθεσμης αποδυνάμωσης της
Σοβιετικής Ένωσης, ενώ εκείνη του Νίτσε έδινε περισσότερο βαρύτητα σε μια
προσπάθεια μιας πιο άμεσης αντιπαράθεσης με τους Σοβιετικούς. Σο πλαίσιο αυτής
της αντιπαράθεσης θα μπορούσαν για παράδειγμα οι Αμερικάνοι να υιοθετήσουν
την στρατηγική των μαζικών αντιποίνων στην περίπτωση που γίνονταν κινήσεις
των Σοβιετικών για επέκταση. Κοινώς, ενώ από τη μια μεριά ο Κέναν έκανε λόγο
 5

περισσότερο για μέτρα πολιτικού και οικονομικού χαρακτήρα εις βάρος των
Σοβιετικών, ο Νίτσε έδινε μεγαλύτερη βαρύτητα στο ζήτημα της ανάδειξης και
χρήσης της στρατιωτικής ισχύος.3

Καταρχήν, ο Τζον Κέναν από τη δική του μεριά είχε υποστηρίξει, ότι οι
Η.Π.Α. αν ήταν αναγκαίο, θα έπρεπε ακόμα και μόνες τους να προβούν σε αυτήν
την διαδικασία της σταδιακής υπονόμευσης της σοβιετικής ισχύος σε παγκόσμιο
επίπεδο. Κάτι τέτοιο φυσικά θα έπρεπε να γίνει με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην
ασκηθεί πίεση στους ίδιους τους; Αμερικάνους, από οικονομική και πολιτική
άποψη. Ο μακροπρόθεσμός στόχος, σε κάθε περίπτωση, με άλλα λόγια, ήταν το να
υποσκαφθεί η Σοβιετική Ένωση σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, με
αποτέλεσμα πολύ απλά στο τέλος να μην αντέξει και να καταρρεύσει.4 Ταυτόχρονα
πάντως, είναι αλήθεια, πως είχε ασκηθεί μια έντονη κριτική προς αυτήν την
φιλοσοφία περί ανάσχεσης της Σοβιετικής Ένωσης από διάφορες μεριές.

Για παράδειγμα, ο Walter Lippman ένας κορυφαίος Αμερικάνος σχολιαστής

σε θέματα διπλωματίας και εξωτερικής πολιτικής, θεώρησε πως μέσω των ιδεών
του Κέναν, το στοιχείο εκείνο που αναδυόταν άμεσα ήταν η οργάνωση μυστικών
επιχειρήσεων ανά τον κόσμο, με τις οποίες θα γινόταν αυτή η ανάσχεση. Εδώ
παράλληλα, τονιζόταν στα πλαίσια αυτής της κριτικής, πως μια τέτοια πρακτική θα
σήμαινε, πως οι Αμερικάνοι θα έπρεπε να βρουν ανά τον κόσμο και να
χρησιμοποιήσουν κράτη δορυφόρους, πολιτικούς που θα εξυπηρετούσαν τα
συμφέροντά τους και γενικότερα άτομα που ήταν μαριονέτες τους.5 Ο Lippman
μάλιστα από τη μεριά του είχε προτείνει την διπλωματία, ως το καλύτερο εργαλείο
για την ανάπτυξη σχέσεων με τους Σοβιετικούς και παράλληλα πρόκρινε την
πλήρη απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από την Ευρώπη και την
ενοποίηση της Γερμανίας, που επίσης θα ήταν εντελώς αποστρατιωτικοποιημένη.6

Από τη δική του μεριά, ο Πωλ Νίτσε, ο οποίος υπήρξε για δεκαετίες
υψηλόβαθμος Αμερικανός αξιωματούχος και ο οποίος είχε συμβάλλει
αποφασιστικά στη διαμόρφωση των πολιτικών των Η.Π.Α. κατά τη διάρκεια του
Ψυχρού Πολέμου, υπηρετώντας μάλιστα κατά τη διάρκεια της θητείας πολλών
3
Παπασωτηρίου Χ., Αμερικανικό Πολιτικό Σύστημα και εξωτερική πολιτική, 1945 - 2002, σελ. 116
4
LaFeber, W., America, Russia and the Cold War, 1945-2002, McGraw Hill, Boston, 2002, σελ. 281
5
Lippman, W., The Cold War: A Study in US Foreign Policy, Harper, New York, 1947, σελ. 18
6
Miscable, W.D., George F. Kennan and the Making of the American Foreign Policy, 1947-1950,
Princeton University Press, Princeton, 1992, σελ. 66
 6

προέδρων, μέσα από το μυστικό έγγραφο NSC 68 έδινε βαρύτητα στην ανάγκη οι
Η.Π.Α., να μην εμπλακούν μεν ποτέ άμεσα σε μια πολεμική αντιπαράθεση με τους
Σοβιετικούς, αλλά κατά κύριο λόγο να αυξήσουν κατακόρυφα τις αμυντικές τους
δαπάνες. Ο στόχος εδώ εν προκειμένω δηλαδή, θα ήταν το να κτιστεί μια τέτοια
πολεμική μηχανή, με την οποία οι Αμερικάνοι θα προστάτευαν τους συμμάχους
τους σε όλο τον κόσμο, θα μπορούσαν να ασκήσουν έντονη επιθετικότητα εις
βάρος των Σοβιετικών, ώστε να τους απορρυθμίσουν σε διάφορα σημεία του
κόσμου, προτού αυτοί προλάβουν να αναπτύξουν πλήρως την πολεμική τους
μηχανή και τρίτον, ότι θα μπορούσαν να προστατεύσουν τις γραμμές και τα
συστήματα επικοινωνίας και τις βάσεις τους ανά τον κόσμο.7

2ο Κεφάλαιο: Μυστικές επιχειρήσεις των Αμερικάνων στη Μέση Ανατολή επί

Προεδρίας Αϊζενχάουερ - Οι περιπτώσεις του Μοσαντέκ (1953) και της
Κρίσης στο Σουέζ (1956)

Στην πραγματικότητα, το σκεπτικό του Τζορτζ Κέναν αναφορικά με την

προσπάθεια μιας σταδιακής και μακροπρόθεσμης υπονόμευσης της Σοβιετικής
Ένωσης, γρήγορα ελήφθη σοβαρά υπόψη, από πολιτικούς, όπως ο Αϊζενχάουερ. Κι
αυτό, παρόλο που ο ίδιος ο Κέναν στην πορεία είχε φανεί, πως εν μέρει πλέον είχε
τεθεί στο περιθώριο εκ μέρους πολιτικών για παράδειγμα, όπως ο υπουργός John
Foster Dulles. Ο ίδιος ο Αϊζενχάουερ στην ουσία είχε λάβει σοβαρά υπόψη τις
σκέψεις του Κέναν και αυτό για παράδειγμα, φαίνεται από το ότι δόθηκε στον
Κέναν το πράσινο φως, ώστε να αρχίσει να συγκροτεί τις πρώτες ομάδες think
tanks που θα εξέταζαν σε ποια σημεία του κόσμου, θα ήταν δυνατόν να ασκηθούν
πιέσεις στους Σοβιετικούς μέσω κρυφών επιχειρήσεων. Αυτή η διαδικασία είχε
λάβει μάλιστα την ονομασία Επιχείρηση Σολάριουμ και σύντομα ο Αϊζενχάουερ
άρχισε να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις διάφορες εισηγήσεις της.8 Αυτό από την
άλλη βέβαια, δεν σήμαινε πως ήδη δεν είχε ληφθεί υπόψη και πως δεν ήταν εν
πολλοίς σε εφαρμογή και η συμβουλή του Νίτσε, περί δημιουργίας ενός τεράστιου
οπλοστασίου.

7
Bowie, R. R. & Immerman, R.H., Waging Peace: How Eisenhower shaped and enduring Cold War
Strategy, Oxford University Press, Oxford, 2000, σελ. 17
8
Gaddis, J.L., Russia, the Soviet Union and the United States: An Interpretive History (2nd edition)
McGraw Hill, New York, 1990, σελ. 218
 7

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, μια περιοχή του κόσμου, όπου οι Αμερικάνοι

ανέκαθεν άλλωστε είχαν σαφώς μεγάλα γεωστρατηγικά και οικονομικά
συμφέροντα, ήταν η περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ενδεικτικό εδώ μάλιστα είναι
το παράδειγμα του τρόπου, με τον οποίο το 1953 οι Η.Π.Α. έπαιξαν μαζί με την
βρετανική Intelligence Service, καθοριστικό ρόλο ως προς την ανατροπή του
Πρωθυπουργού Μοσαντέκ στο Ιράν. Ο Μοσαντέκ το 1951 είχε εθνικοποιήσει την
τοπική βιομηχανία πετρελαίου στο Ιράν, με αποτέλεσμα να σημειωθούν σοβαρές
απώλειες για τους Βρετανούς, πως ως τότε την ήλεγχαν απόλυτα. Αυτό οδήγησε
την Μ. Βρετανία στο να προσεγγίσει τις Η.Π.Α, ζητώντας τη βοήθειά τους για την
ανατροπή του Μοσαντέκ. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ
κατάφερε να πείσει εκείνη την περίοδο τον Αϊζενχάουερ, πως ο Μοσαντέκ ήταν
ένας κρυφός κομμουνιστής και πως είχε μακροπρόθεσμα κομμουνιστική ατζέντα.
Αν και αυτό στην πραγματικότητα δεν ίσχυε, οι Αμερικάνοι πείστηκαν σύντομα
και έτσι μέσα στο 1953 ο John Foster Dulles έδωσε εντολή στην CIA, της οποίας
διευθυντής τότε ήταν ο αδερφός του Allen Dulles, ώστε να ξεκινήσουν οι
διαδικασίες για την ανατροπή του Μοσαντέκ. Ένα πρώτο μέτρο μάλιστα, είχε
υπάρξει η έναρξη εκπομπών από το ραδιοφωνικό σταθμό της CIA στην Τεχεράνη,
με περιεχόμενο προπαγάνδας εις βάρος του Μοσαντέκ.

Η επιχείρηση με την οποία σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε η ανατροπή του

Μοσαντέκ πήρε την κωδική ονομασία Αίαντας (Operation Ajax) και οι τελευταίες
πινελιές του όλου σχεδίου τέθηκαν τον Ιούνιο του 1953, μετά από συνάντηση
πρακτόρων της CIA και της Intelligence Service στη Βυρητό. Στην πορεία είχαν
αρχίσει να ασκούνται πιέσεις προς τον Σάχη του Ιράν, ώστε να αποπέμπψει τον
Μοσαντέκ. Στο πλαίσιο εκείνων των πιέσεων, οι Αμερικανοβρετανοί τόνιζαν
συνεχώς στο Σάχη τον κίνδυνο ο Μοσαντέκ να στραφεί προς τους κομμουνιστές. Η
αλήθεια πάντως ήταν πως για ένα διάστημα ο ίδιος ο Σάχης είχε υπάρξει ιδιαίτερα
επιφυλακτικός, δεδομένου, ότι ο Μοσαντέκ ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής σε ένα πολύ
μεγάλο τμήμα της ιρανικής κοινής γνώμης.9

Οι όποιοι δισταγμοί πάντως γρήγορα κάμφθηκαν, κάτι που οι Αμερικάνοι

άλλωστε πέτυχαν μέσα από τον χρηματισμό και τη δωροδοκία μελών της
βασιλικής οικογένειας, ενώ από την άλλη τον Αύγουστο του ίδιου έτους ο Σάχης

9
Kinzer, St., All the Shah's Men, John Wiley and Sons, New Jersey, 2003, σελ. 7
 8

απέπεμψε τον Μοσαντέκ με εντολή του, της οποίας το κείμενο εν τω μεταξύ είχε
υπαγορευθεί, απ' ό, τι λέγεται, από τον υπεύθυνο της CIA για την περιοχή της
Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, τον Κέρμιτ Ρούζβελτ. Γρήγορα δε, ξέσπασαν
βίαιες διαδηλώσεις στην Τεχεράνη τόσο υπέρ όσο και κατά του Μοσαντέκ.
Σύντομα ωστόσο, μετά από την κατάλληλη καθοδήγηση και οργάνωση από τους
Αμερικάνους, κατάφεραν να υπερισχύσουν οι αντίπαλοι του Μοσαντέκ (όπως
διάφοροι αρχηγοί φυλών της χώρας, γαιοκτήμονες κ.λ.π.). Η συγκεκριμένη
παράταξη κατάφερε μέσω εξαγορών να πάρει στο πλευρό της τον ιρανικό στρατό,
με αποτέλεσμα εν τέλει, την πραγματοποίηση ενός πραξικοπήματος με το οποίο
ανατράπηκε ο Μοσαντέκ. Στη θέση του πρωθυπουργού τότε τοποθετήθηκε άτομο -
μαριονέτα των Αμερικάνων και σύντομα, η νέα κυβέρνηση έκλεισε συμφωνία με
τις αμερικανικές και βρετανικές πετρελαϊκές εταιρείες, δίνοντάς τους τη μερίδα του
λέοντος ως προς το ιρανικό πετρέλαιο. Ο Μοσαντέκ και οι συνεργάτες του
δικάστηκαν και τέθηκαν οριστικά στο περιθώριο, ενώ σε ανταπόδοση προς το
Σάχη, οι Αμερικάνοι προσέφεραν άφθονο εξοπλισμό για το στρατό του και τη
μυστική του αστυνομία.10

10
Roosevelt, K., Countercoup: The Struggle for the Control of Iran, Mac Graw Hill, New York, 1979,
σελ. 87