ΙΟΝΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

7 Ασκήσεις στην Ογκομέτρηση

[Δίνεται ότι στους 25ο C: Kw = 10-14]

1) Υδατικό διάλυμα HCl (Δ1) έχει όγκο 50 mL και άγνωστη συγκέντρωση. Το διάλυμα αυτό
βρίσκεται σε κωνική φιάλη και ογκομετρείται στους 25ο C με πρότυπο διάλυμα NaOH 0,1 Μ.
Στο ισοδύναμο σημείο καταναλώθηκαν 50 mL από το πρότυπο διάλυμα.
α) Να υπολογίσετε τη συγκέντρωση του διαλύματος του HCl.
β) Να βρείτε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος στο ισοδύναμο σημείο καθώς και τις
συγκεντρώσεις όλων των ιόντων που περιέχει το διάλυμα.
γ) Να υπολογίσετε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος όταν έχουν προστεθεί σε αυτό:
i) 49,9 mL πρότυπου διαλύματος ii. 50,1 mL πρότυπου διαλύματος
Τι παρατηρείτε;
δ) Ο δείκτης φαινολοφθαλεΐνη με περιοχή pH χρωματικής αλλαγής 8,2 – 10 είναι κατάλληλος
για την ογκομέτρηση αυτή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση

α) Έστω ότι στην κωνική φιάλη περιέχονται n1 mol HCl τότε n1  C1  V1 , όπου C1 η άγνωστη
συγκέντρωση και V1 = 50 mL ο όγκος του διαλύματος. Στο ισοδύναμο σημείο έχει
εξουδετερωθεί πλήρως η ποσότητα του HCl από το πρότυπο διάλυμα. Από τη στοιχειομετρία
της αντίδρασης εξουδετέρωσης HCl  NaOH   NaCl  H2 O προκύπτει ότι απαιτείται
ισομοριακή ποσότητα NaOH. Αν C2 = 0,1 M και V2 = 50 mL η συγκέντρωση και ο όγκος του
πρότυπου διαλύματος τότε ισχύει:
C V 0,1M  0,05L
n1  n2  C1V1  C2 V2  C1  2 2   C1  0,1M
V1 0,05L

β) Στο ισοδύναμο σημείο το ογκομετρούμενο διάλυμα έχει όγκο V = V1 + V2 = 0,1 L και περιέχει
5  103
3 C  0,05M
το άλας NaCl με ποσότητα n1  C1  V1  5  10 mol και συγκέντρωση 0,1 .
 
NaCl  Na  Cl
Το άλας διίστανται: 0,05M 0,05M 0,05M . Κανένα από τα ιόντα του άλατος δεν αντιδρά με
το νερό οπότε το διάλυμα θα είναι ουδέτερο, άρα pH = 7. Οι συγκεντρώσεις των ιόντων του
διαλύματος στο ισοδύναμο σημείο είναι [Na+] = [Cl-] = 0,05 M και [Η3Ο+] = [ΟΗ-] = 10-7 Μ.

γ) i) Όταν έχουν προστεθεί 49,9 mL πρότυπου διαλύματος βρισκόμαστε πριν το ισοδύναμο

σημείο οπότε το HCl βρίσκεται σε περίσσεια.
3
Η αρχική ποσότητα του HCl είναι n1  0,1  0,05  5,00  10 mol ενώ η ποσότητα του NaOH
3
που προστέθηκε είναι n2  0,1  0,0499  4,99  10 mol .
Από την αντίδραση εξουδετέρωσης έχουμε:
HCl  NaOH  NaCl  H2O
Αρχικά (mol) 5,00  103
4,99  10 3
Τελικά (mol) 0,01 103 0 4,99  10 3
HCl  H2O  Cl  H3O
Μετά την προσθήκη υπάρχει HCl το οποίο ιοντίζεται πλήρως .
Το ογκομετρούμενο διάλυμα έχει όγκο V  50  49,9  99,9 100 mL οπότε:

1
 10 5 mol
[H3O  ]   10 4 M  pH  4
0,1L .
ii) Όταν έχουν προστεθεί 50,1 mL πρότυπου διαλύματος τότε βρισκόμαστε μετά από το
3
ισοδύναμο σημείο και έχουν προστεθεί n2  0,1 0,0501  5,01 10 mol NaOH το οποίο
βρίσκεται σε περίσσεια. Έχουμε:
HCl  NaOH  NaCl  H2O
Αρχικά (mol) 5,00  103 5,01  10 3
Τελικά (mol) 0,01 103 5,00  103
Μετά την προσθήκη του Π.Δ. ο όγκος του ογκομετρούμενου διαλύματος είναι
V  50  50,1  100,1 100 mL και η περίσσεια του NaOH διίστανται:
105 mol
[OH ]   10 4 M  pH  10
NaOH  Na+ + OH-, οπότε 0,1L .
Παρατηρούμε ότι με την προσθήκη μόλις 50,1 – 49,9 = 0,2 mL πρότυπου διαλύματος το pH
του ογκομετρούμενου διαλύματος άλλαξε 6 μονάδες !.
Αυτό συμβαίνει διότι βρισκόμαστε στο κατακόρυφο τμήμα της καμπύλης ογκομέτρησης στο
οποίο η προσθήκη μικρής ποσότητας Π.Δ. αυξάνει κατά πολύ το pH.
Η καμπύλη της ογκομέτρησης φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

ε) Το pH στο ισοδύναμο σημείο (7) δεν περιέχεται στην περιοχή pH χρωματική αλλαγής τους
δείκτη. Ωστόσο ο δείκτης αυτός είναι κατάλληλος για αυτή την ογκομέτρηση διότι η περιοχή
χρωματικής αλλαγής βρίσκεται στο κατακόρυφο τμήμα της καμπύλης ογκομέτρησης.
Όταν αλλάξει χρώμα ο δείκτης (σε pH > 10 γίνεται ροζ) θα έχει προστεθεί όγκος από το
πρότυπο διάλυμα που θα είναι λίγο μεγαλύτερος από τα 50 mL, οπότε το σφάλμα της
ογκομέτρησης θα είναι αμελητέο. Στο παρακάτω σχήμα φαίνεται η περιοχή pH χρωματικής
αλλαγής του δείκτη.

2
2) Υδατικό διάλυμα ΚΟΗ (Δ1) έχει όγκο 50 mL και άγνωστη συγκέντρωση. Το διάλυμα αυτό
βρίσκεται σε κωνική φιάλη και ογκομετρείται στους 25ο C με πρότυπο διάλυμα HCl 0,1 Μ.
Στο ισοδύναμο σημείο καταναλώθηκαν 50 mL από το πρότυπο διάλυμα.
α) Να υπολογίσετε τη συγκέντρωση του διαλύματος του ΚΟΗ.
β) Να βρείτε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος στο ισοδύναμο σημείο.
γ) Να υπολογίσετε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος όταν έχουν προστεθεί σε αυτό:
i) 49,9 mL πρότυπου διαλύματος ii. 50,1 mL πρότυπου διαλύματος
Τι παρατηρείτε;
δ) Ο δείκτης φαινολοφθαλεΐνη με περιοχή pH χρωματικής αλλαγής 8,2 – 10 είναι κατάλληλος
για την ογκομέτρηση αυτή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Απάντηση

α) Έστω ότι στην κωνική φιάλη περιέχονται n1 mol ΚΟΗ τότε n1  C1  V1 , όπου C1 η άγνωστη
συγκέντρωση και V1 = 50 mL ο όγκος του διαλύματος. Στο ισοδύναμο σημείο έχει
εξουδετερωθεί πλήρως η ποσότητα του ΚΟΗ από το πρότυπο διάλυμα. Από τη στοιχειομετρία
της αντίδρασης εξουδετέρωσης HCl  KOH   KCl  H2O προκύπτει ότι απαιτείται
ισομοριακή ποσότητα HCl. Αν C2 = 0,1 M και V2 = 50 mL η συγκέντρωση και ο όγκος του
πρότυπου διαλύματος τότε ισχύει:
C V 0,1M  0,05L
n1  n2  C1V1  C2 V2  C1  2 2   C1  0,1M
V1 0,05L

β) Στο ισοδύναμο σημείο το ογκομετρούμενο διάλυμα έχει όγκο V = V1 + V2 = 0,1 L και περιέχει
5  103
3 C   0,05M
το άλας ΚCl με ποσότητα n1  C1  V1  5  10 mol και συγκέντρωση 0,1 .
KCl   K   Cl
Το άλας διίστανται: 0,05M 0,05M 0,05M . Κανένα από τα ιόντα του άλατος δεν αντιδρά με
το νερό οπότε το διάλυμα θα είναι ουδέτερο, άρα pH = 7.

γ) i) Όταν έχουν προστεθεί 49,9 mL πρότυπου διαλύματος βρισκόμαστε πριν το ισοδύναμο

σημείο οπότε το ΚΟΗ βρίσκεται σε περίσσεια.
3
Η αρχική ποσότητα του ΚΟΗ είναι n1  0,1 0,05  5,00  10 mol ενώ η ποσότητα του HCl
3
που προστέθηκε είναι n2  0,1  0,0499  4,99  10 mol .
Από την αντίδραση εξουδετέρωσης έχουμε:

3
 KOH  HCl  KCl  H2O
Αρχικά (mol) 5,00  103 4,99  10 3
Τελικά (mol) 0,01  103 4,99  10 3
0
Μετά την προσθήκη υπάρχει KOH το οποίο διίστανται πλήρως KOH  K+ + Cl-
Το ογκομετρούμενο διάλυμα έχει όγκο V  50  49,9  99,9 100 mL οπότε:
105 mol
[OH ]   10 4 M  pH  10
0,1L .
ii) Όταν έχουν προστεθεί 50,1 mL πρότυπου διαλύματος τότε βρισκόμαστε μετά από το
3
ισοδύναμο σημείο και έχουν προστεθεί n2  0,1 0,0501  5,01 10 mol HCl το οποίο
βρίσκεται σε περίσσεια. Έχουμε:
KOH  HCl  KCl  H2O
Αρχικά (mol) 5,00  103 5,01 103
Τελικά (mol) 0,01  10 3 5,00  103
Μετά την προσθήκη του Π.Δ. ο όγκος του ογκομετρούμενου διαλύματος είναι
V  50  50,1  100,1 100 mL και η περίσσεια του HCl ιοντίζεται πλήρως:
10 5 mol
[H3O  ]   10 4 M  pH  4
HCl + H2O  Cl- + H3O+, οπότε 0,1L .
Παρατηρούμε ότι με την προσθήκη μόλις 50,1 – 49,9 = 0,2 mL πρότυπου διαλύματος το pH
του ογκομετρούμενου διαλύματος άλλαξε 6 μονάδες !.
Αυτό συμβαίνει διότι βρισκόμαστε στο κατακόρυφο τμήμα της καμπύλης ογκομέτρησης στο
οποίο η προσθήκη μικρής ποσότητας Π.Δ. αυξάνει κατά πολύ το pH.
Η καμπύλη της ογκομέτρησης φαίνεται στο παρακάτω σχήμα:

ε) Το pH στο ισοδύναμο σημείο (7) δεν περιέχεται στην περιοχή pH χρωματική αλλαγής τους
δείκτη. Ωστόσο ο δείκτης αυτός είναι κατάλληλος για αυτή την ογκομέτρηση διότι η περιοχή
χρωματικής αλλαγής βρίσκεται στο κατακόρυφο τμήμα της καμπύλης ογκομέτρησης.
Όταν αλλάξει χρώμα ο δείκτης (σε pH > 10 γίνεται ροζ) θα έχει προστεθεί όγκος από το
πρότυπο διάλυμα που θα είναι λίγο μικρότερος από τα 50 mL, οπότε το σφάλμα της
ογκομέτρησης θα είναι αμελητέο. Στο παρακάτω σχήμα φαίνεται η περιοχή pH χρωματικής
αλλαγής του δείκτη.

4
3) Υδατικό διάλυμα CH3COOH (Δ1) έχει όγκο 50 mL και άγνωστη συγκέντρωση. Το διάλυμα
αυτό βρίσκεται σε κωνική φιάλη και ογκομετρείται στους 25 ο C με πρότυπο διάλυμα NaOH 0,2
Μ.
Στο ισοδύναμο σημείο καταναλώθηκαν 50 mL από το πρότυπο διάλυμα.
α) Να υπολογίσετε τη συγκέντρωση του διαλύματος του CH3COOH.
β) Να βρείτε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος στο ισοδύναμο σημείο.
γ) Να υπολογίσετε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος όταν έχουν προστεθεί σε αυτό
25 mL του πρότυπου διαλύματος. Μπορείτε να εξηγήσετε αυτήν την τιμή pH;
δ) Πόσα mL πρότυπου διαλύματος έχουν προστεθεί όταν το ογκομετρούμενο διάλυμα έχει
pH = 4;
ε) Διαθέτουμε τους παρακάτω δείκτες:
 φαινολοφθαλεΐνη με περιοχή pH χρωματικής αλλαγής 8,2 – 10 και
 ερυθρό μεθυλίου με περιοχή pH χρωματικής αλλαγής 4,4 – 6,2.
Ποιος από αυτούς τους δείκτες είναι κατάλληλος για την παραπάνω ογκομέτρηση;
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
CH3 COOH : K a  105
Για το .

Απάντηση

α) Έστω ότι στην κωνική φιάλη περιέχονται n1 mol CH3COOH τότε n1  C1  V1 , όπου C1 η
άγνωστη συγκέντρωση και V1 = 50 mL ο όγκος του διαλύματος. Στο ισοδύναμο σημείο έχουν
προστεθεί n2  C2  V2 mol NaOH (όπου C = 0,5 M και V = 50 mL). Από τη στοιχειομετρία της
2 2

CH3 COOH  NaOH 

 CH3COONa  H2O
αντίδρασης εξουδετέρωσης: προκύπτει ότι:
C2 V2 0,2M  50mL
n1  n2  C1V1  C2 V2  C1    C1  0,2 M
V1 50mL .

β) Στο ισοδύναμο σημείο ο όγκος του ογκομετρούμενου διαλύματος είναι V = 50 + 50 = 100 mL.
Η αρχική ποσότητα του οξέος είναι n1  0,2M  0,05L  0,01mol . Από τη στοιχειομετρία της
αντίδρασης προκύπτει ότι στο Ι.Σ. το άλας CH3COONa θα βρίσκεται σε ποσότητα 0,01 mol και
0,01mol
C  0,1M
συγκέντρωση 0,1L .
 CH3COO   Na 
CH3COONa 
0,1M 0,1M CH3 COO 
Το άλας διίστανται: . Τα ιόντα προερχόμενα
από ασθενές οξύ αντιδρούν με το νερό, οπότε στην κατάσταση ισορροπίας έχουμε:

5
 CH3COO   H2O   CH3 COOH  OH

0,1  x x x
K
K b  w  109
Θεωρούμε την προσέγγιση 0,1  x 0,1 και είναι Ka οπότε:
2
x
10 9   x  [OH ]  10 5 M  pH  9
0,1
γ) Η ποσότητα του οξέος που περιέχεται αρχικά στην κωνική φιάλη είναι:
n1  0,2M  0,05L  0,01mol . Όταν έχουν προστεθεί 25 mL του πρότυπου διαλύματος η

ποσότητα του NaOH είναι n2  0,2M  0,025L  0,005mol . Έχουμε:

CH3 COOH  NaOH 

 CH3COONa  H2O
Αρχικά (mol) 0,010 0,005
Τελικά (mol) 0,005 0 0,005

Μετά την αντίδραση παρατηρούμε ότι υπάρχει ρυθμιστικό διάλυμα CH3COOH/CH3COONa με

ίσες συγκεντρώσεις των συζυγών μορφών οπότε σύμφωνα με την εξίσωση Henderson –
pH  pK a  5
Hasselbalch θα ισχύει ότι .
Αυτό είναι αναμενόμενο διότι βρισκόμαστε στο μέσο της ογκομέτρησης, δηλαδή έχει
εξουδετερωθεί η μισή ποσότητα του οξέος και σε τέτοια περίπτωση ισχύει pH = pKa.

δ) Η τιμή pH = 4 βρίσκεται πριν από το μέσο της ογκομέτρησης. Έστω ότι έχουν προστεθεί n2
mol NaOH. Από την εξουδετέρωση έχουμε:
CH3 COOH  NaOH 
 CH3COONa  H2O
Αρχικά (mol) 0,010 n2
Τελικά (mol) 0,010  n2 0 n2
Το ογκομετρούμενο διάλυμα εκείνη τη στιγμή είναι (οριακά) ρυθμιστικό διάλυμα οπότε έχουμε:
C 0,01  n2 0,01
[H3 O  ]  K a  o  10 4  10 5   10n2  0,01  n2  n2  mol
Cβ n2 11
Οπότε ο όγκος του πρότυπου διαλύματος που έχει προστεθεί μέχρι τότε είναι:
n 0,01/ 11
V2  2   0,0454L  4,54mL
C2 0,2
Παρατηρούμε ότι με την προσθήκη ακόμη περίπου 20 mL πρότυπου διαλύματος το pH
αλλάζει μόνο μία μονάδα. Αυτό οφείλεται στο ρυθμιστικό διάλυμα που έχει δημιουργηθεί το pH
του οποίου μεταβάλλεται αργά με την προσθήκη ισχυρής βάσης.
Η καμπύλη ογκομέτρησης είναι:

6
 Σε σχέση με την ογκομέτρηση ισχυρού οξέος ίδιας συγκέντρωσης παρατηρούμε ότι το
κατακόρυφο τμήμα έχει μικρότερο ύψος.

ε) Η φαινολοφθαλεΐνη είναι κατάλληλος δείκτης διότι το pH στο ισοδύναμο σημείο βρίσκεται μέσα
στην περιοχή pH χρωματικής αλλαγής του δείκτη. Αντίθετα το ερυθρό του μεθυλίου δεν είναι
κατάλληλος δείκτης διότι η περιοχή pH χρωματικής αλλαγής του δεν περιλαμβάνει το pH στο
ισοδύναμο σημείο ούτε βρίσκεται στο κατακόρυφο τμήμα της καμπύλης ογκομέτρησης.
Τα παραπάνω φαίνονται στο σχήμα:

4) Υδατικό διάλυμα ΝΗ3 (Δ1) έχει όγκο 50 mL και άγνωστη συγκέντρωση. Το διάλυμα αυτό
βρίσκεται σε κωνική φιάλη και ογκομετρείται στους 25ο C με πρότυπο διάλυμα HCl 0,2 Μ.
Στο ισοδύναμο σημείο καταναλώθηκαν 50 mL από το πρότυπο διάλυμα.
α) Να υπολογίσετε τη συγκέντρωση του διαλύματος της ΝΗ3.
β) Να βρείτε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος στο ισοδύναμο σημείο.
γ) Να υπολογίσετε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος όταν έχουν προστεθεί σε αυτό
25 mL του πρότυπου διαλύματος. Μπορείτε να εξηγήσετε αυτήν την τιμή pH;
δ) Πόσα mL πρότυπου διαλύματος έχουν προστεθεί όταν το ογκομετρούμενο διάλυμα έχει
pH = 8;
ε) Διαθέτουμε τους παρακάτω δείκτες:
 φαινολοφθαλεΐνη με περιοχή pH χρωματικής αλλαγής 8,2 – 10 και
 ερυθρό μεθυλίου με περιοχή pH χρωματικής αλλαγής 4,4 – 6,2.

7
 Ποιος από αυτούς τους δείκτες είναι κατάλληλος για την παραπάνω ογκομέτρηση;
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
NH3 : K b  10 5 14
Για το και K w  10 .

Απάντηση

α) Έστω ότι στην κωνική φιάλη περιέχονται n1 mol ΝΗ3 τότε n1  C1  V1 , όπου C1 η άγνωστη
συγκέντρωση και V1 = 50 mL ο όγκος του διαλύματος. Στο ισοδύναμο σημείο έχουν προστεθεί
n2  C2  V2 mol HCl (όπου C = 0,5 M και V = 50 mL). Από τη στοιχειομετρία της αντίδρασης
2 2

NH3  HCl 
 NH4Cl
εξουδετέρωσης: προκύπτει ότι:
CV 0,2M  50mL
n1  n2  C1V1  C2 V2  C1  2 2   C1  0,2 M
V1 50mL .
β) Στο ισοδύναμο σημείο ο όγκος του ογκομετρούμενου διαλύματος είναι V = 50 + 50 = 100 mL.
Η αρχική ποσότητα της ΝΗ είναι n1  0,2M  0,05L  0,01mol . Από τη στοιχειομετρία της
3

αντίδρασης προκύπτει ότι στο Ι.Σ. το άλας NH4Cl θα βρίσκεται σε ποσότητα 0,01 mol και
0,01mol
C  0,1M
συγκέντρωση 0,1L .
 NH4  Cl
NH4 Cl 

Το άλας διίστανται: 0,1M 0,1M . Τα ιόντα NH4 αντιδρούν με το νερό, οπότε στην
κατάσταση ισορροπίας έχουμε:

NH4  H2 O  NH3  H3O 

0,1  x x x
Kw
Ka   109
Θεωρούμε την προσέγγιση 0,1  x 0,1 και είναι Kb οπότε:
x2
10 9   x  [H3 O ]  10 5 M  pH  5
0,1
γ) Η ποσότητα της NH3 που περιέχεται αρχικά στην κωνική φιάλη είναι:
n1  0,2M  0,05L  0,01mol . Όταν έχουν προστεθεί 25 mL του πρότυπου διαλύματος η

ποσότητα του HCl είναι n2  0,2M  0,025L  0,005mol . Έχουμε:

NH3  HCl 
 NH4Cl
Αρχικά (mol) 0,010 0,005
Τελικά (mol) 0,005 0 0,005
Μετά την αντίδραση παρατηρούμε ότι υπάρχει ρυθμιστικό διάλυμα ΝΗ 3/NH4Cl με ίσες
συγκεντρώσεις των συζυγών μορφών οπότε σύμφωνα με την εξίσωση Henderson –
pH  pK a  9
Hasselbalch θα ισχύει ότι .
Αυτό είναι αναμενόμενο διότι βρισκόμαστε στο μέσο της ογκομέτρησης, δηλαδή έχει
εξουδετερωθεί η μισή ποσότητα του οξέος και σε τέτοια περίπτωση ισχύει pH = pKa.

δ) Η τιμή pH = 6 βρίσκεται μετά από το μέσο της ογκομέτρησης και πριν το Ι.Σ. Έστω ότι έχουν
προστεθεί n2 mol HCl. Από την εξουδετέρωση έχουμε:
NH3  HCl   NH4Cl
Αρχικά (mol) 0,010 n2
Τελικά (mol) 0,010  n2
0 n2
Το ογκομετρούμενο διάλυμα εκείνη τη στιγμή είναι (οριακά) ρυθμιστικό διάλυμα οπότε έχουμε:

8
 Co 0,01  n2 0,1
[H3 O  ]  K a   109  10 8   n2  0,1  10n2  n2  mol
Cβ n2 11
Οπότε ο όγκος του πρότυπου διαλύματος που έχει προστεθεί μέχρι τότε είναι:
n 0,1/ 11
V2  2   0,454L  45,4mL
C2 0,2
Η καμπύλη ογκομέτρησης είναι:

Σε σχέση με την ογκομέτρηση ασθενούς βάσης ίδιας συγκέντρωσης παρατηρούμε ότι το

κατακόρυφο τμήμα έχει μικρότερο ύψος.

ε) Το ερυθρό του μεθυλίου είναι

κατάλληλος δείκτης διότι το pH στο
ισοδύναμο σημείο βρίσκεται μέσα στην
περιοχή pH χρωματικής αλλαγής του
δείκτη. Αντίθετα η φαινολοφθαλεΐνη δεν
είναι κατάλληλος δείκτης διότι η περιοχή
pH χρωματικής αλλαγής του δεν
περιλαμβάνει το pH στο ισοδύναμο
σημείο ούτε βρίσκεται στο κατακόρυφο
τμήμα της καμπύλης ογκομέτρησης.
Τα παραπάνω φαίνονται στο διπλανό
σχήμα.

5) 25 mL υδατικού διαλύματος (Δ1) του ασθενούς οξέος ΗΑ ογκομετρούνται με πρότυπο διάλυμα

NaOH συγκέντρωσης 0,8 Μ. Με την προσθήκη 20 mL από το πρότυπο διάλυμα, το
ογκομετρούμενο διάλυμα έχει pH = 5.
α) Να δείξετε ότι στο σημείο αυτό η ογκομέτρηση βρίσκεται πριν από το ισοδύναμο σημείο
και να υπολογίσετε τη συγκέντρωση του διαλύματος (Δ1).
β) Πόσα mL επιπλέον πρέπει να προστεθούν ώστε να φτάσει η ογκομέτρηση στο ισοδύναμο
σημείο;
γ) Να βρείτε το pH του ογκομετρούμενου διαλύματος στο ισοδύναμο σημείο.

9
 δ) Στην ογκομέτρηση αυτή χρησιμοποιήθηκε ο πρωτολυτικός δείκτης ΗΔ που είναι ασθενές
μονοπρωτικό οξύ. Στο ισοδύναμο σημείο ο δείκτης ιοντίζεται σε ποσοστό 20%. Να δείξετε
ότι ο δείκτης αυτός είναι κατάλληλος για την ογκομέτρηση και να υπολογίσετε τη σταθερά
ιοντισμού του δείκτη.
[Δ ]
ε) Να βρείτε το πηλίκο των συγκεντρώσεων των συζυγών μορφών του δείκτη [HΔ] όταν το
ογκομετρούμενο διάλυμα έχει pH = 5.
K  4  10 5
Δίνεται ότι για το οξύ ΗΑ: a .

Απάντηση

α) Πραγματοποιείται η εξουδετέρωση: HA  NaOH   NaA  H2O . Στην πλήρη εξουδετέρωση

(ισοδύναμο σημείο) το ογκομετρούμενο διάλυμα είναι διάλυμα του άλατος NaA το οποίο είναι

A   H2O   HA  OH
βασικό λόγω του ανιόντος του άλατος: . Προφανώς και περίσσεια
NaOH οδηγεί σε βασικό διάλυμα. Επομένως η μόνη περίπτωση όπου προκύπτει pH = 5 είναι
εκείνη στην οποία το οξύ ΗΑ βρίσκεται σε περίσσεια, άρα πριν το Ι.Σ.
Η ποσότητα του πρότυπου διαλύματος που προστέθηκε είναι:
n2  C2  V2  0,8  0,020  0,016mol
και έστω n1 mol η αρχική ποσότητα του ΗΑ. Έχουμε:
HA  NaOH  NaA  H2O
Αρχικά (mol) n1 0,016
Αντ./Παρ. (mol) 0,016 0,016 0,016
Τελικά (mol) n1  0,016 0 0,016
Μετά την εξουδετέρωση το ογκομετρούμενο διάλυμα είναι ρυθμιστικό διάλυμα που περιέχει το
n  0,016 0,016
Co  1 Cβ 
οξύ ΗΑ συγκέντρωσης V και το άλας NaA συγκέντρωσης V , όπου V ο
όγκος του διαλύματος (25 + 20 = 45 mL). Οπότε:
n1  0,016
 Co 5 5 V
[H3O ]  K a   10  4  10   0,016  4n1  0,064  n1  0,02mol
Cβ 0,016
V
0,02
C1   0,8M
Οπότε η συγκέντρωση του Δ1 είναι: 0,025 .

β) Στο ισοδύναμο σημείο πρέπει να προστεθεί ισομοριακή ποσότητα NaOH με εκείνη του ΗΑ
δηλαδή 0,02 mol. Οπότε ο συνολικός όγκος του πρότυπου διαλύματος που πρέπει να
0,02
V2   0,025L  25mL
προστεθεί είναι 0,8 . Άρα πρέπει να προστεθούν επιπλέον 5 mL.

γ) Στο ισοδύναμο σημείο ο όγκος του ογκομετρούμενου διαλύματος είναι V = 25 + 25 = 50 mL και

0,02mol
C  0,4M
περιέχει 0,02 mol NaA το οποίο έχει συγκέντρωση 0,05L .
NaA  Na   A 
Το άλας διίστανται: 0, 4M 0, 4M και τα ιόντα Α- αντιδρούν με το νερό:

10
 
A   H2O  HA  OH

0, 4  x x x
10 14 109
K b( A  )  
Θεωρούμε την προσέγγιση 0, 4  x 0, 4 και είναι 4  10 5 4 , άρα:
10 9 x2
  x  [OH ]  10 5 M  pH  9
4 0,4

δ) Αν C είναι η συγκέντρωση του δείκτη τότε στην κατάσταση ισορροπίας του θα είναι:
[HΔ]  C  x και [Δ ]  x , άρα:
[Δ ] x α 0,2 1
   
[HΔ] C  x 1  α 1  0,2 4
+ -9
Στο Ι.Σ. είναι [Η3Ο ] = 10 Μ επομένως η σταθερά ιοντισμού του δείκτη είναι:
[Δ ] 10 9
K a(HΔ)   [H3O  ] 
[HΔ] 4
[Δ ] 1

Η τιμή του πηλίκου [HΔ] 4 βρίσκεται μέσα στην περιοχή pH χρωματικής αλλαγής του δείκτη,
αφού δεν επικρατεί το χρώμα καμίας μορφής (καμία συγκέντρωση δεν είναι μεγαλύτερη από
το δεκαπλάσιο της άλλης) οπότε ο δείκτης αυτός είναι κατάλληλος για την ογκομέτρηση.
pK a  9  log 4 9,6
Πράγματι έχουμε: και η περιοχή pH χρωματικής αλλαγής του είναι 8,6 –
10,6 η οποία περιλαμβάνει την τιμή pH στο Ι.Σ.
ε) Από τη σταθερά ιοντισμού του δείκτη έχουμε ότι:
[Δ ] [Δ ] K a(HΔ) 10 9 [Δ ] 10 4
K a(HΔ)      
[HΔ][H3 O ] [HΔ] [H3O ] 4  10 5 [HΔ] 4 .

6) Υδατικό διάλυμα (Δ1) ΝΗ3 όγκου V1 και

συγκέντρωσης C1 ογκομετρείται με πρότυπο
διάλυμα HCl συγκέντρωσης C2. Η καμπύλη
της ογκομέτρησης αυτής φαίνεται στο
διπλανό σχήμα.
Για το ισοδύναμο σημείο καταναλώθηκαν 90
mL του πρότυπου διαλύματος.
Να υπολογίσετε:
α) τη σταθερά ιοντισμού της ΝΗ3,
β) τη συγκέντρωση C1 του διαλύματος Δ1,
γ) τον όγκο του διαλύματος Δ1,
δ) τη συγκέντρωση του πρότυπου
διαλύματος.
Η θερμοκρασία είναι 25ο C.

Απάντηση

α) Θα αποδείξουμε ότι στο μέσο της ογκομέτρησης, δηλαδή όταν έχει προστεθεί όγκος
πρότυπου διαλύματος ίσο με το μισό εκείνου που απαιτείται για το ισοδύναμο σημείο τότε
pH = pK a(NH+ ) ® K a(NH+ ) = 10- 9 ® K b(NH3 ) = 10- 5.
ισχύει η σχέση 4 4
Η απόδειξη είναι η εξής.

11
 Έστω ότι το διάλυμα Δ1 περιέχει n mol NH3. Με την προσθήκη 90 mL γίνεται πλήρης
εξουδετέρωση: NH3 + HCl  NH4Cl και έχουν προστεθεί n mol HCl. Όταν έχουν προστεθεί 45
n
molHCl
mL του πρότυπου διαλύματος τότε έχουν προστεθεί στο ογκομετρούμενο διάλυμα 2 .
n n
mol NH4 Cl mol NH3
Στο σημείο εκείνο υπάρχουν 2 και η περίσσεια 2 . Οπότε το διάλυμα είναι
ρυθμιστικό με ίσες συγκεντρώσεις των συζυγών μορφών οπότε ισχύει pH = pKa.

β) Πριν αρχίσει η ογκομέτρηση το διάλυμα Δ1 είχε pH = 11,5. Από τον ιοντισμό της ΝΗ3 έχουμε:
NH3 + H2O ¬¾¾¾ ® NH+4 + OH-
¾
C1 - x x x
- - 2,5
Θεωρούμε την προσέγγιση C1 - x ; C1 και αφού pH = 11,5 ® x = [OH ] = 10 , άρα:
x2 x 2 10- 5
Kb = ® C1 = = ® C1 = 1M
C1 K b 10- 5

γ) Στο ισοδύναμο σημείο το διάλυμα περιέχει ΝΗ4Cl έστω συγκέντρωσης C.

Το άλας διίστανται: NH4Cl ¾¾® NH+4 + Cl- και τα ιόντα ΝΗ + αντιδρούν με το Η Ο:
4 2
+
¾¾ ®
NH4 + H2O ¬¾¾ NH3 + H3O +

C- y y y
pH = 5 ® y = [H3O+ ] = 10- 5 M
Θεωρούμε C - y ; C και αφού οπότε:
2 2 - 10
y y 10
Ka = ®C= = - 9 ® C = 0,1M
C Kb 10

Ο αριθμός mol της ΝΗ3 στο διάλυμα Δ1 είναι n1 = C1V1 = V1 mol . Ο αριθμός αυτός ισούται με
τον αριθμό mol του HCl που αντέδρασε καθώς και με τον αριθμό mol του ΝΗ4Cl. Στο
ισοδύναμο σημείο ο όγκος του ογκομετρούμενου διαλύματος είναι ίσος με (V1 + 0,09) L. Άρα:
V1
C = 0,1M ® = 0,1 ® V1 = 0,009 + 0,1V1 ® 0,9V1 = 0,009 ® V1 = 0,01L = 10mL
0,09 + V1

nHCl = 0,01mol
δ) Στο ισοδύναμο σημείο προστέθηκε HCl ποσότητας και όγκου 90 mL οπότε η
0,01mol 1
C2 = = M
συγκέντρωσή του είναι 0,09 L 9 .

7) Διαλύουμε 24 g ενός ασθενούς μονοπρωτικού οξέος ΗΑ σε νερό οπότε προκύπτει διάλυμα Δ1

όγκου 1 L. Από το Δ1 παίρνουμε 20 mL και τα τοποθετούμε σε κωνική φιάλη. Η ποσότητα
αυτή του Δ1 ογκομετρείται με πρότυπο διάλυμα Ba(OH)2 0,2 M. Στο ισοδύναμο σημείο της
ογκομέτρησης καταναλώθηκαν 40 mL του πρότυπου διαλύματος.
α) Να υπολογίσετε τη συγκέντρωση του διαλύματος Δ1.
β) Να υπολογίσετε τη σχετική μοριακή μάζα του οξέος ΗΑ.
γ) Το ογκομετρούμενο διάλυμα έχει pH = 9 στο ισοδύναμο σημείο. Να υπολογίσετε τη
σταθερά ιοντισμού του οξέος ΗΑ.
δ) Να υπολογίσετε τον όγκο του πρότυπου διαλύματος που έχει προστεθεί όταν το
[H O ]  4  10 5 M.
ογκομετρούμενο διάλυμα έχει 3
Η θερμοκρασία είναι 25ο C.
Απάντηση

12
α) Έστω C1 η συγκέντρωση του Δ1. Τότε C1 θα είναι η συγκέντρωση του ογκομετρούμενου
διαλύματος. Από την αντίδραση εξουδετέρωσης:
2HA + Ba(OH)2  BaA2 + 2H2O
nHA  2nBa(OH)2  C1  0,04L  2  0,2 M  0,02L  C1  0,4 M.
προκύπτει ότι

β) Η ποσότητα του ΗΑ που διαλύθηκε στο διάλυμα του 1 L είναι: n  0, 4M  1L  0, 4 mol οπότε η
24
Mr   60.
σχετική μοριακή μάζα του οξέος είναι 0,4

γ) Η ποσότητα του ΗΑ που περιέχεται στο ογκομετρούμενο διάλυμα πριν από την ογκομέτρηση
είναι n1  0,4  0,02  0,008 mol.
Από την πλήρη εξουδετέρωση προκύπτει ότι σχηματίστηκαν 0,004 mol BaA2. Στο ισοδύναμο
σημείο ο όγκος του διαλύματος είναι 20 + 20 = 40 mL, άρα η συγκέντρωση του άλατος είναι
0,004  Ba 2  2A 
BaA 2 
C  0,1 M.
ίση με 0,04 Το άλας διίστανται: 0,1M 0,2M .
Τα ιόντα Α- αντιδρούν με το νερό:
A   H2O  HA  OH
0,2  x x x
 5
Αφού pH  9  x  [OH ]  10 M οπότε γίνεται και η προσέγγιση 0,2  x ; 0,2 . Η σταθερά
(10 5 )2 10 14
K b( A  )   5  1010 K a(HA )   2  105.
ιοντισμού του ανιόντος είναι 0,2 οπότε 5  10 10

δ) Για να έχει το ογκομετρούμενο διάλυμα αυτή τη [Η 3Ο+] πρέπει να βρισκόμαστε πριν από το
ισοδύναμο σημείο. Έστω ότι έχουν προστεθεί n2  0,2V2 mol Ba(OH)2. Τότε έχουμε:
2HA  Ba(OH)2 
 BaA 2  2H2O
Αρχικά (mol) n1 n2
Αντ./Παρ. (mol) 2n2 n2 n2
Τελικά (mol) n1  2n2 0 n 2

n1  2n2
C
Στο σημείο αυτό το διάλυμα περιέχει την περίσσεια του ΗΑ με συγκέντρωση V και
n2 BaA 2   Ba2   2A 
Cβ  Cβ  2C
το άλας BaA2 με συγκέντρωση V το οποίο διίσταται: C .
Το διάλυμα είναι ρυθμιστικό (αφού η [Η3Ο+] είναι κοντά στην Ka. Οπότε:
K C 10 5  2n2
[H3O  ]  a o  4  10 5   4n1  8n2  2n2  n2  0, 4n1
Cβ n1  2n2
Οπότε τη στιγμή αυτή έχει προστεθεί όγκος από το πρότυπο διάλυμα ίσος με:
0,4  0,008
V2   0,016L  16mL
0,2

zaxsavvas@gmail.com

13
14