PREDMET: Održavanje električnih sistema

SEMINARSKI RAD
Dijagnostika energetskih kablova
 Sadržaj
1. Uvod ............................................................................................................................... 1
2. Opčenito o kablovima .................................................................................................... 2
2.1.Energetski kablovi ........................................................................................................ 3
3. Izrada visokonaponskih kablova .................................................................................... 5
3.1.Uljni kabal niskog pritiska ............................................................................................ 5
3.2.Uljni kablovi visokog pritiska....................................................................................... 7
3.3.Kablovi sa unutrašnjim pritiskom gasa ......................................................................... 7
3.4.Kablovi sa spoljašnjim pritiskom gasa ......................................................................... 8
3.5.Kablovi sa sintetičkom izolacijom ................................................................................ 8
3.6.Kablovi sa prinudnim hlađenjem .................................................................................. 9
3.7.Cijevni kablovi ............................................................................................................ 10
3.8.Kriogenski kablovi ...................................................................................................... 10
4. Zaključak ...................................................................................................................... 12
5. Literatura ...................................................................................................................... 13
 1. UVOD

Elektroenergetska instalacija je skup uređaja koji služe za proizvodnju, prijenos, distribuciju i

potrošnju električne energije u sistemima elektroenergetskih mreža koje mogu biti niskog i
visokog napona. Zahtjev elektroenergetskih mreža niskog napona je da napon na mjestu
potrošnje, između bilo koje faze i zemlje, ne smije biti veći od 250 V te im je nazivni napon
≤1,8/3 kV. Visokonaponske elektroenergetske mreže se mogu podijeliti na:

 mreže srednjeg napona: od 3,6/6 kV do 36/66 kV,

 mreže visokog napona: od 64/110 kV do 87/150 kV,
 mreže vrlo visokog napona: od 127/220 kV do 430/750 kV.

Mreže se ovisno o svrhi mogu razlikovati kao prijenosne i distribucijske gdje visokonaponske
i vrlo-visokonaponske spadaju u prijenosne mreže a niskonaponske i srednjenaponske u
distributivne mreže.

Kao bitni povezujući dio elektroenergetske mreže na svim naponskim nivoima je električni
kabel koji s obzirom na primjenu i izvedbu može biti:
 kabel za izgradnju unutrašnjeg električnog razvoda u stambenim, industrijskim,
trgovačkim, poslovnim i javnim objektima – nazivnog napona od 300/300 V do 0,6/1
kV,
 kabel za prijenos i distribuciju električne energije nazivnog napona od 0,6/1 kV do
430/750 kV (podzemni, nadzemni i podvodni),
 kabel za posebne namjene nazivnog napona od 300/300 V do 20,8/36 kV.

1
 2. Opčenito o kablovima

Električni kabel je električni vod koji sadrži dva ili više vodiča povezanih ili isprepletenih
zajedno čineći jedan sklop. Vodiči su od dobro vodljivog materijala električni izolirani te
smješteni u zajednički vanjski omotač za zaštitu od vanjskih utjecaja. Krajevi koji mogu
spojiti dva uređaja omogućuju prijenos električnih signala s jednog uređaja na drugi. Kabeli
se mogu koristiti u različite svrhe te svaki od njih mora biti prilagođen toj svrsi npr. koriste se
u elektroničkim uređajima za napajanje i u signalnim krugovima, podmorski kabeli se koriste
za odvijanje komunikacije između udaljenih područja, energetski kabeli se koriste za prijenos
izmjenične i istosmjerne struje, električni kabeli se intenzivno koriste u izgradnji ožičenja za
rasvjetu te u strujnim i upravljačkim krugovima koji su trajno instalirani u zgradama itd.

2
 2.1.Energetski kablovi

U svijetu sve se više koriste energetski visokonaponski kablovi naročito u prijenosu električne
energije kroz gusto naseljena područja. Postoji više razloga zašto se sve češće u prijenosu
odlučujemo koristiti kablove, npr: širina kabelske trase je uska i nije vidljiva tako da se
zemljište može koristiti i za druge namjene, ne postoji štetni utjecaj magnetskog i električnog
polja kao kod dalekovoda, kabelski sustavi znatno su sigurniji za ljude koji održavaju ih
održavaju kao i za javnost, pouzdanost opskrbe preko kabelskih sustava znatno je manja jer su
izloženi manjim oštećenjima a i također su jeftiniji za održavanje.

Slika 1. 400 kV kablovski sistem u tunelu

Žile kabela obložene su sa tri sloja XLPE, poluvodljivi sloj na vodiču, izolacija i zatim
poluvodljivi sloj na izolaciji. Navedeni slojevi su međusobno čvrsto zalijepljeni pri čemu
prostor između njih niti u jednom trenutku tokom proizvodnje nije izložen u smislu
onečišćenja.

Električna zaštita, odnosno ekran ili zaslon, izvodi se helikoidalno omotanim bakrenim
žicama sa kontra spiralom od bakrene trake. Kako bi se postigla uzdužna vodonepropusnost,
ispod i iznad žica omataju se trake sa materijalom bubrivim u vodi ili se u tu svrhu koriste
drugi materijali.

Poprečna vodonepropusnost postiže se polaganjem aluminijske trake sa slojem kopolimera

koja se zalijepi za plašt. U području ekrana također se mogu ugraditi svjetlovodne niti za
prijenos podataka ili mjerenje temperature u kabelu tijekom rada. Na slici 2. može se vidjeti
400 kV XLPE kabel sa segmentiranim užetom.

Slika 2. 400 kV XLPE kabel sa segmentiranim užetom

3
Plašt se uglavnom izrađuje od polietilena, mogu se koristiti i drugi materijali tako da kabal
može biti i bezhalogen i vatrootporan. Debljina plašta određuje se obzirom na promjer jezgre
kabla, a može biti pojačana ovisno o uvjetima primjene kabla. Plašt može biti obložen i
tankim slojem poluvodljivog materijala koji omogućuje daljnja ispitivanja u pogonu ili odmah
nakon polaganja. Kablovi se označuju prema slijedećim oznakama vidljivim u tabeli 1.

Tabela 1. Oznake visokonaponskih kablova

A Aluminijski vodič
- Bakreni vodič (bez oznake)
2X XLPE izolacija vodiča
S Bakreni ekran
Y Plašt od PVC-a
2Y Plašt od PE
(F)2Y Uzdužna vodonepropusnost sa PE plaštem
(FL)2Y Uzdužna i porečna vodonepropusnost sa AL/PE plaštem

Primjeri označavanja visokonaponskih kablova:

a) A2XS(F)2Y 1x1000/95 mm2 64/110 kV

Jednožilni kabel s aluminijskim vodičem presjeka 1000 mm2, izolacijom od umreženog
polietilena s poluvodljivim slojem ispod i iznad izolacije, s električnom zaštitom od bakra
presjeka 95 mm2, uzdužnom vodonepropusnom izvedbom električne zaštite, s PE plaštem,
za nazivni napon 𝑈0 /𝑈 = 64/110𝑘𝑉 i najviši napon mreže 𝑈𝑚 = 123𝑘𝑉.

b) 2XS(FL)2Y 1x500/95 mm2 64/110kV

Jednožilni kabel s bakrenim vodičem presjeka 500 mm2, izolacijom od umreženog
polietilena s poluvodljivim slojem ispod i iznad izolacije, s električnom zaštitom od bakra
presjeka 95 mm2, uzdužno i poprečno vodonepropustan, s PE plaštem, za nazivni napon
𝑈0 /𝑈 = 64/110𝑘𝑉 i najviši napon mreže 𝑈𝑚 = 123𝑘𝑉.

Tipovi kabela

1. 2XS(F)2Y, A2XS(F)2Y
Energetski kabeli s XLPE izolacijom i PE plaštom s uzdužnom vodonepropusnom izvedbom
električne zaštite.

2. 2XS(FL)2Y, A2XS(FL)2Y
Energetski kabeli s XLPE izolacijom i PE plaštom s uzdužnom i poprečnom
vodonepropusnom izvedbom električne zaštite.

4
 Slika 3. Energetski kabeli 2XS(FL)2Y, A2XS(FL)2Y

1. Vodič – bakreno ili aluminijsko kompaktirano ili segmentirano uže klase 2,

2. Ekran vodiča – poluvodljivi umreženi polietilen (XLPE),
3. Izolacija – umreženi polietilen,
4. Ekran izolacije – poluvodljivi umreženi polietilen (XLPE),
5. Separator – bubriva poluvodljiva traka,
6. Metalni ekran – bakrene žice i kontraspirala od bakrene trake,
7. Separator – bubriva poluvodljiva traka,
8. Laminirani plašt – aluminijska ili bakrena traka s kopolimerom,
9. Vanjski plašt – crni PE-HD.

3. Izrada visokonaponskih kablova

Postoji veći broj vrsta ovih kablova.

3.1.Uljni kabal niskog pritiska

Najzastupljenija konstrukcija kod ove vrste kablova je jedino žilni kabal sa duplim
provodnikom u kome se nalazi ulje (sl.4). Ulje u provodniku se nalazi pod statičkikm
pritiskom od 0.5 – 0.8 MPa I ono mora da je žilavo.

Slika 4. Uljni kabal sa kanalom u provodniku

1- kanal za ulje, 2- provodnik, 3- slaboprvodni sloj (ekran provodnika),
4- izolacija, 5- slaboprovodni sloj (ekran žile), 6- olovni omotač,
7- Cu traka protiv pritiska, 8- PVC spoljašnji omotač.

5
Uljni provodnik se izrađuje od okruglih žica sa kanalom za ulje od spiralne trake ili od
segmentnih žica koje obrazuju kanal. Za veće presjeke koriste se “Miliken” konstrukcije
provodnika. Izolacija ovih kablova je od papira. Metalni omotač se izrađuje od olova ili
aluminijuma. Olovni omotač se pojačava bronzanim trakama.

Statički pritisak koji vlada u kablu zavisi od visine razlike krajeva kabla, pri čemu treba imati
u vidu da na svakih 11m visinske razlike pritisak iznosti oko 0.1 MPa. Da bi se izbjegli veliki
pritisci koriste se zaprečne spojnice, koje razdvajaju kablovski vod na hidraulički nezavisne
dionice.

Dobra strana uljnih kablova niskog pritiska je što mogu ostati u pogonu I kad ulje curi pri
opterečenju metalnog mootača. Naravno, u tom slučaju se mora kontrolisati brzina isticanja i
nivo ulja u sudovima i u pogodnom trenutku (koji zavisi od opterečenja) isključiti kabal i
izvršiti popravku.

Slika 5. Trofazni uljni kabal

1- provodnik, 2- izolacija (papir natopljen uljem), 3- slaboprovodni sloj (ekran žile)
4- cijev za ulje, 5- ispuna međuprostora, 6- olovni omotač, 7- trake za zaštitu pritiska,
8- armature (čelićne trake), 9- PVC omotač.

Pored jednožilnih uljnih kablova niskog pritiska se rade i u trožilnoj konstrukciji. Kod ove
konstrukcije ulje se kreće kroz posebne cijevi postavljene u međuprostoru žila kao što je
prikazano na slici 5.

6
 3.2.Uljni kablovi visokog pritiska
Kod ove konstrukcije žile kabla se nalaze u čelićnoj cijevi u kojoj je ulje pod pritiskom od 1.5
– 1.7 MPa (slika 6). Pod ovim pritiskom ulje dijeluje direktno na izolaciju žile ne
dozvoljavajući da se obrazuju prazni prostori. Zbog povečanog pritiska povečane su I
hidraulične dionice ovih kablova u poređenju sa uljnim kablovima niskog pritiska.

Slika 6. Uljni kabal visokog pritiska

1- provodnik, 2- izolacija (impregnirani papir), 3- ekran žile,
4- nemagnetna čelićna ili Cu žica, 5- ulje pod pritiskom, 6- čelićna cijev,
7- polietilenska antikorozivna zaštita.

3.3.Kablovi sa unutrašnjim pritiskom gasa

Ovi kablovi su veoma slični uljnim kablovima niskog pritiska (slika 4).Kao gas se obično
koristi azot pod pritiskom od 1.5 MPa. Kod jednožilnih konstrukcija gas prolazi kroz šuplji
provodnik ili proctor između metalnog omotača I izolacije. Izolacija je od papira
impregnisanog specijalnim uljnim kompaundom veče žilavosti, kako bi se spriječila njegova
eventualna migracija.

Slika 7. Trožilni gasni kabal sa unutrašnjim pritiskom gasa

1- provodnik, 2- izolacija, 3- ekran žile, 4- kanal za gas, 5- olovni omotač,
6- čelićne žice, 7- antikorozivna zaštita

7
 3.4.Kablovi sa spolašnjim pritiskom gasa

Kablovi sa spoljašnjim pritiskom gasa predstavljaju kombinaciju trožilnog olovnog kabla I

čelićne cijevi u koju je on uvučen. I ovdje se koristi azot pod pritiskom od 1.5 MPa. Pritisak
gasa se prenosi na izolaciju kabla preko olovnom omotača kabla. Olovni omotač se ovdje
ponaša kao membrane. Prilikom zagrijavanja kabla olovni omotač se širi pod dejstvom
impregnacionog kompaunda, a kada se hladi on se vraća u prvobitni položaj pod pritiskom
gasa.
3.5.Kablovi sa sintetičkom izolacijom

Tipična konstrukcija kabla sa sintetičkom izolacijom (čvrstim dielektrikom) prikazana je na

(slici 8). Za slučaj prikazan na slici izolacija je od umreženog polietilena, mada se može
koristiti I polietilen kao i etilenpropilen.
Kod ovih konstrukcija izuzetna pažnja se poklanja sprječavanju prodora vlage u kabal. Za
podužno zapitivanje koriste se bubrežne trake, a za poprečno aluminijske trake presvučene
kopolimerom etilena i akrilne kiseline.
Slaboprovodni slojevi se odvajaju zajedno sa izolacijom. Ovakvom izradom oni predstavljaju
neodvojivu cjelinu sa izolacijom, čime se izbjegava stvaranje šupljna između njih i izolacije.

Slika 8. Izgled kabla 110 kV sa izolacijom XPE

1- provodnik, 2- unutrašnji slaboprovodni sloj, 3- izolacija, 4- spoljašnji slaboprovodni sloj,
5- bubrežna traka, 6- električna zaštita (Cu žice), 7- bubrežna traka, 8- Al traka sa
kopolimerom, 9- PE omotač.

8
 3.6. Kablovi sa prinudnim hlađenjem

Kod ovih kablova sredstvo za hlađenje je ulje ili voda. Ulje se istovremeno može koristiti i
kao izolaciono sredstvo.Voda ima malu viskoznost i znatano specifičan toplotni kapacitet
(skoro 2.5 puta veći od ulja) pa se pokazuje kao dobro rashladno sredstvo. Problem koji se
javlja pri korištenju vode kao sredstva za hlađenje je erozija cijevi kroz koje voda struji.
Iznošenje potencijala kod direktnog hlađenja provodnika vodom se spriječava izradom
kablovskog završetka na cijevi za vodu, tako da se u kablovskoj glavi prekida električna veza
provodnika kabla i potisnog vodenog postrojenja.

Na (slici 9) je prikazan presjek kabla sa direktnim hlađenjem. Pored direktnog hlađenja

primjenjuje se i indirektno hlađenje. Tada se u neposrednoj blizini kablova postavljaju cijevi
kroz koje struji voda (slika 10).

Slika 9. Izgled kabla sa direktnim prinudnim hlađenjem

1- voda, 2- cijev od plemenitih čelika, 3- provodnik, 4- slaboprovodne papirne trake

(ekran provodnika), 5- izolacija (papir i ulje), 6- ekran izolacije, 7- talasasti Al
omotač, 8- antikorozivna zaštita, 9- PVC omotač.

Slika 10. Primjer indirektnog hlađenja kablova.

1- kablovi, 2- cijevi sa vodom

9
 3.7. Cijevni kablovi

Ovi kablovi kao izolaciono sredstvo koriste SF6 gas. Njima semogu prenositi vrlo velike
snage, a mogu se proizvoditi za presjeke provodnika čak do 10000 mm2. Konstrukcije
kablova mogu biti krute(nesavitljive) i savitljive. Savitljivi cijevni kablovi se u večim
dužinama mogu polagati u zemlju.
Na (slici 11) j prikazan je izgled savitljivog cijevnog kabla.
Provodnik kabla se izražuje od aluminijumskog užeta u segmentnom obliku i postavlja se u
talasastu bakarnu cijev. Moguča je izrada provodnika i u obliku talasaste aluminijumske cijevi
ili više ovakvih koncentrično postavljenih cijevi. Potporni izolatori su izrađeni od epoksidnih
smola ili njima sličnih materijala. Ovo iz razloga što produkti raspadanja SF6 gasa pri
nastanku kratkog spoja razorno djeluju na klasične izolacione materijale (porculan, staklo,
papir).

Slika 11. Savitljivi cijevni kabal

1- provodnik, 2- potporni izolator, 3- spoljašnja cijev

3.8.Kriogenski kablovi

Kriogenski kablovi služe za prenos velikih snaga. Zavisno od materijala upotrebljenog za

izradu provodnika razlikuju se superprovodni i kriorezistivni kablovi. Provodnik
superprovodnih kablova (slika 9) se izrađuje od legura koje pokazuju osobine
superprovodnosti. Večina ovih legura u sebi sadrži niobijum. Karakteristične su legure
niobijum-kalaj (Nb3S2), zatim niobijm-germanijum (Nb3Ge) kao i niobijum-aluminijum-
germanijum. Pored ovih, za izradu provodnika se koristi i legura NbTi. Kao što je poznato
superprovodne osobine se iskazuju na veoma niskim temperaturama. Za većinu legura
kritična temperatura, odnosno temperatura na kojoj prestaje osobina superprovodnosti je ispod
20 K. Za postizanje tako niskih temperatura kabal mora da posjeduje odgovarajući rashladni

10
sistem. Uz to mora da je izuzetno dobro toplotno izolovan od okoline. Hlađenje ovih kablova
se obično vrši tečnim helijumom, dok se toplotno izolovanje vrši vakuumom.
Kriorezistivni kablovi (slika 13) imaju provodnik od aluminijuma velike čistoće. Za
rashlađivanje ovih kablova se koristi azot, koji ima kritičnu temperature od 77 K. Problemi
vezani za rashlađivanje I toplotnu izolaciju kod kriorezistivnih kablova su identični
problemima kod superprovodnih kablova.

Slika 12. Presjek superprovodnog kabla

1- superprovodnik, 2- helijum, 3- dielektrik, 4- superprovodni ekran, 5- cijevi za helijum,

6- tečni azot, 7- ekran za toplotno zagrijavanje, 8- superizolacija, 9- visoki vakum, 10-

spoljašnja cijev

Slika 13. Presjek kriorezistivnog kabla

1- Al provodnik, 2- tečni azot, 3- vakum

11
 4. ZAKLJUČAK

U ovom seminarskom radu sam obradio temu dijagnostika energetskih kablova.

Električni kabal je električni vod koji sadrži dva ili više vodiča povezanih ili isprepletenih
zajedno čineći jedan sklop. Vodiči su od dobro vodljivog materijala električni izolirani te
smješteni u zajednički vanjski omotač za zaštitu od vanjskih utjecaja. Krajevi koji mogu
spojiti dva uređaja omogućuju prijenos električnih signala s jednog uređaja na drugi.

Kablovi se mogu koristiti u mehanici gdje služe za dizanje, izvlačenje ili prenošenje jake sile
prilikom velikih napetosti i u elektrotehnici gdje se koriste za prijenos električne struje.

Kao što je već navedeno električni se kabal sastoji od jednog ili više vodiča s vlastitom
izolacijom te dodatnim slojevima za zaštitu vodiča i izolacije te od pribora i materijala za
postavljanje, spajanje, završavanje odnosno od mehaničke i električne zaštite. Vodiči u
kablovima su najčešće bakrene ili aluminijske žice odnosno užad. Kablovi se polažu u zemlju,
vodu ili u posebne kablovske kanale nakon čega su teško dostupni i zbog toga moraju biti
dobro zaštićeni od hemijskih i mehaničkih utjecaja te utjecaja vlage.

12
 5. LITERATURA

[1] https://dr.nsk.hr/islandora/object/etfos%3A941/datastream/PDF/view
(Datum korištenje 05.02.2018)
[2] https://www.fer.unizg.hr/_download/repository/Dijagnostika_elemenata_EES-a.pdf
(Datum korištenja 03.02.2018)

13