Tula
Sa aking mga kabata
Kapagka ang baya’y sadyang umiibig
Sa langit salitang kaloob ng langit
Sanlang kalayaan nasa ring masapi
Katulad ng ibong nasa himpapawid
Pagka’t ang salita’y isang kahatulan
Sa bayan, sa nayo't mga kaharian
At ang isang tao’y katulad, kabagay
Ng alin mang likha noong kalayaan.
Ang hindi magmahal sa kanyang salita
Mahigit sa hayop at malansang isda
Kaya ang marapat pagyamanin kusa
Na tulad sa inang tunay na nagpala
Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin,
Sa Ingles, Kastila, at salitang anghel,
Sapagkat ang Poong maalam tumingin
Ang siyang naggagawad, nagbibigay sa atin.
Ang salita nati’y tulad din sa iba
Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawala’y dinatnan ng sigwa
Ang lunday sa lawa noong dakong una.
Paliwanag: Importante ang kinalakihan
nating wika. Kapag natutunan nating
tanggapin at mahalin ang sariling wika ay
tiyak ay kalayaan ang masusukli nito. Ang
halimbawa nito ay ang ibong nasa
himpapawid. Ganunpaman, sinasabi ni Rizal
sa talatang ito na kahit na ang bansa ay
parang nasa bilangguan ng mga dayuhan, ang
kanilang pagmamahal at pagtatangkilik sa
sariling wika ay magiging simbolo na rin ng
kanilang pagkatao ang pagka-Pilipino. Ang
wika ng mga Pilipino, tulad nga iba pang
wika, ay mayroon ding sariling alpabeto.
Maaaring tinutukoy ni Rizal dito ang Alibata
o ang lumang alpabetong Pilipino, na talaga
namang nag-iisa ang walang katulad. Ngunit,
ayon kay Rizal, ang mga letra ng ating
katutubong alpabeto ay parang natangoy sa
malalaking alon, na parang mga bangka.
Laki Sa Layaw
Pag-ibig anaki'y aking nakilala,
'di dapat palakihin ang bata sa saya;
at sa katuwaa'y kapag namihasa,
kung lumaki'y walang hihinting ginhawa.
Sapagkat ang mundo'y bayan ng hinagpis,
namamaya'y sukat tibayan ang dibdib;
lumaki sa tuwa'y walang pagtitiis ...
anong ilalaban sa dahas ng sakit?
Ang taong magawi sa ligaya't aliw,
mahina ang puso't lubhang maramdamin;
inaakala pa lamang ang hilahil
na daratni'y 'di na matutuhang bathin.
Para ng halamang lumaki sa tubig,
daho'y nalalanta munting 'di madilig;
ikinaluluoy ang sandaling init;
gayundin ang pusong sa tuwa'y maniig.
Munting kahirapa'y mamalakhing dala,
dibdib palibhasa'y 'di gawing magbata,
ay bago sa mundo'y walang kisapmata,
ang tao'y mayroong sukat ipagdusa.
Ang laki sa layaw karaniwa'y hubad
sa bait at muni't sa hatol ay salat;
masaklap na bunga ng maling paglingap,
habag ng magulang sa irog na anak.
Sa taguring bunso't likong pagmamahal,
ang isinasama ng bata'y nunukal;
ang iba'y marahil sa kapabayaan
ng dapat magturong tamad na magulang.
Ang lahat ng ito'y kay amang talastas,
kaya nga ang luha ni ina'y hinamak;
at ipinadala ako sa Atenas —
bulag na isip ko'y nang doon mamulat
Paliwanag:
Ito ay tungkol sa maling pagpapalaki ng mga
magulang sa kanilang anak. Ang batang
lumaki sa karangyaan ay matututo na hindi
sumunod sa mga magulang. Mahalaga ang
kanilang gabay upang sa paglaki ng bata ay
mahubog bilang isang mabuting indibidwal.
Ang aral dito ay dapat palakihin ng wasto ang
mga anak at turuan makaranas at rumesolba
ng mga problema upang sa pagtanda ay
matuto silang tumayo sa sariling mga paa.