Geografia (ziemia, opisywać – opis ziemi) – bada środowisko przyrodnicze i społeczno-gospodarczą

działalność człowieka (+ epigeosfera). Termin geografia został pierwotnie użyty przez Eratostenesa z
Cyreny. Jest nauką interdyscyplinarną: korzysta z osiągnięć: astronomii, historii, chemii, geodezji,
geofizyki, geologii, kartografii, statystyki, GIS.

Powłoka ziemska/epigeosfera/geosfera: od góry epigeosferę wyznacza górna granica stratopauzy

(ok.50km nad pow. Ziemi), od dołu zasięg najgłębszych wierceń. Składniki powłoki ziemskiej to:
litosfera – powłoka skalna, atmosfera – powłoka gazowa, hydrosfera – powłoka wodna, pedosfera –
powłoka glebowa, biosfera- powłoka organizmów żywych.

Geografia ze względu na przedmiot badań:

 Geografia fizyczna: prekursorem był Alexander von Humboldt

Zakres badań: struktura środowiska przyrodniczego Ziemi; zjawiska i procesy zachodzące w
środowisku przyrodniczym; szczegółowe dyscypliny: biogeografia, geomorfologia, hydrologia,
klimatografia, meteorologia, paleogeografia, pedologia.
 Geografia społeczno-ekonomiczna: prekursorem był Karol Ritter
Zakres badań: związki człowieka z przyrodą, zróżnicowanie społeczeństw, zróżnicowanie
przestrzeni geograficznej powstałej w wyniku działalności człowieka, rozwój gospodarki.
Szczegółowe dyscypliny: geografia ludności, osadnictwa, rolnictwa, przemysłu, komunikacji,
usług, handlu, turystyki, polityczna.

Geografia ze względu na zakres badań:

 Geografia ogólna: obejmuje badaniami całą ziemię.

 Geografia regionalna:
Zakres badań: kontynenty, regiony i państwa pod względem środowiska przyrodniczego i
zagadnień społeczno-ekonomicznych.

Rodzaje badań geograficznych:

 Metoda terenowa: polega na bezpośrednim zbieraniu danych, m.in. poprzez pomiary,

obserwacje, ankiety, wywiady, zdjęcia satelitarne i lotnicze.
 Metoda kameralna: opracowywanie i przetwarzanie zebranych wcześniej informacji. Można
m.in. opisywać, analizować istniejące lub opracowywać nowe mapy, wykresy i tabele
statystyczne, korzystać z materiałów audiowizualnych. [+system informacji GIS]

GIS – system informacji grupujący w swoich bazach wszelkie dane geograficzne. Składa się z Bazy
Danych Topograficznych, Bazy Danych Ogólnogeograficznych, map tematycznych. Prezentowane one
są w postaci trójwymiarowych map bazujących na zdjęciach satelitarnych, tworzących mapę cyfrową.
Mapy są warstwowe, możemy zatem zdejmować kolejne warstwy i analizować je oddzielnie. Oprócz
analizy przestrzennej system umożliwia analizę zmienności zjawisk w czasie, np. poziomu emisji
zanieczyszczeń. System ten jest powszechnie wykorzystywany przez instytucje planistyczne, policje,
wojsko, straż pożarną, szpitale, zarządy dróg.

Źródła informacji geograficznej:

- tekstowe: podręczniki, czasopisma, encyklopedie

- kartograficzne: plany, mapy, atlasy geograficzne

- graficzne: schematy, rysunki, profile

- multimedialne: edukacyjne programy komputerowe, filmy popularnonaukowe

- statystyczne: tablice statystyczne, wykresy

- elektroniczne: bazy danych, internet

- fotogrametria: fotografii lotnicza, teledetekcja, zdjęcia satelitarne.

Pitagoras – pierwszy sformułował hipotezę o kulistości ziemi. Wierzył, że ziemia jest najdoskonalszą z
brył i bogowie ją stworzyli.

Arystoteles – potwierdził hipotezę o kulistości dowodami:

 Kolisty kształt widnokręgu na względnie płaskich obszarach, gdzie horyzont nie był niczym
przysłonięty
 Kolisty kształt cienia Ziemi widzianego na Księżycu w czasie jego zaćmienia
 Zanik za horyzontem najpierw kadłubów statków, a dopiero później masztów/Statki
zawijające do portu wyłaniały się stopniowo – musiały więc płynąć po łuku.
 Wyłanianie się najpierw wierzchołków gór nad horyzontem podczas zbliżania się statków do
lądów.
 Przemieszczając się wzdłuż południka zmienia się wysokość gwiazd – w każdym momencie
inne gwiazdy znajdują się w zenicie.

Eratostenes – jeden z pierwszych, którzy dokonali teoretycznych pomiarów Ziemi (zakładając jej
kulisty kształt). Zauważył on, że w miejscowości Syene w czasie letniego przesilenia w południe
promienie słoneczne oświetlają dno głębokiej studni, co świadczy o zenitalnym położeniu słońca. W
tym samym czasie w Aleksandrii, która według informacji dostępnych, która według informacji
dostępnych Eratostenesowi leżała na tym samym południku, Słońce odchylone było od zenitu o 7
stopni i 7 minut, czyli 1/50 kąta pełnego. Zakładając, że Ziemia ma kształt kuli, oraz znając odległość
między Syene a Aleksandrią (5040 stadiów), uczony pomnożył te odległość razy 50. Według jego
obliczeń obwód Ziemi stanowił 252 tyś. stadionów egipskich. Przy założeniu, że stadium odpowiada
157,5m oznacza to, że obwód ten wynosi 39690 km, a promień ziemski 6300km.

Ferdynald Magellan – poprzez wyprawę dowodzoną przez niego dostarczono pierwszego

doświadczalnego dowodu na kulistość Ziemi. Po jego śmierci wyprawą dowodził Juan Sebastiano
Elcano. Wyprawa odbyła się 1519-1522 i opłynęła kulę ziemską.

Issac Newton – stwierdził, że skoro Ziemia obraca się wokół własnej osi, to musi być spłaszczona na
biegunach, czyli nie jest idealną kulą. Obliczyła i potwierdziła to potem Francuska Akademia Nauk.

Najpierw przypuszczona, że Ziemia ma kształt zbliżony elipsoidy (elipsy obrotowej – czyli bryły
powstałej przez obrót elipsy wokół krótszej osi), potem jednak nadano Ziemi kształt geoidy. Jej
powierzchnia jest prostopadła do lokalnych pionów. Są one wyznaczone przez siłę ciężkości, która z
kolei zależy od rozmieszczenia mas skalnych we wnętrzu Ziemi. Ze względu na ich nierównomierny
rozkład, lokalne piony odchylają się. Powierzchnia geoidy jest zatem nieregularna, a jej
matematyczny opis jest bardzo skomplikowany. Dlatego podstawę wykonywanych map stanowi
elipsoida obrotowa lub kula. Geoida jest tak pomyślana, że w każdym miejscu jej powierzchnia jest
prostopadła do kierunku działania siły ciężkości.
 WSPÓŁRZĘDNE GEOGRAFICZNE

Każdy punkt na ziemi posiada długość i szerokość geograficzną. Podstawą wyznaczania

współrzędnych geograficznych jest układ południków i równoleżników.

Południki – służą do określania długości geograficznej λ. Wartość długości zawiera się w przedziale od
0° do 180° (W lub E).

Równoleżniki – służą do określania szerokości geograficznej φ. Wartość szerokości zawiera się w

przedziale od 0° do 90° (N lub S).

Kierunki główne/kardynalne: Kierunki północ i południe wyznaczone są przez południki, a zachód i

wschód przez równoleżniki.

Róża wiatrów: obraz horyzontu z podziałem na kierunki

Azymut – kąt mierzony między punktem północnym a kierunkiem na dany punkt zgodnie z ruchem
wskazówek zegara. Rozróżnia się azymut: geograficzny, topograficzny, magnetyczny.

MAPA

Mapa – obraz Ziemi wykonany na płaszczyźnie, w określonym pomniejszeniu (skali), za pomocą

umownych znaków i przy zastosowaniu odpowiedniego odwzorowania geograficznego.

Plan – Jest to obraz niewielkiego obszaru pow. Ziemi wykonany w rzucie poziomym. Od mapy
odróżnia go to, że: nie uwzględnia krzywizny Ziemi, zamiast siatki kartograficznej posiada siatkę
kwadratową, jest wykonany w znacznie większych skalach niż mapy.

Globus – powierzchnia ziemi przedstawiona w żucie na kule. Nie zawiera zniekształceń.

Blokodiagram – przedstawia plastycznie powierzchnie Ziemi przy nachylonym punkcie widzenia.

Podział map:

 Ze względu na treść:
- mapy ogónogeograficzne – przedstawiają ogólną charakterystykę powierzchni Ziemi i
przestrzenne związki między elementami krajobrazu.
- mapy tematyczne – przedstawiają tylko wybrane zjawiska, na których pozostałe, nieliczne
elementy treści, np. zarys lądów czy sieć rzeczną, służą jedynie do ogólnej orientacji. Np.
mapy glebowe. Dzielą się one na:
a) przyrodniczo-geograficzne: geologiczne, geofizyczne, hydrologiczne, oceanograficzne,
glebowe …
b) społeczno-ekonomiczne: ludnościowe np. rozmieszczenia ludności, gospodarcze np.
rolnictwa, usług np. oświaty, polityczno-administracyjne, historyczne
 Ze względu na skalę:
- mapy wielkoskalowe/topograficzne – wykonane w skalach większych niż 1:200 000
- mapy średnioskalowe/przeglądowo-topograficzne – wykonane w skalach od 1:200 000 do
1:1 000 000
- mapy małoskalowe/przeglądowe – wykonane w skalach mniejszych niż 1:1 000 000 np.
mapy przeglądowe
  Ze względu na przeznaczenie: turystyczne, komunikacyjne, wojskowe

Skala mapy – określa stopień zmniejszenia odległości przedstawionej na mapie w stosunku do

odpowiedniej odległości w terenie.

 Skala liczbowa np. 1:000 000 Wyraża się ją w postaci ułamka. W liczniku występuje liczba, a w
mianowniku liczba oznaczająca zmniejszenie odległości. Im mniejszy ułamek tym mniejsza
jest skala mapy. Im większa skala tym większa szczegółowość mapy.
 Skala mianowana np. 1cm – 1km określa odległość w terenie, której odpowiada podstawowa
jednostka długości na mapie
 Skala/Podziałka liniowa przedstawia skalę w postaci graficznej. Ma postać prostego odcinka z
zaznaczonymi jednostkami miary liniowej. Pierwsza jednostka dodatkowo podzielona jest na
mniejsze, równe części w celu dokonania dokładniejszego odczytu.
 Skala polowa 1mm2 – 1 000 000m2 to stosunek pola do powierzchni figury na mapie do pola
odpowiadającej jej figury w terenie.

ODWOZORWANIA KARTOGRAFICZNE
Generalizacja kartograficzna – jest procesem celowego zmniejszania i uproszczenia treści mapy, przy
zachowaniu charakterystycznych cech prezentowanego zjawiska. Jej istotą jest wybór
najważniejszych treści na mapie. Rodzaje generalizacji:

- ilościowa: polega na zmniejszeniu liczby obiektów danej kategorii. Dokonuje się jej przez
zwiększenie rozpiętości przedziałów klasowych (np. grupuje się miejscowości według liczby
mieszkańców) powodując zmniejszenie liczby przedziałów i uproszczenie rysunku.

- jakościowa: polega na zastąpieniu szczegółowej klasyfikacji obiektów klasyfikacją ogólną np.

zastąpienie odrębnych oznaczeń dla pojedynczych upraw (pszenica, kukurydza, ziemniaki) jednym
znakiem – obszary rolnicze.

Siatka geograficzna – otrzymuje się ją w efekcie przeniesienia siatki geograficznej na płaszczyznę. Jest
to układ wybranych południków i równoleżników wyobrażony na kuli ziemskiej lub wykreślony na
globusie.

Siatka kartograficzna – układ wybranych południków i równoleżników na płaszczyźnie/mapie.

Odwzorowanie kartograficzne – sposób przeniesienia siatki geograficznej na płaszczyznę.

Przeniesienie dokonuje się poprzez bezpośrednie przeniesienie punktów z powierzchni kuli lub
elpsoidy na płaszczyznę. Można też posłużyć się pobocznicą walca lub pobocznicą stożka.

Generalizacja znaków kartograficznych:

a. Występujących punktowo – prowadzi do łączenia obiektów w jednym punkcie i

przedstawiania ich za pomocą jednego znaku sumarycznego
b. Występujących liniowo – prowadzi do powiększania szerokości znaków liniowych,
uproszczania ich kształtów, zmiany ich położenia i kierunku przebiegu na wybranych
odcinkach
c. Występujących w sposób ciągły – polega na powiększeniu przedziałów (interwałów) między
znakami.
Rodzaje odwzorowań kartograficznych:

1. Odwzorowanie klasyczne:
 Płaszczyznowe/azymutalne – powstają z rzutowania siatki geograficznej na
płaszczyznę. Równoleżniki zazwyczaj odwzorowują się jako współśrodkowe okręgi
lub łuki, a południki jako linie proste lub łuki łączące się na biegunie
 Walcowe – siatka geograficzna jest w nich rzutowana na pobocznicę walca
opasającego kulę lub elipsoidę. Najczęściej południki i równoleżniki odwzorowują się
jako linie proste, przecinające się pod kątem 90 o.
 Stożkowe – siatka geograficzna jest w nich rzutowana na pobocznicę stożka. W
odwzorowaniach tych równoleżniki tworzą łuki współśrodkowych okręgów,
natomiast południki są liniami prostymi wychodzącymi promieniście z jednego
punktu.

Typy odwzorowań kartograficznych w zależności od położenia płaszczyzny rzutowania w stosunku do

kuli ziemskiej:

1. Normalne/biegunowe: płaszczyzna rzutowania jest w nich styczna do kuli na biegunie, a oś

stożka lub walca pokrywa się z osią biegunową kuli.
2. Poprzeczne/równikowe: płaszczyzna rzutowania jest w nich styczna na równiku, a oś stożka
lub walca jest prostopadła do osi biegunowej kuli.
3. Ukośne: płaszczyzna rzutowania i osie stożka lub walca zajmują w nich położenia pośrednie
między równikiem a biegunem.

Typy położeń płaszczyzny rzutowania w zależności od punktu styczności z powierzchnią kuli:

1. Styczne: gdy płaszczyzna rzutowania dotyka powierzchni kuli ziemskiej w jednym miejscu lub
na jednej linii.
2. Sieczne: gdy płaszczyzna rzutowania przecina powierzchnię kuli ziemskiej.
3. Odległe (bez punktu wspólnego): gdy płaszczyzna rzutowania nie ma żadnego stycznego
punktu z powierzchnią kuli ziemskiej.

Typy rzutów w zależności od położenia źródła promieni rzutujących:

1. Centralny: gdy źródło promieni rzutujących znajduje się w środku kuli

2. Stereograficzny: gdy źródło promieni rzutujących jest umiejscowione po przeciwnej stronie
punktu styczności
3. Ortograficzny: Gdy źródło promieni rzutujących znajduje się w nieskończoności.

Odwzorowania zmodyfikowane
Siatki powstające w wyniku rzutowania mają dużo zniekształceń, dlatego w kartografii często się je
przekształca, dopasowując matematyczne odległości południków i równoleżników tak, by uzyskać
wierną cechę np. powierzchnie. Rodzaje zniekształceń odwzorowań kartograficznych:
 1. Odwzorowania wiernopowierzchniowe/równopolowe: pozwalają zachować bez zniekształceń
pola powierzchni odwzorowanych obszarów. Mapy wykonane w takim odwzorowaniu
wykorzystuje się do obliczeń powierzchni np. jednostek administracyjnych lub lasów.
Przykłady: azymutalne Lamberta, pseudowalcowe Mollweidego, Albersa
Pseudowaclowe Mollweidego: Pole powierzchni nie ulega zniekształceniu, obraz powierzchni
półkuli mieści się w kole, obraz całej kuli – w elipsie. Długość promienia koła równa się
połowie długości dużej półosi elipsy. Południk środkowy odwzorowuje się w postaci linii
prostej, południki odległe o 90o – jako łuki kół, pozostałe południki w postaci w postaci elips
jednakowo od siebie odległych na równoleżnikach. Południki zbiegają się w biegunach jako
punktach. Równik i równoleżniki są odcinkami linii prostych wzajemnie równoległych.
Odległości między równoleżnikami są tak dobrane, aby pole pow. pasa między obrazami
równika i danego równoleżnika w odwzorowaniu były zgodne z polem powierzchni
rzeczywistego pasa równoleżnika na kuli.
2. Odwzorowania wiernoodległościowe – zachowują odległość tylko w określonych kierunkach
(głównie wzdłuż równoleżników lub południków), a nie w dowolnym kierunku na całej mapie.
Pozwalają one na obliczanie odległości pomiędzy wybranymi punktami.
Przykłady: Eckert, Postel
Eckert: cechuje zgodność powierzchni. Południk środkowy jest linią prostą. Południi skrajne
to łuki i kół. Pozostałe południki są elipsami, symetrycznymi względem południka
środkowego. Odległości południków na poszczególnych równoleżnikach są stałe. Biegun jest
prostą o długości ½ równika na siatce. Południk środkowy = ½ równika. Odległość między
południkami maleją ku biegunom.
3. Odwzorowania wielnokątne/równokątne: umożliwiają zachowanie zależności kątowych
między równoleżnikami i południkami. Tego typu odwzorowania stosuje się w konstrukcji
map przeznaczonych m.in. do nawigacji lotniczej i morskiej.
Przykłady: Merktor, Gauss-Kruger
Merkatora: Południki i równoleżniki są liniami prostymi przecinającymi się pod kątem
prostym. Mają też jednakową długość. Odległości między równoleżnikami są tak
matematycznie ustalane, aby pola powierzchni pasów równoleżnikowych na mapie,
przeliczone w skali były zgodne z odpowiadającymi im polami w rzeczywistości. Im bliżej
bieguna, tym odległości między równoleżnikami są mniejsze.
4. Odwzorowania dowoine: nie zachowują wierności żadnych z innych przykładów, ale
zniekształcenia są niewielkie.

Kartograficzne metody prezentacji zjawisk na mapach

Czasami do sporządzenia jednej mapy wykorzystuje się kilka metod.

Metody przedstawiania rzeźby terenu na mapach:

 Metoda kopczykowa: próby ukazania trzeciego wymiaru (wysokości) za pomocą wypukłych

form.
 Metoda kreskowa: polega na rysowaniu drobnych, równoległych kresek, które stawiano tym
częściej, im większe było nachylenie stoków.
 Metoda cieniowania: przez cieniowanie wzniesień oświetlonych zazwyczaj promieniami
słonecznymi uzyskiwano uwypuklenie terenu. Najczęściej stosuje się cieniowanie w
oświetleniu ukośnym przy założeniu, że źródło światła znajduje się w lewym górnym rogu.
  Metoda hipsometryczna: współcześnie na mapach rzeźbę terenu przedstawia się za pomocą
poziomic (izohips), skali barw, punktów wysokościowych, znaków umownych oraz rysunków
skał. Mapą hipsometryczną nazywa się mapę, na której zastosowano poziomice i barwy dla
stref wysokościowych (warstwice).

Metody przedstawiania zjawisk na mapach dzielą się na:

1. Jakościowe
 Metoda sygnaturowa: służy do obrazowania rozmieszczenia danego zjawiska za
pomocą sygnatur. Dla każdej kategorii mają określony obiektów mają określony
rysunek i jego wielkość. Przedstawiają one na mapie obiekty, których nie można
przedstawić w danej skali mapy, gdyż są zbyt małe.
Sygnatury dzieli się na:
- punktowe: wskazują miejsce występowania określonych zjawisk lub obiektów. Typy
sygnatur punktowych: geometryczne (figury geometryczne), literowe, strukturalne
(figury prezentujące złożoną strukturę zjawiska, np. procentowy udział jego
elementów, piktogramy (naśladujące rzeczywisty wygląd przedstawianych obiektów
lub symboli kojarzących się z danym obiektem)
- liniowe: obrazujące zjawiska i obiekty o charakterze liniowym (drogi, rzeki).
Pozwalają właściwie określić kierunek przebiegu zjawiska, jednak szerokość znaków
liniowych przeliczana w skali mapy jest większa niż w rzeczywistości.
- powierzchniowe: wskazują na charakterystyczną cechę obszaru. Przedstawione
powierzchnie dają się przeliczyć w skali mapy. Informują o położeniu obiektów, ich
zarysach. Zarys wypełniony jest wewnątrz znakami powierzchniowymi przyjętymi dla
danej kategorii zjawisk, np. kolor biały dla lodowców.
 Metoda zasięgów: służy do zaznaczenia zazwyczaj za pomocą linii/konturu, różnych
barw lub szrafów obszaru rozprzestrzeniania się danego zjawiska, np. występowania
określonego gatunku roślin lub zwierząt. Dzięki metodzie zasięgów możliwe jest
ujęcie na mapie kilku nakładających się na siebie zjawisk. Powierzchnia mapy
podzielona jest na mniejsze pola, które oznaczają obszar występowania różnych
zjawisk, np. jednostek administracyjnych. Rozwinięciem tej metody jest metoda
powierzchniowa/chorochromatyczna. Zaznaczenie obszaru może się obszaru może
się odbywać za pomocą: linii ciągłej lub przerywanej, barwnej plamy lub szrafów
(zakreskowania), napisów, powtarzających się znaków.
Rodzaje zasięgów:
- otwarty: kontur zasięgu wykracza poza ramkę mapy.
- zamknięty: zasięg tworzy pełną figurę.
 Metoda powierzchniowa: stosuje się ją do oznaczania barwami lub szrafem
powierzchni, na które został podzielony większy obszar ze względu na jedną
określoną cechę. Oznacza się tak np. sfery klimatyczne, występowanie gleb.
Obrazowane w tej metodzie zjawiska nie nakładają się na siebie.
2. Ilościowe: służą do tworzenia map, z których można odczytać wielkość i natężenie
występowania określonych zjawisk, np. gęstości zaludnienia według województw, wielkość
wydobycia surowców mineralnych czy rozkład temperatury powietrza ziemi.
 Metoda izolinii: polega na zastosowaniu izolinii/izarytmów, czyli linii łączących
punkty o tej samej wartości jakiegoś zjawiska. Pozwala ona na przedstawienie zjawisk
zmieniających się w sposób ciągły.
Rodzaje izolinii czyli linii łączących punkty o:
 - izohipsa: jednakowej wysokości nad poziomem morza
- izobaty: jednakowej głębokości wody
- izotermy: jednakowej temperaturze powietrza
- izobary: jednakowej wartości ciśnienia atmosferycznego
- izohiety: jednakowej sumie opadów atmosferycznych
- izohaliny: jednakowym zasoleniu
- izoamplitudy: jednakowych amplitudach temperatury
- izohele: jednakowym usłonecznieniu
- izoanomalie: jednakowych wartościach anomalii
- izichrony: jednakowej dacie/czasu występowania danego zjawiska
- izotachy: jednakowej prędkości wiatru
- izopory: jednakowej wartości zmian pola elektromagnetycznego ziemi
- izogony: linie o jednakowej wartości deklinacji magnetycznej.

Interpolacja – sposób wyznaczania punktów, przez które przebiegają izolinie. W celu wykonania
interpolacji należy:

o Wyznaczyć między określonymi wcześniej puntami cechowymi/pomiarowymi punkty

o wartościach pośrednich
o Aby uzyskać informacje o położeniu punktów pośrednich, trzeba połączyć linią dwa
sąsiednie punkty cechowane tak, żeby linie nie przecinały się
o Obliczyć różnicę wartości między punktami
o Podzielić zaznaczony odcinek na tyle części, ile wyniosła różnica
o Podpisać punkty powstałe po podzieleniu odcinka
o Połączyć linią punkty o szukanej wartości, a po drugiej punkty o mniejszej wartości.
Punkty o jednakowej wartości powinny znaleźć się na tej samej linii.

 Metoda kropkowa: pozwala na określenie wielkości danego zjawiska za pomocą

znaków graficznych (zazwyczaj kropek) stawianych w miejscach jego występowania.
Każdej kropce przypisana jest określona wartość liczbowa – waga kropki. Większe
zagęszczenie kropek oznacza większe natężenie danego zjawiska. Stosuje się ją często
na mapach przedstawiających rozmieszczenie ludności, hodowlę zwierząt czy uprawę
roślin.
 Metoda kartogramu: polega na przedstawieniu natężenia danego zjawiska w
granicach danego obszaru za pomocą odpowiednio dobranych barw lub szrafu o
ustalonej skali. Skala barw/szrafu zawiera przedziały obrazujące zmienność danego
zjawiska. Podkładem kartogramu są najczęściej jednostki administracyjne
(województwa, podkłady, gminy) lub państwa. Natężenie przedstawianych zjawisk w
obrębie każdej jednostki terytorialnej jest uśrednione. Metodą kartogramu
prezentuje się wartości względne, dlatego stosuje się ją m.in. przy obrazowaniu
takich wskaźników jak przyrost naturalny ludności, stopa bezrobocia czy lesistość.
 Metoda kartodiagramu: ten sposób prezentacji obejmuje przedstawianie wielkości, a
niekiedy też struktury lub przebieg zjawiska za pomocą wykresów i diagramów
naniesionych na mapę. Najczęściej dotyczą ona: punktu (np. miasta), powierzchni
(np. województwa), linii (np. trasy kolejowej). Metodą kartodiagramu przedstawia się
m.in. strukturę użytkowania gruntów według województw czy też wielkości
kolejowych przewozów pasażerskich na określonej trasie. Od metody sygnaturowej
różnią się tym, że diagramy, oprócz rozmieszczenia informują o wielkości określanej
 liczbą odczytywaną na podstawie kuli. Diagram pokazujący jednorodne zjawisko
nazywamy prostym, a złożone – strukturalnym.
 Metoda znaków ruchu: przedstawia przemieszczanie zjawisk, np. przewozy
pasażerów, działania wojenne. Środkami do prezentacji ruchu są różnego rodzaju
wektory i wstęgi, których różna grubość określa natężenie zjawiska.
 Metoda wykresów lokalizowanych: wykresy na mapie odnoszą się do określonych
punktów, np. wykres dla danej miejscowości przedstawiający roczny opad.

INNE SPOSOBY PREZENTACJI DANYCH O PRZESTRZNI

GEOGRAFICZNEJ:
 Szkic
 Tabele statystyczne
 Wykresy: liniowe
 Diagramy słupkowe: wykres słupkowy czasowy, wykres słupkowy porównawczy, piramida
płci i wieku
 Diagramy strukturalne: diagramy kołowe, diagramy strukturalne słupkowe, wykresy złożone,
diagramy segmentowe, diagramy obrazkowe

INTERPREZTACJA MAPY SAMOCHODOWEJ I TOPOGRAFICZNEJ

Nawigacja morska i lotnicza:

 Loksodrom: w rzucie Merkatora jest linią prostą, często używa się ją w nawigacji morskiej i
lotniczej
 Ortodrom: w rzucie Merkatora jest linią krzywą, wygiętą w kierunku bliższego bieguna
ziemskiego, wyznacza najkrótszą drogę między dwoma odległymi punktami na kuli ziemskiej.

Rzeźba powierzchni Ziemi – poziomicowy obraz ukształtowania

terenu
Metoda poziomicowa – oddaje trójwymiarową rzeźbę powierzchni za pomocą poziomic.

Poziomice – linie łączące punkty położone na jednakowej wysokości nad lub pod poziomem morza.
Jeżeli określają wysokość nad powierzchnią morza, nazywamy je izohipsami, jeżeli pod – izobatami.

Rysunek poziomicowy:

Cięcie poziomicowe – odległość między płaszczyznami

Niwelacja – mierzenie wysokości w terenie. Do tego celu potrzebne są: teodolit (przyrząd do
mierzenia różnicy wysokości) i łata miernicza (listwa z podziałką).

Triangulacja - metoda mierzenia dużych odległości i powierzchni polegająca na pokryciu całego

terenu siecią trójkątów. Wierzchołki trójkątów wyznaczają wieże triangulacyjne ustawiane na
wzniesieniach w odległości 20-50km, tak aby z każdego wierzchołka sieci można było widzieć
wierzchołki sąsiednie.
Krzywa hipsograficzna – wykres w układzie współrzędnych prostokątnych płaskich, charakteryzujący
ukształtowanie powierzchni.

Rysowanie krzywej hipsograficznej: 1.

Profil hipsometryczny terenu – wykres w układzie współrzędnych prostokątnych płaskich, będący

obrazem topograficznej powierzchni Ziemi. Przedstawia ukształtowanie terenu.

Sposób wykonania profilu: 1.