1

Θέμα: "Η Κοινωνία των Εθνών και το σύστημα

ασφαλείας της εποχής του Μεσοπολέμου"
1ο Κεφάλαιο: Ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) και οι στόχοι αυτής

Η ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών που έλαβε χώρα στις 10 Ιανουαρίου του
1920, μπορεί να θεωρηθεί πως ήταν απότοκος της Ειρηνευτικής Συμφωνίας που είχε
λάβει χώρα στο Παρίσι το 1919 με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (ή αλλιώς
του Μεγάλου Πολέμου, όπως είχε ονομαστεί στην εποχή του). Η ίδρυσή της ήταν
συνυφασμένη με την προσπάθεια, να προκύψει πλέον ένα διακρατικό σχήμα, με το
οποίο, όσο αυτό ήταν εφικτό, να αποφευχθούν μελλοντικές πολεμικές συρράξεις,
ανάλογες με αυτή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ίδρυσή της εξάλλου μπορεί, υπό
αυτό το πρίσμα, να θεωρηθεί συναφής και με τον τρόμο που βίωσαν οι κοινωνίες του
ευρωπαϊκού χώρου μέσα από τις πρωτοφανείς για τα παγκόσμια ιστορικά δεδομένα,
σφαγές, ανθρώπινες απώλειες και καταστροφές που επέφερε ο Α΄ Παγκόσμιος
Πόλεμος.

Μια ενδιαφέρουσα διάσταση που κρίνεται σκόπιμο να εξεταστεί εδώ, είναι το

υπόβαθρο και το παρελθόν που είχε υπάρξει πίσω από την κίνηση της δημιουργίας
της Κοινωνίας των Εθνών. Συγκεκριμένα, ήδη από το 1795 ο μεγάλος Γερμανός
φιλόσοφος και στοχαστής Ιμμάνουελ Καντ, είχε προτείνει τη δημιουργία μιας λίγκας
εθνών που θα προωθούσαν από κοινού την υπόθεση της ειρήνης. Αυτή η πρόταση
είχε προταθεί μέσα από το έργο του Perpetual Peace: A Philosophical Scetch. Το
σκεπτικό που αναδυόταν μέσα από αυτό το κείμενο, δεν αφορούσε στην
πραγματικότητα την ιδέα περί μιας παγκόσμιας κυβέρνησης, αλλά το ότι αφενός με
το κάθε έθνος θα ήταν ανεξάρτητο, αλλά την ίδια στιγμή θα αποδεχόταν και
ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων, υπό το πρίσμα πως όλοι οι άνθρωποι συνιστούν
έλλογα όντα, με δικαιώματα και υποχρεώσεις. Έτσι, θα ήταν εφικτή η προώθηση της
ειρήνης και της αρμονικής συναλλαγής σε διακρατικό επίπεδο.1

Παρόλη την άνοδο των εθνικισμών, ιδιαίτερα κατά τον 9ο αιώνα, με το

πέρασμα των ετών είχε αρχίσει να συζητείται σε κύκλους πολιτικών και λογίων η
ιδέα σχετικά με τη δημιουργία ενός διακρατικού οργάνου που θα μπορούσε να
αποτελέσει ανάχωμα στις όποιες τυχόν πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ των κρατών.

1
Kant, I., "Perpetual Peace: A Philosophical Sketch", Mount Holyoke College, in www.mtholyoke.edu
 2

Η ιδέα είχε αρχίσει να καθίσταται μάλιστα πιο εμφανής στο πλαίσιο της λεγόμενης
Σύλληψης περί Ευρώπης που είχε προωθηθεί κυρίως μετά τους Ναπολεόντειους
Πολέμους. Η Σύλληψη περί Ευρώπης που θεωρητικά είχε αναπτυχθεί μέσω ατόμων,
όπως ο Gottfried Leibnitz και ο Lord Grenville, είχε εκφραστεί μέσα από την
δραστηριότητα πολιτικών, όπως ο Αυστριακός Μέττερνιχ. Η φιλοσοφία της ήταν
συνυφασμένη με το ότι από τη στιγμή που οι διάφορες ευρωπαϊκές δυνάμεις θα
κρατούσαν τις μεταξύ τους ισορροπίες, με αυτόν τον τρόπο θα διατηρούνταν η ειρήνη
και ένα καθεστώς ασφάλειας. Η αρχή εδώ ήταν ο σεβασμός των δικαιωμάτων και των
συμφερόντων της κάθε δύναμης εκ μέρους των άλλων.2

Μέσα στον 19ο αιώνα εξάλλου επρόκειτο να κάνουν την εμφάνισή τους οι
πρώτοι διεθνείς νόμοι, καθώς, για παράδειγμα, το 1899 και κατόπιν το 1907
αντίστοιχα προέκυψαν τα πρώτα νομοθετικά πλαίσια υπό το πρίσμα της Συνθήκης
της Γενεύης. Με αυτά καθορίζονταν ορισμένοι νόμοι αναφορικά με τους
αιχμαλώτους πολέμου και σχετικά με το ζήτημα της διευθέτησης των διαφόρων
διεθνών και διακρατικών διαφορών που μπορεί να οδηγούσαν ακόμα και σε ένοπλες
συγκρούσεις.3 Εκείνη την περίοδο περίπου ο Αμερικάνος Πρόεδρος Theodore
Roosevelt, θα καθίστατο ο πρώτος πολιτικός του κόσμου που θα καλούσε στη
δημιουργία μιας παγκόσμιας λίγκας των κρατών.4

Εν τω μεταξύ, όπως ήδη επισημάνθηκε και πιο πάνω, οι σφαγές του Α΄

Παγκοσμίου Πολέμου, όντας ούτως ή άλλως συνάρτηση των νέων τεχνολογικών και
επιστημονικών εξελίξεων στο πεδίο της στρατιωτικής τεχνολογίας, υπήρξαν για τα
έως τότε δεδομένα του δυτικού κόσμου πρωτόγνωρες. Αυτή η ανθρωποσφαγή
επρόκειτο να αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στις ευρωπαϊκές κοινωνίες εκείνης της
περιόδου. Άλλωστε η επιρροή της είχε έναν ευρύτερο χαρακτήρα σε πολλαπλά
επίπεδα, όπως σε αυτά της οικονομίας, της πολιτικής ιδεολογίας, ακόμα και της
τέχνης και του πολιτισμού.5

Υπό το βάρος των όσων είχαν λάβει χώρα εκείνη την περίοδο, ήδη το 1919
κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων, οι Robert Cecil, Jan Smuts

2
Reichard, M., The EU- NATO relationship: a legal and political perspective, Ashgate Publishing,
London, 2006, σελ. 122
3
Bouchet - Saulnier, F., et al., The Practical Guide to Humanitarian Law, Rowman and Littlefield, 2007,
σελ. 56
4
Archer, C., International Organizations, Routledge, London, 2001, σελ. 107
5
 3

και o Αμερικάνος Πρόεδρος Woodrow Wilson, κατέθεσαν τις προτάσεις τους για το
καταστατικό, με βάση το οποίο θα προέκυπτε και θα λειτουργούσε στην πορεία η
Κοινωνία των Εθνών. Μετά από πολλές συναντήσεις και μακρές συζητήσεις μεταξύ
των εκπροσώπων των διαφόρων κρατών, προκρίθηκε το σχέδιο Hurst - Miller για την
εγκαθίδρυση του εν λόγω διεθνούς οργανισμού.6 Στην ουσία εκείνα τα δυο άτομα που
επρόκειτο να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε ό, τι αφορούσε τον σχεδιασμό του
Καταστατικού της Κοινωνίας των Εθνών ήταν οι Cecil και Smuts. Ο πρώτος ήταν
ένας αρκετά γνωστός δικηγόρος και νομικός και ο δεύτερος στρατιωτικός και
σημαίνων πολιτικός της Βρετανικής Κοινοπολιτείας (από τη Νότια Αφρική).

Μετά από εκ νέου συζητήσεις και διαπραγματεύσεις, στις 25 Ιανουαρίου του

1919 πάρθηκε η τελική απόφαση για την δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών. Η
συνθήκη της ίδρυσης της ΚτΕ υπεγράφη εν τέλει από τις αντιπροσωπείες 44 κρατών
στις 28 Ιουνίου του 1919.7 Μεταξύ αυτών των 44 κρατών, είναι ενδεικτικό, ότι τα 31
είχαν συμμετάσχει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όντας στο πλευρό της Αντάντ
εξαρχής ή ακολουθώντας την στην πορεία του πολέμου.

Εξαρχής ορίστηκε πως η Κοινωνία των Εθνών ως σώμα θα περιελάμβανε μια

Γενική Σύνοδο που θα εκπροσωπούνταν από όλα τα κράτη - μέλη, ένα Εκτελεστικό
Συμβούλιο (όπου μέλη όμως θα ήταν μονάχα οι μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου)
και έναν μόνιμο Γραμματέα. Με βάση τις αποφάσεις της Πρώτης Συνέλευσης της
Κοινωνίας των Εθνών που υπερψηφίστηκαν στη συνέχεια από την Έβδομη
Συνέλευση στις 15 Σεπτεμβρίου του 1926, το πρώτο Άρθρο όριζε τα ακόλουθα: "Η
Συνέλευση κάθε χρόνο θα εκλέγει τρία μη μόνιμα μέλη που θα μετέχουν στο
Συμβούλιο της. Θα συμμετέχουν στο Συμβούλιο από τη στιγμή που θα αποφασίζεται
με βάση αυτή την εκλογή η συμμετοχή τους, ενώ η θητεία τους θα λήγει κατά την
ημέρα διεξαγωγής της νέας ψηφοφορίας τρία χρόνια αργότερα. Σε περίπτωση που ένα
μη μόνιμο μέλος που συμμετέχει στο Συμβούλιο της ΚτΕ, πάψει κατά τη διάρκεια
αυτής της θητείας του να αποτελεί μέλος εν γένει του Οργανισμού, η θέση του θα
καλύπτεται αμέσως με βάση μια εκ νέου ψηφοφορία που θα λαμβάνει χώρα σε
συνεδρίαση αμέσως μετά από εκείνη με την οποία αποφασίστηκε η αποπομπή του εν
λόγω κράτους - μέλους. Η θητεία του νέου μέλους του Συμβουλίου θα λήγει κατά την
6
Hunter, M.D., The drafting of the Covenant, Johnson Reprint Corporation, New York, 1969, σελ. 184
7
Magliveras, K., Exclusion from Participation in International Organizations: The Law and Practice
behind Member States' expulsion and suspension of Membership, Martinus Nijhoff Publishers, 1999,
σελ. 12
 4

ημερομηνία, κατά την οποία προγραμματιζόταν να λήξει η θητεία του κράτους -

μέλους που αποπέμφθηκε".8

Οι σκοποί της Κοινωνίας των Εθνών, όπως ήδη έχει σημειωθεί, ήταν άμεσα
συνυφασμένοι με την προσπάθεια να περιοριστούν σε παγκόσμιο επίπεδο οι
πολεμικές αναμετρήσεις και συρράξεις και παράλληλα να προωθηθεί στην πορεία η
διαδικασία του αφοπλισμού. Μια τέτοια διαδικασία εξάλλου, ήταν συναφής με την
προσπάθεια να τεθεί παγκοσμίως στο μέλλον ένα όσο το δυνατόν πιο ασφαλές
περιβάλλον. Παράλληλα σκοπός ήταν η με ειρηνικά μέσα διευθέτηση των όποιων
τυχών διαφορών μπορεί να ανέκυπταν μεταξύ κρατών. Είναι ενδεικτικό πως με βάση
το Άρθρο 8 της Κοινωνίας των Εθνών επισημαίνεται ότι: "Τα μέλη της ΚτΕ
αναγνωρίζουν πως η προσπάθεια για την διατήρηση της ειρήνης απαιτεί τη μείωση
των εθνικών εξοπλισμών στο κατώτερο δυνατό επίπεδο που θα είναι συμβατό με την
εθνική του ασφάλεια. Το Συμβούλιο, λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική θέση και
τις συνθήκες αναφορικά με το κάθε κράτος - μέλος, θα επεξεργαστεί σχέδια για την
διαδικασία της μείωσης των εξοπλισμών, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη και τις
αντιδράσεις και τοποθετήσεις των επιμέρους κυβερνήσεων. Τέτοιοι σχεδιασμοί θα
είναι δυνατόν να τίθενται υπό επανεξέταση κάθε δέκα χρόνια. Μετά από συμφωνία
όλων των κρατών τα τιθέμενα όρια εξοπλισμών δεν θα πρέπει να ξεπερνιόνται από
κανέναν, χωρίς προηγούμενη συγκατάθεση του Συμβουλίου".9 Αντίστοιχα το Άρθρο
10 της Συμφωνίας ορίζει ότι: "Τα κράτη - μέλη της ΚτΕ δεσμεύονται να σεβαστούν
και να διατηρήσουν την εδαφική ακεραιότητα κάθε κράτους - μέλους, σε περίπτωση
που αυτή απειληθεί από εξωτερική επιβουλή. Στην περίπτωση επίθεσης προς ένα
κράτος - μέλος, το Συμβούλιο της ΚτΕ θα αποφασίσει για τους τρόπους και τα μέσα
αντίδρασης".10

8
Howard- Ellis, C., The Origin and Structure of the League of Nations, The Lawbook Exchange, 2003,
σελ. 146
9
Covenant of the League of Nations, Article 8, in www.avalon.law.yale.edu
10
Covenant of the League of Nations, Article 10, in www.avalon.law.yale.edu