1

Θέμα: "Η καταδίκη του Σωκράτη σε θάνατο

και το ζήτημα της υπακοής στους νόμους, όπως
παρουσιάζεται στον Κρίτωνα"

ΑΘΗΝΑ

2014
 2

Περιεχόμενα

Εισαγωγή........................................................................................σελ. 3

1ο Κεφάλαιο: Οι ερμηνευτικές δυσκολίες που εμφανίζονται αναφορικά με τις

διαφορετικές αναγνώσεις του διαλόγου Κρίτων.........................σελ. 3-7

2ο Κεφάλαιο: Η σημασία της αναφοράς απέναντι στα λογικά επιχειρήματα, με

βάση το χωρίο 46b του Κρίτωνος....................................................σελ. 7-9

Συμπεράσματα..................................................................................σελ. 9

Βιβλιογραφία.....................................................................................σελ. 10
 3

Εισαγωγή

Το 399 π.Χ. ο Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Αθηναίους. Η

ποινή που του επιβλήθηκε, ήταν το να πιει το κώνειο (η πόση κώνειου συνιστούσε
μια συνηθισμένη μέθοδο εκτέλεσης στην Αθήνα της εποχής εκείνης). Όταν τρεις
Αθηναίοι πολίτες – ο Μέλητος, ο Άνυτος και ο Λύκων - τον κατηγόρησαν ευθέως ότι
«σπέρνει καινά δαιμόνια» παρασύροντας σε ανόσιο βίο τους νέους, οδηγήθηκε να
απολογηθεί ενώπιον του λαϊκού δικαστηρίου το οποίο απαρτιζόταν από κληρωτούς
αθηναίους πολίτες.

Όπως καταδεικνύεται παράλληλα, μέσα από τη μελέτη έργων όπως το

συγκεκριμένο αλλά και το έργο (επίσης του Πλάτωνος) Κρίτων, η στάση του
Σωκράτη στο δικαστήριο συνιστά παραδοσιακά ένα είδος προτύπου σε ό, τι αφορά το
θέμα της απόλυτης υπακοής και αφοσίωσης προς τους νόμους ενός κράτους και μια
κοινωνίας. Εντούτοις όμως, διαχρονικά αναπτύχθηκαν και ορισμένοι προβληματισμοί
και αντιρρήσεις ως προς το συγκεκριμένο ιδεολογικό μοτίβο, αντιρρήσεις που
αφικνούνται με βάση το συλλογισμό, ότι πώς θα ήταν δυνατόν να επισημανθεί από
κάποιον, όπως ο Πλάτων μια τέτοια θεώρηση, δεδομένου ότι ο μεγάλος Αθηναίος
φιλόσοφος, που είχε υπάρξει παράλληλα και μαθητής του Σωκράτη, είχε
χαρακτηρίσει άδικη την καταδίκη του ανθρώπου εκείνου, τον οποίο άλλωστε
κατονόμαζε ως "τον δικαιότερο άνθρωπο" που υπήρξε ποτέ.

Με βάση αυτές τις εισαγωγικές επισημάνσεις και προβληματισμούς, η

παρούσα εργασία σε ένα πρώτο κεφάλαιο εξετάζει με βάση το κείμενο του Πλάτωνος
Κρίτων, τις ερμηνευτικές δυσκολίες που εμφανίζονται αναφορικά με τις διαφορετικές
αναγνώσεις του διαλόγου. Εδώ γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα επιχειρήματα που
εντοπίζονται στο διάλογο. Σε ένα δεύτερο κεφάλαιο, εξηγείται η σημασία της
αναφοράς απέναντι στα λογικά επιχειρήματα, με βάση το χωρίο 46b πάντα στα
πλαίσια του ίδιου κειμένου.

1ο Κεφάλαιο: Οι ερμηνευτικές δυσκολίες που εμφανίζονται αναφορικά με τις

διαφορετικές αναγνώσεις του διαλόγου Κρίτων

Αναφορικά με τα γεγονότα που περιγράφονται στο διάλογο Κρίτων του

Πλάτωνος, από χρονολογική άποψη βρισκόμαστε λίγο μετά την οδυνηρή ήττα των
Αθηναίων στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, έναν πόλεμο που θα αποτελέσει
 4

παράλληλα σημείο καμπής τόσο για την έως τότε περίπου χρυσή περίοδο της ανόδου
της Αθήνας σε πολλά πεδία, όπως στις επιστήμες, την τέχνη, την πνευματική ζωή, την
πολιτική, οικονομική δύναμή της όσο και για την πορεία στην ουσία ολόκληρου του
ελληνικού κόσμου που θα εισέλθει σε μια εποχή σταδιακής παρακμής και
αποσύνθεσης των έως τότε δεδομένων σταθερών.

Πέραν όλων των παραπάνω πάντως, θα πρέπει να επισημανθεί πως σχετικά με

το ζήτημα της ερμηνείας των όσων επισημαίνονται στον διάλογο Κρίτων, ο κάθε
αναγνώστης και μελετητής θα πρέπει να έχει υπόψη του πως παρόλο που κι εδώ ο
Σωκράτης εμφανίζεται ως πρωταγωνιστικό πρόσωπο του έργου, πράγμα που
υποτίθεται πως σημαίνει ότι οι ιδέες και απόψεις που εκφράζονται είναι δικές του,
εντούτοις είναι δύσκολο να εξεταστεί η ακρίβεια αυτής της άποψης.1 Το πρόβλημα
έγκειται στο ότι ο ίδιος ο Σωκράτης ουσιαστικά δεν μας άφησε κάποια γραπτή πηγή.
Και πέραν του Πλάτωνος δεν υπάρχει διαχρονικά κάποια άλλη ανεξάρτητη πηγή
αναφοράς που θα μπορούσε να συγκριθεί με τα όσα παρέδωσε ο Πλάτων για το
δάσκαλό του.

Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι εδώ για να υποστηρίξουμε πως ο Πλάτων στην

πραγματικότητα εμφανίζει και σε αυτό το διάλογο, όπως και σε άλλους πρώιμους
διαλόγους του, τις δικές του φιλοσοφικές τοποθετήσεις. Όπως όλοι όσοι έχουν
ασχοληθεί σοβαρά με τη φιλοσοφική σκέψη, σίγουρα θα έχουν υπόψη τους πως είναι
αρκετά δύσκολο, αν όχι αδύνατον, για κάθε δημιουργικό πνεύμα, πόσο δε για το
πνεύμα μιας τέτοιας ιδιοφυίας όπως ήταν ο Πλάτων, να αφιερώσει τόσο χρόνο και
μάλιστα κατά τη διάρκεια της πλέον κρίσιμης περιόδου της φιλοσοφικής του
διάπλασης, καταγράφοντας απλά και μόνο τις θέσεις ενός άλλου φιλοσόφου, ακόμα
κι αν επρόκειτο για τον αγαπημένο του δάσκαλο το Σωκράτη.2

Από τη μια μεριά βέβαια, κανείς δεν αμφιβάλλει πως σε σημαντικό βαθμό ο
ίδιος είχε επηρεαστεί από το Σωκράτη, τουλάχιστον σε ό, τι αφορούσε ορισμένες
ιδέες και φιλοσοφικές του τοποθετήσεις κατά τη νεότητά του. Από την άλλη ωστόσο,
και στην περίπτωση του διαλόγου Κρίτων, γράφει για ζητήματα που απασχόλησαν
εκείνον τον ίδιο (τον Πλάτωνα δηλαδή) ως φιλόσοφο) και όχι για ιδέες και θέματα
που είχαν απασχολήσει το Σωκράτη και το πώς τα είχε αντιμετωπίσει εκείνος.

1
Δήμας, Π., "Η Φιλοσοφία του Πλάτωνα" στο Ελληνική Φιλοσοφία: από την Αρχαιότητα ως τον 20ο
αιώνα, Α΄ Τόμος, εκδόσεις Ε.Α.Π., Πάτρα, 2000, σελ. 123
2
Ο.π.σ. 124
 5

Στη συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να λεχθεί πως μέσα στον Κρίτωνα, ο

Σωκράτης στην πραγματικότητα φαίνεται να αντιστρατεύεται τις θέσεις που
συναντούμε αντίστοιχα στην Απολογία. στο χωρίο 51b του Κρίτωνος, ο Σωκράτης,
ενώ συζητά με το φίλο και μαθητή του Κρίτωνα αναφορικά με την ορθότητα της
πρότασης του τελευταίου να τον απελευθερώσει από τη φυλακή, ώστε έτσι να
γλυτώσει το θάνατο, ο γηραιός Αθηναίος φιλόσοφος επισημαίνει την ανάγκη για
απόλυτη υπακοή στα κελεύσματα του Νόμου. Αναφέρει κάπου ενδεικτικά ότι:
"Σωκράτη υπάκουσε εμάς που σε αναθρέψαμε και μην βάζεις ούτε τα παιδιά σου,
ούτε τη ζωή σου ούτε τίποτε άλλο πάνω από το δίκαιο, για να μπορείς όταν θα πας
στον Άδη, να τα χρησιμοποιήσεις όλα αυτά στην απολογία σου μπροστά σε αυτούς
που έχουν την εξουσία εκεί".3

Αντίστοιχα όμως, στην Απολογία, ο Σωκράτης εκφράζει ένα άλλο πλαίσιο

απόψεων, καθώς επιχειρεί να καταδείξει στο ακροατήριο και τους δικαστές του πως
είναι άνευ όρων προσηλωμένος σε μια αποστολή που του είχε αναθέσει υποτίθεται ο
ίδιος ο θεός των Δελφών. Εδώ συγκεκριμένα θα επισημάνει πως: "Εγώ υμάς, ω
άνδρες Αθηναίοι, ασπάζομαι μεν και φιλώ, πείσομαι δε μάλλον τω θεώ ή υμίν, και
έωσπερ αν εμπνέω και οίος τε ω, ου μη παύσωμαι φιλοσοφών και υμίν
παρακελευόμενος τε και ενδεικνύμενος ότω αν αεί εντυγχάνω υμών...".4 Με βάση τα
παραπάνω χωρία, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως εδώ βασικά ανακύπτει μια
διττή αντίληψη περί νόμου: αφενός η έντονη και στενά νομική αντίληψη των
συμπολιτών και των δικαστών του Σωκράτη, την οποία ωστόσο συμμερίζεται και ο
ίδιος ο φιλόσοφος, όποτε για παράδειγμα, ως νομοταγής πολίτης δηλώνει πως
οφείλουμε υπακοή στους ανωτέρους μας, ή επικαλείται το νόμο (διακηρύσσοντας
φερ' ειπείν το σεβασμό για τη δικαστική εξουσία ή επιδιώκοντας την αθώωσή του).
Είτε αφετέρου υφίσταται και η φιλοσοφική και υπερβατική αντίληψη μιας
δικαιοσύνης, η οποία υπόκειται στο υπέρτατο Αγαθό, από την οποία υπάρχει η
πεποίθηση, ότι εκπηγάζουν οι σωκρατικές προκλήσεις.5

Είναι ενδεικτικό το εξής: πως η έννοια της πειθούς στον Κρίτωνα επέχει
ιδιαίτερη σημασία και παίζει σπουδαίο ρόλο. Οι αναφορές σε αυτήν την έννοια (που
εκφράζονται άλλωστε μέσα από τη συχνή χρήση του ρήματος "πείθειν" σε αρκετά
3
Πλάτωνος, Κρίτων, 51c, εισαγωγή - μετάφραση - ερμηνευτικά σχόλια Θανάσης Σαμαράς, εκδόσεις
Ζήτρος, Αθήνα, 2007, σελ. 378
4
Πλάτωνος, Απολογία, 29d
5
Ιγγλέση - Μαργέλου, Σ., Ο Διττός Σωκράτης - , σελ. 25
 6

χωρία του διαλόγου) είναι περισσότερο μάλλον ένα είδος υπενθύμισης του συνόλου
της Απολογίας, ανεξαρτήτως της εξωτερικά υφιστάμενης αντινομίας μεταξύ των δύο
διαλόγων. Κι αυτό καθώς στην Απολογία ο Σωκράτης είχε καταβάλλει την ύστατη
προσπάθεια, ώστε να πείσει τους κατηγόρους του αναφορικά με το παράλογο των
κατηγοριών τους και σχετικά με την άδικη απόφασή τους.

Στην πραγματικότητα οι δηλώσεις του Σωκράτη στον Κρίτωνα περί

ευπείθειας και απόλυτης υπακοής στους νόμους της κοινωνίας και του κράτους, όχι
μόνο δεν υπολείπονται έναντι της συμβατικής άποψής του για την νομιμοφροσύνη
των συμπολιτών του, αλλά επίσης ανυψώνεται και υπεράνω αυτής προς ένα
απαράμιλλο, αιώνιο και ιδεώδες πρότυπο περί υπακοής και νομιμοφροσύνης και που
συγχρόνως αψηφά τον μέγιστο κίνδυνο. Γι' αυτό το λόγο μπορεί να θεωρηθεί πως
είναι απροσπέλαστο για τους κοινούς θνητούς.6

Την ίδια στιγμή, εδώ προκύπτει ένα είδος ανδρείας που δεν έχει σχέση επί
παραδείγματι με στρατιωτικές ασκήσεις ή με πολιτικούς εξαναγκασμούς - όπως
συνέβαινε στην αρχαία Σπάρτη - αλλά που προκύπτει μέσα από την παιδεία και έναν
τρόπο ζωής, ο οποίος άλλωστε είχε προωθηθεί στο ευρύτερο πλαίσιο των πολιτικών
και πολιτιστικών πραγματικοτήτων της κλασσικής Αθήνας. Έτσι προκύπτει και η
συγκεκριμένη στάση του Σωκράτη στον Κρίτωνα. Προκύπτει ταυτόχρονα ένα είδος
συγκατάθεσης εκ μέρους του Σωκράτη που προσδίδει μια ηθική διάσταση ως προς τη
συμφωνία του με την πόλη: επιβεβαιώνει συνέχεια αυτή τη συμφωνία επειδή θεωρεί
στην ουσία την Αθήνα καλύτερη σε σύγκριση με άλλες ευνομούμενες πόλεις,
τουλάχιστον ως προς ορισμένα σημεία της.7

Αυτή η τοποθέτηση είναι ενδεικτικό πως συνάδει με το επιχείρημα που

αναπτύσσει ο Σωκράτης εντός του διαλόγου (στο χωρίο 47c) και με βάση το οποίο
δεν πρέπει κάποιος ποτέ να αποδίδει σημασία και βαρύτητα στις απόψεις των
πολλών, αλλά μονάχα στις τοποθετήσεις των "ειδημόνων" και αυτό έχει να κάνει με
όλα εκείνα τα ζητήματα που αφορούν οτιδήποτε σχετίζεται με τη δικαιοσύνη. Με
άλλα λόγια, απαγορεύεται κάθε μορφή αδικίας και αυτό συμπεριλαμβάνει

6
Ο.π.σ. 28
7
Τσούνα, Β., Η διαθήκη του Σωκράτη προς τους Αθηναίους: Μια νέα ανάγνωση του Κρίτωνος,
Υπόμνημα στη Φιλοσοφία, 9, 2010, σελ. 96
 7

περιπτώσεις εκδίκησης ή αντεκδίκησης. Η αρχή της δικαιοσύνης αποτελεί τη βασική

προϋπόθεση των επιχειρημάτων που παρουσιάζουν οι Νόμοι.8

Στην πραγματικότητα οι αντιφάσεις που υφίστανται ανάμεσα στον Κρίτωνα

και την Απολογία, μάλλον δεν είναι εύκολο να ξεπεραστούν. Για παράδειγμα εδώ
μπορεί παράλληλα κάποιος να αναρωτηθεί πως είναι δυνατόν να συμβιβαστεί η
αναφορά του Σωκράτη στην ανάγκη να αποφεύγει κάποιος την αδικία με την
αναφορά του στην Απολογία, σχετικά με την τυφλή υπακοή του προς τους ανωτέρους
του κατά τις εκστρατείες της Αμφίπολης, της Ποτίδαιας ή της Δήλου, υπακοή με την
οποία ήθελε να επιδείξει την νομιμοφροσύνη του. Υφίσταται με άλλα λόγια, ένα
σαφές πρόβλημα ερμηνείας δεδομένου ότι μέσω της Απολογίας, ο πολίτης Σωκράτης
κινδυνεύει να διαψεύσει τον φιλόσοφο, όταν για τις ανάγκες της υπεράσπισής του και
προκειμένου να είναι ενταγμένος στην πόλη και πιστός στους νόμους της,
διακηρύσσει την τυφλή του υπακοή στους ανωτέρους του και στους αρχηγούς του.9

Συγχρόνως, η αντιπαράθεση με την Απολογία, μπορεί μάλλον να επεξηγηθεί

και με βάση την αναγνώριση πως ο Κρίτων απευθύνεται σε καλόπιστους αναγνώστες
που είχαν πια κατά νου συνθήκες πολιτικής ομαλότητας και πως ο Πλάτων, καθώς
εκθέτει την ατελέσφορη προετοιμασία της απόδρασης του Σωκράτη, παραμένει
επίμονα και αποκλειστικά προσκολλημένος στη δεδομένη αφορμή του διαλόγου,
δηλαδή απλά και μόνο στην περίπτωση της απόδρασης.10

2ο Κεφάλαιο: Η σημασία της αναφοράς απέναντι στα λογικά επιχειρήματα, με

βάση το χωρίο 46b του Κρίτωνα

Ως προς το χωρίο 46c στο διάλογο Κρίτων, μπορεί κάποιος να δει πως ο
Σωκράτης επισημαίνει πως πρόκειται να παραμείνει πιστός στις αρχές του, χωρίς να
επηρεαστεί από τις αλλαγές των συνθηκών και χωρίς να δώσει βαρύτητα σε τίποτε
άλλο απ' ότι σε εκείνο το επιχείρημα το οποίο θα του φανεί ως το πλέον δυνατό και
το καλύτερο. Αυτή η αναφορά σε αυτό το δεύτερο μέρος του Κρίτωνος είναι
συνυφασμένη με την πρόθεση μεν από τη μια μεριά του Σωκράτη να επανεξετάσει
την πρόταση του Κρίτωνος περί απόδρασης, εντούτοις όμως είναι αποφασισμένος εκ

8
Ο.π.σ. 87
9
Ιγγλέση - Μαργέλου, Σ., Ο Διττός Σωκράτης - , σελ. 32
10
Αναστασιάδης, Β.Ι., Ελευσίνα, Θέατρο της αντιδραστικής ουτοπίας, εκδόσεις Ινστιτούτο του
Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2006, σελ. 18
 8

των προτέρων να εξετάσει την ηθική ορθότητα αυτής της πρότασης και με γνώμονα
αυτό το στοιχείο να την αποδεχτεί ή να την απορρίψει.

Λέει ο ίδιος ενδεικτικά ότι: "Γιατί εγώ όχι τώρα για πρώτη φορά, αλλά
πάντοτε ήμουν τέτοιος που να μην πείθομαι από κανέναν από τους δικούς μου
ανθρώπους περισσότερο από ό, τι από το επιχείρημα που μου φαίνεται καλύτερο όταν
σκέφτομαι. Όσα βέβαια έλεγα παλαιότερα δεν μπορώ να τα αποκηρύξω επειδή μου
έτυχε αυτή η συμφορά, αλλά σχεδόν το ίδιο σωστά μου φαίνονται και τώρα και τα
ίδια υποστηρίζω αι αποδέχομαι όσα και πριν".11

Η σημασία της αναφοράς στα λογικά επιχειρήματα εδώ είναι συνυφασμένη

βασικά με το ρόλο που φαίνεται να έχουν οι Νόμοι από κάποιο σημείο του διαλόγου
και μετά, καθώς εμφανίζονται προσωποποιημένοι να δίνουν ορισμένες συμβουλές και
κατευθυντήριες γραμμές στο Σωκράτη. Εμφανίζονται εν προκειμένω, ως ιδεώδεις
πολιτικοί ρήτορες, οι οποίοι όμως, είναι χαρακτηριστικό πως δεν απευθύνονται σε
κάποιο ακροατήριο, όπως επί παραδείγματι η Εκκλησία του Δήμου, αλλά σε ένα
συγκεκριμένο άτομο, δηλαδή στον δέσμιο Σωκράτη.12 Η επιχειρηματολογία τους
μάλιστα, είναι πολύ συγκεκριμένη και επί της ουσίας. Συνδέεται για παράδειγμα με
το σκεπτικό πως οι Νόμοι είναι κάτι ανάλογο με τους γονείς μας αλλά και ότι η
υπακοή σε αυτούς συνάδει με την υιοθέτηση μιας δίκαιης συμφωνίας του ατόμου με
το κράτος στα πλαίσια ενός κοινωνικού συμβολαίου - ασχέτως αν ο Σωκράτης
απέτυχε να πείσει το δικαστήριο.

Η λογική της επιχειρηματολογίας αυτής ταυτόχρονα άλλωστε συνδέεται και

με την τελευταία πολιτική απόφαση του Σωκράτη, να πιει δηλαδή το κώνειο,
υπακούοντας τις όποιες αποφάσεις των Αθηναίων, απόφαση με την οποία οι
κατήγοροί του και ο λαός θα αντιληφθούν εν τέλει την αφοσίωσή του στην ίδια την
αρετή και την ηθική. Οι Νόμοι αποδέχονται ορισμένες προϋποθέσεις υπό τις οποίες
τα επιχειρήματα που θέτουν στη συνέχεια, μπορούν να λειτουργήσουν. Καταρχάς
θεωρούν δεδομένο πως ο Σωκράτης είναι αθώος. Επίσης, τονίζουν πως αν αποδράσει
ο Σωκράτης θα προβεί σε μια πράξη αντεκδίκησης, καθιστώντας και αυτός τον εαυτό

11
Πλάτωνος, Κρίτων, 46b, εισαγωγή - μετάφραση - ερμηνευτικά σχόλια Θανάσης Σαμαράς, εκδόσεις
Ζήτρος, Αθήνα, 2007, σελ. 353
12
Τσούνα, Β., Η διαθήκη του Σωκράτη προς τους Αθηναίους: Μια νέα ανάγνωση του Κρίτωνος,
Υπόμνημα στη Φιλοσοφία, 9, 2010, σελ. 88
 9

του άδικο. Επιπρόσθετα, εκφράζουν το αξίωμα πως κάθε πολίτης οφείλει είτε να
πείσει την πόλη του και τους συμπολίτες του είτε να υπακούσει στις εντολές τους.13

Συμπεράσματα

Από τα όσα επισημάνθηκαν πιο πάνω, καθίσταται καταρχήν σαφές πως όντως
υφίσταται ένα πλαίσιο αντινομίας και αντιφάσεων ανάμεσα στον Κρίτωνα και έργα,
όπως η Απολογία, στοιχείο που συνθέτει ένα περιβάλλον ερμηνευτικών δυσκολιών
αναφορικά με το πρώτο έργο. Αυτό σχετίζεται με το ότι στον Κρίτωνα γίνεται λόγος
περί απόλυτης υπακοής και αφοσίωσης στους Νόμους του κράτους, τη στιγμή που σε
μέρη της Απολογίας για παράδειγμα, ο Αθηναίος φιλόσοφος αναφέρεται στην
προτίμησή του έναντι του νόμου που του υπαγορεύει ο θεός σε σύγκριση με το νόμο
των ανθρώπων. Ίσως όμως μέσα από αυτήν την διαπίστωση, να αναδύεται τελικά η
εικόνα περί αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ έργων, όπως ο Κρίτων και η Απολογία.

Από την άλλη, η σημασία της αναφοράς στα λογικά επιχειρήματα που
συναντούμε στο χωρίο 46b, μπορεί να συνδεθεί με την παρουσίαση μιας σειράς
παραγόντων, όπως η σύνδεση Νόμων - γονέων, η αναφορά στη μεταθανάτια κρίση
για το πρόσωπο του Σωκράτη στον Άδη, η επισήμανση ως προς τη δίκαιη σχέση
μεταξύ ατόμου - Πολιτείας κ.λ.π. Όλα αυτά άλλωστε λειτουργούν στο τέλος ως
εφαλτήρια για την ανάδειξη ενός ανθρώπου, όπως ο Σωκράτης, σε ιδεώδες πρότυπο
ηθικότητας και αρετής, με βάση την υποταγή στα αιώνια κελεύσματα της
δικαιοσύνης.

13
Ο.π.σ. 88
 10

Βιβλιογραφία

1. Αναστασιάδης, Β.Ι., Ελευσίνα, Θέατρο της αντιδραστικής ουτοπίας, εκδόσεις

Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2006.
2. Δήμας, Π., "Η Φιλοσοφία του Πλάτωνα" στο Ελληνική Φιλοσοφία: από την
Αρχαιότητα ως τον 20ο αιώνα, Α΄ Τόμος, εκδόσεις Ε.Α.Π., Πάτρα, 2000.
3. Ιγγλέση - Μαργέλου, Σ., Ο Διττός Σωκράτης
4. Πλάτωνος, Κρίτων, 46b, εισαγωγή - μετάφραση - ερμηνευτικά σχόλια
Θανάσης Σαμαράς, εκδόσεις Ζήτρος, Αθήνα, 2007.

5. Πλάτωνος, Απολογία, 29d

6. Τσούνα, Β., Η διαθήκη του Σωκράτη προς τους Αθηναίους: Μια νέα
ανάγνωση του Κρίτωνος, Υπόμνημα στη Φιλοσοφία, 9, 2010.