Temat lekcji

Globalne zagrożenia dla środowiska geograficznego

CEL GŁÓWNY:
Uczeń zna źródła najważniejszych zagrożeń dla środowiska geograficznego.

CELE SZCZEGÓŁOWE:
Uczeń:
ƒƒcharakteryzuje zjawisko efektu cieplarnianego, wymienia jego naturalne i  antropogeniczne przyczyny oraz konse-
kwencje przyrodnicze i gospodarcze,
ƒƒwyjaśnia proces zanikania warstwy ozonowej, wskazuje główne źródło tego procesu oraz jego konsekwencje,
ƒƒwyjaśnia proces powstawania kwaśnych opadów oraz ich wpływ na poszczególne elementy środowiska przyrodni-
czego,
ƒƒwymienia główne źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych oraz największe katastrofy ekolo-
giczne w obrębie ekosystemów morskich.

METODY PRACY:
podająca – opis, wykład informacyjny w oparciu o tablicę interaktywną,
ƒƒ
praktyczna – ćwiczenia z wykorzystaniem tekstów źródłowych i atlasów geograficznych,
ƒƒ
studium przypadku.
ƒƒ
FORMY PRACY:
zbiorowa,
ƒƒ
indywidualna.
ƒƒ
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
atlas geograficzny,
ƒƒ
podręcznik,
ƒƒ
materiały do tablicy interaktywnej (na płycie),
ƒƒ
karta pracy ucznia (załącznik 1),
ƒƒ
studium przypadku: materiały źródłowe wraz z pytaniami (załącznik 2).
ƒƒ
TYP LEKCJI:
lekcja wprowadzająca i zaznajamiająca uczniów z nowym materiałem.
ƒƒ
CZAS LEKCJI: 45 minut.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:
Faza wstępna (5 minut)
1. Nauczyciel sprawdza listę obecności uczniów, podaje temat lekcji oraz zapisuje i objaśnia cele lekcji:
omówienie problematyki: „Działaj lokalnie, myśl globalnie” lub „Local actions, global effects”,
ƒƒ
poznanie
ƒƒ globalnych konsekwencji lokalnych działań człowieka dla środowiska geograficznego.

Faza zasadnicza (35 minut)

I. Globalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego – tablica interaktywna i ćwiczenie
1. Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy (załącznik 1).
2. Nauczyciel prezentuje na tablicy interaktywnej diagramy i na ich podstawie omawia po kolei problemy global-
nego ocieplenia klimatu, zanikania warstwy ozonowej, kwaśnych deszczów i zanieczyszczenia wód.
3. Uczniowie uzupełniają tabelę w karcie pracy.
II. Antarktyka – studium przypadku
1. Nauczyciel rozdaje uczniom materiały źródłowe dotyczące zagrożeń środowiska Antarktyki (załącznik 2).
2. Uczniowie na podstawie analizy materiałów źródłowych, podręcznika i atlasu geograficznego opracowują pro-
blem globalnych zagrożeń dla środowiska na przykładzie Antarktyki.

Faza końcowa (5 minut)

1. Nauczyciel podsumowuje temat lekcji, zbiera prace uczniów (ostatnia strona załącznika), wyjaśnia ewentualne wąt-
pliwości.

Praca domowa
Wyjaśnij znaczenie hasła: „Działaj lokalnie, myśl globalnie”.

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015

137
 Załącznik 1

Karta pracy ucznia

Uzupełnij poniższą tabelę dotyczącą poszczególnych zagrożeń dla środowiska geograficznego. Następnie przyporząd-
kuj im schematy ilustrujące poszczególne zjawiska (następna strona).

Obszar, którego Numer

Problem Charakterystyka Przyczyny
dotyczy problem rysunku

Globalne
ocieplenie
klimatu

Zanikanie
warstwy
ozonowej

Kwaśne deszcze

Zanieczyszczenia
wód

138
 Kierunek wiatru
Związki siarki i azotu łączą się z parą wodną w atmosferze
Emisja gazów cieplarnianych

Kwaśne opady (deszczu lub śniegu)

Niszczenie roślinności
Zanieczyszczenie wód
powierzchniowych i podziemnych

Spalanie paliw Transport

kopalnych (węgiel) samochodowy Erozja gleb
1.
ozon

Promieniowanie UV Słońca
pochłaniane jest przez
warstwę ozonu w stratosferze
freony

Niszczenie warstwy ozonowej

„Dziura ozonowa”
Niebezpieczne promieniowanie
UV Słońca dociera do Ziemi
2.
Gazy cieplarniane

Dwutlenek węgla CO2 Tlenek azotu N2O Metan (CH4)

Emisja CO2 w efekcie Spalanie paliw kopalnych i wykorzystywanie Wysypiska śmieci,

spalania paliw kopalnych związków azotu jako nawozów sztucznych zwierzęta hodowlane
3.
Ścieki przemysłowe Nawozy sztuczne Ścieki komunalne
i środki ochrony roślin
Zanieczyszczenia z portów
i nadmorskich miejscowości
Składowanie odpadów
na dnie mórz i oceanów Wycieki ze statków

Zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych

Zanieczyszczenia wód morskich i oceanicznych

4.

139
 Załącznik 2

Antarktyka – studium przypadku

Na podstawie poniższych informacji przeprowadź studium przypadku globalnych zagrożeń środowiska. Twoja praca
będzie podzielona na następujące etapy:

Etap 1: Obszar i jego problemy

Na podstawie atlasu geograficznego określ położenie Antarktyki oraz opisz podstawowe cechy środowiska geogra-
ƒƒ
ficznego tego obszaru.
Na podstawie pytań do poniższej ilustracji sformułuj podstawowe problemy dotyczące środowiska geograficznego
ƒƒ
Antarktyki.

Etap 2: Zbieranie i prezentacja informacji

ƒƒNa podstawie informacji zawartych poniżej, podręcznika i  atlasu geograficznego określ, jakie zmiany środowiska
geograficznego mają miejsce w Antarktyce, jakie są ich uwarunkowania i konsekwencje.

Etap 3: Wnioski
ƒƒW tym miejscu postaraj się odpowiedzieć na pytania otwierające Twoją analizę. Pamiętaj, aby miały swoje odzwier-
ciedlenie w prezentowanych wcześniej informacjach.

Dlaczego środowisko geograficzne

Antarktyki jest zagrożone?

Które fragmenty Antarktyki są

najbardziej narażone na negatywne
przekształcenia?

Jak działania krajów uprzemysło-

wionych wpłynęły na środowisko
Antarktyki?

W jaki sposób należy chronić śro-

dowisko geograficzne Antarktyki
przed dalszymi zmianami?

140
 Antarktyka: ostatni naprawdę dziki kontynent
Skrajne warunki środowiska przyrodniczego Antarktyki powodują, że obszar ten nie jest zagrożony przekształcaniem
go przez człowieka w takim stopniu, jak pozostałe kontynenty Ziemi. Niemniej można uznać, że z kilku powodów jest
to obszar o środowisku niezwykle „kruchym”, podatnym na zmiany:
ƒƒBardzo niskie temperatury powietrza utrzymujące się tutaj przez cały rok powodują, że naturalny proces rozkładu
obumarłych organizmów odbywa się niezwykle powoli.
ƒƒSieci pokarmowe zależą od jednego, dwóch kluczowych gatunków.
ƒƒWarunki są tak trudne, że zwierzęta zajmują tylko niektóre, ściśle określone rejony Antarktyki, w których mogą się
rozmnażać.

Jak globalne zanieczyszczenia wpływają na Antarktykę?

Kryl antarktyczny stanowi po-

żywienie dla pięciu gatunków
wielorybów, trzech gatunków
fok, dwudziestu gatunków ryb,
trzech gatunków kałamarnic,
ptaków i  pingwinów. Kryl jest
masowo odławiany przez czło-
wieka, co powoduje jego lokal-
ne niedobory.

W wyniku działalności człowieka rośnie emisja zanieczysz-

czeń gazowych do atmosfery, co nasila efekt cieplarniany
polegający na zwiększeniu zatrzymywania cieplnego pro-
mieniowania Ziemi przez tzw. gazy cieplarniane, a w konse-
kwencji na wzroście średniej temperatury powietrza na całej
Ziemi. To w  przyszłości może spowodować topnienie lo-
dowców w  Antarktyce, co z  kolei doprowadzi do wzrostu
poziomu wód w światowym oceanie.

Transport samochodowy dostarcza największej ilości dwu-

tlenku węgla w krajach wysoko rozwiniętych. Zarówno ten
związek chemiczny, jak też inne gazy i metale ciężkie (np.
ołów) mogą wraz z powietrzem zostać „uwięzione” w lo-
dowcach Antarktyki i  wrócić do środowiska w  momencie
ich topnienia.

141
 40° 30° 20° 10° 0° 10° 20° 30° 40°
50° 50°
60°

60° 60°
70°

Fakty o Antarktyce:
ƒƒKlimat Antarktyki jest skrajnie suchy – średnie opady są 70° 70°

niższe niż na Saharze. 80°

ƒƒ99% Antarktyki pokryte jest warstwą lodu o średniej 80° 80°

grubości ok. 2500 m. To powoduje, że średnia wyso- 90° 90°

kość n.p.m. kontynentu jest wyższa niż pozostałych lą-

dów. 100° 100°

ƒƒAntarktykę otacza Ocean Spokojny, na którym mają 80°

miejsce najsilniejsze sztormy na świecie. 110° 110°

ƒƒAntarktyda jest najbardziej wietrznym i najzimniejszym 70°

kontynentem świata.
120° 120°

60°
130°
130°
140° 150° 160° 170° 180° 170° 160° 150° 140°

Skala 1: 100 000 000

Czy lody Antarktyki topnieją?

Marzec 2000 roku
Gigantyczna góra lodowa B-15 o długości 290 km i sze-
rokości 30 km oddziela się od antarktycznego lodowca
Rossa. Powierzchnia góry jest zbliżona do powierzchni
województwa świętokrzyskiego i wynosi 11 tysięcy km2.
Jej wysokość ponad poziomem wody można porównać
do 15-piętrowego wieżowca.

Szczeliny w lodowcach Antarktyki obserwuje się od dawna

dzięki teledetekcji z  wykorzystaniem obrazów satelitar-
nych. Oddzielenie się góry lodowej to część naturalnych
procesów mających miejsce na tym kontynencie. Ilość lodu
pozostaje zbalansowana – straty takie jak powyższa są re-
kompensowane przez powstawanie nowego lodu.

Związki siarki i azotu emitowane są w wyniku spalania

paliw kopalnych (zwłaszcza węgla kamiennego). Te gazy
cieplarniane w  połączeniu z  wodą tworzą tzw. kwaśne
deszcze, które niszczą roślinność, wypłukują związki mi-
neralne z  gleby, zanieczyszczają wody powierzchniowe
i podziemne.

Koncentracja ozonu (O3) w  stratosferze, na wysokości

25–35  km nad Ziemią, umożliwia istnienie życia orga-
nicznego dzięki zatrzymywaniu szkodliwego promienio-
wania ultrafioletowego Słońca. Ilość ozonu zmniejsza się
sukcesywnie przede wszystkim na skutek emisji freonów.
Największy ubytek w warstwie ozonowej obserwuje się
nad Antarktyką.

Oddzielenie się masywnej góry lodowej to wyraźny znak,

że globalne ocieplenie wpływa na zanikanie pokrywy lo-
dowej w  zachodniej części Antarktyki. W  konsekwencji
podnosi się poziom wszechoceanu, co z kolei wpływa na
zmiany klimatyczne na świecie. Należy jak najszybciej
zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych do atmosfery.

142
 40° 30° 20° 10° 0° 10° 20° 30° 40°
50° 50°
60°

60° 60°

Lodowiec szelfowy Larsena:

70°

70° 70°
duży ubytek lodu
80°

80° 80° Lodowiec szelifowy Ronne

90° 90°
Lodowiec szelfowy Rossa:
100° 100°
razem z lodowcem Ronne
80°
podtrzymują lądolód
110° 110° pokrywający Antarktydę.
70°
Jeśli stopnieją, lądolód zacznie
120° 120°
spływać do względnie
cieplejszych wód oceanu,
130°
60°
130°
co przyspieszy jego topnienie.
140° 150° 160° 170° 180° 170° 160° 150° 140°

Metan (CH4) jest gazem cieplarnianym, którego potencjał

cieplarniany jest 72-krotnie większy niż dwutlenku węgla
(CO2). Powstaje w  przyrodzie w  wyniku beztlenowego
rozkładu szczątków roślinnych (np. na bagnach). Antro-
pogeniczne źródła metanu to uprawa ziemi, hodowla
zwierząt i utylizacja odpadów.

Inne zagrożenia dla środowiska Antarktyki

Wydobycie surowców:
ƒƒ
Wydobycie surowców w Antarktyce jest zabronione na mocy traktatu antarktycznego podpisanego w 1959 roku w Wa-
szyngtonie. Głównym celem porozumienia jest, leżące w interesie całej ludzkości, zapewnienie wykorzystania Antark-
tydy jedynie do celów pokojowych, tak aby nigdy nie stała się ona przyczyną międzynarodowych konfliktów. Począt-
kowo traktat miał obowiązywać przez 30 lat – do 1991, jednak na mocy protokołu o ochronie środowiska naturalnego
do traktatu antarktycznego (tzw. protokół madrycki) jego obowiązywanie przedłużono o kolejnych 50 lat.
Wiemy jednak o występowaniu tam cennych złóż rud żelaza, ropy naftowej oraz gazu ziemnego. W perspektywie wy-
czerpywania się dotychczas eksploatowanych złóż surowców naturalnych w innych częściach świata można spodziewać
się dużej presji na te, które występują na Antarktydzie.

Turystyka:
ƒƒ
Oferty wyjazdów na Antarktykę stają się coraz bardziej
popularne wśród turystów chcących podziwiać osobli-
wości tego kontynentu. Turystyka jednak ma negatywny
wpływ na delikatną roślinność i zakłóca rozród zwierząt
zamieszkujących Antarktykę.

Badania naukowe:
ƒƒ
Dotychczas na Antarktyce pracowało około 10 000 naukowców. Wszelkie odpady, które generują, są zabierane z kon-
tynentu, a ich utylizacja oznacza dodatkowe duże koszty. W takich warunkach klimatycznych, jakie tu panują, natural-
ny proces rozkładu jest bardzo powolny.

143