PANAHON NG HIMAGSIKAN

Ang pagkakatapon kay Rizal sa Dapitan noong 1892 ang naging babala ng
pagtatagumpay ng mga propagandista. Gayunman, hindi naman  nanlupaypay ang mga
ibang masigasig sa paghingi ng reporma. Ang iba’t hindi naniniwalang reporma ang
kailangan, naniniwala silang kailangan na ng marahas na pagbabago.

Nagbago ang takbo ng panahon sa pagkakatatag ng Katipunan noong gabi mismo

nang mabalitaang ipinatapon si Rizal sa Dapitan. Si Andres Bonifacio kasama nina
Velentin Diaz, Teodoro Plata, Ladislao Diwa, Deodato Arellano at ilan pang may diwang
makabayan ay lihim na nagpulong noong ika-7 ng Hulyo, 1892 sa isang  bahay sa
Azcarraga. Itinatag nila ang Kataastaasang Kagalang-galangan na Katipunan nang
manga Anak nang Bayan (K.K.K.) o Katipunan. Nagsanduguan sila at inilagda sa
pamamagitan ng kani- kaniyang mga dugo ang kanilang pangalan bilang kasapi ng
samahan.

Andres Bonifacio (1863-1897)

 Si Andres Bonifacio ang supremo at ang ama ng katipunan. Siya rin ang tinaguriang
ama ng demokrasyang Pilipino. Bukod sa pagiging isang dakilang rebolusyonista, may
mga akdang pampanitikan din Siyang sinulat na lalong nagpaalab sa damdaming
makabayan ng mga Pilipino. Sinulat niya ang ikatlong tula tungkol sa hinaing ng
Pilipinas, Ang Katapusang Hibik ng Pilipinas.S1 Boniftacio ay kabilang sa trilohiya nina
Herminigildo Flores at Marcelo'H. del Pilar. Matutunghayan sa ibaba ang ilang saknong
sa naturang tula:

Ang Katapusang Hibik ng Pilipinas

Sumikat na Ina sa Silangan

ang araw ng poot ng Katagalugan

tatlong daang taong aming iningatan

sa dagat ng dusa ng karalıtaan.

 Ang lupa at buhay na tinatahanan,

bukid at tubigang kalawak-lawakan,

at gayon din pati ng mga halaman,

sa paring Kastila ay binubuwisan.

Bukod pa rito'y ang iba't iba pa,

huwag nang saysayin, o Inang Espanya,

sunod kaming lahat hanggang may hininga,

Tagalog diy siyang minamasama pa.

Ikaw nga, O Inang pabayat sukaban,

kami y di na iyo Saan man humanggan,

ihanda mo Ina ang paglilibingan

sa mawawakawak na marainlng bangkay

Sa sangmaliwanag ngayon ay sasabog

ang baril at kanyong katulad ay kulog,

ng sigwang masasal sa dugong aagos

ng kaniang Datang magpapamook

Di na kailangan sa ESpanya ang awa ng mga tagalog, inang kuhila,

paraiso naming ang saniy mapuksa,

langit mo naman kung Kamiy madusta.

Paalam na Ina, itong Pilipinas,

paalam na Ina, itong nasa hirap,

paalam, paalam, Inang walang habag.

 paalam na ngayon, katapusang tawag.

Huling Paalam

Isinalin ni Andres Bonifacio sa wikang Tagalog ang Mi Ultimo Adios ni Rizal. Halimbawa
ng ilang saknong na salin sa Tagalog:

Pinipintuho kong Bayan ay paalam,

lupang iniirog ng sikat ng araw,

mutyang mahalaga sa dagat Silangan,

kaluwalhatiang sa amiy pumanaw.

Masayang sa iyo'y aking idudulot

ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;

maging maringal man at labis alindog

sa kagalingan mo'y akin ding handog.

Sa pakikipagdigma at pamimiyapis

ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip,

walang agam-agam, maluwag sa dibdib

matamis na puso at di ikahapis.

Saan man mautas ay di kailangan,

 cipres o laurel, lirio ma'y patungan

pakikipaghamok at ang bibitayan,

yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan.

Ako'y mamamatay, ngayong namamalas

na sa silanganan ay namamanaag

yaong maligayang araw na sisikat

sa likod ng luksang nagtabing sa ulap.

Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog

Ipinaliwanag ni Bonifacio sa akdang ito na maginhawa at masagana ang pamumuhay ng

mga Pilipino noong hindi pa dumarating ang mga Kastila sa Pilipinas. Mapapatunayan
ito sa pahayag niyang

  Itong Katagalugan na pinamamanalaan nang unang panahon ng ating tunay na mga

kababayan niyaong tumutuntong sa mga lupaing ito ang mga Kastila ang nabubuhay sa
lubos na kasaganaan at kaginhawaan.

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa

Kawangis ito ng tulang sinulat ni Del Pilar. Ang tula ay nagsisimula sa ganitong estilo:

Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya,

sa pagkadalisay ay pagkadakila

gaya ng pag-ibig sa sariling lupa?

Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.
 

Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan

Ito ay tinatawag na Kartilya ng Katipunan na sinulat ni Bonifacio. Sumang-ayon siyang

Kartilya ni Emilio Jacinto ang gamitin dahil sa paggalang niya rito Dilang kalihim ng
Katipunan.

Mga Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan

1. Sumampalataya sa MayKapal ng taimtim sa puso.

2. Gunamgunamin sa sarili tuina, na ang matapat na pag sampalataya sa Kanya ay ang

pag ibig sa lupang tinubuan, sa pagkat ito ang tunay na pag ibig sa kapwa.

3. Ykintal sa puso ang pag asa na malabis na kapurihan at kapalaran na kung

ikamamatay ng tawoy mag bubuhat sa pagliligtas sa kaalipinan ng bayan.

4. Sa kalamigan ng loob, katiagaan, katuiran at pag asa sa ano mang gagawin nag
bubuhat ang ikagaganap ng mabuting ninanais.

5. Paingat ingatang gaya ng puri ang mga bilin at balak ng K... K... K....

6. Sa isang na sa sapanganib sa pag tupad ng kanyang tungkol, idadamay ng lahat, ang

buhay at yaman upang maligtas yaon. 

7. Hangarin na ang kalagayan ng isatisa, maging huaran ng kanyang kapwa sa mabuting

pagpapasunod at pag tupad ng kanyang tungkol.

8. Bahaginan ng makakaya ang alin mang nagdaralita.

9. Ang kasipagan sa pag hahanap-buhay ay siyang tunay na pag ibig at pag mamahal sa
sarili sa asawa, anak at kapatid o kabayan.

10. Lubos na pag sampalataya sa parusang ilinalaang sa balang sowail at magtaksil,

gayon din sa pala na kakamtan ukol sa mabuting gawa.  Sampalatayanan din naman na
ang mga layong tinutungo ng K... K... K... ay kaloob ng Maykapal, sa makatwid ang
hangad ng bayan ay hangad din Nya. 
Si Pio Valenzuela (Pí·yo Va·len·zwé·la) ay isang manggagamot at naging mataas na
pinunô ng Katipunan. Bilang pagkilala sa kaniyang kabayanihan, ipinangalan sa kanya
ang isang siyudad sa Metro Manila, ang Lungsod Valenzuela(dating Polo, Bulacan).

Sumapi siyá sa Katipunan noong Hulyo 1892, at halos sanlinggo pa lámang naitatayô
noon ang lihim na kapatirang mapanghimagsik. Mabilis siyáng naging kaibigan ni
Andres Bonifacio. Naging ninong siyá ng anak nina Andres at Gregoria at sa kaniyang
bahay tumuloy ang mag-asawa nang masunog ang kanilang tahanan. Noong1896,
isinugo din siyá sa Dapitan upang kausapin si Jose Rizal at talakayin ang suporta nitó
para sa armadong himagsikan.

Nang natuklasan ng mga Español ang Katipunan, tumakas si Valenzuela sa Balintawak

ngunit sumuko rin upang makamtan ang inaalok na amnestiya ng pamahalaang
kolonyal. Ipinatapón siyá sa España at ipiniit sa Madrid, Malaga, Barcelona, at sa Africa.
Nakulong siyá nang mahigit-kumulang dalawang taón.

Noong 1899, sa panahon ng pananakop ng Americano, itinalaga siyáng presidente

municipal ng Polo. Naging pangulo siyá ng dibisyong militar ng Polo mula 1902
hanggang1919, kasabay ng kaniyang pagiging ehekutibong panlalawigan ng Bulacan.
Noong 1921, naging gobernador siyá ng Bulacan.

Isinilang siyá noong 11 Hulyo 1869 sa Polo, Bulacan sa maykayang pamilya nina
Francisco Valenzuela at Lorenza Alejandrino. Nag-aral siyá sa Colegio de San Juan de
Letran, at nakamit ang lisensiya sa medisina mula sa Unibersidad ng Santo Tomas
noong 1895. Nagkaroon siyá ng pitóng anak sa asawang si Marciana Castro. Pumanaw
siyá noong 6 Abril 1956 sa kaniyang bayang sinilangan.