23.1.2020.

ČISTIJA PROIZVODNJA I ČISTIJE TEHNOLOGIJE

P-3
.

Ljudi i drugi živi organizmi mogu da budu izloženi

dejstvu hemikalija preko zraka koji udišu, preko hrane i
pića koje unose ili direktnim kontaktom. Hemikalije,
uslijed istrajnosti i sposobnosti da se bioakumuliraju u
životnoj sredini, negativno utiču na ljudsko zdravlje i
eko-sisteme.

Sve grane industrije, preradom sirovina i njihovom

obradom u poluproizvode ili gotove proizvode
doprinose u nekoj mjeri, okolinskim uticajima.

Glavni uticaji na okolinu dolaze od:

• emisija u vazduh,
• zagađivanja voda,
• učinka emisija na tlo ili
• stvaranjem deponija sa čvrstim otpadom.

1
 23.1.2020.

Moraju se poduzeti posebne mjere za smanjenje rizika

i povećanje sigurnosti svih proizvodnih procesa.

Industrija najviše doprinosi zagađivanju okoline, pa

ima odgovornost i kapacitet da preuzme glavnu ulogu
u davanju rješenja okolinskim problemima. To se može
uraditi na više načina:
• razvojem novih procesa i tehnika, neophodnih za djelotvorno
smanjenje zagađivanja,
• uvođenjem novih tehnologija i modifikovanih proizvoda,
• kroz bolji kvalitet i poboljšanje industrijske produktivnosti.

Čišća proizvodnja tj čistije tehnologije su jedan od

primjera kako spriječiti i smanjiti zagađivanje na
izvoru.

Većina industrijskih kompanija prilagodila je svoj rad

da bi zanemarile okolinske faktore u njihovoj poslovnoj
praksi.

Na bazične industrijske grane koje proizvode sirovine

ili poluproizvode, a koje su veliki potrošači prirodnih
izvora u proizvodnom procesu, vlade i lokalne
zajednice vrše društveni pritisak da prilagode praksu
za ispunjenje okolinskih ciljeva.

Za druge industrije koje vrše zagađivanje zbog

nekontrolisanih tokova materijala nakon upotrebe
proizvoda, pritisak za promjenu prakse uglavnom
dolazi od potrošača.

2
 23.1.2020.

Na početku 21- og
vijeka čovječanstvo se
suočava sa nekim
globalnim
problemima:

 Porast zagađivanja
biosfere;
 Povećanje rizičnosti
hrane;
 Smanjenje kapaciteta
izvora sirovina;
 Smanjenje energetskih
izvora;
 Čvrsta odlučnost za
ekonomski i društveni
razvoj.

Zato se budući industrijski razvoj

mora bazirati na:
Dematerijalizaciji proizvodnje da
bi se njihovi izvori upotrijebili
efikasno;
Sprečavanju zagađenja i
minimizaciji otpada
metodologijom čistije
proizvodnje;
Potrazi za načinima inovacije,
sistemima okolinskog
menadžmenta, provjerom
označavanja, procjenom eko
efikasnosti i procjenom životnog
ciklusa proizvoda;
Industriji usklađenom sa
održivim industrijskim razvojem,
upotrebljavajući odabrane
indikatore za procjenu napretka
u održivosti;
Zamjeni potrošačkog društva sa
"novom potrošačkom kulturom".

3
 23.1.2020.

DOPRINOSI rješenju problema zaštite okoline u proizvodnim

sistemima nastaju iz svakog koraka industrijskih aktivnosti:

 Industrijski sistemi upotrebljavaju prirodne resurse kao

sirovinu i tako doprinose nastajanju okolinske problematike;

 Obradom sirovina stvara se, prozvodima i uslugama, velika

raznolikost zagađujućih materija zavisno od vrste industrije

 Industrija doprinosi okolinskim problemima pakovanjem i

distribucijom proizvoda:

 Zavisno od dizajna i funkcije proizvoda, upotreba i održavanje

proizvoda može također doprinijeti okolinskim poteškoćama;

 Odstranjivanje proizvoda nakon upotrebe i reciklaža nakon

isteka životnog ciklusa proizvoda od velike je važnosti za
okolinu.

Da bi se razumjela priroda problema zaštite

okoline u proizvodnim sistemima moraju se
analizirati faze životnog ciklusa proizvoda.

4
 23.1.2020.

Industrijski sektor je glavni korisnik prirodnih resursa i

najveći uzročnik zagađenja.

Industrijska proizvodnja je primjer kako proizvodnom

aktivnošću transformisati sirovinu u proizvode za
krajnju potrošnju ili u poluproizvode za dalju obradu.

PROIZVODNI SISTEM utiče na okolinu upotrebom

sirovina, energije, vode i mnogih drugih pomoćnih
materijala.

Energija za proizvodnju uzrokuje razne vrste zagađenja

vazduha, vode i zemljišta, jer rizične materije iz
industrije u obliku plinova, tečnih ili čvrstih emisija i
otpada, dospijevaju u okolinu.

Glavni faktori za vrstu, količinu i značaj

zagađujućih materija iz industrijske proizvodnje
su:

 Upotrijebljene sirovine;
 Sadržaj goriva, i stopa porasta upotrebe energije u procesima;
 Nivo tehnologije;
 Vrsta proizvoda;
 Stanje složenosti korištenja ulaznih materijala i energije;
 Vrsta okruženja.

Smanjenje pritiska na okolinu zavisi od efikasnosti

upotrijebljene tehologije, okolinski usklađne opreme i
osposobljenosti menadženta.

5
 23.1.2020.

ZRAK najbolje ilustruje važnu tezu da

je zaštita okoline globalni problem i
da se mora tako rješavati. Nije
dovoljno da neka zemlja donese
stroge zakonske propise i postigne
znatne uspjehe u zaštiti zraka, ako
susjedne zemlje ne urade to isto.
Štetno djelovanje zagađenog zraka
vidljivo je na svim nivoima od
lokalnog do globalnog. Antropogene
emisije ugljen monoksida, sumpor
dioksida i metana već premašuju
prirodne emisije.
Glavni izvori zagađenja zraka su;
 saobraćajni sistemi;
 industrijska preduzeća;
 stacionirani procesi sagorijevanja;
 odlaganje otpada;
 prerada čvrstog otpada;
 ostali izvori.

Glavne zagađujuće materije koje se emisijom

oslobađaju u zrak industrijski najrazvijenijih
zemalja su:
• aerosoli, pretežno čvrstog, djelimično tečnog stanja;
• sumporni oksidi SOx (pretežno SO2 djelimično SO3);
• azotni oksidi NOx (pretežno NO, NO2,),
• organske materije, prije svega ugljikovodici CxHy;
• ugljen monoksid CO;
• teški metali: kadmij, olovo, hrom, bakar, cink itd.

6
 23.1.2020.

Zadnjih godina, usljed djelovanja materija koje zagađuju

slojeve atmosfere, dolazi do atmosferskih promjena,
globalnog zagrijavanja u atmosferi i narušavanja sloja
stratosferskog ozona.

Ove promjene su uslovljene povećanjem koncentracije

nekih plinova, koji se nalaze u atmosferi u vrlo malim
koncentracijama, ali su vrlo uticajni na uvjete življenja na
zemlji. To su prije svega:
• ugljen dioksid CO2
• azot oksid N2O;
• metan CH4 ;
• ugljikovdici: hlor, fluor, karbon (freoni).

Izvori ovih materija su tehnički uređaji: sistemi za spaljivanje,

motori sa unutrašnjim sagorijevanjem, rashladni sistemi itd.

7
 23.1.2020.

Glavni izvori zagađivanja atmosfere su:

 Ložišta i gorionici u kotlovima za proizvodnju toplotne energije

u termoelektranama;

 Specifično konstruisana ložišta i gorionici kao izvori toplote za

industrijske toplotne procese u metalurgiji, kod proizvodnje
cementa, kreča itd.;

 Kotlovi za spaljivanje otpada sa ložištima prilagođenim

sagorijevajućim materijalima;

 Motori sa unutrašnjim sagorijevanjem, toplotne turbine ze

pogon saobraćajnih sredstava;

 Nekontrolirano spaljivane građevinskog otpada i otpada iz

domaćinstva, paljenje deponija itd.

8
 23.1.2020.

ZAGAĐENJA IZ TE (mg/kWh)

GORIVO H20 CO2 CO SO2 NOX CnHm pepeo/h

UGALJ 145000 1070000 54 7900 2350 32 860

MAZUT 200000 720000 1 7200 2400 96 290

PRIRODNI GAS 390000 550000 1 0 1850 37 55

ZAGAĐENJA IZ RAFINERIJA NAFTE (mg/toni sirove nafte)

H20 CO2 CO SO2 NOX CnHm prašina

75000 180000 25 2400 1000 2000 30

ZAGAĐENJA IZ TRANSPORTNIH SREDSTAVA (mg/GJ primarne energije

MOTOR H20 CO2 CO SO2 NOX CnHm pepeo/h

BENZINSKI 26000 57000 10000 22 1000 600 40

DIZEL 25000 74000 500 180 1100 240 400

REAKTIVNI 26000 74000 200 36 70 100 20

Sumporni dioksid (SO2)

Sumporni dioksid nastaje pretežno kod sagorijevanja

uglja i nafte gdje se sadržaj sumpora kreće u
granicama od (0,5-0.6)%. U Bosni i Hercegovini ove
vrijednosti dostižu čitavih 5.4% (primjer
termoelektrane Kakanj).

U atmosferi se SO2, oksidacijom prevodi u SO3, a

vrijeme transformacije zavisi od vlažnosti zraka i
prisustva čvrstih čestica. Sumpor u zraku djeluje
negativno na biljke, usporavajući proces fotosinteze itd.

9
 23.1.2020.

Oksidi azota (NOx)

Od poznatih pet oksida, dva
su rizična za zagađivanje
vazduha.(NO i NO2) .
Samostalno, ili vezan u neko
jedinjenje NO predstavlja
najštetniju materiju u
atmosferi. Trend snižavanja
emisije je znatno manji nego
kod SO2
Pored toga, mjere za
snižavanje produkcije CO2,
ne mogu se primjenjivati u
slučaju azota, jer bi izazvale
potpuno suprotan efekat.
Ovdje se kao bitno pominje
da je NO2, osnovni izvor
fotohemijskog smoga.

Ugljen monoksid CO

Oksidi ugljika nastaju kod

nepotpunog sagorijevanja iz
sljedećih razloga:
 nedostatka kiseonika;
 niske temperature plamena;
 kratkog vremena zadržavanja
produkata izgaranja kod
dovoljno visoke temperature;
 niske turbulencije u
sagorijevajućem prostoru.

Kod atmosferskih hemijskih

reakcija CO potpomaže
transformaciju NO i nastajanje
fotohemijskog smoga.

10
 23.1.2020.

Ugljen dioksid (CO2)

Nastaje kod sagorijevanja organskih

materija i fosilnih goriva. U atmosferi
izaziva efekte staklene bašte, pa prema
tome ima uticaj na globalno zagađivanje
planete.

11
 23.1.2020.

Lako isparljive organske materije

Laki isparljivi organski spojevi -VOC (Volatile
Organic Compounds) je zajednička oznaka za lako
isparljive materije rizične po zdravlje čovjeka.
Tipičan predstavnik VOC- a su ugljikovodici
(CXHX) organska jedinjenja sastavljena samo od
ugljika i vodika.
Ugljikovodici se koriste kao goriva, maziva,
pogonske materije, rastvarači itd.
Do zagađivanja zraka dolazi kod njihove
proizvodnje i skladištenja, kao i nepotpunog
sagorjevanja.

Benzen
Sastavni je dio (1–5 % vol.) goriva za pogon
motora sa unutarnjim sagorjevanjem.
U zraku se nalazi u obliku para koje se ondje
mogu zadržati od nekoliko sati do nekoliko dana
što ovisi o više faktora, a uglavnom o vremenskim
prilikama i koncentraciji drugih polutanata.
U velikim količinama (cca. 50 milijuna tona godišnje) proizvodi se
za potrebe hemijske industrije iz derivata nafte.
Glavni izvori emisije su motorna vozila, benzinske crpke i industrijska
postrojenja što svrstava benzen u jedan od glavnih zagađivača urbanih
sredina (koncentracije u urbanim sredinama su 5-20 puta veće nego u
ruralnim). Značajna je i njegova uloga u stvaranju prizemnog ozona.
Benzen koji u organizam dospijeva udisanjem dobro se resorbira i
distribuira u lipidna i dobro prokrvljena tkiva. Djelovanje benzena
na organizam može biti kancerogeno i nekancerogeno Svojim
kancerogenim djelovanjem benzen može znatno povećati rizik
odboljevanja od leukemije

12
 23.1.2020.

Čestice
Pod pojmoni ”čestica" podrazumijeva se bilo koji čvrsti ili tečni
disperzni materijal, kod kojeg čestice imaju veće dimenzije od
reda veličine molekula. Proizvodni sistemi produkuju materijal u
obliku čestica na razne načine i njihovom difuzijom u atmosferu
nastaju različite aerodisperzivne smješe;

 AEROSOL-disperzioni sistem koji sadrži čestice razne veličine

 PRAŠINA čvrste čestice koie se disperzuju i šire kretanjem
vazduha, a nastaju pretežno mehaničkim obradama:
 PEPEO- čvrste čestice nastale sagorijevanjem niskokaloričnog
uglja u gorioniku uređaja za sagorijevanje
 ČAĐ – fine čvrste koloidne čestice koje nastaju kod
nepoptpunog sagorijevanja a koje sadrže pretežito ugljik
 DIM- fine čvrste koloidne čestice koje nastaju kod
oksidacionih procesa kondenzacijom materija koje isparavaju
na visokim temperturama
 SMOG- termin nastao od engleske riječi “smoke”- dim i “fog”
– magla, prvobitno se definisao kao aerodisperzna smjesa
čestica, a sada obuhvata skup primjesa u obliku čestica i
gasova koji intenzivno zagađuju vazduh u industrijskim i
gradskim aglomeracijama.

Teški metali

Teški metali u vodu dolaze emisijama iz vazduha i

otpadnim vodama iz industrijskih procesa. Vrlo često
izvor teških metala je mulj iz filtera otpadnih voda koje
sadrže kadmijum, olovo, živu, hrom i bakar.

Lako isparljive organske materije

Lako isparljive organske materije VOC koriste se za

razne industrijske procese u tečnom stanju kao
rastvarači. U kontaktu sa atmosferom ove materije
intenzivno isparavaju. Kao najznačajnija VOC materija
je vinil-hlorid, koji nastaje proizvodnjom PVC,
tetrahloretilen (rastvarač), trihloretilen (rastvarač za
čišćenje elektronskih dijelova), benzen itd.

13
 23.1.2020.

Teški metali
Teški metali se karakterišu visokom
gustoćom i često se poistovjećuju sa
toksičnim metalima. Za najrizičnije
se smatraju.
• Kadmij
• Živa
• Olovo
• Hrom
A značajni mogu biti i
• Bakar
• Cink
• Nikl

Metali su prisutni u obliku svojih

kationa a glavni izvori teških metala
u okolini su emisije , industrijski
otpad, komunalni otpad. Kod
različitih metala oblik emisije može
biti različit., zato jer se neki teški
metali vežu čvrste i tečne čestice.
Drugi se pak javljaju u zraku u
obliku dima. Teški metali
predstavljaju rizičan faktor u lancu
ishrane ali i zbog udisanja iz zraka

Glavno opterećenje za
atmosferu su emisije
stacionarnih sistema za
sagorijevanje i
automobilskih motora.

Emisije se mogu
snižavati:
• Ograničavanjem potrošnje
energije
• Zamjenom fosilnih goriva
drugim izvorima
• Korekcijom procesa
sagorijevanje i
instalacijom sistema za
prečišćavanje

14
 23.1.2020.

Potrošnju energije je
moguće ograničiti:
 Povećanjem efikasnosti uređaja
u domaćinstvima,
automobilima te industrijskim
proizvodnim sistemima
 boljom toplotnom izolacijom
zgrada
 uspostavom energijski
efikasnijih sistema
osvjetljavanja

Sniženje emisije kod sistema u

kojima sagorijevaju fosilna goriva
moguće je ostvariti na slijedeće
načine:
 upotrebom metanola ili etanola
kod automobilskih motora
umjesto benzina
 poboljšanjem procesa
sagorijevanja
 smanjenje rizičnih produkata
sagorijevanja prije njihovog
izbacivaja u atmosferu

Zagađenje vode u opštem

slučaju se može okarakterisati:

• Smanjenjem sadržaja kiseonika

• Pojavom sadržaja zagađujućih
materija
• Toplotnim zagađenjem

Karakteristični pokazatelji
zagađenja površinskih voda su
 Smanjeni sadržaj kiseonika
 Povećan sadržaj organskih
materija i soli
 Sadržaj teških metala, VOC,
pesticida, PCB-a,
 Termalno zagađenje

15
 23.1.2020.

Smanjenje sadržaja kiseonika

Količina rastvorenog kiseonika u vodi
je osnovni pokazatelj koji karakteriše
zagađenost vode. Minimalne
dozvoljene vrijednosti s obzirom na
uzgoj riba su: 5.8 mg/l za pastrmku i
3 mg/l za šarana. Nominalna
koncentracija kiseonika u vodi zavisi
od temperature i sadržaja soli u vodi i
kreće se od 8-15 mg/l. Nedostatak
kiseonika ugrožava žive organizme u
vodi (ogleda se u promjeni mirisa i
boje vode). Promjene su
prouzrokovane organskim otpadnim
materijama koje u vodi oksidiraju a
eventualno i oksidacijom nekih
neorganskih otpadnih materija
Nedostatak kiseonika odgovara
organskom zagađivanju vode koje se
iskazuje veličinama BPK
(biohemijska potrošnja kiseonika) i
HPK(hemijska potrošnja kiseonika)

Povećan sadržaj hranjivih

materija
Hranjive materije (azot, fosfor,
ugljik, kalijum)neophodne su za
rast živih organizama. Kao
zagađujući elementi oni se
deklarišu u slučajevima kada
njihova koncentracija
omogućava prekomjerni rast
biljaka.
Posljedica toga je voda sa
nedovoljnim nivoom parametara
kvaliteta, nepovoljna za piće, za
rekreaciju te za život drugih
organizama. Nakon odumiranja
biljni sistemi osiromašuju vodu s
kiseonikom a to dalje pogoršava
uslove za druge organizme.
Ovaj proces naziva se
eutrofikacija i posebno je važan
za jezera. Za eutrofikaciju su
najvažnija tri elementa: ugljik,
kalij i fosfor.

16
 23.1.2020.

Nafta
Nafta je osnovna sirovina za
dobijanje svih vrsta tekućih i
plinovitih goriva, mineralnih ulja i
drugih proizvoda. Prihvaćena je
teorija da je nafta nastala
raspadanjem živih organizama pod
uticajem bakterija, odnosno
fermenata, visokih pritisaka i
temperatura.
Zavisno o načinu na koji su atomi
ugljika međusobno uvezani u
molekule, te koliko imaju atoma
vodika, razlikuju se 4 osnovne
grupe ugljikovodika:

 PARAFINI - atomi ugljika vezani u

lančanoj formi bez dvostrukih veza;
 OLEFINI - lančana forma sa
dvostrukim vezama atoma ugljika;
 NAFTENI - prstenasta veza atoma
ugljika;
 AROMATl - prstenasto povezivanje
sa dvostrukom vezom atoma ugljika.

Prerada nafte
Pošto je nafta smjesa
ugljikovodika koji imaju
tačke ključanja i preko 573 K
moguće je pojedine grupe
ugljikovodika izdvojiti
destilacijom. Osnovna
operacija prerade nafte je
frakciona destilacija, koja se
provodi pri atmosferskom
pritisku, pri čemu se dobijaju
primarni proizvodi:
 Naftni plinovi
 (metan,etan,propan,butan)
 Primarni benzin;
 Petrolej;
 Plinska ulja (dizel goriva);
 Atmosferski talog (ostatak)

17
 23.1.2020.

Iz uljnih destilata dobijaju se, između ostalih, i bazna ulja. Uljni

destilati su, takođe, smjesa parafinskih, naftenskih, aromatskih i
olefinskih ugljikovodika. Svaki od ovih ugljikovodika ima svoj
uticaj na fizičke osobine uljnih destilata. Uljni destilati dobijeni
vakum destilacijom, više se ne koriste kao ulja za podmazivanje,
zbog sve oštrijih zahtjeva motora sa unutrašnjim sagorjevanjem i
uslova eksploatacije.

Njihovi osnovni nedostaci su:

• nizak indeks viskoziteta;
• visoka tačka stvrdnjavanja;
• nedovoljna hemijska stabilnost.

(Bazno ulje + Aditivi = Motorno ulje)

Hemikalija Izvor Posljedica

Eutrofične supstance Nitrati dolaze iz poljoprivrede; fosfati
(azot i fosfor) dolaze iz domaćinstava (praškasti
deterdženti) i industrije
Teški metali i metaloi Koristi se kao aditiv za gorivo i boje i kod
di –Olovo (alkil-olovo je nekih igračaka.
visoko toksično)
Živa Koristi se u hloralkalnim postrojenjirna,
(metil-živa je industriji elektro-opreme i boja i u
najtoksičnija) fungicidima; naiazi se u zubnim
amalgamima i u mjernim instrumentima;
koristi se kao katalizator; emituje se pri
sagorjevanju fosilnih goriva, posebno uglja.
Kadmij Koristi se u elektro-galvanizaciji i kao
Stabilizator za plastične materijale; koristi
se u nikl-kadmijumskim baterijama;
prirodan je zagađivač kod fosfatnih
đubriva.
Arsen Postoji u pesticidima,desikacijskim
sredstvima i konzervansima za drvo;
emituje se iz topionica metala i pri
sagorjevanju uglja.
Nikl Koristi se za legure, vještačka vlakna,
staklo, keramiku, elektroniku i u modnoj
industriji nakita. Emituje se pri
sagorjevanju goriva za zagrijavanje i iz
auspuha vozila.
Eutrofikacija vodenih površina (kada su prisutne
prekomjerne količine).
Pad spoznajnih sposobnosti djece javlja se pri
veoma niskim koncentracijama u krvi.
Utiče na nervni sistem i može da prodre u lanac
ishrane
Obogaćivanje površinskog sloja zemljišta;
karcinogen; korelacija koncentracije kadmiija u
Ijudskom organizamu {posebno u bubrezima) i
oštećenja bubrega (WHO); neželjene posljedice
na mikrobsku floru i beskičmenjake u vodenim
eko-sistemima i zemijištu.
Neorganski arsen je dokazani humani karcinogen;
akurnuilira se u vodenim organizmima; prisutan
je u vodi za piće uslijed zagađenja podzemnih
voda.
Alergijske reakcije kože i rak kože.

18

Polihlorirani bifenili(PCB) Potpuno vještačka jedinjenja; postoje u
kompenzatorima, transfomatorima,
hidrauličkim sistemima i pumpama,
plastifikatorima, površinskim
premazirna, bojama i lepku.
Dioksini Opasna grupa zagađivača (ne proizvode se
radi sebe samih); 2,4,5-T pesticid je
široko rasprostranjen herbicid, što
dovodi do toga da jedinjenja slična
dioksinu nalazimo u tlu, talozima.
Emituju se sagorjevanjem PVC
materijala.
Nafta Benzin je prirodni sastojak koji se nalazi u
nafti; emituju ga motorna vozila i
hemijska industrija.
Nepotpuno sagorjevanje organskih
Polihlorirani ugljovodonici
jedinjenja, industrijskih rastvarača i peći
(PAH) na drva.
Polivinilhlorid {PVC) Koristi se često (npr. za cijevi, filmove, boce,
kablovske instalacije, podove i zidove);
sadrži hlor; paljenje PVC-a oslobađa plin
hlor, koji sa vodom formira
hlorovodoničnu kiselinu.
Hloro-fluorougljenici Hlorofluorougljenici (CFC) i njihovi
(CFC) i njihovi haloni haloni sada se izbacuju iz upotrebe i
zamenjuju manje štetnirn
proizvodima (npr. HCFC jedinjenjima)
koji se koriste kao propelanti u
aerosolima, rastvaračima, u
rashladnim i klima-uređajima i za
stvaranje pjene. Haloni se uglavnom
koriste u aparatima za gašenje požara.
Azbest Široko korišćen materijal (preko 1.000
primjena je opisano); sastojak
nezapaljive tkanine; koristi se kao
azbestni cement, punilac za plastiku,
toplotni izolator, kod motornih vozila
za obloge kočnica i mjenjača i kod
krovnih i zidnih obloga i cijevi.
Sredstva za pranje i Koriste se za pranje i beljenje tekstiia i
Deterdženti(sadrže tkanina, odmašćivanje i štavljenje
fosfate,natrijum- kože, odmašćivanje metala, procese
flotacije u iskorišćavanju ruda, kao
karbonat, natrijum-
aditivi i antikorozivna sredstva, ltd.
silikat i zeolite)
Pesticidi (insekticidi i Različita hemijska jedinjenja koja se
Fungicidi, jedinjenja sa trenutno koriste kao insekticidi,
elementima kao što fungicidi i herbicidi
su arsen, bakar, cink,
živa, itd.)
23.1.2020.
Ljudi se izlažu gutanjem, udisanjem i
kontaktima preko kože; dokazi o
karcinogenim svojstvima; mada je
poznato da se akumulira u lancu
ishrane, akutni eko-toksikološki
efekti su nepoznati.
Povećana je zabrinutost javnosti zbog
ozbiljnih zdravstvenih i ekoloških
posljedica u prošlosti (SEVESO),'7
visoke toksičnosti za neke životinje
a manje za neke druge; moguće
karcinogeno dejstvo prema lARC-u
(Međunarodna agencija za
istraživanja raka).
Nafta izaziva veliku zabrinutost zbog
fizičkih posljedica na morske
sisare, morske ptice i kornjače;
akutno izlaganje benzinu
depresivno deluje na centralni
nervni sistem; benzin je dobro
poznat ljudski karcinogen.
IARC smatra da je benzo(a)piren
vjerovatno ljudski karcinogen.
Monomer vinil-hlorid može da
prouzrokuje rak; hlorovodonična
kiselina pojaćava acidifikaciju.
Supstance su za koje se smatra da troše ozon
u visokim slojevima u atmosferi i na taj način
potencijalno jače utiču na Ijudsko zdravlje i
životnu sredinu.
Ostavlja posljedice na respiratornom
sistemu, izaziva rak pluća, i mesoteliorn (vrsta
raka koja se najpre javlja u grudnoj šupljini ili
u abdomenu); mesoteliom je isključivo
prouzrokovan izlaganjern azbestu i povezan je
sa propadanjem izolacije u poslovnim
zgradarna.
Fosfati - efekat eutrofikacije na vodene eko-
sisteme; zeoliti rnogu da ispuštaju čvrsto
vezane teške metale iz organsko-metalnih
složenih jedinjenja.
Opasnost za radnike i korisnike koji dolaze u
kontakt sa pesticidirna; direktan ili indirektan
uticaj na floru i faunu; zagađenje podzemnih
voda i jezera; direktan smrtonosan uticaj na
neciljane organizme (npr. pčele druge
oprašivače) u poljoprivrednim oblastima;
jedinjenja insekticida i fungicida su visoko
toksična i mogu da uzrokuju rak
19
23.1.2020.

20