ANG HULING PAALAM

Tagalog translation of the Spanish poem Mi Ultimo Adios,

written by Filipino national hero Jose Rizal. Hango sa wikang Kastila:

Paalam, sinta kong Lupang Tinubuan Walang bakas luha’t puspos na ng sigla Maging panganuri’t dalisay na ulap ng iyong alabok sa lupang tuntungan.

Bayang sinagana ng sikat ng araw Tingalâ ang noo, balisa’y walâ na Kalangkap ang hibik ng aking pagliyag. Sa gayo’y wala nang ano man sa aking

Marikit na mutya ng dagat silangan Walang bahid poot walâ nang pangamba. Bayaang ang aking maagang pagpanaw Ako’y limutin mo, aking lilibutin

Edeng maligayang sa ami’y pumanaw. ¡Pangarap ng buhay! Marubdob kong nais, Itangis ng isang tapat na magmahal Yaong himpapawid, kaparanga’t hangin

Sa iyo’y handog ko ng ganap na tuwa Ikaw ay lumusog, hiyaw ng pagibig Kung payapang hapon sa aki’y magalay At ako sa iyo’y magiging taginting.

Malungkot kong buhay na lanta at abâ ng kalulwa kong gayak sa pagalis ng isang dalangin, ako’y patungkulan. Bango, tingig, higing, awit na masaya

Naging dakila man, boong pagnanasang Upang lumaya ka, buhay ay lumawig. Idalangin mo rin ang kinapos palad Liwanag at kulay na lugod ng mata,

Ihahandog ko rin sa iyong paglaya. Kay tamís malugmok, matanghal ka lamang Na nangamatay na, yaong nangaghirap Uulit ulitin sa tuwítuwî na

Ang nangasa digmang dumog sa paglaban Mamatay ng upang mabigyan kang buhay Sa tanang pasakit, at ang lumalangap Ang kataimtiman ng aking pagsamba.

Alay din sa iyo ang kanilang buhay Mamatay sa silong ng langit mong mahal Naming mg̃a ina ng luhang masaklap. Sintang Pilipinas, Lupang Tinubuan

Hirap ay dî pansín at dî agam agam Malibing sa lupang puspos karikitan. Iyong idalangin ang bawa’t ulila Sakit ng sakit ko, ngayon ay pakingan

Ang pagkaparool o pagtatagumpay Kung sakasakaling sa aba kong libing Ang nangapipiít na nangagdurusa, Ang hulíng habilin: Sa iyo’y íiwan

Bibitaya’t dusang linikhâ ng bangis Mayuming bulaklak ay iyong mapansing Iyong idalangin sana’y matubos ka Ang lahat ng lalong inirog sa buhay.

O pakikibakang lubhang mapanganib Sumilang sa gitnâ ng damong mahinhín Sa pagkaaliping laong binabata. Ako ay tútungo sa bayang payapa

Walang kailangan kung ito ang nais Hagka’t ang halík mo’y aking tatanggapin. Kung nababalot na ang mga libingan Na walang alipi’t punong mapangaba

ng bayan at madlang pinakaiibig. Sa noo kong hapô na doo’y ninidlíp ng sapot ng gabing payak kadiliman Doo’y di nanatay ang paniniwala

Mamamatay ako, ngayong namamalas Sa libingang hukay na lupang malamig Kung wala ng tanod kundî pawang bangkay, At ang naghahari’y yaong si Bathala.

Ang bukang liwayay na nanganganinag Ay tatanggapín ko ang iyong pagibig Huwag gambalain ang katahimikan. Paalam na ako, magulang, kapatíd,

ng minimithî kong araw na sísikat Init ng pagiliw ng nínintang dibdib. Pakimatyagan mo ang hiwagang lihim Bahagi ng puso’t unang nakaniíg,

Sa likod ng dilím na kagulat gulat. Bayaan mong ako’y malasin ng buwan At mapapakingan lungkot ng taginting Ipagpasalamat na ako’y malingíd

Kung ang kulay pula’y kinakailangan Nang kanyang liwanag na lubhang malamlam ng isang kudyapi, ito ay ako rin Sa buhay na itong puspos ng ligalig.

Upang itina mo sa iyong liwayway Bayaang ihatíd sa aking libingan Inaawitan ka ng boong paggiliw. Paalam irog kong Banyagang hirang

Dugô ko’y ibubò pangiti kong alay Mahinahong sinat ng kanyang liwayway. Kung ang libingan ko’y limot na ng madla Aking sinisinta, aking kasayahan.

Nang iyang sinag mo ay lalong dumingal. Bayaang humibik ang simoy ng hangin At wala ng kuros ni bato mang tanda Paalam sa inyo mg̃a minamahal

Lagi kong pangarap mulang magkaisip At kung may dumapò sa Tanda ng libing Sa nangaglílinang ay ipaubayang Mamatay ay ganap na katahimikan.

Magpahangga ngayong maganap ang bait Na ano mang ibon, bayaang awitin Bungkali’t isabog ang natimping lupa.

Ay mapanood kang hiyas na marikit ng huning matimyas ang payapang aliw. Ang mg̃a abo ko bago pailanlang

Nang dagat silangang dito’y lumiligid. Bayaang ang araw na lubhang maningas Mauwî sa wala na pinanggalingan

Mata mong marikit sana’y lumigaya Ulan ay tuyuin, singaw ay itaas Ay makalat ulíng parang kapupunan
 ANG HULING PAALAM
Tagalog translation of the Spanish poem Mi Ultimo Adios,
written by Filipino national hero Jose Rizal. Hango sa wikang Kastila:

nagaganap ang Digmaang ang 'ansa niya. to ay natin. Kung ang kurikulum
Huling PaalamKasaysayan Pilipino-Amerikano ay pinag- nagpapakita na kung tayo naman ay &indi 'agu&in
ng Tulang Hindi pinangalanan ni uusapan sa Kongreso ng ay maging ang mga estudyante
Rizal ang tula.Bunga ito ng Amerika kung makatwiran maka'ayan Hindi tayo ayp$edeng mag-aral ng
kaliitan ng papel na kanyang bang sakupin ang Pilipinas. lamang ay gaga$a ng mga maraming
pinagsulatan na may sukat May nag panukalang dapat madaming 'agay da&il sa importanteng mensa&e at
lamang na 15-1/2 upang mabigyan ng ating kagustu&an o gagamitin nila ito na
sentimetroat 9-1/2 kapakina'annganpero tamangparaan at ito ay
edukasyon ang mga
sentimetroayon kay Mauro dapat umiisip rin tayo ng tutulong sa kanila sa
“barbarong” Pilipino. May
Garcia. Nawalan ng sapat na tamang paraan na paano kanilang pamilya at sa
isang kinatawan ang
espasyo ang papel kaya%t p$ede tayo tumulong ng Pilipinas.0ino ang
tumutol at binasa ang
'ansa natin. a&il makikita makakalimot sa kanyang
ito%y &indi na nalapatan Huling Paalam ni Jose
ngayon sa mga 'ata na 7Huling Paalam8 na
pang pamagat 'ukod sa Rizal salin sa Wikang
&indi la&at ay maka'ayan isinalin sa $ikang Pilipino
kailangan talagang liitan ni Ingles ni Charles
o may respeto sa ni !at
Rizal ang pagsusulat niya sa Derbyshire na
kanilangpamilya. ,t da&il ,ndresBoni a"io uli nat
tulang may 14 nasaknong na pinamagatang
dito tutulong ang mga ing sari$ain ito:,ng
nasusulat sa Wikang Kastila. My LastFarewell sinulat ni ose Rizal sa "Pahimakas,”
Naisalin ang tula sa kauna- 36 upang patunayang mga estudyante sa mataas na salin ni !at ,ndres
unahang pagkakataon sa &indi 'ar'aro ang mga napaaralan at da&il dito Boni a"io mula sa
Kapampangan ni Monico Pilipino 4da&il sa galing
ng pagkakasulat ngtula6
&indi dapat palitan ang Mi Ultimo Adios
Mercado noong enero 1897 at kurikulum.,ng la&at na ni !at ose
at lalong &indi dapat sinulat ni ose Rizal ay
ang sa Tagalog naman ay si Rizal. pinakita dito ng
sakupin ang ma&alaga da&il sa
Andres Bonifacio. Ilan naman 0upremo ng Katipunan na
Pilipinas.#akikita sa sulat mensa&e na 'umi'igay nila.
sa mga tanyag na salin ng niya na lagi niyang iniisip si Boni a"io ang matayog
tulang ito sa Wikang Tagalog to mgamensa&e ay niyang pagpapa&alaga
ang Pilipinas ka&it kayang gamitin sa 'u&ay
ay isinagawa nina Pascual H. mamamatay na siya ang kay!at ose Rizal nang
Poblete at Julian Balmaceda. natin ara$-ara$. ,t da&il isalin niya sa $ikang
naiisipniya ay sa dito kung mapalit ang
Sa mga dayuhang wika kina'ukasan ay maging Pilipino ang
kurikulum ang mga “Mi Ultimo Adios”
naman, una itong nasalin sa maunlad ang Pilipinas. to ma&alagang mensa&e
Aleman samantalang may ay sinulat ni ose Rizal sa nito ay &indi makakaaral
mahigit na 25 salin ang tulang Huling Paalam at dito ng mga estudyante at ito
ito sa Ingles.Habang talaga makikita natin kung ay &inditutulong sa 'ansa
gaano kama&al niRizal
 ANG HULING PAALAM
Tagalog translation of the Spanish poem Mi Ultimo Adios,
written by Filipino national hero Jose Rizal. Hango sa wikang Kastila:

kinaga'i&an
matapospaslangin ito
ng malupit
Page 2 for members only at
&indi makatarungang
kolonyang Kastila.
Bagama;t tumututol si
Rizalsa
Himagsikan ng 18 !,
ang inspirasyong naga$a
nito sa re'olusyong
Pilipino ay
isangkagitingang
maka'ayan at &u$aran sa
marami nating
ka'a'ayan. 0a
pana&on ngayong marami
sa ating matatalino at
ma&u&usay na ka'a'ayan
na lumilisan mulasa ating
'ayan at
nakikipagsapalaran sa
i'ang 'ansa o
Phili ine dias ora
sa pagnanais
namagkaroon ng malaking
pag'a'ago sa kanilang mga
kalagayan sa
nag&a&ating-uri na
patuloy na'umu'usa'os at
nagsasalaula sa ating
pagka-Pilipino at nang-
Bayan sa mga
magnanaka$ sa