PIELĘGNIARSTWO W ANESTEZJOLOGII I INTENSYWNEJ OPIECE 2015;1(4):165–169 PRACA ORYGINALNA

© Evereth Publishing, 2015

! Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym umieszczanie w sieci)
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

ANETA KUBISA1 | AGATA TRAFALSKA2

ZASTOSOWANIE HIPOTERMII GŁOWY U NOWORODKÓW

W ZAMARTWICY OKOŁOPORODOWEJ – DOŚWIADCZENIA WŁASNE
THE USE OF HEAD HYPOTHERMIA IN NEONATES AFTER PERINATAL ASPHYXIA – OWN EXPERIENCE

1 Oddział Anestezjologii i Intensywnej

STRESZCZENIE: Wstęp Niedotlenienie okołoporodowe jest częstą patologią okresu noworod- Terapii Noworodków i Dzieci
kowego. Nadal stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów noworodków w okresie okołopo- Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego
rodowym oraz ma duży wpływ na deficyty w rozwoju motorycznym i intelektualnym. Meto- im J. Gromkowskiego we Wrocławiu
da hipotermii kontrolowanej polega na umiarkowanym wychłodzeniu organizmu noworodka 2 Oddział Rehabilitacji Ogólnoustrojowej
Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego
w celu zminimalizowania efektów niedotlenienia. Dzięki tej technice współczesna medycyna
im. J. Gromkowskiego we Wrocławiu
może skutecznie zmniejszyć skutki okołoporodowego niedotlenienia mózgu. Cel pracy Ana-
liza możliwości i częstości kwalifikowania noworodków z niedotlenieniem okołoporodowym } ANETA KUBISA
do hipotermii głowy oraz próba oceny skuteczności tej metody. Materiał i metody Materiał Oddział Anestezjologii i Intensywnej
do badań stanowiła grupa 42 noworodków zakwalifikowanych do hipotermii głowy, będących Terapii Noworodków i Dzieci,
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
pacjentami Oddziału Anestezjologii i  Intensywnej Terapii Noworodków i  Dzieci Wojewódz- im J. Gromkowskiego we Wrocławiu,
kiego Szpitala Specjalistycznego we Wrocławiu od 1 grudnia 2010 roku do 1 lipca 2014 roku. ul. Koszarowa 5, 51-149 Wrocław,
Ocenę kwalifikacji i efektów leczenia przeanalizowano na podstawie dokumentacji medycz- Tel.: (71) 392 53 79,
nej. Wyniki poddano analizie statystycznej. Porównano częstość stosowania metody hipoter- e-mail: ankub@poczta.onet.pl
mii w kolejnych latach. Wyniki Analiza materiału badawczego wykazała, iż 75% dzieci miało
wiek płodowy 38 Hbd, a 70% było płci męskiej. Waga noworodków najczęściej plasowała się Wpłynęło: 03.08.2015
w granicach 3000–3650 g; ponad 41% grupy badanej urodziło się siłami natury. U 38% dzie- Zaakceptowano: 25.10.2015
ci przeprowadzono resuscytację. Noworodki oceniono z wykorzystaniem skali Apgar w pierw- DOI: dx.doi.org/10.15374/PwAiIO2015018
szej, trzeciej i piątej minucie po urodzeniu. Do kryteriów kwalifikacyjnych zastosowano między
innymi ocenę pH krwi pępowinowej, niedobór zasad i wartości temperatury głębokiej mierzo-
ne w odbycie. Spośród 42 badanych noworodków 43% zostało zakwalifikowanych do chłodze-
nia głowy. Wszystkie dzieci były zaintubowane i prowadzone na oddechu zastępczym (średnio
– 11,5 dnia). Średnia liczba dni spędzonych w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii No-
worodka wynosiła 14. Spośród badanej grupy troje dzieci zmarło. Wnioski Metoda selektyw-
nego chłodzenia mózgu jest coraz częściej stosowana w zapobieganiu zamartwicy okołoporo-
dowej. Większość dzieci biorących udział w badaniu w stanie ogólnym dobrym zostało przeka-
zanych do Oddziału Patologii Noworodka.

SŁOWA KLUCZOWE: hipotermia kontrolowana, zamartwica okołoporodowa

ABSTRACT: Introduction Perinatal hypoxia is a common pathology of the neonatal period. It

is still the cause of neonatal deaths in that period and has a big impact on the deficits in motor
and intellectual development. The controlled hypothermia method is based on a moderate co-
oling of neonatal’s body in order to reduce the effects of the brain hypoxia. With this method,
modern medicine can effectively combat the effects of perinatal brain hypoxia. Aim Analysis
of the use of selective brain cooling in neonates perinatal asphyxia. Material and methods Hy-
pothermia was induced in 42 neonates, who were patients in Gromkowski Regional Specia-
list Hospital in Wroclaw from 01.12.2010 to 07.01.2014 which was the study group. The evalu-
ation of the treatment was based on medical records. The results were statistically analyzed.
Results The analysis of the research material showed that 75% of children had gestational age
 PIELĘGNIARSTWO W ANESTEZJOLOGII I INTENSYWNEJ OPIECE 2015;1(4)

! Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym umieszczanie w sieci)
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

38 weeks, 70% of newborns were male. Weight of between the 3000–3650 g, over 41% were
born by normal delivery. A little over 38% had a resuscitation. Newborns were rated by Apgar
scale in 1, 3 and 5 minutes after birth. The qualifying criteria were i.a: pH cord blood valuation,
alkali deficit and values of the rectal deep temperature. 43% of 42 subjects were qualified for
cooling the head. All of the children were intubated and given assisted respiration for an ave-
rage of 11.5 days. The average number of days spent in the Anesthesiology and Intensive Care
of Neonatal Ward was 14 days. Among the study group 3 children died. Conclusions The me-
thod of selective cooling of the brain proved to be an effective method for the treatment of
perinatal asphyxia. The vast majority of children in good general condition was transferred
to the Neonatal Pathology Ward.

KEY WORDS: hypothermia controlled, perinatal asphyxia

WSTĘP Celem pracy była analiza możliwości i  częstości stosowa-

nia metody selektywnego schładzania głowy u  noworod-
Niedotlenienie okołoporodowe (zamartwica noworod- ków z  niedotlenieniem okołoporodowym oraz próba oce-
ka) jest jedną z  głównych przyczyn umieralności okołopo- ny jej skuteczności.
rodowej, a także jedną z najczęstszych przyczyn poważnych
uszkodzeń centralnego układu nerwowego u  noworodków
donoszonych  [1]. Konsekwencją niedotlenienia okołoporo- MATERIAŁ I METODY
dowego jest encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwien-
na  [1–3]. Manifestuje się ona różnorodnymi zaburzeniami Materiał badawczy stanowiła grupa 42 noworodków
neurologicznymi, do  których należą: mózgowe porażenie przyjętych do Oddziału Anestezjologii i Intensywnej Tera-
dziecięce, padaczka, deficyty w rozwoju poznawczym i spo- pii Noworodków i Dzieci w okresie od 1 grudnia 2010 roku
łecznym, opóźnienie w rozwoju mowy, a w ciężkich przypad- do 1 lipca 2014 roku, urodzonych z niedotlenieniem około-
kach nawet śmierć mózgu [2, 4]. Możliwości leczenia powi- porodowym na  terenie Dolnego Śląska. Dzieci zostały za-
kłań niedotlenienia mózgu u  noworodków stwarza metoda kwalifikowane do  metody selektywnego chłodzenia głowy
hipotermii leczniczej. Hipotermia jako czynnik neuroprotek- na sali porodowej na podstawie następujących wskazań: ob-
cyjny wywiera wyraźny, korzystny i długotrwały efekt na nie- jawy niedotlenienia okołoporodowego, dojrzałość płodo-
dotlenione tkanki mózgu [5–7]. Przeprowadzone w ostatnich wa >36. tygodnia ciąży, niska punktacja w skali Apgar oraz
latach badania naukowe jednoznacznie wykazały korzyści wskaźniki biochemiczne krwi pępowinowej (takie jak: kwa-
ze stosowania tej metody u noworodków donoszonych z nie- sica pH krwi pępowinowej, niedobór zasad (ang. base excess
dotlenieniem okołoporodowym. Obecnie stosowane są dwie – BE), resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) trwają-
techniki hipotermii u noworodka: selektywne chłodzenie gło- ca dłużej niż 10 minut). Dzieci urodzone poza oddziałem
wy (ang. selective head cooling – SHC) lub chłodzenie całe- i przywiezione przez zespół transportowy-specjalistyczny N
go ciała (ang. whole body cooling – WBC) [6, 8]. W przypad-
ku WBC stosuje się schładzanie całego ciała do  temperatu-
ry 33–34°C w nieogrzanym inkubatorze na chłodzącym ko-
cyku. SHC polega na chłodzeniu tylko głowy za pomocą spe-
cjalnej czapeczki chłodzącej podłączonej do urządzenia Co-
ol-Cap, docelowa temperatura ciała wynosi 34,5°C±0,5°C [9].
Czas trwania hipotermii –  zgodnie z  zaleceniami –  wyno-
si 72 godziny. Natomiast ogrzewanie należy przeprowadzać
w tempie nie szybszym niż 0,5°C na godzinę. Obie techniki
mają naukowo potwierdzoną skuteczność [8, 10, 11]. W me-
todzie selektywnego chłodzenia – z uwagi ma małą ilość prze-
ciwwskazań – istnieje niewielkie ryzyko powikłań. Kwalifiku-
je się do niej większość noworodków donoszonych z rozpo-
znanym ciężkim niedotlenieniem okołoporodowym. Szyb-
kie rozpoznanie i wdrożenie leczenia tą metodą (w ciągu sze-
ściu godzin od narodzin) znacznie redukuje ryzyko powikłań
związanych z zamartwicą okołoporodową [12]. Ryc. 1. Pomiar w skali Apgar w pierwszej, trzeciej i piątej minucie.

166 © Evereth Publishing, 2015

 PIELĘGNIARSTWO W ANESTEZJOLOGII I INTENSYWNEJ OPIECE 2015;1(4)

! Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym umieszczanie w sieci)
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy pod względem: wieku płodo- Tabela 2. Wyniki pomiaru temperatury głębokiej mierzonej w odbycie
wego, płci, wagi, drogi porodu, pH krwi pępowinowej, niedoboru zasad. w chwili przyjęcia do oddziału.

Parametr N=42 Liczba N=42

Hbda 39 (38–41) Średnia 34,219
Płeć męskab 29 (69%) Odchylenie standardowe 1,3726
Płeć żeńskab 12 (31%) Mediana 34,400
Masa ciała 3300 (3000–3650) Minimum 30,000
pHa 6,91 (6,85–7,05) Maksimum 39,900
BEa -17 (od -19,9 do -14,7) Przedział kwartylowy 33,900–34,500
Poród naturalnyb 17 (40,5%) p <0,0001
Cesarskie cięcieb 25 (59,5%)
Hbd (hebdomadalis) – tydzień ciąży; a – mediana, przedział kwartylowy; b – odsetek. Tabela 4. Zgony noworodków.

Zgony noworodków podczas hospitalizacji w grupie N %

Tabela 3. Liczba dzieci, u których prowadzono resuscytację. zakwalifikowanej do badań
Czy prowadzono RKO? N %
Nie 39 92,9%
Nie 26 61,9%
Tak 3 7,1%
Tak 16 38,1%
Suma 42 100,0%
Suma 42 100,0%

Tabela 5. Liczba dzieci zakwalifikowanych do chłodzenia głowy.

poddano następnemu etapowi kwalifikacji do zastosowania
metody –  30-minutowemu zapisowi EEG mózgu. Spośród
całej 42-osobowej grupy badanej, na  podstawie nieprawi-
dłowego zapisu EEG, do  metody selektywnego chłodzenia
mózgu zostało zakwalifikowanych 18 (42,0%) noworodków.
Charakterystykę badanej grupy przeprowadzono na podsta-
wie analizy dokumentacji medycznej. Wyniki badań podda-
no analizie statystycznej.
WYNIKI
Z  analizy danych przedstawionych w  Tabeli 1 wynika,
że wiek płodowy noworodków mieścił się w przedziale po-
między 38. a 41. tygodniem ciąży, z czego 29 dzieci (69%)
było płci męskiej. Masa urodzeniowa wynosiła od  3000
do 3650 g (mediana – 3300).Wartość pH krwi pępowinowej
wynosiła >6,91, natomiast najniższa wartość niedoboru za-
sad (BE) –14,7. Więcej niż połowa dzieci – 59,9% – urodziła
się drogą cięcia cesarskiego.
Dokonano analizy punktacji według skali Apgar. Me-
diana pomiarów skali Apgar w pierwszej minucie wynosi-
ła 1,5 punktu, w trzeciej minucie – 3 punkty, w piątej minu-
cie – 4 punkty (Ryc. 1).
Z analizy danych wynika, że średnia wartość temperatu-
ry głębokiej mierzonej w odbycie w chwili przyjęcia do od-
działu wynosiła 34,2°C, odchylenie standardowe –  1,37.
Najniższa temperatura wynosiła 30,0°C, natomiast najwyż-
sza – 39,9°C. Szczegółowe dane przedstawiono w Tabeli 2.
Wyniki danych z Tabeli 3 wskazują, że mniej niż połowa
badanych –  38,1% noworodków –  miała przeprowadzoną
resuscytację zaraz po urodzeniu, natomiast u zdecydowanej
Nie 24 57,1%
Tak 18 42,9%
Suma 42 100,0%
większości nowo narodzonych dzieci czynności resuscyta-
cyjne nie były wdrażane (Tabela 3).
Kolejną zmienną, jaką poddano analizie, była ilość zgo-
nów noworodków włączonych do grupy badanej. Z danych
przedstawionych w Tabeli 4 wynika, że tylko troje pacjen-
tów, tj. 7,1%, zmarło w oddziale podczas hospitalizacji.
Spośród 42 noworodków zakwalifikowanych w  miejscu
urodzenia do  selektywnego chłodzenia głowy, u  mniej niż
połowy – tj. 18 (42,9%) – zastosowano metodę chłodzenia
głowy (Tabela 5).
W badanej grupie noworodków dokonano analizy zasto-
sowanej wentylacji. Mediana liczby dni wspomagania odde-
chu za pomocą respiratora dla 32 dzieci wynosiła 7. Średnio
pacjenci z badanej grupy byli wentylowani 10,5 dnia (przy
odchyleniu standardowym 11,5): minimum jeden dzień, zaś
maksimum – 57 dni (Tabela 6).
Z  analizy danych przedstawionych w  Tabeli 7 wynika,
że średnia ilość dni leczenia w Oddziale Anestezjologii i In-
tensywnej Terapii Noworodków i Dzieci wynosiła 14 (me-
diana – 10). Średnio dzieci przebywały w oddziale 14 dni,
przy odchyleniu standardowym 11,6 dnia: minimum 2 dni,
a maksimum – 57 dni.
Decydujący wpływ na  zakwalifikowanie do  chłodze-
nia głowy miała punktacja mierzona w  piątej minucie.
Dla grupy zakwalifikowanej mediana wynosiła 3 punkty,
a dla noworodków zdyskwalifikowanych – 9 punktów (Ta-
bela 8).

© Evereth Publishing, 2015 167

 PIELĘGNIARSTWO W ANESTEZJOLOGII I INTENSYWNEJ OPIECE 2015;1(4)

! Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym umieszczanie w sieci)
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

Tabela 6. Liczba dni wspomagania oddechu respiratorem. Tabela 7. Ilość dni leczenia w oddziale OIT.
N 32 N 35
Średnia 10,594 Średnia 14,057
Odchylenie standardowe 11,5503 Odchylenie standardowe 11,6011
Mediana 7,000 Mediana 10,000
Minimum 1,000 Minimum 2,000
Maksimum 57,000 Maksimum 57,000
Przedział kwartylowy 3,000–11,500 Przedział kwartylowy 7,250–16,750
p <0,0001 p <0,0001

Tabela 8. Wpływ punktacji w skali Apgar Apgar 1. minuta Apgar 3. minuta Apgar 5. minuta
w pierwszej, trzeciej i piątej minucie na kwali- Kwalifikacja do chłodzenia Nie Tak Nie Tak Nie Tak
fikację do chłodzenia głowy. N 24 18 24 18 24 18
Średnia 2,125 1,389 4,042 2,500 5,083 3,111
Odchylenie standardowe 1,5126 1,1448 1,8761 1,5049 1,6396 1,4096
Mediana 2,000 1,000 4,000 3,000 5,000 3,000
Minimum 0,000 0,000 1,000 0,000 2,000 0,000
Maksimum 6,000 3,000 9,000 4,000 9,000 5,000
Przedział kwartylowy 1,000– 0,000– 2,500– 1,000– 4,000– 2,000–
3,000 2,000 5,000 4,000 6,000 4,000
p 0,0623 0,1432 0,2410 0,2230 0,7533 0,6202

Tabela 9. Wpływ wartości pomiaru temperatury głębokiej w odbycie na Tabela 10. Liczba noworodków kwalifikowanych do selektywnego chło-
poprawny zapis EEG mózgu. dzenia głowy.
Temperatura
Rok 2010 2011 2012 2013 2014
Dyskwalifikacja i EEG Nie Tak
Liczba pacjentów ogółem 178 200 187 184 170
N 18 24 Liczba noworodków 57 64 74 64 79
Średnia 33,694 34,613 Liczba kwalifikacji w miejscu 1 10 12 14 17
Odchylenie standardowe 1,3545 1,2749 narodzin

Mediana 34,100 34,500

Minimum 30,000 32,800 pozwala uniknąć poważnych uszkodzeń układu nerwowe-
Maksimum 35,700 39,900
go, a w konsekwencji w przyszłości zapewnia lepszą jakość
życia. Ocenia się, że hipotermia zmniejsza metabolizm mó-
Przedział kwartylowy 32,800–34,500 34,250–34,500
zgowy o 5–7% na każdy 1°C [13, 14]. Zgodnie z doniesie-
p 0,0146 <0,0001
niami raportu opublikowanego w New England Journal of
Medicine, noworodki urodzone z niedotlenieniem okołopo-
Noworodki, u  których wartości temperatury głębokiej rodowym, które poddano nowatorskiej terapii obniżającej
w odbycie wynosiły 34,5°C, miały poprawny zapis EEG mó- temperaturę ciała o 4°C w ciągu sześciu godzin, mają więk-
zgu (bez cech patologii) (Tabela 9). sze szanse na przeżycie i rzadziej występują u nich uszko-
Analiza danych pokazuje, że liczba noworodków kwalifi- dzenia mózgu [15]. W ostatnich latach ukazały się trzy ran-
kowanych do metody selektywnego chłodzenia w kolejnych domizowane, kontrolowane, wieloośrodkowe badania, któ-
latach wzrosła (Tabela 10). re wykazały skuteczne i  bezpieczne działanie hipotermii
kontrolowanej w leczeniu objawów niedotlenienia okołopo-
rodowego u  noworodków  [8, 16, 17]. W  pracach tych hi-
OMÓWIENIE potermię stosowano do pięciu godzin po porodzie i utrzy-
mywano od 48 do 72 godzin. We wszystkich przypadkach
Dzięki zastosowaniu metody selektywnego chłodzenia stwierdzono mniejszą śmiertelność i obniżone ryzyko powi-
mózgu współczesna medycyna może skutecznie zwalczać kłań neurologicznych w grupie dzieci leczonych tą metodą.
skutki niedotlenienia okołoporodowego u noworodków do- Gulczyńska i  wsp. przedstawili skutki zastosowania hi-
noszonych, bez konieczności stosowania skomplikowane- potermii i  wykazali konieczność podjęcia leczenia do  sze-
go leczenia farmakologicznego. System chłodzenia mózgu ściu godzin po  urodzeniu oraz zalety biernego chłodzenia

168 © Evereth Publishing, 2015

 PIELĘGNIARSTWO W ANESTEZJOLOGII I INTENSYWNEJ OPIECE 2015;1(4)
! Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym umieszczanie w sieci)
jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.
ciała noworodka podczas transportu. W  pracy podkreślo-
no również bardzo istotne znaczenie przestrzegania zasad
kwalifikacji noworodka. W badaniach własnych we wszyst-
kich przypadkach zastosowano prawidłową kwalifikację
do zastosowania selektywnego chłodzenia głowy. W meta-
analizie przeprowadzonej przez Shaha potwierdzono sku-
teczność hipotermii ≤34°C w leczeniu zamartwicy u dono-
szonych i  prawie donoszonych noworodków  [18]. W  naj-
nowszych rekomendacjach American Academy of Pedia-
trics (AAP) oraz American Heart Association (AHA) doty-
czących resuscytacji noworodka potwierdzono, że hipoter-
mia staje się standardem w leczeniu noworodków z niedo-
tlenieniem okołoporodowym [19]. W Polsce ta metoda jest
coraz bardziej dostępna i popularna. Hipotermia jest stoso-
wana w coraz większej ilości ośrodków, takich jak: Wrocław,
Rzeszów, Kraków itp. Wytyczne Polskiej Rady Resuscyta-
cji z 2010 roku podają i uzasadniają zalety zastosowania se-
lektywnego chłodzenia w  niedotlenieniu mózgu. Aktualna
wiedza pozwala rekomendować zastosowanie hipotermii
kontrolowanej u osób dorosłych po NZK (nagłe zatrzyma-
nie krążenia) oraz u  noworodków z  niedotlenieniem oko-
łoporodowym. Badania naukowe wykazują jednak, że  le-
czenie tą metodą nie jest łatwe i pozbawione groźnych ob-
jawów niepożądanych. Należy pamiętać, że  nadal 40–50%
dzieci leczonych hipotermią umiera lub będzie w przyszło-
ści w znacznym stopniu niepełnosprawnych [20]. Najważ-
niejsze dla osiągnięcia wymiernych korzyści wynikających
z  zastosowania tej metody jest jej właściwe prowadzenie,
wnikliwa obserwacja oraz szybka reakcja na zmiany zacho-
dzące w procesie chłodzenia i ogrzewania [19]. Jednak osta-
teczne potwierdzenie celowości hipotermii oraz korzyści
wynikających z prowadzenia jej u dzieci będzie można oce-
nić na  podstawie wieloośrodkowych badań randomizowa-
nych, stosowanych w  powtarzanych okresach życia. Tylko
ocena rozwoju psychomotorycznego dziecka i jego szeroko
rozumianej jakości życia po zakończonym leczeniu pozwo-
li jednoznacznie potwierdzić celowość stosowania hipoter-
mii w leczeniu dzieci z niedotlenieniem okołoporodowym.
WNIOSKI
Metoda selektywnego chłodzenia mózgu okazała się sku-
teczna w leczeniu zamartwicy okołoporodowej. Większość
dzieci z  grupy badanej w  stanie ogólnym dobrym zostało
przekazanych do Oddziału Patologii Noworodka.
© Evereth Publishing, 2015
Z analizy dokumentacji medycznej wynika, że od 2010 roku
z każdym rokiem coraz więcej noworodków jest kwalifikowa-
nych do pierwszego etapu selektywnego chłodzenia głowy.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Cholewa D, Kowalski T, Kamiński K. Nowe sposoby monitorowania pło-
du w  trakcie porodu –   wykrywanie śródporodowego niedotlenienia pło-
du za  pomocą analizy płodowego elektrokardiogramu. Ginekol Pol
2002;73(12):1205– 1212.
2. Dobrzańska A, Gołkowska M, Gruszfeld D, Czech-Kowalska J. Postępy
w  terapii w  wybranych patologiach okresu noworodkowego. Przew Lek
2009;1:173– 178.
3. Mayzner-Zawadzka E. Anestezjologia Kliniczna z Elementami Intensywnej Te-
rapii i Leczenia Bólu. Vol. 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2009,
pp. 1397–1399.
4. Bargieł A, Bokiniec R, Kornacka MK. Risk factors for pretem encehalopahty. Gi-
nekol Pol 2009;80(8):620– 623.
5. Luterbach R. Hipotermia u noworodka: zagrożenia i korzyści. In: Antoszewski
Z, Gwóźdź B, Skalski J (eds). Hipotermia i Hipertermia w Zastosowaniu Klinicz-
nym. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice, 2000, pp. 75– 93.
6. Żmuda E. Selektywne chłodzenie mózgu noworodka po niedotlenieniu oko-
łoporodowym. Część 1. Fakty medyczne oraz przegląd dostępnych rozwiązań
systemów selektywnego chłodzenia mózgu. Technika Chłodnicza i Klimatyza-
cyjna 2009;4– 5:133– 149.
7. Zhao H, Steinberg GK, Sapolsky RM. General versus specific actions of mild-
moderate hypothermia in attenuating cerebral ischemic damage. J Cereb Blo-
od Flow Metab 2007; 27(12):1879– 1894.
8. Gluckman PD, Wyatt JS, Azzopardi D et al. Selective head cooling with mild
systemic hypothermia after neonatal encephalopathy: multicentre randomi-
sed trial. Lancet 2005;365(9460): 663– 670.
9. Azzopardi DV, Strohm B, Edwards AD et al. Moderate hypothermia to treat per-
inatal asphyxial encephalopathy. N Engl J Med 2009;361(14):1349– 1358.
10. Thompson CM, Puterman AS, Linley LL et al. The value of a scoring system for
hypoxic ischaemic encephalopathy in predicting neurodevelopmental outcu-
tome. Acta Paediatr 1997;86(7):757– 761.
11. Hall NJ, Eaton S, Peters MJ et al. Mild controlled hypothermia in preterm neona-
tes with advanced necrotizing enteroco litis. Pediatrics 2010;125(2):e300– e308.
12. Gulczyńska E, Kęsiak M, Kryszczyńska J, Gadzinowski J, Oszukowski P. Pierwsze
zastosowanie hipotermii leczniczej w Polsce –  selektywne chłodzenie głowy
(Cool-Cap) z umiarkowaną hipotermią ciała u noworodka z cechami encefalo-
patii niedotlenieniowo-niedotlenieniowej. Ginekol Pol 2012;83(5):348– 387.
13. Ehrlich MP, McCullough JN, Zhang N et al. Effect of hypothermia on cerebral
blood flow and metabolism in the pig. Ann Thorac Surg 2002;73(1):191– 197.
14. Erecinska M, Thoresen M, Silver IA. Effects of hypothermia on energy meta-
bolism in Mammalian central nervous system. J Cereb Blood Flow Metab
2003;23(5):513– 530.
15. Pągowska-Klimek I, Krajewski W. Zastosowanie hipotermii kontrolowanej
w intensywnej terapii. Anestezjol Intens Ter 2010;42(3):167– 173.
16. Eicher DJ, Wagner CL, Katikaneni LP et al. Moderate hypothermia in neonatal
encephalopathy: efficacy outcomes. Pediatr Neurol 2005;32(1):11–17.
17. Shankaran S, Laptook AR, Ehrenkranz RA et al. Whole-body hypother-
mia for neonates with hypoxic-ischemic encephalopathy. N Engl J Med
2005;353(15):1574–1584.
18. Shah PS. Hypothermia: a systematic review and meta-analysis of clinical trials.
Semin Fetal Neonatal Med 2010;15(5):238– 246.
19. Kattwinkel J, Perlman JM, Aziz K et al. Neonatal resuscitation: 2010 American
Heart Association guidelines for cardiopulmonary resuscitation and emergen-
cy cardiovascular care. Pediatrics 2010;126(5):e1400– e1413.
20. Higgins RD, Raju T, Edwards AD. Hypothermia and other treatment options for
neonatal encephalopathy: an executive summary of the Eunice Kennedy Shri-
ver NICHD Workshop. J Pediatr 2011;159(5):851– 858.e1.
169