4.

јуни 2016

ДРУШТВО НА БИОЛОЗИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ДРУШТВО НА ФИЗИЧАРИ НА МАКЕДОНИЈА
СОЈУЗ НА ХЕМИЧАРИ И ТЕХНОЛОЗИ НА МАКЕДОНИЈА

ДРЖАВЕН НАТПРЕВАР по Природни науки за 4. (четврто) одделение

Вкупно бодови 100

Освоени бодови

1. Заокружи ДА или НЕ за секое од следниве тврдења.

A. Водата може да испарува на 50 °С ДА НЕ

B. Мразот се топи на 0 °С ДА НЕ
C. Водата мрзне на 0 °С ДА НЕ
D. Сите супстанци загреани над 100 °С
преминуваат во гасовита агрегатна состојба ДА НЕ
E. Гасовите се безбојни супстанци. ДА НЕ

/5 б.
2. Состави точна реченица користејќи ги податоците дадени во трите колони, така што ќе
додадеш едно тврдење означено со буква и едно тврдење означено со број кон
соодветната супстанца. Напиши ги соодветните букви и броеви во табелата подолу.
 има определен
Цврстата волумен и а нејзините
А 1
супстанца неопределен честички вибрираат.
облик,

има неопределен
Течната
Б волумен и 2 а нејзините
супстанца честички хаотично
неопределен
се движат.
облик,

Гасовитата има определен а нејзините

В волумен и 3
супстанца честички се движат
определен облик,
едни покрај други.

Супстанца Буква Број

Цврста
Течна
Гасовита

/6 б.
3. Дадени се четири супстанци (А, B, C и D) и три тврдења (1, 2 и 3). Секое тврдење ја
опишува „непознатата супстанца“. Секое од тврдењата е невистинито за една од
понудените супстанци, којашто треба да ја запишеш на празната линија. Најпрвин дај
одговор на првото тврдење, потоа на второто и на крајот на третото тврдење (откако
една супстанца си ја запишал како одговор, таа не може да биде одговор понатаму).
Онаа супстанца што останува е точното решение за непознатата супстанца.
A. Сол
B. Брашно
C. Кислород
D. Шеќер
1) Јас сум бел. Ова тврдење не е точно за
2) Ме нема во морската вода. Ова тврдење не е точно за
3) Не се мешам со чај. Ова тврдење не е точно за
Непознатата супстанца е

/4 б.
4. Во табелата пополни ги празните места:

животно приспособување Му помага на животното за

Камила Кожеста уста

Пингвин Да плива

Грпка на грбот

Камила

Да се лади
Пустинска лисица
Да и биде ладно

Поларна лисица Мали уши

Камила Да не влегува песок во очите

Да се одбрани од
непријателот
Бодликаво прасе

Пингвин Облик на стопало

Камила Да клекне на жежок песок

Пустински стаорец Долга опашка

Поларна мечка За да лови

Менува бои на телото Да се скрие од непријателот

 Стопала со мембрана меѓу
Камила
ножните прсти

Пингвин Масно ткиво

Копнена желка Канџи на нозете

/15 б.

5. Реши го крстозборот:
1. Која е природната појава која се создава при активирање на подводни вулкани и
земјотреси
2. Од кој дел се лопатките
3. За што се употребува хистаминик
4. Кои станици секојдневно собираат податоци за загадување на воздухот
5. Кој мозок пренесува пораки до черепниот мозок (големиот мозок)
6. Кој ја открил вакцината за големи сипаници
7. Од што го добил пеницилинот Александар Флеминг
8. Кои животни немаат скелет
9. Кој дел од скелетот се наоѓа околу колковите
10. Кој дел го сочинуваат подлакотната и лакотната коска
11. Ако индексот за квалитет на воздух е 4, какво е загадувањето на воздухот
12. Кој помага коската да може да се движи
13. Кој мускул овозможува раката да се држи исправено
14. Со што се лечи болест предизвикана од бактерија
15. Мускулот се собира, односно се скусува или се

/15 б
6. Во кој случај светилката ќе свети? /2

а) Б) в) г)

7.Опиши како работи батеријата. /5

6. Новогодишните светилки се поврзани во многу долго коло. Ако една светилка престане
да свети, сите ќе престанат да светат. Објасни зошто се случува тоа. /5

7. Подреди ги струјните кола според јачината на светењето на светилките. Под секое коло
напиши го редниот број и тоа: 1 за струјното коло во кое светилките ќе светат најсилно,
2 за струјното коло во кое светилките ќе светат послабо, 3 за оние што ќе светат уште
послабо и 4 за оние што ќе светат најслабо . /6

Најсилно свети третото коло, а сите други светат еднакво послабо. 6 бода

6 бода

5 бода
 4 бода

Одговори кај кои третото коло е обележено со 1, а кај било кои две кола е напишан било кој
редослед

3 бода

Одговори кај кои третото коло е обележено со 1, а со било која бројка е обележено едно било кое
коло

2 бода

1 бод

8. Зошто нашата планета има северен и јужен магнетен пол? /3

А) затоа што на северниот пол има еден магнет со северен пол, а на јужниот има магнет со
јужен пол,
Б) затоа што површината на планетата е составена од мали магнети кои формираат еден голем
магнет околу планетата,
В) затоа што јадрото на планетата е составено од течни метали кои имаат магнетни својства,
Г) затоа што во јадрото на планетата има вградено голем магнет,
Д) затоа што Сонцето прави магнетно поле околу Земјата

9. Наведи барем три уреди/апарати/направи во кои се употребува магнет. /3

10. Кои од предметите се магнетизирачки? Во колоната Магнетизирачки, напиши ДА, ако

е магнетизирачки и напиши НЕ ако не е магнетизирачки. /10

Предмет Магнетизирачки
Лименка, алуминиумска
Лажиче, пластично
Цевка за сок
Чепкалка за заби
Игла, од никел
Чаша, стаклена
Копче, пластично
Копче од бакар
Шнола, пластична
 Ш
а
ј
11. Што е компас, како работи? /4 к
а
,

ж
е
12. Како се создава звукот и како се пренесува до увото? /5
л
е
з
н
а
13. Јачината на звукот ја мериме во: /2

А) дециметри
Б) децибели
В) децицрни
Г) црнобели
Д) децилитри

14. На сликите се претставени вибрирањата од звуците на пет различни инструменти. Во

квадратчињата покрај секој од инструментите впиши ја буквата на вибрирањето кое
одговара на тој инструмент. /5

А
Б
)В
)Г
)
Д
)
)
Зошто ги одбра тие одговори? /5
 20.05.2018
ДРУШТВО НА БИОЛОЗИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ДРУШТВО НА ФИЗИЧАРИ НА МАКЕДОНИЈА
 СОЈУЗ НА ХЕМИЧАРИ И ТЕХНОЛОЗИ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ДРЖАВЕН НАТПРЕВАР по Природни науки за 4. (четврто) одделение

1. С: И чашите и волумените на течностите да бидат 2 б.

2.
100
Температура на

80
вриење / °С

60
40
20
0
Вода Етанол Ацетон
Супстанца

4 поени за оски (величина, единица) – 1 поен за Т, 1 поен за °С, 2 поена за

„супстанца“ 7 б.
3 поени за дијаграм

I. 3 б.
II. 3б
 3. Одговори ги прашањата!

Прашање Одговор
Која коска на главата кај волкот е подвижна?

Со што се прикачуваат мускулите на краевите на коските?

Со кој дел од скелетот се поврзуваат ребрата на задниот дел од

телото, односно на грбната страна?
Како се нарекува местото за складирање на отпадот?

Како се нарекува местото кое е населено со растенија и

животни?

5 бода

4. Во табелата се дадени тврдења за кои треба да заокружиш дали се точни или неточни.
Доколку мислиш дека тврдењето е неточно во четвртата колона треба да го дадеш
точниот одговор така што ќе го напишеш само точниот поим, а не целосното тврдење
(како што е дадено во примерот).
Пример:

Зебрата живее во прашума. Точно Неточно Прерија

1. Ако индексот за квалитет на

Точно
воздухот е 5, тогаш
загадувањето на воздухот е
ниско.
2. Големиот мозок пренесува
Точно
информации од телото до
‘рбетниот мозок.
3. ‘Рбетот со својот долен дел се
Точно
поврзува со бутните коски.
4. Лавандата е растение кое не е
Неточно
дрво и има виолетов цвет.
5. Во грпката на камилата се
Точно
складира вода.

9 бода
 5.

Прашање Организам
Дали има нозе? (2) Дождовен црв (1)
Дали јаде инсекти? (2) Орел (1)
Дали има големи уши? (2) Камила (1)
Дали има ‘рбет? (2) Пајак (1)
Дали е инсект? (2) Поларна лисица (1)
Дали има крзно? (2) Сокол (1)
Дали живее во вода? (2) Речен рак (1)

Внимавај! Делови од клучот може да се однесуваат на два организми, односно во

едно поле може да се внесат и по два организми!
2
6. На сликата 2 дадена подолу прикажани се четири магнети означени со А, B, Cи
Dповрзани со конци со различни должини. Магнетите биле ставени во сад со спојувалки
за хартија при што на секој магнет се закачиле одреден број на спојувалки, по што садот
бил тргнат од магнетите како што е прикажано на сликата. После секое тврдење
запишете ДА ако тврдењето е точно и НЕ ако тврдењето е погрешно.

Слика 2

а. Сите магнети се со еднакви јачина

б. Сите магнети се со различна јачина
в. Магнетите В и D имаат еднакви јачини
г. Магнетот А е најслаб магнет
д. Магнетите C и В имаат еднакви јачини
ѓ. Магнетот D е појак магнет во однос на магнетот C
е. Магнетот А е послаб од магнетот C
ж. Магнетот D е појак од магнетот А
з. Сите магнети се со еднакви јачини бидејќи се еднакви по големина
ѕ. Магнетот А има еднаква јачина со магнетот D
 20б.

7. На сликата 3 се прикажани три магнети кои се поставени така да се привлекуваат еден

со друг. Подолу се дадени тврдења кои треба да ги опишат силите кои се јавуваат
помеѓу половите на различните магнети. После секое тврдење запишете ДА ако
тврдењето е точно и НЕ ако тврдењето е погрешно.

Слика 3

а. Полот Q го одбива полот S и полот P го привлекува полот W.

б. Полот X го привлекува полот P и полот X го одбива полот Q.
в. Полот W го одбива полот Sи полот N го привлекува полот P.
г. Полот P го привлекува полот X, и полот P го одбива полот N.
д. Полот Q го одбива полот Nи полот S го привлекува полот X.

15 б.
8. На сликата 3 подолу е прикажано електрично коло во кое се поврзани две светилки и
една зујалка. Кои од прекинувачите треба да се затворат за да:

а. Свети една светилка

Прашањето се бодува со 5 поени само ако се дадени двата одговори. За само еден од
можните одговори или пак ако се наведен два одговори, но само еден е точен се доделуваат
само два поени.

б. Светат двете светилки

Прашањето б. се бодува со 3 поени.

в. Свети една светилка и зујалката работи.

Прашањето се бодува со 5 поени само ако се дадени двата одговори. За само еден од
можните одговори или пак ако се наведен два одговори, но само еден е точен се доделуваат
само два поени.

г. Само зујалката да работи

Прашањето се бодува со 5 поени само ако се дадени двата одговори. За само еден од
можните одговори или пак ако се наведен два одговори, но само еден е точен се доделуваат
само два поени.

/15 б.
 11.05.2018
МАКЕДОНСКО БИОЛОШКО ДРУШТВО
 4. ДРЖАВЕН НАТПРЕВАР по Природни науки за 4. (четврто) одделение (клуч)

1. Една цврста супстанца А (која е поставена во долниот дел од садот прикажан на

сликата подолу) се загрева при што се создаваат пари од А. Ова се случува во делот
од садот означен со „1“. Парите доаѓаат во контакт со студениот поклопец на во
делот означен со „2“ при што се образуваат кристалчиња од А.

а) Процесот кој се случува во делот „1“ се вика _____________

б) Процесот кој се случува во делот „2“ се вика ______________________________

2 бода/

2. На сликата подолу е прикажан балон од сапуница. Прикажи како изгледаат

честичките:

а) во внатрешноста на балонот
б) на границата на балонот

2 бода/
3. Во две чаши, означени со „А“ и „Б“ е додаден еднаков волумен на вода – 100 mL.

3. Во две чаши, означени со „А“ и „Б“ е додаден еднаков волумен на вода – 100 mL. Чашата „А“ е
ставена на студено место каде температурата изнесува 20 ℃ додека пак чашата „Б“ е ставена на
топло место каде температурата е 35 ℃. По 10 часа измерен е повторно волуменот на водата во
двете чаши – тој сега изнесувал 70 mL во едната и 50 mL во другата чаша. Која е чашата „А“?
Одговор: ______________
а) б) в) г) д) ѓ) е) ж)
Делумно решение 2 бода Делумно решение 2 бода Делумно решение 2 бода

/ 10 б.

8. На првата слика е претставен алуминиум, а на втората слика е претставено железо.

Нацртај како ќе бидат подредени атомите ако алуминиумот и железото бидат ставени
во магнетно поле.

/ 2 б.

Слика 1. Алуминиум Слика 2. Железо

Алуминиум во магнетно поле Железо во магнетно поле

 9. На сликите се прикажани брановите на четири различни звуци. Кои тврдења се
точни?

За секој точен одговор по 1 бод.

Звук 1 Звук 2 Звук 3 Звук 4

а) Звукот 4 е еднаков по јачина со звукот 1 и еднаков по висина со звукот 2

б) Звукот 4 е еднакво гласен со звукот 2 и понизок од звукот 3 в)
Звукот 1 е потивок од звукот 4 и понизок од звукот 3
г) Звукот 1 е потивок од звукот 3 и понизок од звукот 2
д) Звукот 4 е понизок од звукот 3 и повисок од звукот 1
ѓ) Звукот 3 е потивок од звукот 1 и повисок од звукот 1
е) Звукот 2 има иста висина со звукот 4 и иста јачина со звукот 3
ж) Звукот 3 е понизок од звукот 1 и погласен од звукот 4
з) Звукот 4 е повисок од звукот 1 и еднаков по јачина со звукот 2
ј) Звукот 1 е погласен од звукот 3 и има иста висина со звукот 4

За дадени 6 одговори се одзема еден бод. За дадени 7 одговори се одземаат два бода, за
дадени 8 и повеќе одговори се добиваат 0 бодови.
/ 4 б.
10. Еден човек стои на еден метар од правосмукалка и на 500 метри од авион што
полетува. Заокружи го предметот на цртежот што ќе биде погласен за човекот?

/ 1 б.

/ 1 б.
1
1
.

Н
а

е
д
н
а
/
п
р
а
5 ч
к
.
а
б
с
. е

с
т
а
в
е
н
и

п
е
т

п
р
с
т
е
н
е
с
т
и
м
а
г
н
е
т
и
,

к
а
к
о

ш
т
 е

п
р направиш клуч за идентификација!
12. Пополни ги празните полиња со ДА или НЕ и распореди ги имињата на животните така што ќе
и
к
Медуза, Поларна мечка, Бумбар лепешкар, Камила, Рис, Сокол а
ж 18 б. /
а
н
Д о
а
л н
Д иД а
а а
л ел с
и и
ж л
’
и ри и
Д в бм к
Д а е еа а
а л е т т
ли в нк Дали живее во море?
а
и о ир
и .
ш ки
жм у ?л
и а м Д
ј
в а о
да а
е к ? л
?
е р
н
з
в н а
Охридски сунѓер
о о т
? а
п
у с
с
т
т
и р
н а
а н
? а

н
 н
а
ј
д
20.05.2017 о
Државен натпревар по природни науки КЛУЧ л
4. одделение н
и
о
1. Во табелата се дадени неколку Спроводни Магнети- т
предмети, односно материјали. зирачки
стаклена чаша п
Во колоната Спроводни напиши С
кај телата, односно материјалите креда р
што спроведуваат струја. лименка од алуминиум с
т
Во колоната Магнетизирачки пластично шише
е
напиши М за телата, односно свилен конец н
материјалите што се
магнетизирачки. тава од лиено железо о
Секој точен одговор за Спроводни носи т
конзерва од челик
по 0,5 бодови, а за Магнетизирачки по 1
бод. бакарна цевка е
гума
ј
пластика
у
воздух ж
е
н

п
о
л
.

В
о

п
р
а
в
о
а
г
о
л
н
и
ц
и
т
е

н
а
п
и
ш
 г
и
п
о
л
о
в
и
т
е

/ 4 б. н
а
2. На сликата се прикажани две
струјни кола, струјно коло А д
и струјно коло Б. Двете р
батерии се исти и четирите у
светилки (1, 2, 3 и 4) исто така г
се исти. Во секое од колата и
светилките се поврзани на т
различен начин. е

п
р
с
т
Дополни во празните места. е
н
2.1. Дали светилката 1 ќе свети посилно, послабо или исто како и светилката 2? ___
е
2.2. Која светилка ќе свети посилно, светилката1 или светилката 4?________ с
2.3. Дали светилката 3 ќе свети посилно, послабо или исто како и светилката 4?______ т
2.4. Која светилка ќе свети посилно, светилката2 или светилката 3?__________ и

/ 12 б. м
Секој точен одговор носи по 3 бода. а
г
н
е
т
и
.
3. На сликата се прикажани две
струјни кола, струјно коло А и струјно
коло Б. Двете батерии се исти и
четирите светилки (1, 2, 3 и 4) исто
така се исти. Во секое од колата
светилките се поврзани на различен
начин.
3.1. Ако колото Аго прекинеш на местото означено со X, тогаш:
а) нема да тече струја само низ светилката 1
б) нема да тече струја само низ светилката 2
в) нема да тече струја низ двете светилки (1 и 2) / 3 б.

3.2. Ако колото Б го прекинеш на местото означено со X, тогаш:

а) нема да тече струја само низ светилката 3
б) нема да тече струја само низ светилката 4
в) нема да тече струја низ двете светилки (3 и 4) / 3 б.

4. Земјата има свое магнетно поле поради тоа што:

а) во нејзината внатрешност има огромен магнет во облик на прачка поставен во правец
север-југ
б)во нејзината внатрешност има огромен магнет во облик на прачка поставен во
правец исток-запад
в) во нејзината внатрешност има огромен компас
г) во нејзината внатрешност има течно јадро од течни метали. / 2 б.

5. Јачината на звукот ја мериме во децибели (dB).

Со линија поврзи го секој од звуците со соодветното ниво на јачина на звукот.

мотор на авион при полетување околу 50 dB

шепотење околу 80 dB

прометна улица повеќе од 120 dB

нормален разговор помеѓу луѓе помалку од 20 dB

/ 2 б.
Секој точен одговор носи по 0,5 бодови.

6. Низ кој од следниве материјали може да патува звукот?

а) вода
б) воздух
в) дрво
г) метал
д) гума
ѓ) стакло /3б

7. Ако од два звуци едниот има поголема јачина, тоа значи дека тој:
а) има помала висина
б) содржи повеќе вибрации
в) содржи повеќе енергија
г) има поголема висина / 3 б.
8. На сликата се прикажани три звучни бранови преку нивните шеми. Заокружи го
точното тврдење (точните тврдења).
 а) Звукот 1 има помала висина од звукот 2.
б) Звукот 1 има поголема висина од звукот 2.
в) Звукот 1 има иста висинакако и звукот 2.
г) Звукот 2 има помала висина од звукот 3.
д) Звукот 2 има поголема висина од звукот 3.
ѓ) Звукот 2 има иста висина како и звукот 3.
е) Звукот 1 има помала јачина од звукот 2.
ж) Звукот 1 има поголема јачина од звукот 2.
з) Звукот 1 има иста јачина како и звукот 2. ѕ)
Звукот 2 има помала јачина од звукот 3.
и) Звукот 2 има поголема јачина од звукот 3.
ј) Звукот 2 има иста јачина како и звукот 3.
/ 12 б.

9. На сликата шематски е прикажано пренесувањето на звукот низ воздух, од звучникот до

увото и соодветниот дијаграм на бранот.

9.1. Процени колку бранови има на дијаграмот?

а) околу 3
б) околу 5
в) околу 9
г) околу 10

/ 3 б.

9.2. Тој број (бројот на бранови) е

поврзан со:
а) јачината на звукот
б) висината на звукот
в) материјалот низ која се пренесува звукот (во овој случај воздухот).
г) енергијата на бранот.

/ 3 б.
10. Дополни ја следнава табела само со „да“ или „не“.

Својство Хлор Шеќер Млеко

Дали има постојан облик?
Дали може да се потиснува?
Дали тече?

/ 9 б.

11. Еден ученик поставил две идентични чаши покрај прозорец. Во првата чаша ставил
80 mL од течноста А, а во втората чаша – 80 mL од течноста Б (слика лево). Чашите ги
оставил отворени во текот на три дена. На крајот од истражувањето и во двете чаши
имало помал волумен течност одошто на почетокот, но во чашата Б имало помал
волумен одошто во чашата А (слика десно).
 / 6 б.

А Б А Б
На почеток На крај

а) Зошто нивото на течноста во двете чаши на крајот од истражувањето е

пониско?

б) Зошто во чашата Б имало помал волумен одошто во чашата А?

 12. Поларната мечка е животно кое живее во ладните северни области на Земјата.
Во соодветното поле во табелата напиши ги буквите на оние прилагодби кои ѝ
овозможуваат на поларната мечка да преживее во ладни услови.

Приспособување:

А - Густо крзно со долги влакна;

Б -Силни нозе;
В - Бело крзно;
Г-Дебел слој на масно ткиво;
Д - Мали уши;
Ѓ -Дебели и груби шепи;
Е – Развиено сетило за мирис

Движење по снег и лед Спречување на губење на топлина За ловење

7 бода
13. На сликата е прикажан скелет од куче. Во празните полиња впиши ги имињата
на коските на кои посочуваат стрелките.

10 ода

14. Наброј гиредоследно чекорите при едно научно истражување!

15. Пополни ја табелата со одговор на поставените прашања!

6 бода
 Прашање Одговор

Какви вилици има змијата за полесно проголтување на

пленот?
На кој континент се наоѓа пустината Сахара?
Која година се случил катастрофалниот земјотрес во Скопје?
Во која група на животни спаѓа морската ѕвезда?
Против која болест лекарот Едвард Џенер пронашол вакцина?
Како се нарекуваат лековите против алергии?
6 бода
16. Направи клуч за идентификација на дадените животни со пополнување на
празните полиња!

6 бода