Professional Documents
Culture Documents
167
I N H O U D S O P G AV E
BIJLAGEN.........................................................................................................53
1. Blokkaarten.................................................................................................................53
2. Overzichtskaarten.......................................................................................................63
3. Situatiekaarten............................................................................................................82
4. Registratietekeningen...............................................................................................196
5. Regelbauten..............................................................................................................934
6. Stellingen...................................................................................................................956
Verklarende woordenlijst van Duitse termen...............................................................990
2.13.167 Bunkerarchief 5
Naam archiefblok:
Ministerie van Defensie: 2e Geniecommandement Bureau Registratie Verdedigingswerken
(Bunkerarchief)
Periode:
1923-1992
Archiefbloknummer:
D72
Omvang:
3,6 meter; 1121 inventarisnummers
Soort archiefmateriaal:
Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.
Archiefbewaarplaats:
Nationaal Archief, Den Haag
Archiefvormers:
Ministerie van Defensie / 2e Geniecommandement, Bureau Registratie
Verdedigingswerken
OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN
Volledig openbaar
AANVRAAGINSTRUCTIE
Archiefstukken kunnen worden aangevraagd of gereserveerd via de terminals in de
studiezaal van het Nationaal Archief te Den Haag. U dient daarbij de volgende gegevens in
te vullen:
1. uw bezoekersnummer,
2. uw tafelnummer,
3. het nummer van de toegang van het archief (ook de puntjes overnemen), nl.:
2.13.167,
4. en het inventarisnummer, het oranje nummer voor de beschrijving van de
archiefstukken.
Reserveren kunt u ook online door gebruik te maken van het digitale
reserveringsformulier.
Citeerinstructie
CITEERINSTRUCTIE
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig
en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte
aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Defensie: 2e Geniecommandement Bureau
Registratie Verdedigingswerken (Bunkerarchief), nummer toegang 2.13.167,
inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Bunkerarchief, 2.13.167, inv.nr. ...
2.13.167 Bunkerarchief 7
Archiefvorming
Archiefvorming
Geschiedenis van de archiefvormer
In 1945 bleven, na vertrek van de bezetters, in ons land omvangrijke bestanden roerende
en onroerende goederen onbeheerd achter. In eerste instantie namen de geallieerde
strijdkrachten de doorgaans 'verboden gebieden' over. De geallieerde eenheden
onderzochten het aangetroffen materiaal en maakten datgene onbruikbaar, dat mogelijk
een bedreiging (voor Groot-Brittannië) zou kunnen zijn.
Aan het Ministerie van Oorlog, het Bureau Registratie Verdedigingswerken (BRV), werd in
de periode tot midden jaren vijftig het opmeten van alle, zowel Nederlandse als Duitse,
verdedigingswerken opgedragen. 2 Het BRV was onderdeel van de Dienst der Genie. Tevens
werd het administratieve beheer van de werken door het BRV gevoerd. De besluitvorming
met betrekking tot mogelijk militair gebruik geschiedde primair door de chef van de
Generale Staf, en in mindere mate door de chef van de Marinestaf (de luchtmacht werd pas
in 1953 een zelfstandig krijgsmachtdeel).
1 De tekst voor deze inleiding is ontleend aan het jaarverslag van de Werkgroep Landelijk Bunker Archief
over de periode 1987 - 1988.
2 Het Bureau Registratie Verdedigingswerken is formeel ingesteld bij beschikking van 8 oktober 1946,
Ministerie van Oorlog, Militair Kabinet, bureau 2, nr. 920.
8 Bunkerarchief 2.13.167
De lichte constructies waren niet voor permanent gebruik gebouwd. Vanuit militair
oogpunt hadden deze werken over het algemeen weinig specifiek nut, terwijl zij evenmin
op eenvoudige wijze anderszins voor de defensie bruikbaar waren. Het opruimen van de
werken, en vooral van de versperringen, maakte grondoppervlakte vrij voor economische
bestemmingen. De ministeries van Volkshuisvesting, Landbouw en Wederopbouw
speelden hierbij een grote rol.
De tweede soort werken, de 'Feldmässig verstärkte' constructies, had voor een groot deel
slechts een geringe militaire waarde, terwijl zij over het algemeen ook zonder belangrijke
wijzigingen civiel bruikbaar zijn. In verband met de heersende woningnood vonden veel van
deze werken een (tijdelijke) bestemming in het kader van de volkshuisvesting (de
zogenaamde bunkerdorpen bijvoorbeeld bij Vlissingen, Haamstede, Hoek van Holland,
Kijkduin). Voor zover de werken echter een zuiver militaire functie hadden, of gelegen
waren in grotere of meer belangrijke complexen van duurzaam uitgevoerde werken, vond
dit civiele hergebruik doorgaans niet plaats. Samen met de laatste categorie, de duurzame
verdedigingswerken, bleven in beheer van defensie, te weten de ministeries van Marine en
van Oorlog.
hergebruik benut konden worden. Vanuit het gezichtspunt van de ruimtelijke ordening was
de sloop van een groot aantal werken en versperringen eveneens zeer dringend gewenst;
vanuit waterstaatkundig oogpunt gold dit ook voor verdedigingswerken in de zeewering.
De moderne Duitse bunkers bleken dus nu een belangrijke en vooral goedkope bijdrage te
kunnen leveren aan de Nederlandse defensie.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Een zeer bedreigende ontwikkeling voor de collectie van het BRV volgde. Het
defensiebeleid voorzag in het afstoten van de Oranje-Nassaukazerne te Amsterdam. Bij
het vrijmaken van gelden voor het onderhoud van de kazerne werd uiteraard op het
verlaten van dit object geanticipeerd door slechts het meest dringende uit te voeren. In
deze periode hebben de archiefbescheiden dan ook waterschade opgelopen. Met de op
handen zijne ontruiming van de kazerne was het gevaar niet ondenkbeeldig dat, gezien de
slechte en onhygiënische staat waarin het archief verkeerde, weggooien ervan de enige
oplossing zou lijken te zijn.
In juni 1987 werd op aanwijzing van de Rijksarchiefinspectie door medewerkers van het
Algemeen Rijksarchief het 'Bunkerarchief' in een kelder onder de officiersmess van de
Oranje-Nassaukazerne geïnspecteerd. Hierdoor kon een splitsing van het archief in een
werk- en schaduwarchief en tevens vervreemding van tekeningen aan derden worden
voorkomen. Na deze interventie is het 'Bunkerarchief', na een grondige ontsmetting, door
de toenmalige beheerder Dienst Gebouwen Werken en Terreinen (DGW&T) in september
dat jaar overgebracht naar de Dienstkring 's-Gravenhage, Directie Zuid-Holland, van de
DGW&T van het Ministerie van Defensie.
Naast de zorg, die hierover bij de autoriteiten bestond, raakte ook een aantal
wetenschappers/belangstellenden danig verontrust. Een werkgroep werd geformeerd,
bestaande uit drs. J. Verbeek, C.N.J. Neisingh en J.M. van der Graaf, die zich door middel
van een rapport ('Katalysator') richtte tot de eerstaanwezende ingenieur-directeur der
Genie (EID) te Noord-Holland en tot de Stichting 'Menno van Coehoorn'. Primair doel van
de werkgroep was de collectie weer op het droge te brengen en het verdere verval te
stoppen. Maar daarnaast moesten ook verder doeleinden worden geformuleerd. Voor het
vinden van een juiste bestemming van het archiefmateriaal waren antwoorden op deze
vragen evenzeer van belang. Rekening moest worden gehouden met de belangen van
defensie, met de classificatievoorschriften en met de archiefwetgeving. Dankzij zeer
voortvarend optreden van de Geniefunctionarissen kon een vlotte besluitvorming, mede
aan de hand van de aanbevelingen uit het rapport, volgen.
2.13.167 Bunkerarchief 11
Het archief is in 2005 door het Ministerie van Defensie ter bewerking aangeboden aan de
Centrale Archief Selectiedienst en vervolgens in 2008 overgebracht naar het Nationaal
Archief.
12 Bunkerarchief 2.13.167
SELECTIE EN VERNIETIGING
Er heeft geen selectie en vernietiging plaatsgevonden omdat de gehele collectie als
oorlogsgerelateerd beschouwd wordt, met dien verstande dat identieke kaarten en
tekeningen als dubbelen zijn aangemerkt en vernietigd.
Verantwoording van de bewerking
(1923 -) 1946 - 1987 (1992). Weliswaar is het archief in 1987 afgesloten, maar daarna zijn
er toch stukken toegevoegd betreffende de overdracht van archieven en het slopen van
werken. Het jaartal 1923 verwijst naar stafkaarten uit die periode.
Doel van de bewerking was het archief in een zodanige staat brengen, dat het voldoet aan
de normen voor de goede, geordende staat en het overgebracht kan worden naar het
Nationaal Archief.
Met het Nationaal Archief is afgesproken dat gevouwen kaarten en tekeningen gevouwen
blijven. De vlak geborgen kaarten en tekeningen zijn niet per formaat verzameld maar
blijven geordend in de oorspronkelijke volgorde en verpakt in het grootste formaat
affichemap.
Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht van de Regelbauten en een verklarende
woordenlijst van Duitse termen
Voor de bewerking bestond het archief uit 37,5 strekkende meter en ca. 10.000 gevlakte
kaarten en tekeningen. Na bewerking en materiële verzorging is er 32 strekkende meter
over gebleven. Het aantal gevlakte kaarten en tekeningen is verminderd met een zeer
beperkte hoeveelheid dubbelen. Er zijn uiteindelijk ca. 9850 kaarten en tekeningen
bewaard gebleven.
2.13.167 Bunkerarchief 13
Voor de materiële staat van het archief is de bewerking van het te bewaren gedeelte
uitgevoerd conform artikel 11 van het Archiefbesluit en de Regeling Duurzaamheid
Archiefbescheiden.
Ordening van het archief
Zoals reeds bij de Geschiedenis en de Geschiedenis van het archief omschreven werd het
BRV in de jaren vijftig opgericht, met als taken het in kaart brengen, opmeten en tekenen
van alle verdedigingswerken in Nederland, alsmede het administratief ondersteunen van
het proces vergunningverlening voor sloop of hergebruik. Deze werkzaamheden
resulteerden in series ingekomen en minuten van uitgaande stukken, registers en kaarten
en tekeningen.
De series ingekomen en minuten van uitgaande stukken zijn of direct toegankelijk omdat
alfabetisch op plaatsnaam is geordend, of indirect toegankelijk via neveningangen zoals
agenda's en klappers. De neveningangen zijn onder de rubriek voor de daarbij behorende
ingekomen en minuten van uitgaande stukken geplaatst.
De registers zijn geografisch ingedeeld met een verwijzing naar de daarbij behorende
tekeningen. Per gemeente zijn alle verdedigingswerken vermeld en beschreven met een
verwijzing naar de kaarten en tekeningen waarop het werk is getekend of ingetekend.
De kaarten en tekeningen zijn, met uitzondering van serie topografische kaarten van het
Amerikaanse leger, onderverdeeld in Nederlands en Duits materiaal.
Nederlands materiaal:
Kaarten waarop het Nederlandse grondgebied in blokken is ingedeeld. Deze volgorde (1e -
7e urgentie) kwam overeen met militaire gezagsgebieden. Blokkaarten zijn in zwart/grijs-
wit gedrukte topografische kaarten van Nederland. Hierop zijn de gemeentegrenzen met
rode stippellijnen aangeduid. Per gemeente zijn de complexen, stellingen en losstaande
werken in rood ingetekend. De kaarten zijn geordend volgens het urgentienummer.
Als bijlage 1 bij deze inventaris is opgenomen de neveningang op deze kaarten. Het is
alfabetisch geordend op plaatsnaam/gemeentenaam met vermelding van het
urgentienummer en een verwijzing naar het betreffende inventarisnummer.
14 Bunkerarchief 2.13.167
Tekeningen, op diverse schalen variërend van 1:500 - 1:2500, van een (deel van) gemeente
waarop de complexen, stellingen of losstaande werken zijn aangegeven. Doorgaans zijn de
afzonderlijke werken grofweg aangegeven.
Veldversterkingen, maar ook gemetselde onderaardse gangen enz. zijn minder algemeen
aangegeven. Opgemerkt moet worden, dat de tekeningen gemiddeld 5 jaar na de bevrijding
zijn verkend. De stellingen/complexen zijn per gemeente getekend. Een stelling, die zich
over het grondgebied van meerdere gemeenten uitstrekt zal daarom op de
situatietekeningen moeilijk in zijn tactische eenheid te onderkennen zijn. Ten aanzien van
de aanduiding van de gemeenten, geldt dat hierbij de gemeentelijke indeling uit de periode
1945 - 1950 is gehanteerd.
Duits materiaal:
Tekeningen (Regelbauten) van bunkers die volgens een standaard 'Regelbau' ontwerp zijn
gemaakt om de bouw van bunkers te versnellen. Van deze bunkerontwerpen stond dus
voor de bouw al vast hoeveel beton, staal, arbeiders en welke ventilatiesystemen en
pantserdelen er nodig waren. De wanden en dekkingen van deze Regelbauten waren
uitgevoerd in (gewapend) beton en konden variëren in diktes van 30 cm (de veldstellingen)
tot de U-bootbunkers waar de dekkingen al vaak tegen de zeven meter liepen. Verder werd
er naast het beton ook veel pantserstaal verwerkt bijvoorbeeld in de vorm van
profielbalken ter ondersteuning van het dak, pantserkoepels en pantserplaten.
Als bijlage 6 is opgenomen de neveningang op dit bestand. Het is ook alfabetisch geordend
op plaatsnaam, met vermelding van de stelling of het complex, is het een afdruk of een
calque, een omschrijving en het betreffende inventarisnummer.
Tenslotte zijn onder rubriek 2.8 de kaarten en tekeningen geplaatst die niet onder één der
andere rubrieken te plaatsen zijn.
16 Bunkerarchief 2.13.167
Verwant materiaal
Verwant materiaal
2.13.167 Bunkerarchief 17
1 Agenda van ingekomen en minuten van uitgaande stukken van het hoofd
Bureau Registratie van Verdedigingswerken.
1946-1947 1 deel
20 Borsele - Brielle.
21 Bruinisse - Cadzand.
22 Callantsoog - Castricum, 1946 - 1948.
23 Castricum, 1949 jan. - mrt.
24 Castricum, 1949 apr.
25 Castricum, 1949 mei - 1950.
26 Coevorden - Delfzijl.
27 Denekamp - Domburg.
28 Dienst van de kwartiermeester-generaal, Dienst Beheer
Achtergelaten Materieel (B.A.M).
29 Dodewaard - Dussen.
30 Echteld - Egmond-Binnen.
31 Eerstaanwezend ingenieur-directeur Noord-Holland, 1961 -
1972.
32 Eerstaanwezend ingenieur-directeur Noord-Holland, 1973 -
1979.
33 Eerstaanwezend ingenieur der Genie te Zwolle.
34 Egmond aan Zee - Engelum.
35 Enkhuizen - Gramsbergen.
36 Grave - 's-Gravenhage, 1946.
37 's-Gravenhage, 1947.
38 's-Gravenhage, 1948 jan. - juni.
39 's-Gravenhage, 1948 juli - dec.
40 's-Gravenhage, 1949.
41 's-Gravenhage, 1950 - 1952.
42 's-Gravenzande - Groningen (prov.).
43 Haamstede.
44 Haarlemmerliede - Haren (Gr).
45 Harlingen - Heemstede.
46 Heenvliet - Heiningen.
47 Den Helder, 1946 - 1947.
48 Den Helder, 1948.
49 Den Helder, 1949 jan. - juni.
50 Den Helder, 1949 juli - 1952.
51 Den Helder, 1949 - 1950, complex verdedigingswerken.
52 Hellevoetsluis - Hoedekenskerke.
53 Hoek van Holland, 1945 - 1946.
54 Hoek van Holland, 1947.
55 Hoek van Holland, 1948 jan. - juni.
56 Hoek van Holland, 1948 juli - dec.
57 Hoek van Holland, 1949 jan. - juli.
58 Hoek van Holland, 1949 aug. - dec.
59 Hoek van Holland, 1950 - 1952.
60 Hoevelaken - Hulst.
2.13.167 Bunkerarchief 19
61 Kampen - Katwijk.
62 Koedijk - Kruiningen (Hansweert).
63 Laren - Lonneker.
64 Loosdrecht - Meliskerke.
65 Middelburg.
66 Mierlo - Nieuw-Helvoet.
Moordrecht, 1981 (kopieën).
67 Nederlandse Spoorwegen, 1946 - 1947
68 Nieuw-Lekkerland - Noordwijk, 1946 - 1948.
69 Noordwijk, 1949 - 1953.
70 Nijkerk - Opperdoes.
71 Onderwerpen: champignonkwekerij, Commissie Duitse
Opstallen en opbergen kunstschatten en radio.
72 Ouddorp - Renesse.
73 Ridderkerk - Rotterdam.
74 Rucphen - Schagen.
75 Rijkwegen 10A, 12, 15 en 20.
76 Scheemda - Schoorl.
77 Schouwen, 1946 - 1948 juli.
78 Schouwen, 1948 aug. - dec.
79 Schouwen, 1949 - 1951.
80 Serooskerke - Spijkenisse.
81 Stadskanaal - Termunten.
82 Terneuzen, 1946 dec. - 1949 mei.
83 Terneuzen, 1949 juni - 1950.
84 Terschelling.
85 Texel.
86 Tilburg - Utrecht.
87 Valkenburg-Houthem - Veere.
88 Velsen, 1946 - 1948.
89 Velsen, 1949 - 1953.
90 Venlo - Vlieland.
91 Vlissingen, 1946 - 1947.
92 Vlissingen, 1948 - 1949.
93 Vlissingen, 1950 - 1953.
94 Volkel - Voorburg.
95 Voorne.
96 Voorschoten - Wageningen.
97 Walcheren, 1946 - 1947.
98 Walcheren, 1948 - 1949 mei.
99 Walcheren, 1949 juni - 1953 - Warffum.
100 Warmond - Wassenaar, 1946 - 1950.
101 Wassenaar, 1951 - 1953 - West-Dongeradeel.
102 Westkapelle - Woubrugge.
20 Bunkerarchief 2.13.167
126-138 Ingekomen en minuten van uitgaande stukken van het Bureau Registratie
Verdedigingswerken, V-archief (gerubriceerd).
1948-1970 13 pakken
Zie voor de agenda's tot en met 1956 de inv. nrs. 125, 143 en 144.
126 1948, zeer geheim.
127 1949, zeer geheim.
128 1950, zeer geheim, geheim, confidentieel.
129 1951, confidentieel, geheim.
130 1951, zeer geheim, geheim.
2.13.167 Bunkerarchief 21
139 Agenda van ingekomen en minuten van uitgaande stukken van de Afdeling
West.
1949-1951 1 deel
Zie voor de ingekomen en uitgaande stukken betreffende het Hoogheemraadschap Delfland
inv.nrs. 140 en 141.
2.1 Algemeen
2 STUKKEN BETREFFENDE BIJZONDERE ONDERWERPEN
2.1 ALGEMEEN
235-236 Staten van opgaven van gewijzigde gegevens betreffende voormalige Duitse
verdedigingswerken.
1954-1984 2 pakken
Alfabetisch geordend op gemeentenaam.
235 Aagtekerke - Moordrecht.
236 Naaldwijk - Zijpe.
242 Proces-verbaal van overdracht van gebouwen en werken tussen het hoofd
Arrondissement Oost van het Bureau Aanleg Beheer en Onderhoud van
Vliegvelden (BABOV) en de commandant Commando Luchtverdediging met
tekeningen en staten van opgaven van gegevens van de werken.
1958 1 omslag
2.2 REGISTERS
245-246 Binnenland.
Alfabetisch geordend op gemeente hierbinnen op registratienummer met
vermelding van situatietekening- en overzichtkaartnummer. Zie voor de
registratietekeningen de inv.nrs. 433-473 en 974-986, voor de
situatietekeningen de inv.nrs. 393-432.
245 Aagtekerke -Sint Philipsland.
246 Renesse - Zoutelande.
26 Bunkerarchief 2.13.167
2.3 BLOKKAARTEN
2.4 OVERZICHTSKAARTEN
285-296 Overzichtskaarten.
12 affichemappen
Geordend op Noord en Midden-Nederland, Zuid-Nederland en kaarten met ingetekende
waterhindernissen, daarbinnen op volgnummer. Voor de neveningang, alfabetisch geordend
op plaatsnaam, zie bijlage 2.
285 Nrs. 001 - 023.
286 Nrs. 024 - 041.
287 Nrs. 042 - 054.
288 Nrs. 056 - 076.
289 Nrs. 077 - 091.
290 Nrs. 092 - 106.
291 Nrs. 107 - 121.
28 Bunkerarchief 2.13.167
2.5 SITUATIETEKENINGEN
2.6 REGISTRATIETEKENINGEN
Nederland.
1949-1975
Aan te vragen met inv.nr. 250-269. Zie voor de calquetekeningen de inv.nrs. 433-874, voor de
afdrukken de inv.nrs. 875-968.
2.7.1 Algemeen
2.7 DUITS MATERIAAL
2.7.1 ALGEMEEN
1018 Wälzkörpersperren.
1943-1944 1 omslag
Bevat diverse formulieren Naval Disarmement Control Staff (NDCS) 's-Gravenhage met
opmetingen Rotterdam/Hoek van Holland en Rozenburg. Daarnaast brieven van H. Klaassen,
aannemer te Heemstede aan Baubeamten bei der Wehrmacht Bezirks Verwaltung (W.B.V)
(U) (II), Amsterdam, Bauleitung Castricum. Tevens een stencil van de Baubeamte bei der
W.B.V (U) (I)-Leistungsverzeichnis en een tekening Festungspionierstab 15 Amsterdam.
1019 Kaarten van Nederland met hierop ingetekende verbindingen waaronder een
Übersichtskarte über das Nachtrichtennetz der Niederlande no. 507 4B
Deutsches Fernmeldeambt Abteilung Leitungswesen (Berichtigung van 1-
10-42 tot 1-4-44, F.N.ST 3 Übersicht). Aufteilung der Stromkreisen der PTT
Kabel Alkmaar-Haarlem und Alkmaar-Amsterdam Geheim en diverse
verbindingen waaronder verzetstekeningen.
1944 1 affichemap
2.7.2 REGELBAUTEN
2.7.3 STELLINGEN
Bijlagen
Bijlagen
1. Blokkaarten
1. BLOKKAARTEN
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Aagtekerke 5E 280, 282
Alkmaar 1E 272
Alphen aan den Rijn 3H 276
Ameland 7A 282
Amersfoort 4E 278
Amersfoort 2J 274
Amsterdam 3D 275
Anna Paulowna 1D 272
Apeldoorn 4D 278
Apeldoorn 2G 273
Appingedam 7E 282
Appingedam 2B 273
Arnemuiden 5E 280, 282
Arnhem (Deelen) 4G 278
Arum 7N 283
Assen 7R 284
Assendelft 3A 275
Axel 5N 281
Baarn 3J 276
Barendrecht 3O 277
Barradeel 7H 282
Beerta 7K 283
Beilen 7T 284
Bergen (N.H.) 1E 272
Bergen op Zoom 5C 279
Beverwijk 3A 275
Beverwijk 3A 275
Bierum 7E 282
54 Bunkerarchief 2.13.167
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Biggekerke 5E 280, 282
Blaricum 3I 276
Bloemendaal 3E 275
Bloemendaal 3A 275
Borssele 5G 280, 282
Borssele 5E 280
Boxtel 6C 281
Breskens 5M 281
Brielle 3N 277
Broek in Waterland 3C 275
Brouwershaven 5A 279
Bruinisse 5B 279
Burgh 5A 279
Cadzand 5M 281
Callantsoog 1D 272
Capelle aan den IJssel 3O 277
Castricum 3A 275
Clinge 5O 281
Culemborg 4I 279
De Bilt 3J 276
De Bilt 3M 276
Delft 3K 276
Delft 2M 274
Delfzijl 7E 282
Delfzijl 7G 282
Denekamp 4A 278
Denekamp 2H 273
Den Helder 1D 272
Den Helder 2D 273
Dinteloord 5C 279
Doetinchem 4J 279
2.13.167 Bunkerarchief 55
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Domburg 5E 280, 282
Dordrecht 3U 277
Driebergen 4E 278
Dubbeldam 3U 277
Ede 4F 278
Ede 4G 278
Ede 2K 274
Eelde 2B 273
Eelde 2C 273
Egmond aan Zee 1E 272
Egmond-Binnen 1E 272
Eindhoven 2Q 275
Eindhoven 6E 281
Elkerzee 5A 279
Ellemeet 5A 279
Ellewoutsdijk 5G 282
Ellewoutsdijk 5E 280
Ellewoutsdijk 5N 281
Engwirden (Heerenveen) 7Q 283
Enkhuizen 1G 272
Enschede 2H 273
Enschede 4A 278
Ermelo 4B 278
Finsterwolde 7K 283
Franeker 7H 282
Fijnaart en Heiningen 5C 279
Gaasterland 7S 284
Geervliet 3R 277
Geldermalsen 4K 279
Gilze en Rijen 5E 280
Gilze en Rijen 2O 274
56 Bunkerarchief 2.13.167
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Gilze en Rijen 5J 282
Gilze en Rijen 5K 280, 282
Goedereede 3Q 277
Goes 5G 280, 282
Goes 5E 280
Gorinchem 3S 277
Graauw 5O 281
's-Gravenhage 3K 276
's-Gravenzande 3N 277
Groede 5M 281
Groningen 2B 273
Groningen 2C 273
Groningen 7J 283
Grijpskerke 5E 280, 282
Haamstede 5A 279
Haarlem 3E 275
Haarlemmerliede 3A 275
Haarlemmerliede en Spaarnwoude 3E 275
Haarlemmermeer 2E 273
Haarlemmermeer 3E 275
Halsteren 5B 279
Halsteren 5H 280, 282
Halsteren 5E 280
Haren 2C 273
Haren 7L 283
Harlingen 7M 283
Havelte 7U 284
Heemskerk 3A 275
Heemstede 3E 275
Heenvliet 3R 277
's-Heer Arendskerke 5G 280, 282
2.13.167 Bunkerarchief 57
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
's-Heer Arendskerke 5E 280
Hellevoetsluis 3R 277
Herkingen 3V 278
Het Bildt 7H 282
Hillegom 3G 275
Hilversum 2F 273
Hilversum 3J 276
Hoedekenskerke 5G 280, 282
Hoedekenskerke 5E 280
Hoek 5N 281
Hoevelaken 4C 278
Hontenisse 5N 281
Hoofdplaat 5M 281
Hooge Zwaluwe 279
Hoorn 1H 272
Huizen 3I 276
Hulst 5O 281
Huijbergen 2P 275
Huijbergen 5E 280
Huijbergen 5J 280, 282
Jutphaas 3M 276
Kattendijke 5G 280, 282
Kattendijke 5E 280
Katwijk 3G 275
Katwijk 3L 274
Klundert 5D 279
Koudekerke 5E 280, 282
Kruiningen 5G 280, 282
Kruiningen 5E 280
Langedijk/Oudkarspel 1E 272
Lage Zwaluwe 5D 279
58 Bunkerarchief 2.13.167
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Laren 3I 276
Laren 3J 276
Leeuwarden 2A 273
Leeuwarden 7I 283
Leeuwarderadeel 2A 273
Leeuwarderadeel 7I 283
Leiden 3G 275
Leiderdorp 3G 275
Leidschendam 3K 276
Lemsterland 7S 284
Leusden 4E 278
Limmen 3A 275
Lisse 3G 275
Maartensdijk 3M 276
Maassluis 3N 277
Maastricht 6H 281
Marum 7N 283
Medemblik 1F 272
Meliskerke 5E 280, 282
Menaldumadeel 2A 273
Menaldumadeel 7I 283
Middelbeers (Oost- en West-) 6D 281
Middelburg 5E 280, 282
Middelharnis 3V 278
Monster 3N 277
Moordrecht 3P 277
Naaldwijk 3N 277
Naarden 3F 275
Nieuwendam 3D 275
Nieuwenhoorn 3R 277
Nieuwer-Amstel 3E 275
2.13.167 Bunkerarchief 59
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Nieuw-Helvoet 3R 277
Nieuwvliet 5M 281
Noordwelle 5A 279
Noordwijk 3G 275
Noordwijkerhout 3G 275
Nootdorp 3K 276
Norg 7P 283
Nijkerk 4C 278
Nijmegen 6A 281
Oestgeest 3G 275
Ooltgensplaat 5C 279
Ooltgensplaat 5L 280, 282
Oostburg 5M 281
Oosterland 5B 279
Oostkapelle 5E 280, 282
Oostvoorne 3N 277
Opperdoes 1F 272
Oud-Beijerland 3T 277
Ouddorp (ZH) 3Q 277
Oudenrijn 3M 276
Oudorp 1E 272
Papendrecht 3U 277
Philippine 5M 281
Renesse 5A 279
Renswoude 4F 278
Retranchement 5M 281
Rijnsaterwoude 3H 276
Rilland-Bath 5H 280, 282
Rilland-Bath 5O 281
Rilland-Bath 5E 280
Ritthem 5E 280, 282
60 Bunkerarchief 2.13.167
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Rockanje 3N 277
Rockanje 3R 277
Roosendaal 5C 279
Roosendaal 5J 282
Roosendaal 5K 280, 282
Roosendaal 5L 280
Rotterdam 3O 277
Rotterdam/Hoek van Holland 3N 277
Rozenburg 3N 277
Rucphen en Vorenseinde 5C 279
Rijswijk 3K 276
Rijswijk 2M 274
Sassenheim 3G 275
Sas van Gent 5N 281
Schagen 1D 272
Schagen 1E 272
Schellinkhout 1H 272
Scherpenisse 5B 279
Schiedam 3O 277
Schiermonnikoog 7B 282
Schoondijke 5M 281
Schoonrewoerd 3S 277
Schoorl 1E 272
Serooskerke (Schouwen-Duiveland) 5A 279
Serooskerke (Walcheren) 5E 280
Serooskerke (Walcheren) 5E 282
Sint Jansteen 5O 281
Sint Laurens 5E 280, 282
Sint Maarten 1E 272
Sint Philipsland 5B 279
Sluis 5M 281
2.13.167 Bunkerarchief 61
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Soest 3J 276
Soest 2J 274
Souburg (West- en Oost-) 5E 280, 282
Spijkenisse 3O 277
Stavenisse 5B 279
Steenbergen en Kruisland 5B 279
Steenbergen en Kruisland 5C 279
Stellendam 3Q 277
Stellendam 3R 277
Strijen 3U 277
Termunten 7G 282
Terneuzen 5N 281
Terschelling 1A 272
Texel 1C 272
Uden 6B 281
Uden 2N 274
Valkenburg 3G 275
Valkenburg 2L 274
Valkenburg 2I 274
Valkenburg-Houthem 6H 281
Valkenswaard 6F 281
Veere 5E 280, 282
Veldhoven 2Q 275
Velsen 3A 275
Venlo 6G 281
Vierpolders 3N 277
Vlaardingen 3O 277
Vlieland 1B 272
Vlissingen 5E 280, 282
Voorburg 3K 276
Voorschoten 3G 275
62 Bunkerarchief 2.13.167
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Voorschoten 3K 276
Voorst 2G 273
Voorst 4D 278
Vrouwenpolder 5E 280, 282
Waarde 5H 280, 282
Waarde 5E 280
Warder 3B 275
Warffum 7D 282
Warmond 3G 275
Warnsveld 4H 278-279
Wassenaar 3G 275
Wassenaar 3K 276
Weerselo 2H 273
Weerselo 4A 278
Weesp 3F 275
Weesperkarspel 3D 275
Wemeldinge 5G 280, 282
Wemeldinge 5E 280
Westdongeradeel 7C 282
Westkapelle 5E 280, 282
Wieringermeer 1F 272
Willemstad 5C 279
Winkel 1F 272
Winsum 7F 282
Wissenkerke 5E 280
Wissenkerke 5F 280, 282
Woensdrecht 2P 275
Woensdrecht 5J 280, 282
Woensdrecht 5E 280
Woerden 3L 276
Wonseradeel 1I 272
2.13.167 Bunkerarchief 63
Plaatsnaam/gemeentenaam en Inv.nr.
urgentienummer
Woubrugge 3H 276
Wouw 5C 279
IJzendijke 5M 281
Zaamslag 5N 281
Zandvoort 3E 275
Zeeland 6B 281
Zeist 3J 276
Zeist 2J 274
Zierikzee 5A 279
Zoetermeer 3K 276
Zonnemaire 5A 279
Zoutelande 5E 280, 282
Zuidlaren 7O 283
Zuidzande 5M 281
Zwijndrecht 3U 277
Zijpe 1D 272
Zijpe 1E 272
2. Overzichtskaarten
2. OVERZICHTSKAARTEN
Plaatsnaam/gemeentenaam Nr. Nr. blauw Inv.nr
Aagtekerke Z. 01 294
Aagtekerke Z. 84 295
Aalsmeerderbuurt 107 291
Achttienhoven 09 001 285
Aerdenhout 10 I 040 286
Alphen aan den Rijn 082 289
Alphen aan den Rijn 12 062 288
Ameland 25 004 285
Amersfoort 076 288
Amersfoort 079 289
Amersfoort 07 II 051 287
64 Bunkerarchief 2.13.167
3. SITUATIEKAARTEN
Gemeentenaam Stelling Omschrijving Tek. nr. Inv.nr. Inv.nr.
afdruk calque
Aagtekerke (Z) A1 - 60 3/01.01 425 405
Aagtekerke (Z) A59, 60 3/04.B 425 406
Aarlanderveen (ZH) Z8 829 389 0
Achttienhoven (U) Z1 164 369 0
Achttienhoven (U) Z1 167 369 0
Alblasserdam (ZH) Z1 0067, I 366 0
Alkmaar (NH) A1 - 34 0381, I, 376 319
II
Alkmaar (NH) A1 - 34 0381 I A 376 0
Alkmaar (NH) Z1, 2 10 365 297
Alkmaar (NH) Z3, 4 0381, I, 376 319
II
Alkmaar (NH) Z5 880 390 354
Alkmaar (NH) Z5, 6 881 390 354
Alkmaar (NH) Z7, 8 584 382 332
Alkmaar (NH) Z7, 8 801 389 350
Alkmaar (NH) Z9 - 11 908 390 356
Alphen (NB) A1 1027 391 361
Alphen aan den Rijn (ZH) 829 389 0
Alphen aan den Rijn (ZH) Z1 of Z3 0075 I, 366 0
II
2.13.167 Bunkerarchief 83
4. Registratietekeningen
4. REGISTRATIETEKENINGEN
Gemeente vlgnr Oudnr Omschrijving invnr invnr
afdruk calque
Aagtekerke (Z) 01 01 voedselbunker mw/toog 974 0
(potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 02 02 woonbunker betonbakken 974 0
(potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 03 03 woonbunker betonbakken 974 0
(potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 04 04 woonschuilplaats betonbakken 974 433
(afdruk)
Aagtekerke (Z) 05 05 woonschuilplaats betonbakken/ 974 0
gb (potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 06 06 woonschuilplaats betonbakken/ 974 0
gb (potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 07 07 woonschuilplaats betonbakken/ 974 0
gb (potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 08 08 woonschuilplaats betonbakken/ 974 433
gb (afdruk)
Aagtekerke (Z) 09 09 bergplaats betonbakken 974 0
(potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 10 10 Woonschuilplaats betonbakken/ 974 433
gb
Aagtekerke (Z) 11 11 woonschuilplaats betonbakken/ 974 0
gb (potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 12 12 woonschuilplaats betonbakken/ 974 0
gb (potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 13 13 keuken betonblokken/gb 974 0
(potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 14 14 woonschuilplaats betonbakken/ 974 433
gb (afdruk)
Aagtekerke (Z) 15 15 telefoonpost gb (afdruk) 974 433
Aagtekerke (Z) 16 16 woonschuilplaats betonbakken/ 974 0
gb (potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 17 17, 18, tobroekopstelling gb 974 433
59, 60 (potloodtekening)
Aagtekerke (Z) 18 tobroekopstelling gb 974 0
2.13.167 Bunkerarchief 197
5. REGELBAUTEN
Type C./A. Omschrijving inv.nr.
117a R A KS41 Heizungsanlage Regelbau 117a neu 1023
1:50 15-7-43 tek. Siemens Schükertwerke
AG
143 V C Mamutstand (radar verkenningspost voor 1023
luchtzeedoelen 1:200)
182 M C (Schalungsplan) 1:50 30-8-44 (Bäustärke B) 1023
met ingetekend zoeklicht, 2 tekeningen
182 M C Träger und Bewehrungsplan 1:50 1023
(Bäustärke B)
191 V A Doppelanordnung 1023
219 M C Lüftung 1:50 9-3-44, Blatt 2 1024
219 M C Stückliste zur Zeichnung M219/3 (Blatt 1 u. 1023
2), 5, 6 (Blatt 1 u. 2), 7, 5 tekeningen
219 M A KS41 (M 219) Lüftungsanlage 1:50 10-7-44 1024
(Siemens NL)
219 M C Durchreichmulde für Kartuschen 1:5 23-8- 1023
43
2.13.167 Bunkerarchief 935
6. STELLINGEN
Plaatsnaam Stel/Com C/A Omschrijving Inv.nr.
Alkmaar C WN16 - Rundumverteidigung 1040
Alkmaar
Alkmaar C WN6 - Rundumverteidigung 1040
Alkmaar
Alkmaar C WN2 - Rundumverteidigung 1040
Alkmaar
2.13.167 Bunkerarchief 957
Te verklaren : Verklaring :
sluizen en kanaal. Mocht onder geen beding
worden prijsgegeven daar deze mogelijk van
belang was voor het verloop van de oorlog.
Festungsmässig zie Ständiger Ausbau, St.
Festungspioniere Vestingsgenietroepen
Fest.St .Tr . Festungsstammtruppen,
Flagruko FlaK. gruppenkommando
FLAK. Flugabwehrkanone, Fliegerabwehrkanone ,
luchtdoelgeschut
Flur Inwendig portaal
gb gewapend beton
Gittertür Traliewerkdeur.
Gr. Gruppe
Haube Beton dak, bijv. boven een afstandsmeter.
H.K.L. Hauptkampflinie
Hof Open binnenplaats voor ingangszijde bunker
Hülsengrube Hulzenopvangruimte (na het schot)
KAP Kabelausfürungspunkt, knooppunt van kabels
t.b.v. de communicatie.
Kernwerk Grote concentratie bunkers op een klein
oppervlak.
Kleinstände Serie ontwerpen uitgaande van een dezelfde basis
, sterkte overeenkomstig Westwall B1 neu .
Kodebuchstabe Aanduiding (prefix) bijv. doel en /of krijgsmacht
onderdeel van het ontwerp.
Kompensator Onderdeel van een radartoestel wat het mogelijk
maakt het signaal te laten zwenken, waardoor
men in staat is met een vast opgesteld scherm
toch een breed gebied af te zoeken.
Kommandogerät Toestel om instellingen van het luchtdoelgeschut
te berekenen. Dit aan de hand van de gegevens
gemeten met de E-Messer en verkregen van de
FlaGruko en overige meetapparatuur.
Küver Küstenverteidigung
Leitstand Onderkomen voor afstandsmeter voor de
vuurleiding van een batterij.
992 Bunkerarchief 2.13.167
Te verklaren : Verklaring :
LGK Luftgaukommando
Luftwaffe Duitse Luchtmacht, bestaande uit Jager
eskadrons, Bommenwerper eskadrons,
Fallschirmj ä ger , Infanterie, Luchtafweer,
Nachtjagers.
Maschinengranatenwerfer Automatische granaatwerper
mb metselwerk
Mine Mijn, veelal gelegd in velden (mijnenvelden) om
de opmars van infanterie en/of pantserwagen te
vertragen of te verhinderen.
Nahkampfraum Nabij verdediging, ter verdediging van de bunker
toegang.
Ndl. die Niederlanden
Offene Beobachter In de scherfmuur gebouwde tobruk
O.T. Organisation Todt
PaK. Panzerabwehrkanone , a nti t ank geschut.
P lankwadranten Rasters op een kaart welke middels een letter en/
of cijfer combinatie gecodeerd zijn.
Pi. Pioniere
Pioniere Genie
R Regelbau
Reg . Regiment
Regelbau Type uit de standaard serie voor een specifieke
toepassing.
Regelbauten Serie met standaard bunker ontwerpen.
Ringstände Tobroek
Rollbock Belgisch hek, stalenversperring, na de bezetting,
buitgemaakt op de Fransen en Belgen. Woog zo'n
1400 kg en werd veelal in gezet als
straatversperring.
Schartenbauprogramm Op last van het Duitse opperbevel onderbrengen
van geschut in bomvrije onderkomens, als
bescherming tegen treffers door luchtaanvallen
en/of beschietingen. (okt. 1943 - apr. 1944)
Schartenstände Geschutsbunkers
SK Sonderkonstruktion
2.13.167 Bunkerarchief 993
Te verklaren : Verklaring :
Sonderkonstruktion Afwijkend van de Regelbau, de standaard
bouwwijze. Toegepast daar waar de situatie een
afwijking op de Regelbau vereiste.
Schusssicher V.F. tot 2.00 meter en Ständiger Ausbau
Splittersicher V.F. tot 1 meter ¹ , Feldmässiger Ausbau
St Ständiger Ausbau
Ständiger Ausbau Bouwwerk van gewapend beton en staal profielen,
tot 5 meter dik, bestand tegen een directe bom
treffer van 500 kg (in B) en direct geschutsvuur tot
een kaliber van 22 cm . Bunkers zijn gas-,
drukzeker en van binnenuit verdedigbaar.
Festungsmässige inrichting bestaande uit o.a.
gassluis, filterinstallatie, pantsermateriaal,
verwarmingssysteem en bijvoorkeur een
permanente water voorziening.
Stahlunterstände Type ontwikkelt als prefab fabrikaat, geheel van
staal, voorzien van tankkoepel, onderkomen en
machineruimte, O.T. type.
Stützpunkt Meerdere W.N .. Bezetting, die van de W.N.'s en
evt. plaatselijke reserves. Bewapening tot
compagnie sterkte met zware wapens. Ook
batterijen kunnen als Stützpunkt uitgevoerd zijn.
Stützpunktgruppe Meerdere Stützpunkte , rondom verdedigbaar.
Bezetting tot bataljons sterkte met bewapening
voor dichtbij en veraf verdediging tegen tanks en
vliegtuigen.
Tobruk Open achthoekige uitbouw aan de bunker,
gesitueerd in de scherfmuur van de bunker. De
tobruk diende als observatiepost of als opstelling
voor een wapen t.b.v. de nabij verdediging.
u. und
V.B. Verteidigungsbereich
V.F. Verstärkt Feldm ä ßige Ausbau
Verstärkt Feldmäßige Ausbau Bouwwerk van gewapend beton tot 2 meter .
Bestand tegen meerdere treffers tot 10,5 cm , een
daktreffer van een 50 kg vliegtuigbom en overige
genoemd bij de Feldmässige Ausbau.
Verteidigungsbereich Bevat rondom verdediging van plaatsen welke
belangrijk werden geacht door hun voorzieningen
994 Bunkerarchief 2.13.167
Te verklaren : Verklaring :
als bijv. ligplaatsen U-, Schnellboote , havens,
riviermondingen, sluizencomplexen etc ..
Bezetting die van het V.B. en plaatselijke
reserve's.
Vorderhang Wat inhoudt dat de verblijfsruimtes in een lijn zijn
gesitueerd. Dit ontwerp was door zijn smalle
bouw bedoelt voor de bouw in steile hellingen
Vorsatzplatte Toevoegplaat, om een bestaande pantserplaat aan
te vullen om zo een dikker pantser te krijgen.
Walzkörpersperre Afsluitbare doorgang in de tank hindernis.
Widerstandsnest Zelfstandig te verdedigen positie versterkt met
bunkers en/of VF bouwwerken. Bezetting een of
meerdere groepen met of zonder zware wapens.
W.N. Widerstandsnest
W.N. kaart Kaart van het complex met alle bouwwerken,
loopgraven etc. Tevens is de bouwfase van ieder
bouwwerk aangegeven.
z.b.V. zur besonderen Verwendung
Zusatzplatte Voorzetplaat, om een bestaande pantserplaat aan
te vullen om zo een dikker pantser te krijgen.