1

Θέμα: "Μελέτη και Ανάλυση αποσπασμάτων από την

Οδύσσεια και από την ποίηση του Αλκμάνα και της
Σαπφούς"

2016
 2

Περιεχόμενα

Εισαγωγή.........................................................................................................3-4

1ο Κεφάλαιο: Ανάλυση του χωρίου μ 153-200 από την Οδύσσεια.............4-6

2ο Κεφάλαιο: Ανάλυση αποσπασμάτων από την ποίηση του Αλκμάνα και της
Σαπφούς...........................................................................................................6-8

Συμπεράσματα.................................................................................................8

Βιβλιογραφία....................................................................................................9
 3

Εισαγωγή

Ο Όμηρος, ο Αλκμάν και η Σαπφώ συγκαταλέγονται αναμφίβολα μεταξύ των

κυριότερων εκπροσώπων της αρχαιοελληνικής ποίησης και το έργο τους επί χιλιετίες
έχει αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης και μελέτης. Ο Όμηρος από τη μια, είναι ο
κυριότερος και πιο γνωστός εκπρόσωπος της επικής ποίησης στο πλαίσιο της
αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας. Η ομηρική ποίηση είναι ενδεικτικό, πως διατηρεί
κάποιες αναμνήσεις από την μυκηναϊκή εποχή. Αυτές οι αναμνήσεις έφτασαν ως την
εποχή του, η οποία είναι αιώνες μετά την περίοδο του Μυκηναϊκού κόσμου, ως
προφορική παράδοση και υπό αυτό το πρίσμα, δεν είναι τυχαίο, το ότι στα ομηρικά
έπη εντοπίζονται λέξεις, οι οποίες είναι μυκηναϊκής προέλευσης. Επίσης, συναντούμε
και την αναφορά στη χρήση, για παράδειγμα, χάλκινων όπλων, τα οποί α
χρησιμοποιούνταν κατά την μυκηναϊκή περίοδο, πριν από την χρήση του σιδήρου την
εποχή του Ομήρου. Την ίδια στιγμή ωστόσο, υφίστανται στα ομηρικά έπη και
στοιχεία, τα οποία πολιτισμικά εντάσσονται στον αιώνα που φαίνεται, ότι έζησε ο
Όμηρος, δηλαδή τον 8ο αιώνα π.Χ., όπως: μια σειρά από ταφικά έθιμα, η αναφορά
στην ασπίδα του Αχιλλέα με την διακόσμηση σε ομόκεντρους κύκλους ή αντίστοιχα
η αναφορά στα σιδερένια όπλα και εργαλεία.1

Από την άλλη, ο Αλκμάν υπήρξε σημαντικός εκπρόσωπος της χορικής

ποίησης και η ποίησή του είναι γραμμένη σε λακωνικό ιδίωμα και σε απλά μέτρα. Η
ποίησή του κατά βάση προοριζόταν για θρησκευτικές, επίσημες τελετές και γνωστά
είναι και τα διάφορα ερωτικά του τραγούδια (παρθένεια κ.λ.π.).2 Η Σαπφώ που
επίσης αποτελεί αντικείμενο μελέτης στην παρούσα εργασία, αποτελεί κεντρική
εκπρόσωπο του είδους της μελικής ποίησης ή μονωδίας. Η μεγάλη ποιήτρια από το
νησί της Λέσβου, σε αντίθεση με τον επίσης σημαντικό συμπατριώτη της ποιητή
Αλκαίο, δίνει βαρύτητα, ως προς τη θεματολογία, στον ερωτισμό και στην ανάλυση
των ανθρωπίνων σχέσεων και των προβλημάτων τους.3

Η παρούσα εργασία, σε ένα πρώτο κεφάλαιο εξετάζει ένα συγκεκριμένο

απόσπασμα από τη μ Ραψωδία της Οδύσσειας και προσδιορίζει σε ποιον θεματικό

1
Αναστασίου, Γ., "Έπος" στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, Τόμος Α΄-
Αρχαϊκή και Κλασσική Περίοδος, εκδόσεις Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001, σελ. 57
2
Λυπουρλής, Δ., "Παλαιότερη Αρχαία Ελληνική Ποίηση" στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και
Βυζαντινή Φιλολογία, Τόμος Α΄- Αρχαϊκή και Κλασσική Περίοδος, εκδόσεις Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001, σελ.
143
3
Στο ίδιο, σελ. 135
 4

κύκλο του έργο ανήκει. Επίσης εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους προβάλλεται
σε αυτό το απόσπασμα η ένταξη της Οδύσσειας στην επική παράδοση. Αντίστοιχα
στο δεύτερο κεφάλαιο διερευνείται ο τρόπος απόδοσης του "ωραίου" σε
αποσπάσματα από έργα του Αλκμάνα και της Σαπφούς ενώ υφίσταται εστίαση σε
πρόσωπα, συγκρίσεις και εικόνες στα δυο αποσπάσματα.

1ο Κεφάλαιο: Ανάλυση του χωρίου μ 153-200 από την Οδύσσεια

Ως προς την ένταξη του χωρίου μ 153-200 σε συγκεκριμένο θεματικό κύκλο

του ποιήματος και τους τρόπους ένταξης της Οδύσσειας στην επική παράδοση μέσα
από τη συγκεκριμένη περίπτωση, θα ήταν δυνατόν να σημειωθεί καταρχήν, ότι ως
[ρος το ζήτημα του περιεχομένου, θα μπορούσε να παρατηρήσει κάποιος τα
ακόλουθα: σε αυτό το τμήμα της Οδύσσειας, ο κεντρικός ήρωας Οδυσσέας λέει
στους συντρόφους το πώς του αποκάλυψε η μάγισσα Κίρκη ότι θα μπορέσουν να
αποφύγουν τις Σειρήνες που με το μαγευτικό τραγούδι τους παράσερναν στα βράχια
τους ναυτικούς. Στην πορεία, περιγράφεται, το πώς ο Οδυσσέας, με βάση αυτές τις
συμβουλές, κλείνει τα αυτιά των συντρόφων του με κερί, ενώ ο ίδιος δένεται από
εκείνους γερά στο κατάρτι του πλοίου, τη στιγμή που περνούν από το νησί των
Σειρήνων, με αποτέλεσμα όλοι τους τελικά να γλυτώσουν. Διαβάζουμε ενδεικτικά σε
ένα τμήμα του χωρίου τα ακόλουθα: "Έλα Οδυσσέα περίφημε, δόξα των
Αχαιών....Γιατί τα πάντα εμείς γνωρίζουμε όσα τραβήξανε στης Τροίας τον κάμπο
Αργείοι και Τρώες - θέλημα των θεών. Κι εμείς ξέρουμε τα όσα συμβαίνουν πάνω στη
γη με τα πολλά γεννήματα".4

Τα παραπάνω λόγια των Σειρήνων αποτελούν ξεκάθαρη ένδειξη ως προς τη

συμμετοχή του ήρωα Οδυσσέα κατά το παρελθόν στα γεγονότα του Τρωικού
Πολέμου. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι σαφές, πως αυτό το χωρίο της μ Ραψωδίας
μπορεί να θεωρηθεί πως είναι ενταγμένο στον λεγόμενο Τρωικό κύκλο και αυτό
καθώς εδώ είναι εμφανής η σύνδεση του έργου με τα όσα προηγήθηκαν στην Ιλιάδα.
Μια τέτοια διάσταση είναι συνυφασμένη με το ότι, ασχέτως του αν ο δημιουργός της
Ιλιάδος και της Οδύσσειας ήταν όντως ο ίδιος ή όχι, τα ομηρικά έπη δημιουργήθηκαν
με γνώμονα την αποτύπωση των αναμνήσεων που είχαν να κάνουν με διάφορες
εκστρατείες προηγούμενων αιώνων. Αυτές οι εκστρατείες προήλθαν κατά κύριο λόγο

4
Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία μ, στίχοι 184-192, μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτης, εκδόσεις ΜΙΕΤ,
Αθήνα, 2012, σελ. 114
 5

από την περιοχή της ηπειρωτικής Ελλάδας και τράφηκαν προς την περιοχή του
Αιγαίου και της Μικράς Ασίας, αλλά και προς τον Εύξεινο Πόντο. Σε αυτό το
απόσπασμα, έστω κι έμμεσα, εκφράζεται το πλαίσιο όλων εκείνων των γεγονότων
που είχαν διαδραματιστεί σε αυτή την γεωγραφική ζώνη και που αφορούσαν τους
αγώνες για την κατάκτηση της Τροίας και για την κυριαρχία και τον αποικισμό στην
περιοχή της Ιωνίας.5

Εξάλλου, αυτό το απόσπασμα είναι ενδεικτικό του ότι ο ποιητής του έργου
ήταν εκ των προτέρων γνώστης της παράδοσης και του περιεχομένου της Ιλιάδος.
Αυτό το στοιχείο ίσως είναι ενδεικτικό του ότι η Οδύσσεια στην πορεία είχε δεχθεί
επεξεργασίες, ως προς διάφορα τμήματά της, όπως το συγκεκριμένο και πως δεν
αποκλείεται να προστέθηκαν στην πορεία διάφοροι θεματικοί κύκλοι, όπως ο
Τρωικός που αναφέρθηκε λίγο παραπάνω. Εδώ, με άλλα λόγια, φαίνεται πως η
Οδύσσεια προέκυψε μέσα από ένα πλαίσιο διευρύνσεων σε ποικίλα στάδια, με την
προσθήκη ενίοτε ακόμα και ορισμένων αυτόνομων κύκλων.6

Ένας άλλος θεματικός κύκλος στον οποίο είναι σαφές πως ανήκει αυτό το
χωρίο, είναι αυτός του Νόστου. Εδώ ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του εκφράζουν
ξεκάθαρα την επιθυμία τους να ξεφύγουν από τη μαύρη μοίρα και το τραγούδι των
Σειρήνων. Διαβάζουμε σε ένα ενδεικτικό απόσπασμα: "Γι' αυτό κι εγώ θα σας
μιλήσω, ώστε γνωρίζοντας ή να πεθάνουμε ή να γλιτώσουμε το θάνατο και να
ξεφύγουμε τη μαύρη μοίρα....πώς θα αποφύγουμε το θείο τραγούδι των Σειρήνων και
το ανθισμένο τους λιβάδι".7

Πέραν τούτου όμως, την ίδια στιγμή αυτό το κομμάτι ανήκει και στον θεματικό
κύκλο των ναυτικών παραμυθιών. Βλέπει κανείς, ότι εδώ περιγράφεται μια
περιπέτεια σε έναν μυθικό τόπο με παράξενα τέρατα και όντα. Αυτή η μυθική
ιστορία, όπως κι άλλες μες στην Οδύσσεια, περιγράφεται στα πλαίσια της αφήγησης
που κάνει ο ήρωας στο νησί των Φαιάκων. Υφίσταται μια διπλή αφήγηση, όπου
παρακολουθεί ο αναγνώστης τί είπε η Κίρκη στον Οδυσσέα και τί είπε αντίστοιχα ο
ίδιος στους συντρόφους του. Και μάλιστα, τέτοιες διηγήσεις συγκεντρώνονταν συχνά
γύρω από έναν κεντρικό ήρωα. Τέτοια περίπτωση είναι αυτή του Οδυσσέα, ενός
5
Αναστασίου, Γ., "Έπος" στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, Τόμος Α΄-
Αρχαϊκή και Κλασσική Περίοδος, εκδόσεις Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001, σελ. 87
6
Στο ίδιο, σελ. 87
7
Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία μ, στίχοι 184-192, μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτης, εκδόσεις ΜΙΕΤ,
Αθήνα, 2012, σελ. 114
 6

χαρακτήρα που μάλλον έλκει την καταγωγή του από προελληνικές πανάρχαιες
ιστορίες και παραμύθια.8

Βέβαια, πέραν των όποιων διαφοροποιήσεων με την Ιλιάδα, η οποία

ασχολείται με πολεμικές επιχειρήσεις και με στρατιωτικά ανδραγαθήματα
πολεμιστών, και αυτό το απόσπασμα από την Οδύσσεια είναι ενδεικτικό του ότι η
Οδύσσεια ανήκει στο είδος της επικής ποίησης. Κι αυτό, καθώς εδώ υφίστανται
στοιχεία, όπως αυτό του παραμυθιού, των μυθικών πλασμάτων και των φανταστικών
περιπετειών. Ένα άλλο στοιχείο της ένταξης της Οδύσσειας στο έπος είναι και η
χρήση των διαφόρων θεματικών κύκλων, όπως αυτός του νόστου και των ναυτικών
παραμυθιών, αλλά και ο τρωικός, που προαναφέρθηκαν πιο πάνω.

2ο Κεφάλαιο: Ανάλυση αποσπασμάτων από την ποίηση του Αλκμάνα και της
Σαπφούς

Στο εξεταζόμενο απόσπασμα από το έργο του Αλκμάνα καταρχήν μπορεί να

διαπιστώσει κάποιος, ότι πρόκειται για κομμάτι που προέρχεται από τα λεγόμενα
"Παρθένεια" του ποιητή. Αποτελεί μάλιστα το αρχαιότερο δείγμα αρχαιοελληνικής
χορικής ποίησης και το απόσπασμα αναφέρεται στο εορταστικό παρόν. Εδώ δηλαδή,
γίνεται λόγος για το λατρευτικό πλαίσιο, το συγκεκριμένο γεγονός του χορού, αλλά
πάνω απ' όλα στην απαράμιλλη ομορφιά των κοριτσιών που χορεύουν και ιδιαίτερα
των δύο κορυφαίων του χορού, δηλαδή της Αγησιχόρας και της Αγιδώς. Η λάμψη
τους μέσα στο κείμενο παραβάλλεται με τη λάμψη του ήλιου και του χρυσού. Είναι
ενδεικτικά τα όσα διαβάζει κάποιος μέσα στο κείμενο: "Μα εγώ τραγουδώ τη λάμψη
της Αγιδώς. Τη βλέπω, ίδιος ο ήλιος., που η Αγιδώ για μας τον βάζει μάρτυρα".9 Με
αυτήν την εικόνα, καθώς ο ποιητής παρομοιάζει την ομορφιά του συγκεκριμένου
κοριτσιού με τον ήλιο, γεμίζει το ποίημά του με την ομορφιά της νιότης.

Το ίδιος όμως κάνει και με την άλλη κοπέλα που αναφέρει σε αυτό το
κείμενο, δηλαδή την Αγησιχόρα. Για τη δεύτερη αναφέρει τα ακόλουθα: "Η χαίτη της
Αγησιχόρας, της ξαδέρφης μου, λάμπει, όπως το καθαρό χρυσάφι. Και το ασημένιο
πρόσωπό της - τί να σου λέω λόγια, κι άλλα λόγια; Ιδού η Αγησιχόρα. Η δεύτερη σε

8
Lesky, Al., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφ. Αγαπητός Κ. Τσοπανάκης, Εκδοτικός
Οίκος Αδερφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2003, σελ. 81
9
Αλκμάν, "Παρθένειο - Απόσπασμα 1, 36-77", στο Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας,
μετάφραση Θ.Κ. Στεφανόπουλος, εκδόσεις ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2002, σελ. 153
 7

ομορφιά μετά την Αγιδώ άλογο κολαξαίο, θα τρέξει δίπλα σε ιβηνό". 10 Εδώ η
Αγησιχόρα υμνείται ως προς το πρόσωπο και τα χρυσά μαλλιά της που θυμίζουν
καθαρό χρυσάφι. Και την ίδια στιγμή, παρομοιάζεται με την εικόνα ενός κολαξαίου,
δηλαδή σκυθικού αλόγου, στοιχείο που μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτικό της νεανικής
της δύναμης. Αντίστοιχα στα πλαίσια αυτών των παρομοιώσεων, η Αγιδώ
παρομοιάζεται με άλογο ιβηνό, δηλαδή αρχαίο κέλτικο άλογο, το οποίο επίσης
θεψρούναν πολύ όμορφο και γρήγορο.

Πέραν της χρήσης αυτών των εικόνων ταυτόχρονα, ο ποιητής παρομοιάζει τις
δύο κοπέλες - προκειμένου να τονίσει ακόμα περισσότερο την ομορφιά τους - με τις
Πλειάδες. Και αναφέρεται μάλιστα, στο ότι στην πραγματικότητα ακόμα και
κάμποσα άλλα όμορφα κορίτσια, όπως η Ναννώ, η Αρέτα, η Κλεησιθήρα και η
Φυλακίδα ή η Ασταφίς και η Φίλυλλα ή ακόμα και ο πλούτος της πορφύρας ή τα
ολόχρυσα περίτεχνα φίδια και οι όμορφοι λυδικοί κεφαλόδεσμοι δεν είναι δυνατόν να
τον παρασύρουν μακριά από την μορφιά της Αγησιχώρας.

Η Σαπφώ από την δική της μεριά είναι ενδεικτικό, ότι προχωράει σε μια
σύγκριση της περίπτωσης της Ελένης, που άφησε τον σύζυγό της Μενέλαο για τον
έρωτά της για τον Πάρη, με τη δική της περίπτωση όπου η Ανακτορία εγκαταλείπει
την ίδια. Η Σαπφώ αναγνωρίζει το δικαίωμα της Ανακτορίας να φύγει μακριά της για
να ευτυχήσει, ενώ ο Μενέλαος δεν αναγνώρισε αυτό το δικαίωμα στην Ελένη.
Αντίθετα μάλιστα, χρησιμοποίησε το στρατό του για να την ανακτήσει. Η Σαπφώ
όμως δηλώνει πως δεν μπαίνει στην διαδικασία να διεκδικήσει την Ανακτορία με τον
ίδιο αυτόν τρόπο, όπως δηλαδή έκανε ο Μενέλαος. Αναφέρει κάπου ενδεικτικά τα
ακόλουθα: "Με το καράβι πήγε στην Τροία και δεν σκέφτηκε ούτε την κόρη της ούτε
τους αγαπημένους της γονείς, αλλά χωρίς τη θέλησή της ακολούθησε την Αφροδίτη.
Αλήθεια, δεν είναι δύσκολο να κατευθύνεις μια γυναίκα. Η αγάπη μπορεί να θολώσει
τόσο εύκολα το μυαλό της! Και τώρα η Κυπρίς μου θύμισε ξαφνικά την Ανακτορία. Θα
προτιμούσα να δω το εράσμιο βάδισμά της και το φωτεινό, λαμπερό πρόσωπό της,
παρά τα άρματα των Λυδών και το βαριά οπλισμένο πεζικό".11

Είναι επίσης εδώ ενδεικτικό το πώς η Σαπφώ προβάλλει στην αντιπαράθεση

ανάμεσα στο πώς πρέπει να είναι κανονικά αντιληπτή η έννοια της αγάπης και της

10
Στο ίδιο, σελ. 155
11
Σαπφώ, Απόσπασμα 16, στο www.greek-language.gr/digitalResources
 8

ομορφιάς και στο πώς αντιδρούν από την άλλη άτομα, όπως ο Μενέλαος. Αυτή η
αντίθεση καθίσταται ακόμα πιο έντονη από την το ότι ο μεν Μενέλαος είναι αυτός
που υμνεί τη στρατιωτική δύναμη, το ιππικό και το πεζικό ή το ναυτικό. Η Σαπφώ
όμως αυτό που υμνεί πάνω απ' όλα, είναι η ίδια η αγάπη.

Συμπεράσματα

Με βάση τις παραπάνω αναλύσεις, καταρχήν είναι εμφανές στο συγκεκριμένο

εξεταζόμενο απόσπασμα από τη μ Ραψωδία της Οδύσσειας, ότι το εν λόγω κομμάτι
ανήκει σε τρία είδη θεματικών κύκλων. Ο ένας κύκλος είναι αυτός της αναφοράς στα
ποικίλα ναυτικά παραμύθια. Αυτό εξάλλου, είναι εμφανές μέσα από την περίπτωση
της αναφοράς στις Σειρήνες και από την περιπέτεια του Οδυσσέα και των συντρόφων
του σε έναν τόπο φανταστικό και μυθικό. Ένας άλλος κύκλος, στον οποίο είναι
φανερό, ότι ανήκει αυτό το απόσπασμα, είναι αυτός του Νόστου. Εδώ, με άλλα λόγια,
είναι φανερό, ότι ο Οδυσσέας εκφράζει τη νοσταλγία του ίδιου και των συντρόφων
του για την επιστροφή στην πατρίδα και βασική προϋπόθεση για αυτήν την
επιστροφή, είναι το να ακολουθήσουν πιστά τις οδηγίες της Κίρκης για να περάσουν
από το νησί των Σειρήνων. Ο τρίτος θεματικός κύκλος που υφίσταται εδώ, είναι ο
Τρωικός και αυτό, καθώς οι Σειρήνες επισημαίνουν στον ήρωα πως γνωρίζουν για τη
δράση του στην Τροία παλαιότερα. Όλα αυτά τα στοιχεία άλλωστε, τοποθετούν την
Οδύσσεια γενικότερα στο είδος της επικής ποίησης.

Αναφορικά με τα αποσπάσματα του Αλκμάνα και της Σαπφώς, στην πρώτη

περίπτωση είναι δυνατόν να σημειωθεί, ότι ο ποιητής προβαίνει στη χρήση
παρομοιώσεων και εικόνων παρμένων από τον χώρο της φύσης (εικόνες, για
παράδειγμα, της λάμψης του ήλιου και του χρυσού, αλλά και παομοίωση με τα πιο
όμορφα άλογα του κόσμου). Στο πλαίσιο αυτής της σύγκρισης, χρησιμοποιούνται και
τα ονόματα και άλλων κοριτσιών που όμως, δεν πλησιάζουν την Αγησιχώρα και την
Αγιδώ σε ομορφιά. Ως προς την Σαπφώ από την άλλη, η σύγκριση της αγαπημένης
της Ανακτορίας γίνεται με την Ελένη της Σπάρτης και χρησιμοποιείται η εικόνα των
αρμάτων, των όπλων και του στρατού που προτμησε ο Μενέλαος για να ανακτήσει
την Ελένη, με την προτίμηση της ποιήτριας απλά να δει το εράσμιο βάδισμα και το
λαμπερό, φωτεινό πρόσωπο της αγαπημένης της.
 9

Βιβλιογραφία

1. Αλκμάν, "Παρθένειο - Απόσπασμα 1, 36-77", στο Ανθολογία Αρχαίας

Ελληνικής Γραμματείας, μετάφραση Θ.Κ. Στεφανόπουλος, εκδόσεις ΟΕΔΒ,
Αθήνα, 2002
2. Αναστασίου, Γ., "Έπος" στο Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή
Φιλολογία, Τόμος Α΄- Αρχαϊκή και Κλασσική Περίοδος, εκδόσεις Ε.Α.Π.,
Πάτρα, 2001
3. Lesky, Al., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφ. Αγαπητός Κ.
Τσοπανάκης, Εκδοτικός Οίκος Αδερφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2003
4. Λυπουρλής, Δ., "Παλαιότερη Αρχαία Ελληνική Ποίηση" στο Γράμματα Ι:
Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, Τόμος Α΄- Αρχαϊκή και Κλασσική
Περίοδος, εκδόσεις Ε.Α.Π., Πάτρα, 2001
5. Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία μ, στίχοι 184-192, μετάφραση Δ.Ν. Μαρωνίτης,
εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2012
6. Σαπφώ, Απόσπασμα 16, στο www.greek-language.gr/digitalResources