�EKER PANCARI FABR�KALARINDA

PROSES B�T�NLEME B�L�MLER�N�N UYGULAMALARI

�ZET
Bu b�l�mde �eker pancar� tesislerinin enerji sistemleri, su ve at�k su
sistemlerinin tasar�m� proses b�t�nleme y�ntemlerinin uygulamalar� ile ele
al�nmaktad�r. Ham �erbetin safla�t�r�lmas� ve buharla�mal� kristalle�meye dayal�
geleneksel �eker fabrikalar�n�n karakteristik �zellikleri g�zden ge�irilmi�, enerji
ve su kullan�m�nda iyile�tirmeler hedefleyen tesis iyile�tirme tasar�m� tart��lm�
ve vaka �al�malar� sunulmu�tur. Ham �erbetin so�utmal� kristalle�mesine dayanan
�eker �retim i�leminin bir kavram� daha sonra ana hatlar�yla belirtilmi� ve yeni
i�lemi kullanan kavramsal bir �eker pancar� tesisi i�in bir enerji sistemi, su ve
at�k su sistemi tasar�m� ele al�nm�t�r.
1. G�R��
1980'lerde ve 1990'larda, d�nyadaki �eker �retimi talebi a�ma e�ilimindeydi ve
d�nyadaki �eker piyasas�nda fazlal�k durumuna ve d��k fiyatlara neden oldu, bu
nedenle yeni �eker fabrikalar�na yap�lan yat�r�mlar nadirdi. Ancak sonraki on y�lda
d�nya �eker stoklar� kademeli olarak d��r�ld� ve 2010�11 y�llar�nda son 20 y�l�n en
d��k seviyesine geldi. S�rekli b�y�yen k�resel �eker talebinin ����nda, fiyat�n�n
�n�m�zdeki y�llarda nispeten y�ksek bir seviyede kalmas� bekleniyor (OECD-FAO,
2011). Bu nedenle �reticiler �retim hacmini yeni yat�r�mlar yoluyla �o�unlukla
�eker fabrikalar� ve �evre koruma teknolojilerindeki geli�melerden yararlanarak
mevcut �eker fabrikalar�n�n yenilenmesiyle artt�rma e�ilimindedir.
Bir �eker fabrikas� yenileme i�lemi enerji t�ketimini azaltmak i�in fabrikan�n
enerji sistemindeki iyile�tirmeleri i�erir b�ylece yak�t fiyatlar�ndaki art� durumu
ve emisyon �cretlerini d��rme ile ekonomik belirsizli�i azalt�r. Bunun d��nda
giderek daha kat� olan �evresel d�zenlemeleri kar��lamak ve de�arj izin �cretlerini
azaltmak i�in su t�ketimini ve at�k su de�arj�n� azaltmaya y�nelik yeniden
yap�land�rma �nlemleri gerekir.
�eker fabrikalar� i�in �zellikle ilgi �ekici bir yenileme stratejisi, �s� geri
kazan�m�n� iyile�tirerek enerji t�ketimini ve mevcut at�k su ar�t�m�n�n
verimlili�ini en iyi �ekilde kullanarak su t�ketimini azaltmay� i�erir. Bu,
yard�mc� sistemlere yap�lan pahal� yat�r�mlardan ka��n�rken �eker �retimini
artt�rma f�rsatlar� yaratabilir. Genellikle �e�itli sermaye ve i�letme
maliyetlerine sahip alternatif tasar�mlar �retilir ve yat�r�m maliyetine kar��
i�letme maliyetlerinin elde edilebilir bir de�ere d�t��� durum bulunarak nihai
yenileme tasar�m� var olan alternatiflerden se�ilir.
2.�EKER PANCARINDAN �EKER �RET�M�
2010 y�l�nda d�nyada �eker �retimi yakla��k 160 milyon tondu, bunlar�n %20'si �eker
pancar�ndan �retildi. �eker pancar� uzun s�re saklanamayan bir bitkidir ve bu
nedenle i�letme tercihen pancar yeti�tirme alanlar�n�n yak�n�nda bulunan
fabrikalarda mevsimsel olarak ger�ekle�tirilir.
Hammaddede malzeme k�tlesinin d�rtte ���n�n su olu�u �eker �retiminin y�ksek enerji
yo�unlu�unun sebebidir. Tablo 1'de, bir �eker fabrikas�n�n madde dengesi
g�sterilmektedir. �hmal edilebilir bir su i�eri�ine sahip kristal �eker elde etmek
i�in su , �zg�l buharla�ma �s�s� ile belirlenen minimum enerji harcamas� ile termal
olarak ayr�lmal�d�r � 2,258 kJ veya 627 kWh/kg su (atmosferik bas�n�ta).
End�striyel �eker �retiminin ilk g�nlerinden bu yana, rasyonel enerji kullan�m�
�eker teknolojisi uzmanlar� i�in �nemli bir endi�e kayna�� olmu�tur ve �s� geri
kazan�m� i�in �ok kademeli buharla�t�r�c� ve karma��k �s� de�i�tirici a�lar� enerji
tasarrufu teknolojilerinin uygulanmas�na yol a�m�t�r.

Tablo 1-Pancar �ekeri fabrikas�n�n madde dengesindeki hammadde ve �r�nler

�eker end�strisi b�y�k bir su kullan�c�s� ve at�k su �reticisidir, ��nk� temel

olarak toprakla kirlenmi� hammaddelerin hidrolik ta��nmas� ve temizlenmesi i�in
b�y�k su ak�mlar�na ihtiya� duyulur. 10.000 ton pancar/g�n i�leyen b�y�k bir pancar
�ekeri fabrikas�, g�nde 2.500-4.000 m3 temiz suya ihtiya� duyabilir ve i�lenmi�
pancardan ayr�lan suyu da i�eren daha b�y�k miktarda at�k su tahliye edebilir. Bu
nedenle suyun yeniden kullan�m�, yenilenmesi ve geri d�n��m� gibi su tasarrufu
�nlemleri, �eker end�strisinde iyi bilinmektedir ve yayg�n olarak uygulanmaktad�r.

3. ENERJ� VE SU KULLANIMINI �Y�LE�T�RME FIRSATLARININ BEL�RLENMES�

�eker �retim s�reci a�a��daki ana a�amalar� i�erir:

1. Yabanc� maddeleri gidermek ve bitkisel dokudan sakaroz �ekmeyi kolayla�t�rmak
i�in hammadde �n i�leme.
2. Bitki dokusunun par�alanmas� ve sakarozun �erbet olarak �ekimi.
3. �eker d�� madde i�eri�ini azaltmak i�in �erbetin safla�t�rmas�.
4. Fazla suyu uzakla�t�rmak i�in buharla�t�rma, b�ylece �erbeti konsantre etme.
5. �ekerin konsantre �erbetten kristallendirilmesi.

�eker pancar� i�leyen fabrikada enerji ak��n�n genel d�zenlemesi, �ekil 1'de
g�sterilmi�tir. Ayr� enerji ak��yla k�spe kurutma i�leminin bir kenara
b�rak�lmas�yla, enerji sistemi d�rt alt sisteme ayr�labilir: elektrik santrali, �ok
kademeli buharla�t�r�c�, �s� de�i�tirici a�� i�eren yard�mc� �s�tma sistemi ve su
so�utma sistemi.

�ekil 1- �eker fabrikas�nda madde ve enerji ak��: 1 - yak�t, 2 - buhar, 3 - �s�tma

buharlar�, 4 - s�cak sulu �erbet, 5 � kristalizasyondan ��kan buhar, 6 - s�cak su,
7 � kondansat�rlerden ��kan so�utma suyu, 8 - at�k �s�, 9 - kurutma gaz�, 10 - g��.

Elektrik santralinin �al�ma prensibi, bir kazan ve bir geri bas�n� t�rbini kullanan
bir buhar d�ng�s�nde �s� ve g�� �retimidir. T�rbin ��k��ndan gelen buhar,
buharla�t�r�c�lara ve gerekirse di�er proses ekipmanlar�na verilen destektir.
Buharla�t�r�c� �nitesinde, buhar ve kondensatlar her bir buharla�ma a�amas�na
kar��l�k gelen �e�itli s�cakl�k seviyelerinde �retilir. Buharlar ve kondensatlar
ha�lama teknesi, ar�t�m, bir dizi buharla�t�r�c� i�eren kristalle�tirici ve �s�
de�i�tirici a�� i�eren proses �s�tma alt sisteminde kullan�lacak orta s�cakl�kta
�s� ta��y�c�lar�d�r. Kristalizasyon buharlar�n�n bir k�sm� geri kazan�labilen (�n
yo�unla�t�rma ile) d��k s�cakl�kta �s� ta��y�c�lar�d�r, geri kalan k�sm� ise gelen
buharlar�n so�utma suyu ile kar��m kondansat�r�nde yo�unla�t�r�ld��� so�utma
devresine bo�alt�l�r. Kondenser ��k��ndan gelen �l�k su, �evreye �s� da��l�m�n�
m�mk�n k�lan so�utma kulelerine veya so�utma havuzlar�na y�nlendirilir; atmosferik
hava so�utmaya yard�mc�d�r.
So�utma devresi hem enerji sisteminin bir par�as� hem de �eker fabrikas�n�n su ve
at�k su sisteminin bir par�as�d�r. Su ve atmosferik hava aras�nda do�rudan temas
halinde bir miktar su buharla�ma ile kaybolur ancak yo�u�mal� buharlar�n ve s�cak
yo�u�malar�n giri�i ile dengelenir, bu durumda so�utma devresinden suyun s�rekli
bo�alt�lmas� gerekir. Su ve at�k su sistemi, �ekil 2'de �ematik olarak g�sterildi�i
gibi iki alt sistem daha i�ermektedir:

�ekil 2.Pancar �ekeri fabrikas�nda su ve at�k su sisteminin alt sistemleri

� Hidrolik pancar nakliyesi, pancar y�kay�c� ve su yenileme ekipmanlar� dahil ana

su ve at�k su devresi.
� Elektrik santrali ve �eker �retim tesisindeki su devresi.
temiz su ve so�utma devresinden bo�alt�lan su ile sa�lanan ana devrede toprak
i�eren pancar al�m alan�ndan hidrolik olarak ta��narak uzakla�t�r�l�r ve temizleme
ekipman�na iletilir. Temiz pancar �eker �retim tesisine ta��n�rken, suyla kar��m
halinde olan toprak kirletici maddelerin ayr�ld��� rejenerasyon ekipman�na akar
b�ylece su ana devreye k�smen geri d�n�t�r�lebilir. Rejenere su fazlas� ana
devreden al�c� bir g�vdeye bo�alt�l�r ve ayr�lan kirleticiler bir depolama alan�na
�amur halinde bo�alt�l�r.
Enerji santralindeki ve �eker �retim tesisindeki su devresi, esasen �retim s�recine
giren temiz pancarda bulunan geni� bir su ak�m� ile beslenir. Bu i�lemde su, pancar
b�nyesinden serbest hale ge�er ve daha sonra so�utma devresine beslenen buharlara
ve �l�k kondenslere d�n�t�r�l�r. Ek olarak ana devreye az miktarda at�k su de�arj
edilir ve fabrikadan yan �r�nler ve at�k �amurda belirli miktarda su ta��n�r.
Bir �eker fabrikas�nda su kullan�m� ile enerji kullan�m� aras�ndaki ba�lant�lar
a��k olmas�na ra�men ana devrede t�m b�y�k su kullanan ve rejenerasyon i�lemleri
izotermal olarak kabul edilebilir. Bu nedenle su ve enerji problemlerini ayr� ayr�
d��nmek yani �nce enerji minimizasyonu problemini ��zmek ve sonra da sonu�lar� su
minimizasyonu i�in girdi verileri olarak kullanmak m�mk�nd�r.
4. ENERJ� T�KET�M�N�N AZALTILMASI
Avrupa �eker end�strisinde ger�ekle�tirilen bir�ok enerji sistemi iyile�tirmesinden
bir bilgi hazinesi edinilmi�tir. A�a��daki alt b�l�mlerde Is� b�t�nl���
uygulamalar�ndan �eker fabrikas� yenileme uygulamalar�na ili�kin deneyim
�zetlenmi�tir.
4.1 SORUN B�LD�R�M�
Pancar �ekeri fabrikas�nda yap�lan tipik enerji sistemi probleminde ekstraksiyon,
�erbet safla�t�rma ve �eker kristalizasyon i�lemlerinin parametreleri; bu bir dizi
s�cak ak� ve bir dizi so�uk ak� k�mesidir. Besleme, hedef s�cakl�klar�, �s�
kapasitesi, ak� h�zlar� ve �s� transfer katsay�lar� ile tan�mlan�r. Verilen veriler
ayr�ca:

� �ok a�amal� buharla�ma i�leminin giri� ve ��k� ko�ullar�;

� Buharla�t�r�c�, �s� de�i�tiriciler ve di�er �s� al�c�lar� ve bunlar�n
ba�lant�lar� da dahil olmak �zere mevcut i�lem ekipman birimleri;
� Buharla�t�r�c� ve �s� de�i�tirici a��nda ilave �s� transfer alan� maliyetleri;
� Mevcut hizmetlerin kullan�m� ve hizmetlerin kullan�labilirli�i (�s�tma ve so�utma
i�in).

Yenileme hedefi yat�r�m ve i�letme maliyetini i�eren toplam maliyeti en aza

indirirken enerji sistemi verimlili�ini �nceden belirlenmi� bir de�ere
y�kseltmektir. Yard�mc� sistemlere yap�lan yat�r�mlardan ka��n�lmal�d�r ancak
buharla�ma alt sistemine yeni buharla�t�r�c� �nitelerinin eklenmesi de dahil olmak
�zere buharla�t�r�c� yap�s�ndaki de�i�iklikler d��n�lebilir. Proses �s�tma alt
sisteminde, �s� de�i�tirici a��nda yap�sal de�i�ikliklere ve �s�tma g�revlerinin
�s� de�i�tiricilere ve di�er �s� al�c�lar�na verilmesi de�i�ikliklerine izin
verilir. Bununla birlikte buharla�t�rmadan proses �s�tmaya kadar ��kan buhar
ak�lar�ndaki de�i�iklikler buharla�t�r�c� ��k��ndaki koyu �erbet konsantrasyonunun
�nceden belirlenmi� bir de�erin �zerine ��kar�lmas�na neden olmamal�d�r.

Pancar �ekeri fabrikalar�nda enerji sistemlerinin tipik �emalar� ba�ka makalelerde

bulunabilir. Genel olarak 5-7 buharla�ma a�amas� ve 30-40 �s� de�i�tiriciden
(yard�mc� �s�tma) olu�an bir sistemin tasar�m karar�nda bir�ok de�i�ken bulunmas�
nedeniyle tasarlanmas� zordur. Bununla birlikte buharla�t�r�c� yenileme maliyeti
genellikle �ok y�ksektir ve yerel k�s�tlamalar (yeni ekipman �niteleri i�in
kullan�labilir alan ve eri�im yollar� gibi) o kadar kat�d�r ki, buharla�t�r�c�n�n
kabul edilebilir yap�sal se�eneklerinin tan�mlanmas� bu sayede olduk�a kolay olur.
Optimum se�enek hedefleme ve hedefleme sonu�lar�n�n de�erlendirilmesini kullanan
kapsaml� arama ile se�ilebilir. �ematik olarak �ekil 3a�da g�sterilen, uygun
maliyetli yenileme konsepti se�ildikten sonra buharla�t�r�c� ve �s� de�i�tirici a��
i�eren proses �s�tma alt sisteminin yeniden tasarlanmas� m�mk�n hale gelir.

�ekil 3. Yenileme tasar�m prosed�r blo�u (a)

ve hedef blo�u (b) �emalar�.
4.2 ENERJ� HEDEF� VE YEN�LEME TASARIMI
Belirlenen hedefleme yakla��m� sabit i�lem ko�ullar�n�n varsay�m�na dayand���ndan
buharla�ma ve i�lem �s�tma aras�ndaki etkile�imlerle ili�kili enerji geli�tirme
potansiyelini do�ru �ekilde yans�tamaz. Bir �eker fabrikas�nda �s� geri kazan�m�n�
iyile�tirmek i�in �e�itli �s�tma i�lemlerine buhar payla��m�n� ayarlarken her bir
buharla�ma a�amas�nda de�i�iklik yapmak gereklidir. Enerji t�ketimi ve s�re�
de�i�ikliklerinin ayn� anda g�z �n�nde bulundurulmas� gerekir ve bu da kurulu
yakla��m�n geni�letilmesini gerektirir. Urbaniec ve arkada�lar� taraf�ndan
geli�tirilen prosed�rde termal sistem, buharla�t�r�c� ve proses �s�tma ekipman�na
ayr�lm�t�r. Hedefleme buharla�ma d��ndaki s�re�le s�n�rl�ysa, buharla�t�r�c�da
�retilen buharlar - son etki buhar� hari� - yard�mc� ak�m olarak kabul edilirken,
son a�ama buhar� bir i�lem ak�m� olarak kabul edilir.
Sonu� olarak s�n�rlanm� hedefin sonu�lar�, her bir buharla�ma a�amas�ndan ��kan
buharlar�n ak� oran� olan faydal� t�ketimi i�erir. Bu buhar ak� oranlar�, mevcut
buharla�t�r�c� a�amalar�n�n �s� transfer y�zeylerine ba�l� buharla�ma
kapasitelerinin s�n�rlar�n� ihlal etmemelidir ve toplam buharla�ma, �erbet
konsantrasyonunun giri� ve ��k� de�erleriyle belirlenen mevcut su miktar�ndan daha
b�y�k de�ildir. Hedefleme ile elde edilen de�erlere e�it olarak ayarlanm�
buharlar�n ak� oranlar� ile buharla�ma i�lemini sim�le ederek k�s�tlamalar�n
kar��lan�p kar��lanmad���n� tespit etmek m�mk�nd�r. �lem ger�ekle�tirilemez hale
gelirse, i�lem ak�lar�nda d�zeltmeler yap�lmal�d�r.
S�n�rlamalarla bir hedefleme sorununa d�n�en geni�letilmi� hedefleme sorunu,
�ematik olarak �ekil 3b'de g�sterildi�i gibi bir buharla�t�r�c� sim�lat�r� ile
birlikte yayg�n olarak kullan�lan bir hedefleme algoritmas� kullan�larak yinelemeli
olarak ��z�lebilir. Proses ak� verilerindeki d�zeltmeler genellikle son a�amadaki
buhar ve kondensat�n ak� h�zlar�yla s�n�rl�d�r. Buharla�t�r�c� sim�lasyonunun
sonu�lar�na ba�l� olarak daha sonra de�i�tirilen ba�lang�� ak� oran� de�erlerinden
ba�layarak do�ru hedefler tipik olarak birka� ad�mda elde edilir.

Geni�letilmi� hedefleme problemi ��z�ld���nde, buharla�t�r�c�y� yeniden tasarlamak

basittir ��nk� her bir a�amadaki buharla�ma y�kleri bilinir ve b�ylece yeni
buharla�t�r�c� �niteleri yo�u�ma tanklar�, borular vb. ile birlikte
boyutland�r�labilir ve b�ylece proses �s�tma alt sisteminin yenilenmesi i�in bir
ba�lang�� ??noktas� sa�lan�r. Rafineri �s�tma kararlar� hedefleme a�amas�nda �oktan
al�nd��� i�in literat�rde tarif edilen y�ntemlerden biri kullan�larak uygun �ekilde
��z�lebilecek olan �s� de�i�tirici a��na odaklan�labilir. Pinch a� yakla��m�nda
(Assante ve Zhu, 1997) tasar�m g�revi, tan� a�amas� olarak adland�r�lan topoloji
de�i�iklikleri aray��na, ard�ndan bir de�erlendirme a�amas� ve bir maliyet
optimizasyonu a�amas�na ayr�lm�t�r. Te�his a�amas�nda se�ilen umut verici �s�
de�i�tirici a�� modifikasyonlar�, uygulama maliyetleri (boru tesisat�, kurulu�
vb.), i�letilebilirlik ve g�venlik �zerindeki etkileri bak�m�ndan de�erlendirilir.
Pratik olmad��� tespit edilen t�m se�enekler kald�r�l�r ve kalan se�enekler mevcut
�s� de�i�tirici a�� ile birlikte son �s� de�i�tirici a�� iyile�tirme tasar�m�n�
elde etmek i�in maliyet a��s�ndan optimize edilir.
4.3 DURUM �ALI�MASI-ENERJ�
Yenilenecek �eker fabrikas� g�nde 4.800 ton pancar i�leme kapasitesine sahiptir ve
spesifik yak�t t�ketimi 100 kg pancar ba��na yakla��k 3.40 kg yak�ta(s�v�)
e�de�erdir (41 MJ/kg). K�y�lm� pancardan �eker ekstraksiyonu 110 �C' den d��k
olmayan bir s�cakl�kta buharla �s�tmay� gerektiren bir ha�lama teknesinde
ger�ekle�ir. �erbet buharla�mas�, �ematik olarak �ekil 4' te g�sterildi�i gibi be�
a�amada d�zenlenmi� Robert tipi (do�al sirk�lasyon) buharla�t�r�c� �nitesinde
ger�ekle�tirilir ve koyu �erbet konsantrasyonu 66 kg / 100 kg' d�r. �eker 120 �C'
den d��k olmayan bir s�cakl�kta buharla �s�tmay� gerektiren kesikli tip do�al
sirk�lasyon buharla�t�r�c� kristalle�tiriciler kullan�larak �� a�amada kristalize
edilir. Koyu �erbet ve �urup �s�tmas� yedi g�vde boru tipi ve yedi plaka tipi �nite
i�eren bir �s� de�i�tirici �ebekesinde ger�ekle�tirilir.

�ekil 4.Buharla�t�r�c� programlar�: (a) mevcut d�zenleme (4.800 ton / g�n pancar
i�leme kapasitesi), (b) yenileme �nerisi (7.000 ton / g�n pancar).
�erbet ak�lar� oklarla g�sterilir, buhar ve br�de ak�lar� ihmal edilir.
Buharla�t�r�c� �nitesi tipleri: R - Robert, FF - d�ey film.
Yenileme �ncelikle g�nde 7,000 t pancar i�leme kapasitesine ula�may� ve di�er
hedefler �eker verimini art�rmay�, geli�tirilmi� �eker kalitesini ve azalt�lm�
spesifik enerji t�ketimini hedefliyor. �eker �retim tesisinde darbo�azlar� ��zmek
i�in se�ici proses de�i�iklikleri ve geli�tirilmi� �s� geri kazan�m� gereklidir.
Mevcut elektrik santralinin kapasite tolerans�ndan ve �eker �retim tesisinin
geli�tirilmi� enerji verimlili�inden yararlanarak elektrik santralinin
b�y�t�lmesinden ka��nmak m�mk�n olmal�d�r.
Enerji yo�unlu�undaki azalmay� kolayla�t�rmak i�in buharla�madan kristalle�meye
kadar verilen �erbet konsantrasyonu 70 kg/100 kg'a y�kseltilecek ve
kristalle�tiriciler, 105-106 �C' de buharla �s�tmay� m�mk�n k�lmak i�in yeniden
yap�land�r�lacakt�r. Kristalizasyon b�l�m�n�n de�i�en ihtiya�lar�n� kar��lamak ve
kritik bir darbo�az� ortadan kald�rmak i�in buharla�t�r�c�lar b�y�t�lmelidir.
Buharla�t�r�c�lar�n b�y�t�lmesini �s� de�i�tirici a�� yenilemesiyle d�zg�n bir
�ekilde birle�tirerek, �s� geri kazan�m�nda iyile�me elde edilebilir ve bu da
enerji talebinin azalmas�na neden olur.
Enerji verimlili�ini art�rmak i�in a�a��da listelenen buharla�t�r�c� yap�s� i�in ��
se�enek; gerekli alan ve tahmini yat�r�m maliyeti a��s�ndan kabul edilebilir olarak
g�r�l�r.
(a) �leri beslemeli, d�rt a�amal� d�zenleme ve kristalizasyonun 2. br�de ile
�s�t�lmas� (referans olarak kabul edilen en ucuz se�enek).
(b) �leri beslemeli, be� a�ama ve 3. br�de ile kristalizasyon �s�tmas�.
(c) Kristalizasyonu �s�tmak i�in geri beslemeli 4. kademedeki �n buharla�t�r�c� ile
toplam be� a�amal� ileri beslemeli buharla�t�r�c� d�zenlemesi.
Is� de�i�tirici a�� uyarlamas� ile ilgili olarak mevcut t�m plakal� �s�
de�i�tiricilerin kullan�mda kalaca�� varsay�lmaktad�r. G�vde boru tipi �s�
de�i�tirici �niteleri, izin verilen minimum s�cakl�k fark� de�erinin daha az �nemli
oldu�u yerler hari�, yeni plaka birimleri ile de�i�tirilebilir.
�� buharla�t�r�c� se�ene�inin her biri i�in yukar�da belirtilen prosed�r
kullan�larak t�m enerji sistemi i�in yenileme kavramlar�n� tan�mlayan enerji ve
sermaye hedefleri belirlenmi�tir. ?Tmin = 2 � C i�in elde edilen hedefleme
sonu�lar�n�n bir �zeti (minimum toplam maliyete kar��l�k gelen optimum de�er) Tablo
2'de verilmi�tir. En uygun maliyetli yeniden yap�land�r�lm� buharla�t�r�c�
istasyonu (c tercihi) d�rt mevcut Robert tipi �niteyi (�s� transfer alanlar� 2,800,
2,200, 1,900 ve 1,700 m2) ve �� yeni d�ey film �nitesini (�s� transfer alan� 4,000
m2 ve iki tane 2,400 m2) i�erir. �nerilen buharla�t�r�c� d�zenlemesi �ematik olarak
g�sterilmi�tir.

Tablo 2-Geni�letilmi� hedefleme probleminin ��z�mleri, buharla�t�r�c�

yap�s�n�n �� se�ene�i
Yap� se�enekleri a b c
Buharla�t�r�c� say�s� 4 5 5*
Kristalizat�r �s�tma br�desi 2 3 4
Tahmini maliyet x103 $/y�l **
Yat�r�m maliyeti 313 387 411
Enerji maliyeti 1,990 1,640 1,500
Toplam maliyet 2,303 2,027 1,911

* 4.Buharla�t�r�c� �n buharla�t�r�c� olarak kullan�lmaktad�r.

** Amortisman s�resi 6 y�ld�r.

Geni�letilmi� hedefleme probleminin ��z�m�n�n bir par�as� olan buharla�t�r�c�

sim�lasyon sonu�lar� kullan�larak �s� de�i�tirici a�� yenileme problemi i�in proses
ak�� ve faydal� veriler elde edilmi�tir. Optimal olarak yenilenmi� a�, �ekil 5'te
Izgara �emas� olarak temsil edilir. Mevcut bulunan yedi adet �s� de�i�tirici, yedi
yeni plakal� �s� de�i�tirici ve mevcut bir g�vde borulu �s� de�i�tirici
i�ermektedir. Mevcut plaka birimlerinden birinin �s� transfer y�zeyi azaltmal�,
di�eri yeniden borulanmal� ve �� birimin �s� transfer y�zeyleri b�y�t�lmelidir.
Mevcut plaka �nitelerinin birle�tirilmi� �s� transfer alan� ayarlamalar yap�ld�ktan
sonra 1.100 m2 ve yeni birimlerin 650 m2 olarak tahmin edilmi�tir. Mevcut g�vde-
borulu �s� de�i�tirici �nitesinin (300 m2) g�revi de�i�tirilmelidir.
 �ekil 5. Yenilenmi� Is� de�i�tiricilerin A� �emas�
g�sterimi.

S�cak ak�mlar H1�den H4�e kadar, 1.den 4. a�amaya kadar �retilen br�deleri temsil
eder. H5 buharla�t�r�c�lar�n 2. a�amas�ndan 5. a�amas�na kadar toplanan
kondensatlar� temsil eder. H6,H7 ve H8 d��k s�cakl�kta �s� ta��yan suyu temsil
eder. So�uk ak�lar C1 den C11�e kadar artan hedef s�cakl�k s�ras�na g�re
d�zenlenmi� proses ortam�n� temsil eder.

�eker fabrikas� yenilemesinin beklenen sonu�lar� Tablo 3'te �zetlenmi�tir. Kesin

yak�t t�ketimi tasarrufu %29 olarak tahmin edilmektedir ve g�� istasyonunu
geni�letmeden i�letme kapasitesini artt�rmay� m�mk�n k�lmaktad�r. 3.5 y�ll�k geri
�deme s�resi artan �eker �retiminin ve azalt�lm� enerji t�ketiminin birle�ik
etkisini yans�t�r.

Tablo 3 - �eker fabrikas� yenileme i�lemi sonras� beklenen sonu�lar� (s�v� yak�t
e�de�eri 41 MJ / kg)
Parametre,�nite Varolan �artlar �nerilen de�er
Pancar �leme kapasitesi (t/g�n) 4.824 7.000
85 g�n kampanya s�resine g�re;
�lenen pancar miktar� (ton) 410.040 595.000
�retilen �eker (ton) 50.640 80.400
Yak�t t�ketimi (s�v� yak�ta e�de�er ton) 13.948 14.436
Yak�t t�ketimi (kg yak�t/100 kg pancar) 3,40 2,43
Geri �deme periyodu (y�l) - 3,5

5. SU T�KET�M�N�N AZALTILMASI
�eker end�strisi temiz su kullan�m� ve at�k su de�arj� konusundaki yasal
k�s�tlamalara uyum sa�lama konusunda olduk�a ba�ar�l� olmu�tur. A�a��daki alt
b�l�mlerde �eker fabrikalar�n�n su ve at�k su sistemlerinin iyile�tirilmesi i�in su
hedefleme y�ntemlerinin uygulanmas�na y�nelik �al�malar �zetlenmi�tir.

5.1 SORUN B�LD�R�M�

Fabrikada temiz su t�ketimi �ematik olarak �ekil 6�da g�sterilen ana su ve at�k su
devresinin �al�mas� ve birbirleriyle olan etkile�imiyle belirlenir.(�emada verilen
ak� h�z� de�erleri 100 kg pancar ba��na kg olarak ifade edilir ve bu nedenle
fabrikan�n pancar i�leme kapasitesinden ba��ms�zd�r.) Ana devre toprak i�eren
pancar�n hidrolik ta��nmas� s�ras�nda yabanc� maddelerin temizlendi�i y�kama
devresini i�erir. Pancar, temizleme ekipman�na teslim edilirken b�nyesindeki toprak
y�kama suyuna ge�er, bu �amurlu su daha sonra ��keltme tank�nda/havuzunda
ayr�t�r�l�r. ��keltiler ek olarak filtre preslerinde i�lenebilir (�emada
g�sterilmez); bundan sonra �slak toprak fabrikadan bo�alt�l�r.

�ekil.6 Ana su ve at�k su devresinin basitle�tirilmi� �emas� (kg / 100 kg pancar

cinsinden verilen su debisi de�erleri).
��keltme tank�nda/deposunda ayr�lan suyun bir k�sm� pancar y�kay�c�s�na ve y�zd�rme
devresine geri d�nerken, ba�ka bir b�l�m at�k su ar�tma tesisine daha fazla
rejenerasyon i�in sevk edilir. Ortaya ��kan y�zd�rme suyu a���� kire� oca�� gaz
y�kay�c�s�, pancar y�kama ve su-at�k su bile�enleriyle telafi edilir (�ekil 6'daki
"di�er at�k sular" ve "kondense su") taraf�ndan telafi edilir.
At�k su ar�tma tesisi, y�kama devresinden ve so�utma devresinden sa�lanan kirli
suyun yeniden kullan�lmas�n� m�mk�n k�larken, fabrikadan tahliye edilecek at�k su
�artlar�n� da sa�lar. Kirletici maddelerin ve �amurun ayr�mas�n�n ard�ndan
yenilenmi� su ak��n�n bir k�sm� y�zd�rme devresinde tekrar kullan�lmak �zere
fabrikaya geri verilir ve kalan k�s�m at�k su olarak bir al�c� birime bo�alt�l�r.
Tipik bir rejenerasyon probleminde ana devrede bir dizi su kullan�m�, su yenileme
i�lemi ve her bir i�lemin parametreleri verilmi�tir. Devre yap�s�ndaki
de�i�ikliklere k�s�tlamalar getirilebilir. Veriler ayr�ca:
� temiz sudaki yabanc� maddelerin i�eri�i,
� pancardaki toprak i�eri�i,
� devreden ayr�lm� ve devreden ��km� �amurlardaki su i�eri�i,
� Devreden bo�alan yenilenmi� sudaki izin verilen safs�zl�k i�eri�i.
Olas� bir rejenerasyonun amac� su ar�t�m operasyonlar�n�n optimum kullan�m�n�
ama�layan d��k maliyetli yat�r�mlarla temiz su t�ketimini en aza indirmektir. S�z
konusu devrede izin verilen yap�sal de�i�iklikler devre bile�enleri aras�nda boru
ba�lant�lar�n� kapatmay� veya yenilerini kurmay� i�erir. Bunun d��nda uygun
ba�lant�lardaki su ak� oranlar� de�i�tirilebilir. Daha b�y�k bir sorun ise daha az
yap�sal k�s�tlama ile yat�r�m ve i�letme maliyetlerini i�eren y�ll�k su kullan�m
maliyetini en aza indirmektir.

5.2 SU HEDEF� VE YEN�LEME TASARIMI

Ana su ve at�k su devresinin yap�s�n�n detaylar� �eker �retim i�leminin
�zelliklerine ve �zellikle enerji t�ketimine ba�l� olabilir. Enerji verimlili�i �ok
y�ksek de�ilse so�utma devresinden atmosfere b�y�k miktarda �s� at�l�r yani �eker
�retim tesisinden so�utma devresindeki kondansat�rlere bo�alt�lan buhar ak�m�
olduk�a b�y�kt�r ve so�utma kulelerinde buharla�ma kayb�na yol a�ar. Kay�p, so�utma
kulelerinden kondenserlere geri d�nen so�utma suyu ile kar�t�r�lacak temiz su
temini ile telafi edilmelidir.Bir �eker fabrikas�nda kullan�lan suyun kalitesinin
tam bir de�erlendirmesi i�in Ask�da Kalan Madde (AKM) ve Kimyasal Oksijen �htiyac�
(KO�) dahil olmak �zere yakla��k 15 kirletici madde dikkate al�nmal�d�r. Bununla
birlikte h�zl� bir de�erlendirmenin sadece AKM ve KO� konsantrasyonlar�na
dayanabilece�i kabul edilmi�tir. Yaln�zca bir safs�zl�k dikkate al�nd���nda
birikiminin ve bozulmas�n�n grafiksel teknikler kullan�larak kolayca analiz
edilebildi�ini ve ana su ve at�k su devresinin yap�s�n�n uygulanabilir se�eneklerin
incelenmesiyle optimize edilebilece�ini belirtmek gerekir. Daha fazla kirlilik
bile�eni dikkate al�nd���nda matematiksel modelleme ve matematiksel optimizasyon
tekniklerinin uygulanmas� vazge�ilmez hale gelir.
Su t�ketimindeki ula��labilir azalmay� de�erlendirmek i�in, Pinch su yakla��m�
kullan�labilir. M�hendislik hesaplamalar� yap�lmadan �nce su kullanma
operasyonlar�nda safs�zl�k birikimini ifade eden endekslerin de�erlerini ve su
yenileme i�lemlerinde safs�zl�klar�n giderilmesini ifade eden ana devre
bile�enlerinin i�leyi�ini tan�mlamak gerekir. Al�nan temiz su ve de�arj edilen at�k
sulardaki safs�zl�k i�eri�i t�m i�lemlerin birle�tirilmi� etkileriyle verildi�inde
Pinch su yakla��m� su t�ketimini devre bile�enlerinin en iyi �ekilde kullan�m�yla
de�erlendirmeyi m�mk�n k�lar. Her iki devre yap�s� yani su kaynaklar� ve at�k su
havuzlar� aras�ndaki ba�lant� ve bu ba�lant�lardaki su ak� oranlar� en iyi hale
getirilebilir. Hedef fonksiyonuna ba�l� olarak sonu�lar su tasarrufu i�in
f�rsatlar�n belirlenmesini veya y�ll�k su kullan�m maliyetini azaltmay� m�mk�n
k�lar.
5.3 DURUM �ALI�MASI - SU
Yukar�da sunulan, 10.000 ton pancar / g�n i�leyen bir �eker fabrikas�nda i�letilen
ana devre, temiz su t�ketimini en aza indirmek i�in yenilenmelidir. Kirlilik
konsantrasyonunun sadece bir g�stergesi olarak dikkatleri AKM ve KO� ile
s�n�rland�rmakla birlikte su y�netimi i�in yenileme ko�ullar� Tablo - 4'te
�zetlenmi�tir.
Tablo - 4 Bir �eker fabrikas�nda su ve at�k su
sisteminin �al�ma parametreleri
temiz sudaki kirlilik miktar� (ppm)
AKM 65
KO� 130
Pancardaki toprak varl��� (%) 8
Suya aktar�lan toprak miktar�n�n pay� (%)
Y�zd�rme �nitesinde 0,90
Y�kama �nitesinde 0,10
Fazla kondense suyundaki kirlilik miktar� (ppm)
AKM 100
KO� 200
Fabrikadaki di�er at�klardaki kirlilik miktar� (ppm)
AKM 100
KO� 200
��kelme tank�nda/havuzunda kirlilik azaltma oran�
AKM 0,98
KO� 0,095
�amurdan uzakla�t�r�lan su miktar� (%)
��kelme tank�nda/havuzunda 80
At�k su ar�tma tesisinde 50
De�arj edilen suda izin verilen kirlilik miktar� (ppm)
AKM 30
KO� 80

Minimum temiz su t�ketimi i�in su ak� h�zlar�n�n en iyi hale getirilmesi Pinch su
yakla��m�n�n geri kazan�m-geri d�n��m se�ene�i kullan�larak ger�ekle�tirilmi�tir.
Tablo-4'te verilen tasar�m parametrelerinin de�erleri ve �ekil 6 girdi verileri
olarak kullan�lm�t�r.

�ki adet yap�sal k�s�tlama dikkate al�nm�t�r. �lk ba�ta mevcut sisteme benzer
�ekilde geri d�n�t�r�lm� at�k suyun sadece y�zd�rme devresinde kullan�labilece�i
varsay�lm�t�r. Bununla birlikte optimize edilmi� �emada �ekil-7 su ak� oranlar�
g�sterilmi�, geri kazan�lm� at�k su hi� geri d�n�t�r�lmemi�tir. temiz su al�m� 100
kg pancar ba��na 20.3 kg'a d��r�lm�t�r.

�ekil 7. Minimum temiz su t�ketimi i�in optimize edilmi� ana su ve at�k su

devresinin basitle�tirilmi� �emas� (kg / 100 kg pancar cinsinden verilen su debisi
de�erleri) .
Su tasarrufu potansiyelinin daha iyi anla��lmas�n� ama�layan ikinci ad�mda geri
d�n�t�r�lm� at�k sular�n serbest kullan�ld��� varsay�lm�t�r. Bu geri d�n�t�r�lm�
at�k suyun pancar y�kay�c�s�na, gaz� y�kay�c�s�na ve daha sonra y�zd�rme devresine
verilece�i teorik olarak optimal fakat pratik olmayan bir �emaya yol a�m�t�r. temiz
su al�m� daha sonra 100 kg pancar ba��na 18.0 kg'a d��r�lecektir.
Sistem yap�s�ndaki de�i�iklikler de dahil olmak �zere optimizasyon sonu�lar�n�n bir
�zeti ve anahtar su ak� h�zlar�n�n ba�lang�� ve optimal de�erleri aras�nda bir
kar��la�t�rma Tablo-5'de g�sterilmi�tir. G�r�ld��� gibi her iki durumda da su ve
at�k su devresinin modifikasyonu durumunda su t�ketimi azalt�labilir (mevcut
sisteme g�re %37 ve %44). G�r�n�e g�re rejenere at�k suyun geri d�n��m�n�
engelleyen yap�sal k�s�tlama kritik de�ildir, ��nk� onu rahatlatarak temiz su
t�ketiminde sadece k���k bir iyile�me elde edilir.
Ana nokta ��keltme tank� ve at�k su ar�tma tesisi arac�l���yla neredeyse de�i�meyen
su ak� h�zlar�nda �nemli bir su tasarrufu sa�lanabilmesidir. Bu su ve at�k su
devresinin performans�n�n yeni boru ba�lant�lar�yla s�n�rl� d��k maliyetli
yat�r�mlarla geli�tirilebilece�ini ve b�ylece mevcut su rejenerasyon ekipman�ndaki
de�i�ikliklerden ka��n�labilece�ini g�sterir.

Tablo -5 Su kullan�m�n� azaltman�n sonu�lar�

Kaynak ��k� Noktas� 100 kg pancar i�in su miktar�
Mevcut sistem Rejenere suyun pancar y�zd�rme d��ndaki b�l�mlere
geri d�n��
Hay�r Evet
Temiz su beslemesi 32 20.3 18
Pancar Y�kama �nitesi ��keltme havuzu 52 52 52
Gaz y�kay�c� ��keltme havuzu 15 ? ?
Gaz y�kay�c� At�k su ar�t�m� ? 15 14
Hidrolik transport ��keltme havuzu 500 500 506
��keltme havuzu Y�kama �nitesi 45 43.1 41
��keltme havuzu Hidrolik transport 472 472 465
��keltme havuzu At�k su ar�t�m� 77 28.2 43.3
Fazlal�k kondense suyu At�k su ar�t�m� 13 ? ?
Fazlal�k kondense suyu Pancar Y�kama �nitesi ? 7.8 ?
Fazlal�k kondense suyu Gaz y�kay�c� ? 5.2 ?
At�ksu ar�t�m� ��keltme havuzu 37 ? ?
At�ksu ar�t�m� Pancar Y�kama �nitesi ? ? 10
At�ksu ar�t�m� Gaz y�kay�c� ? ? 7
De�arj 52.7 43 39.8

? kaynak ve ��k� noktas� aras�nda ba�lant� olmad���n� g�sterir.

6.HAM �ERBET �LE DO�RUDAN �EKER �RET�M�NDE ENERJ� VE SU KULLANIMI

Geleneksel pancar �ekeri teknolojisinin yan� s�ra alternatif �eker �retim s�re�leri
�nerilerini de i�ermektedir. Bu ba�lamda s�re� b�t�nlemesinin rol� enerji ve su
kullan�m� a��s�ndan yeni s�re�lerin en uygun �ekilde kullan�m�n� sa�lamakt�r.
6.1�GE�M�� DENEY�MLER
Ham �erbetin buharla�mas�na ve daha sonra konsantre �erbetin so�utmayla
kristalle�mesine dayanan �eker �retim s�recinin alternatif bir konsepti, �talyan
ara�t�rmac�lar taraf�ndan geli�tirildi ve test edildi (Vaccari ve ark., 2005).
Geleneksel �eker �retiminin aksine kalko-karbonik �erbet ar�t�m�n� i�ermez ve
konsantre �erbetten �ekerin buharla�an kristalizasyonu so�utma kristalizasyonu ile
de�i�tirilir. Bu nedenle alternatif s�re� geleneksel olandan daha basit, daha �evre
dostu ve daha az enerji ihtiyac� duyar (Vaccari ve ark., 2005). Bu �zellikler
pancar yeti�tirme alanlar�na yak�n k���k fabrikalardaki uygulamalar i�in (1.000 ton
pancar / g�n i�leme kapasitesi) uygundur. Pancar ta��ma mesafesinin azalmas�
alternatif �retime dayal� k���k �eker fabrikalar�n� b�y�k fabrikalara g�re daha
avantajl� duruma getirir.
Basitle�tirilmi� bir i�lem ak� �emas� �ekil 8 'de g�sterilmi�tir. Temizlenmi� ve
dilimlenmi� pancar ham �erbetin �retildi�i bir dif�z�re verilir. Dif�z�rde maksimum
s�cakl�k 76-78 �C' dir ancak 100 � C' nin �zerindeki doygunluk s�cakl�klar�nda
buharla �s�tma gereklidir. Ham �erbette kat� madde konsantrasyonu yakla��k 15
kg/100 kg' d�r ve dif�z�r ��k��ndaki ham �erbet s�cakl��� yakla��k 30 �C' dir. Ham
�erbet daha sonra pancar par�ac�klar�n� ay�rmak i�in s�z�l�r, 70 �C' ye kadar
�s�t�l�r ve b�y�k molek�ler safs�zl�klar� gidermek i�in filtrelenir ve bir iyon
de�i�im istasyonunda safla�t�r�l�r.

�ekil 8. Alternatif �eker �retim s�recinin basitle�tirilmi� ak� �emas�.

Sonraki i�lemler ard��k a�amalardaki s�cakl�klar�n �erbet ak�� y�n�nde artt���
geriye do�ru beslenen (kar�� ak�m) �ok a�amal� bir buharla�t�r�c� sisteminde
ger�ekle�ir. Kristalizasyon ad�m� i�in gerekli olan 80-85 �C'lik s�cakl�k �erbet
konsantrasyonunun yakla��k 70 kg/100 kg oldu�u buharla�t�r�c� ��k��nda elde edilir.
Kristalizasyon alt sisteminden geri d�n�t�r�lm� �ekerle kar�t�r�ld�ktan sonra
�erbet 74 kg/100 kg'l�k bir kat� konsantrasyonuna ula��r ve bu da ek bir
buharla�t�r�c� g�vdesinde 86 kg/100 kg'l�k nihai de�erine y�kselir. Bu
konsantrasyon de�erleri buharla�ma s�recine uygulanan k�s�tlamalarla elde edilmi�
kabul edilmelidir.
Konsantre edilmi� �erbet maya kristalleri ile kar�t�r�l�r ve ilk so�utma
kristaliz�r�ne verilir. S�cakl�k yava� yava� yakla��k 40 � C 'ye d��r�lerek �eker
kristallerinin b�y�mesine neden olur. Kristal lapan�n kristalizat�r ��k��nda
santrif�jlenmesi ile beyaz �eker ilk �urubundan ayr�l�r. �ki kristalizasyon
a�amas�ndan geri d�n�t�r�lm� daha d��k dereceli �eker al�n�rken melas son a�amadan
al�n�r.
Alternatif s�recin enerji ve su talebi standart olarak 1000 t pancar/g�n kapasiteli
bir �eker fabrikas� baz al�narak �al��ld�. Proses entegrasyonu tesis tasar�m�
yap�l�rken en umut veren projenin m�hendislik ��z�mleriyle h�zl�ca taranmas�n�
sa�layan en verimli ara�t�r.
6.2 ENERJ� KULLANIMI
G�� istasyonunda �retilen 1.2 bar buharda �s�, �ekil 9'da �ematik olarak
g�sterildi�i gibi ekstraksiyon ve buharla�maya verilir. Buharla�t�r�c�da �retilen
buhar ve s�cak kondensin yan� s�ra di�er s�cak i�lem ak�lar�, bir �s� de�i�tirici
�ebekesinde k�smen geri kazan�labilen �s� ta��y�c�lar�d�r. Fazla buhar yo�u�ur ve
at�k �s� so�utma suyuna aktar�l�r ve daha sonra su devresindeki so�utma kuleleri
vas�tas�yla atmosfere bo�alt�l�r.

�ekil 9.Alternatif bir i�lemi kullanan bir �eker fabrikas�n�n termal �emas� �rne�i.
Kal�n �izgiler - buhar veya buhar ba�lant�lar�; MF - mikrofiltrasyon; Soft-
yumu�atma; E I, E II, E III - �uruplar�n konsantrasyonu i�in buharla�t�r�c�; CI, C
II, C III - kristalle�tiriciler. Sembolik serpantinler �s�tma veya so�utma
gereksinimlerini g�sterir (belirtilmeyen: kristalizat�r so�utmas�). S�cakl�k
de�erleri � C olarak verilmi�tir.

Buharla�maya verilen buhardaki enerji ak��, buharla�may� terk eden buharlar ve

kondensatlarda �oklu enerji ak�lar�na d�n�t�r�l�r. Sulu �erbet 40-85 � C s�cakl�k
aral���nda buharla�t�r�lmas� gerekti�inden, d��k buhar ve kondens s�cakl�klar� �s�
geri kazan�m olanaklar�n� s�n�rlar. Bununla birlikte buharla�t�r�c� �emas�nda ve
buhar�n yeniden s�k�t�r�lmas�nda �nemli �l��de enerji tasarrufu potansiyeli
bulunabilir. �ekil 9�da g�sterilen �ema ham �erbetin kombine konsantrasyonu i�in
geriye do�ru beslemeli d�rt buharla�t�r�c�, kristalle�meye (ilk a�amaya ba�l� ��
g�vdede) verilen �uruplar ve ���nc� buhar�n bas�nc�n� ilk buhar�n bas�nc�na
y�kselten bir kompres�r i�erir. A�a��da santralin do�al gazla �al�t���
varsay�lmaktad�r bu da Kombine Is� ve G�� �retiminin �e�itli se�enekleri aras�nda
se�im yapmay� m�mk�n k�lmaktad�r. �eker end�strisinde yayg�n olarak kullan�lan bir
elektrik jenerat�r� ile birle�tirilmi� bir geri bas�n�l� t�rbine ve t�rbinden
prosese buhar sa�layan bir buhar d�ng�s�d�r. G�� istasyonunun sa�lanan g�c�n �s�ya
oran�na g�re esnekli�ini artt�rmak i�in kazan buhar� ak��n�n bir k�sm� �ekil 10
a'daki y�ld�z i�areti ile g�sterildi�i gibi t�rbini bir k�sma valf� arac�l���yla
atlayabilir.
K���k bir fabrika i�in d��k yat�r�ml� bir elektrik santrali, 25 bar ve 400 � C
buhar parametrelerinde �al�t�r�lan bir kazan ve 1,2 bar geri bas�n�ta �al�t�r�lan
bir t�rbini i�erecektir.

�ekil.10 Elektrik santrali se�enekleri: (a) buhar �evrimi, (b) gaz t�rbini �evrimi.
ST - buhar t�rbini; G - jenerat�r; GT - gaz t�rbini.
G�� istasyonunun ba�ka bir olas� ��z�m� gaz t�rbinine dayanan bir ��z�md�r.
Avantaj�, sa�lanan e�it miktarda �s� i�in saf buhar �evriminden daha fazla g��
�retebilmesidir. Gaz t�rbini bir elektrik jenerat�r�n� �al�t�r�r ve yakla��k 500 �
C' de egzoz gaz�, i�leme 1,2 bar (105 � C) doymu� buhar sa�layan bir �s� geri
kazan�m kazan�na akar. G�� istasyonunun �retilen g�c�n �s�ya oran�na g�re
esnekli�ini artt�rmak i�in kazan �ekil 10b'de y�ld�z i�areti ile g�sterildi�i gibi
ek ate�leme ile donat�labilir.
�deal olarak prosese gerekli buhar ak��n� sa�larken g�� istasyonu muhtemelen bir
buhar kompres�r� (g�� giri�i veya ��k�� yok) dahil olmak �zere fabrika ekipman�n�n
kullan�m� i�in gereken kadar g�� �retmelidir. Kompres�r tahriki taraf�ndan
t�ketilen g�� buhar ak� h�z�na ba�l� oldu�undan bu buharla�ma alt sistemindeki
buhar ak� h�zlar�n� optimize ederken g�zlemlenmesi gereken bir k�s�tlamad�r.
Buharla�t�r�c� ��k��ndaki gerekli �erbet konsantrasyonu de�eri (70 kg / 100 kg,
bkz. B�l�m 6.1) ba�ka bir k�s�tlamayla yans�t�l�r.
Buhar�n yeniden s�k�t�r�lmas� i�in kompres�r i�eren herhangi bir buharla�t�r�c�
�emas� i�in �s� de�i�tirici a��nda i�lemden i�leme �s� geri kazan�m� maksimize
edilmelidir. Yukar�da belirtilen k�s�tlamalar buharla�t�r�c� �emas�na ba�l� olarak
say�lar� bilinmeyen birka� de�i�kende bir denklem sistemi olarak kabul edilebilir.
Bilinmeyen de�i�kenlerin de�erlerini hesaplayarak buharla�ma alt sistemindeki buhar
ak� h�zlar� belirlenir ve elde edilen kondens ak� h�zlar�yla birlikte hedeflemenin
dayand��� proses verileri k�mesine dahil edilir.
Yeni i�lem i�in benimsenecek hedefleme prosed�r� geleneksel i�lem i�in geli�tirilen
ve B�l�m 4.2' de tarif edilene benzerdir. Tahmini ak� h�z� de�erlerini i�eren i�lem
ak�� verileriyle ba�lar. Daha sonra hedefleme sonu�lar�, �erbet konsantrasyonunu ve
g�� �retimi k�s�tlamalar�n� yans�tan denklem sistemine katsay�lar olarak eklenir.
Denklem sistemini ��zd�kten sonra ilk tahminleri iyile�tirmek m�mk�n olur.
Genellikle iki veya �� iteratif ad�m s�cak di�er ekipmanlardaki (dif�zyon,
kire�leme vb.) yak�t t�ketimi yeniden hesaplamak i�in yeterlidir.

Yukar�da a��klanan yakla��m kullan�larak 1.000 ton pancar / ton i�leyen bir �eker
fabrikas� i�in minimum enerji t�ketimi analiz edilmi�tir. �ki t�r elektrik santrali
ekipman�n�n karakteristik indekslerini i�eren fabrika verileri Tablo 6'da
verilmi�tir. Termal sistem ile ilgili olarak bilinen �s� transfer
karakteristiklerine sahip plakal� tip buharla�t�r�c�lar�n ve plakal� �s�
de�i�tiricilerin kullan�lmas� varsay�lm�t�r. �ste�e ba�l� olarak buhar�n yeniden
s�k�t�r�lmas� i�in kompros�r de dahil olmak �zere ��, d�rt ve be� kademeli
buharla�t�r�c� �emalar� dikkate al�nm�t�r. �ekil 11'de, �rnek kompozit e�rileri,
�s� de�i�tirici a�� Tmin = 5 � C'deki izin verilen minimum s�cakl�k fark�nda a�ama
2 ve 3 �zerinde buhar yeniden s�k�t�rma ile d�rt a�amal� buharla�t�rma i�eren i�lem
i�in g�sterilmi�tir. (Proses gereksinimleri taraf�ndan �nceden belirlenmi� olarak
ekstraksiyona �s� kayna�� sabittir ve bu nedenle kompozit e�rilerde g�sterilmez.)
S�re� kapasitesi 1000 ton pancar/g�n
Buhar kompres�r� hari� g�� t�ketimi
Spesifik 18.5 kWh/ ton pancar
Toplam 771 kW
Yak�t Do�algaz
Verimlilik de�erleri
Buhar kompres�r�,dahil 0.7
Buhar kompres�r�,mekaniksel 0.95
Buhar kazan� 0.94
Buhar t�rbini 0.695
Gaz t�rbini 0.208
At�k �s� kazan� 0.8
Tablo-6 Enerji �al�malar� i�in
varsay�lan �eker fabrikas� verileri

�ekil-11 buhar kompres�r� ile d�rt a�amal� buharla�ma dahil alternatif i�lem i�in
kompozit e�riler (fabrika i�leme 1,000 t/d pancar, Minimum s�cakl�k fark� 5 �C).
Her bir buharla�t�r�c� �emas� ve her bir buharla�ma a�amas� aras�nda kesin bir
s�cakl�k da��l�m� ve ayr�ca �s� de�i�tirici a��ndaki belirli bir Tmin de�eri i�in
odak noktas�n� belirli bir g�� istasyonu tipiyle s�n�rland�rarak, hedefleme
benzersiz de�erler �retir:
* S�cak di�er ekipmanlarda minimum t�ketimi,
* varsa buhar kompres�r�nde g�� t�ketimi,
* buharla�t�r�c�larda toplam �s� transfer alan�,
* Is� de�i�tirici a��nda toplam �s� transfer alan�.

Bu buharla�t�r�c� g�vdelerinin ve �s� de�i�tiricilerin kombine �s� transfer

alan�n�, s�cak di�er ekipmanlarda ve s�k�t�rma g�c� de dahil olmak �zere toplam
enerji giri�ini hesaplamay� m�mk�n k�lar. T�m buharla�t�r�c� se�eneklerini ve
yeterince ger�ek�i s�cakl�k da��l�m�n�n bir�ok versiyonunu inceledikten sonra
termal sistemin Pareto-optimal se�enekleri hem k���k �s� transfer alan� hem de d��k
enerji t�ketimi ile karakterize edilenler olarak tan�mlanabilir ve bunlardan en
uygun se�enek se�ilebilir.
Dikkate al�nan iki g�� istasyonu tipi i�in se�im prosed�r� uygulanarak Tablo 7'de
g�sterildi�i gibi enerji sisteminin iki uygun se�ene�i (yani, termal sistemle
birlikte g�� istasyonu) i�aret edilebilir ve birbirleriyle kar��la�t�r�labilir.
Gaz t�rbini tabanl� bir g�� istasyonu ve buhar�n yeniden s�k�t�r�larak kullan�ld���
buharla�t�r�c� i�eren se�enek 1, en tasarruflu ve en k���k �s� transfer alan�
avantaj�na sahiptir. Bununla birlikte b�y�k ve �ok maliyetli bir kompres�r
i�erdi�inden buna nazaran buhar�n yeniden s�k�t�r�ld��� bir buharla�t�r�c� i�eren
buhar t�rbini tabanl� g�� istasyonu (se�enek 2) da ilgin� bir alternatiftir.
Enerji daha yo�undur ve gerekli �s� transfer alan� daha b�y�kt�r ancak kompres�r�
se�enek 1 i�in gerekli olandan daha k���k ve daha az maliyetlidir.
Tablo-7 Enerji sisteminin optimize edilmi� iki se�ene�inin
kar��la�t�r�lmas�

Se�enekler Is� de�i�tirici alan� (m2) Kompres�r g�� kullan�m�

kW Spesifik enerji kullan�m�
kWh/ton pancar
Toplam Buharla�t�r�c� Is� de�i�tiriciler
1 Gaz T�rbini 1520 1080 440 1380 145
2 Buhar T�rbini 1900 1190 715 500 194

Not: Her iki se�ene�e de buhar s�k�t�rmas� dahildir.

6.3 SU KULLANIMI
S�z konusu su ve at�k su sistemi ve alt sistemleri �ematik olarak �ekil.12'de
g�sterilmi�tir. Her �eyden �nce �al�ma prensibi, geleneksel �eker �retiminde
uygulanan ve B�l�m 3'te tart��lan su ve at�k su sistemlerininkine benzer.

�ekil 12. �eker fabrikas�nda alternatif proses kullanan su ve at�k su sisteminin

alt sistemleri.
Geleneksel bir �eker fabrikas�n�n ilgili sistemine g�re farkl�l�klar esas olarak
�eker �retim tesisinin ve elektrik santralinin su devresinde bulunabilir.
Geleneksel i�lemdeki �eker kristalizasyonu esas olarak a��r� doymu� lapalardan
yakla��k 80 � C' de buharla�t�r�larak ger�ekle�tirilirken yeni s�re� sadece lapa
so�utmas�n� kullan�r (yakla��k 80 �C' den yakla��k 30 �C' ye). Kristalle�tiriciler
bu nedenle 20 �C' den y�ksek olmayan bir s�cakl�kta so�utma suyu ile s�rekli olarak
so�utulmal�d�r. Kristalle�tiricilerden geri d�nen su s�cakl���n�n 20 � C 'nin
alt�na d��r�lmesi gereken barometrik devredeki so�utma kulelerine geri g�nderilir.
Bu ko�ul sa�lanamazsa harici bir kaynaktan (�rne�in, bir kuyudan) ek bir so�uk su
ak�� sa�lamak gerekir.
Barometrik devre ve ana devre ile ilgili olarak i�levleri geleneksel bir �eker
fabrikas�ndaki ilgili devrelerinkiyle ayn�d�r. �ekil 13'te �ematik olarak
g�sterilen ana devrede, en �nemli su kullan�m i�lemi kirli pancar�n silodan �eker
�retim tesisine hidrolik ta��nmas�d�r. Bilinen �al�ma ko�ullar�nda (gelen
pancardaki toprak i�eri�i, rejenere at�k sulardaki kirleticilerin izin verilen
konsantrasyonu vb.) su kullan�m� ve su-rejenerasyon i�lemleri aras�ndaki
ba�lant�lar�n yap�s� ilgili su ak� h�zlar�yla birlikte minimum su t�ketimi i�in
optimize edilebilir.

B�l�m 6.1'de g�zden ge�irilen alternatif i�lemle ilgili enerji �al�malar�n�n

sonu�lar� �eker �retim tesisinde pancardan ayr�lan suyun k�smen i�leme geri
d�n�t�r�lebilece�ini ancak geri kalan�n u�ucu organik bile�iklerle y�klenen fazla
kondens veya barometrik devrede yo�unla�acak buhar olarak bo�alt�lmas� gerekti�ini
g�stermektedir. Ana su ve at�k su devresine bo�alt�lacak suyun ortaya ��kan ak�
miktar� �eker �retim tesisinde enerji t�ketimi ile ili�kilidir.
Enerji �al�malar�ndan elde edilecek bir di�er sonu� farkl� sistem se�eneklerinin
yat�r�m maliyetleri �ok farkl� oldu�u i�in alternatif s�reci kullanan bir �eker
fabrikas� enerji sisteminin se�iminin tek ba��na enerji verimlili�ine
dayanamayaca��d�r. Fabrika konumuna ve ekonomik parametrelere ba�l� olarak enerji
sisteminin �e�itli se�enekleri uygulanacakt�r ve bu nedenle su t�ketimi, farkl�
enerji t�ketimi gibi durumlar� g�z �n�ne al�narak incelenmektedir.
Su ve at�k su sisteminin alt sistemleri ile ilgili olarak dikkat edilecek k�s�m ana
su ve ana at�k su devresi ile s�n�rland�r�labilir. B�l�m 5'de a��klanan yakla��mla
�al�ma ko�ullar� Tablo 8'de �zetlenmi�tir. �eker �retim tesisi, enerji santrali ve
barometrik devreden ��kan su ak�� fabrikan�n k�tle ve enerji dengesinden
belirlenebilir. B�l�m 6.2'de tart��lan enerji �al�malar�ndan farkl�la�t�r�lm�
enerji verimlili�ine sahip bir dizi enerji sistemi se�ene�i i�in denge verileri
mevcuttur. A�a��da iki se�enek g�z �n�nde bulundurulmaktad�r: (1) bir buhar
t�rbinine dayal� g�� istasyonu, buhar�n yeniden s�k�t�r�lmas� i�in kompres�r
kullanan buharla�t�r�c� istasyonu; enerji t�ketimi geli�mi� bir geleneksel �eker
fabrikas�n�nki ile kar��la�t�r�labilir; (2) gaz t�rbinine dayal� g�� istasyonu,
buhar�n yeniden s�k�t�r�lmas� i�in kompres�r kullanan buharla�t�r�c� istasyonu;
enerji t�ketimi geleneksel �eker fabrikalar�nda elde edilenden d��kt�r.

Tablo 8 Bir �eker fabrikas�nda su ve at�k su sisteminin �al�ma parametreleri

temiz suda kirlilik miktar�, ppm
AKM 30
KO� 30
Fazla kondenser suyu ve di�er kirletici at�k konsantrasyonu, ppm
AKM 100
KO� 200
Pancardaki toprak varl��� (%) 8
Suya aktar�lan toprak miktar�n�n pay� (%)
Y�zd�rme �nitesinde 0.90
Y�kama �nitesinde 0.10
��kelme tank�nda/havuzunda kirlilik azaltma oran�
AKM 0.86
KO� 0.08
�amurdan uzakla�t�r�lan su miktar� (%)
��kelme tank�nda/havuzunda 80
At�k su ar�tma tesisinde 40
De�arj edilen suda izin verilen kirlilik miktar� (ppm)
AKM 50
KO� 150
Bir enerji sisteminin so�utma kulelerinden d�nen so�utma suyunun s�cakl���n�
etkileyen hava ko�ullar�nda �al�t�r�lma olas�l���, 20 � C ile 30 � C aras�nda
de�i�tirilerek dikkate al�n�r. 20 � C'de, sadece so�utma devresinde dola�an su
kullan�larak �eker kristalizasyonu yapmak m�mk�nd�r. Daha y�ksek s�cakl�klarda,
kristalle�tiricilerin d��k s�cakl�k b�l�mlerine temiz su/kuyu suyu(varsay�lan
s�cakl�k 5 � C) tedarik etmek gerekir. So�utma suyu s�cakl��� 30 � C' ye
ula�t���nda 100 kg ba��na 10 kg temiz su/kuyu suyu gereklidir; daha y�ksek
s�cakl�klar�n Avrupa ikliminde olmas� olas� de�ildir ve bu nedenle dikkate al�nmaz.

Tablo 8'de �zetlenen �al�ma ko�ullar� �eker �retim tesisinin k�tle ve enerji
dengelerinden belirlenen su ak� miktarlar� ile birlikte ana su ve at�k su
devresinde Pinch su yakla��m� kullanarak su kullan�m�n�n optimizasyonu i�in gerekli
verilerin ana b�l�m�n� olu�turmaktad�r. Belirli bir giri� verisi k�mesi
minimizasyon problemini ��zmek i�in, s�z konusu devrenin izin verilen yap�lar�n�
tan�mlamak ve say�sal analizi i�in bir ba�lang�� noktas� belirtmek gerekir. Bu
devre bile�enlerini ve ba�lant�lar�na uygulanan k�s�tlamalar� belirterek ve
uygulanabilir bir su dengesi kurarak elde edilir. Devrenin �ekil l3'de g�sterilen
bile�enleri i�erdi�ini varsayarsak su kullanma i�lemleri ile ilgili �rnek
k�s�tlamalar ve ili�kili veriler (enerji sistemi se�enek A'ya kar��l�k gelen 30
�C'lik so�utma suyu s�cakl���) Tablo 9'da verilmi�tir.
Tablo.9 Su kullan�m� ile ilgili yap�sal k�s�tlamalar ve veriler �rne�i
Kaynak ��k� Noktas� Ba�lant�
temiz su Pancar y�kama M�mk�n
��keltme havuzu At�k su ar�t�m M�mk�n

��keltme havuzu Tahliye Engellenmi�

At�k su ar�t�m Hidrolik transport Engellenmi�
At�k su ar�t�m Tahliye M�mk�n
Pancar y�kama Hidrolik transport Engellenmi�
Pancar y�kama Tahliye Engellenmi�
Hidrolik transport Tahliye Engellenmi�
Hidrolik transport Pancar y�kama Engellenmi�
Di�er kirli fabrika at�k sular� Hidrolik transport M�mk�n
�leyi� Limit ak�
kg/100kg pancar ��k��nda AKM (ppm) Giri�inde AKM (ppm) ��k��nda KO�
(ppm) Giri�inde KO�
(ppm)
Pancar y�kama 157 975 6,058 1,890 3,138
Hidrolik transport 689 1,475 11,925 2,821 3,139
Di�er veriler: 22 kg/100 kg pancar ana devresine fazla kondansat�r suyu ak��,bu
ak�a 10 kg/100 kg pancar olacak �ekilde temiz su giri�i bulunur.
Belirtilen veriler i�in elde edilen su minimizasyonu sonu�lar� �ekil l4'de
g�sterilmi�tir. Ana su ve at�k su devresine temiz su al�m� s�f�rd�r yani barometrik
devreden, �eker �retim tesisi ve elektrik santralindeki devreden bo�alt�lan suyun
kombine ak� miktar�, ana devrenin ihtiya�lar�n� kar��lamak i�in yeterince b�y�kt�r.

�ekil 14. Ana suyun ve at�k su devresindeki enerji sisteminin Tablo 8'de (Se�enek
B) belirtilen parametrelerde, so�utma suyu s�cakl��� 30 � C olan optimum su
debileri (kg / 100 kg pancar). Fabrikaya sadece 5 � C s�cakl�kta kuyu suyu verilir.
1 - �eker fabrikas�ndaki ve g�� istasyonundaki devreden, 2 - barometrik devreden, 4
- al�c�ya.
20 � C ila 30 � C aras�nda de�i�en so�utma suyu s�cakl���nda iki enerji sistemi
se�ene�i i�in elde edilen sonu�lar�n bir �zeti Tablo 10'da verilmi�tir.
G�r�lebilece�i gibi, her iki durumda da temiz su al�m�ndan ka��n�labilir, bu da
istikrarl� bir durumda t�m suyu ve at�k su sistemini sadece pancardan a���a ��kan
suyu kullanarak �al�t�rmak m�mk�nd�r. Asl�nda, pancar suyunu ve y�kamay� �al�t�rmak
ve pancar suyunun buharla�mas�n� beklerken ekstraksiyona ba�lamak i�in fabrika
ba�lang�c�nda belirli bir miktar temiz suya ihtiya� duyulabilir.
Tablo.10 Enerji sisteminin iki se�ene�i i�in su minimizasyonu sonu�lar� ve 2 � C
ile 30 � C aras�ndaki so�utma suyu s�cakl�klar�

100 kg pancar ba��na kg cinsinden ak� h�zlar� (tabloda g�sterilmeyen sabit ak�
oranlar�: �eker fabrikas�ndan gelen at�k su giri� 6.0; �amurlarda kay�p 9.1).

7. GELECEKTEK� E��L�MLER
�eker �retim s�recini kullanarak i�leme giren pancar k�tlesinin yakla��k % 60'�
do�rudan at�k su veya buharla�t�r�lm� su olarak bertaraf edilir. Yakla��k % 14'�
nihai �r�ne (�eker), yakla��k% 4'� �eker i�eren yan �r�ne (melas) ve geri kalan�
lifli yard�mc� �r�n k�spe haline d�n�t�r�l�r. Yan �r�nlerin de�erlendirilmesiyle
g�bre ve komposttan enerji geri kazan�m� (biyogaz, biyoetanol veya do�rudan yak�t
olarak kullan�lan pancar k�spesi), hayvan yemi (melasta yeti�tirilen maya,
preslenmi� k�spe, kurutulmu� k�spe), y�ksek katma de�erli biyokimyasallar ve insan
diyetine y�nelik bile�enler (ekmek mayas�, sitrik asit, diyet tatland�r�c�lar,
diyet lifi vb.) elde edilebilir.
Son y�llarda �nem kazanan bir e�ilim biyoyak�tlar�n �zellikle biyoetanol�n do�rudan
�retimi i�in sukroz i�eren �erbetin bir k�sm�n� kullanarak var olan s�re�
rotas�ndan ayr�lmaktad�r. Bug�n G�ney Amerika'n�n say�s�z �eker kam��
fabrikalar�nda ve Avrupa'n�n baz� pancar �ekeri fabrikalar�nda uygulanan biyoetanol
�retiminin geni�lemesi bekleniyor, ��nk� bir ula��m yak�t� olarak etanol�n b�y�k
�l�ekli kullan�m� zaten bir dizi �lkede mevcuttur ve �n�m�zdeki y�llarda ABD ve
AB'de de planlanm�t�r. Bunun d��nda Avrupa �eker sekt�r�nde yak�n zamana kadar
fiyat d�zenlemesi ve di�er k�talarda �retilen �eker kam�� ithalat�n� ekonomik
olmayan �zel engeller ile zorla�t�ran durum yarat�lm�t�r. Avrupa komisyonu 2005-
2014 d�nemi boyunca �eker fiyatlar�n�n d��r�lmesini i�in az geli�mi� �lkelerden
ithal �eker kabul uygulamas�yla, pancar �retimini ve �eker �retimini art�rmaya
y�nelik yeni geli�melerle k�resel bir ortama y�n vermeyi hedeflemi�tir. Buna g�re
pancar �ekeri �reticileri �retimi daha b�y�k fabrikalara yo�unla�t�rarak yeni
ekipman ve yeni �retim hatlar�na yap�lan yat�r�mlarla ek gelir kaynaklar� arayarak
maliyetlerini d��r�yorlar. 2005-11 d�neminde AB'deki �eker fabrikalar�n�n say�s�
213'ten 106'ya d�erken, ortalama pancar i�leme kapasitesi. 7000'den 8300 t /g�n�e
y�kselmi� ve pancardan etanol �reten tesislerinin say�s� 21'e ula�m�t�r.
Yan �r�n geli�tirmenin yayg�nla�mas� biyoetanol �retimi ve uzun vadede biyob�tanol
ve biyohidrojen gibi di�er biyoyak�tlar�n �retimi giderek daha s�k� �evre
d�zenlemelerine uyum sa�lama ihtiyac�n� beraberinde getiriyor. �ng�r�lebilir
gelecekte bu pancar �ekeri end�strisinde enerji ve su kullan�m�n� optimize etmek
i�in verimli m�hendislik ara�lar�na olan talebi te�vik edecektir. Etanol dam�tma
tesisleri gibi di�er �retim tesisleriyle birbirine ba�lanan ve/veya �evredeki sivil
yerle�imler i�in �s�tma sa�layan �eker tesisleri end�striyel topluluklar olarak
kabul edilebilir. Enerji tasarrufu �nlemleri ve bu t�r topluluklardaki CO2
emisyonlar�n�n azalt�lmas� potansiyeli toplam saha metodolojisi kullan�larak
de�erlendirilebilir.