u

Praznina u praznini, zapuštenost u zapuštenosti

Nekoliko napomena o problematici Roma i njihovih migracija u Brčkom i okolini

Mnogi autori (romolozi) tvrde da su Romi, njihov položaj i njihova problematika lakmus koji
najbolje pokazuje otvorenost, tolerantnost i demokratičnost jednog društva ili jedne sredine. Ako bi
se ova tvrdnja testirala na primjeru Distrikta Brčkog onda opšta slika koju bismo dobili bila bi da su i u
ovoj sredini prisutni uobičajeni stereotipi i predrasude prema Romima, da su Romi i ovdje bili i jesu i
danas politički, socijalno, kulturno, marginalizovani i zapostavljeni. Zapostavljenost i marginalizacija
se ogleda u svim segmetnima zivota Ozirom da je tema ovog skupa migracije u ovom k između
ostalog i u istraženosti I svijesti ove sredine o njihovom porijekla i njihovih migracija .Ne samo u
proslosti vec bukvalno sada u vrijeme dok se ovo govori

Romi su migrantski narod par exelance, njihova duga istorija, počevši od egzodusa iz Indije, je
istorija jedne ni do danas okončane migracije. Osim Jevreja ni jedan narod u svojoj istoriji nije toliko
migrirao kao Romi. Točak u sredini njihove nacionalne zastave upravo simbolizira ovaj neprestani
egzodus. U Brčkom pitanje migracija i porijekla čak i većinskih etničkih skupina ( konstituivnih
naroda) do danas nije na odgovarajući način naučno istražen i valorizovan. Za Rome tkako rekoh to
važi u još većoj mjeri . Njihovoj kulturi,proslosti sve do ne davno nije ni spomenuta u pisanom obliku.
Iako su dio ovog grada skoro od njegovog nastanka U tom pogledu Brcko nazalost nije izuzetak Ali
Brcko nije izuzetak. I na nivou bosne I hercegovine broj radova ukoliko zanemarimo radove iz perioda
austrugraske uprave mahom radili stranci slutbenicu u kuk manarhiji (glück filipesku ciro truhelka

navodi radove milenka filipovica o visokckim romima (1932) muhameda mujica o polzaju roma za
vrijeme osmanske uprave(1953) . Pavkovic rad o Kravlasima (1957) I Muhamed Hadjihaiceceva dva
rada prvi o manjinskim etnickim skupinama u bih I hercegovini u 18 stoljecu do okupacije 1978 prilozi
godina Xvii broj 18 sarajevo institute za istoriju I o bosanskim romima o drugom svejrtskom ratu
1984 nase teme I Mladena Matica romi u sr bosni I hercegovini nase teme kako se iz naslova moze
vidjeti ni jedan kraci se zapravo ne bavi migracijama .

jedino u tom pogledu je

sabana hodzica iz 158 migracije muslimanskog stanovnostva iz rsrbije u sjeveroistocnoj bosni izmedju
1788-1862 . Sto se tiöe brckog tu vazi psolutna nula u jedinoj monografiji u ranijeo proslosti brckog
brcko u nobu I okolini autor zivkovic I dzakovic samo ovlas navodeci hoziceva rad dobrim dijelom ene
uzumaju u obzir podatke o romima koji su se tom priloikom doselili u ove krajeve. Novija istrazivanja
ratni sukoba devedestih godina razne NVO su dotakli I ovaj problem .

Jedinu doslocvno ali vrlo vrijedan rad o romima ovog kraja dolazi od dragice panic kasanski nina buba
pasljonsine brcko 2011

U svojoj studiji o romskoj muzičkoj tradiciji ovog kraja Dragica Panić Kašanski kaže: ”znanja o
porodičnom stablu( kod ovdašnjih Roma) odnose se najviše na dvije generacije unazad. Istraživanja
porijekla Roma brčanskog kraja tek treba da bude predmet nekog novog projekta.” Poslednji rat do
sada u sastavu opstih migracija koje je pokrenuo gradjanski rat na oim prostorima

Ovaj rad nema za pretenziju čak ni da započne ovaj ogromni posao. Upravo je pitanje romskih
migracija ne samo u Brčkom već uopšte u romologiji najmanje istražen dio njihovog života . Dok o
njihovim običajima I kulturi, postoji solidna literatura, o njihovom porijeklu, seobama, kretanjima,
bar što se tiče prostora Bosne I Hercegovine, postoji tek nekoliko manjih studija. Kada su Romi u
pitanju imamo absurd da demografske procjene o njihovom ukupnom broju variraju ne u
procentima, već do 500%. Svaki istraživački poduhvat ove problematike je nezamisliv i nemoguć bez
dugotrajnog rada na terenu zašto tek treba obezbjediti sredstva i uslove. Ne pretendirajući na
potpunost u ovom radu se željelo samo (1) dati kratak prikaz oskudnih podataka koji su se mogli
naći u još oskudnijoj literaturi koji su bavi porijeklom Roma u Brčkom i njegovoj okolini,

Za radove nema migracija raslojavanje u tom pogledu nema untrasnjih migracija nakon formiranja
distrikta

U wikipendiji se naovodi iz najranije perioda ovog grada navesti rosseua u enciklopediu bittanica

Spominjanja rata nastanak naselja gradskih cetvrti spominje se I karanfil mahaLA

(2) u kratkim crtama dati prikaz uticaja ključnih istorijskih blokova I događaja na Rome u periodu od
kako se spominju da žive na ovim prostorima, a) period osmanske, b) austrougraske uprave, c) za
vrijeme prve I druge Jugoslavije i NOB-a, i d) migracije Roma za vrijeme rata 1990-1992 i e) period od
poslije Dejtona do danas 3) Na kraju dati kritički osvrt na današnje stanje. otomaske1942/41 odnosu
bosnjackih muslman prema romima I zastite od deportacije u Jdanovacki logor

Oni sun a ovim prostorima prisutni skoro I od kada se zna da je brcko üostalo palanka ili varosKoji
Romi zive u oklici Brckog Ovde vec vidimo da se pitanje imena I njihove geneza I dolaska
nerazdovojni. Prema itorijskim izvorima nije bilo odjednom ali avazi da je pocelo u vii I viii stoljeci I
doa ih u ix ima u vizantiji u grackoj I kreti oko prva polovina 14 stoljeca

U 14stoljecu 1362 I zagrebu 1378 godine I nose slavenska imena vlaho vitan ih cujemo u dubrovniku
dakle prije turskih osvajanja osmanskoj vojsci se nslazio izvjestan broj cvigana iz bosne za junastava
age I posada novske trvdjave 23 ciganna oslobode placanja dzizije spominju se muratovc Mustafa
bajraktarjevic ahmed omer kuduric pindzo Ibrahim – gazi husref beg biblioteka sidzil br. 30

Placali su dziziju jer se bili prema vjeri indiferentni

Orjentalni institute sidzil br. 10

Podaci o ciganskim naseljene u tuzli siejici (12)mocinstava kozluku samac 39 familija u brezovom
polju 8 biber husein sin mustafin sejdici I prevanovici

Popis stanovnistva iz 1870 bosanskom vilajetu popisivali se odvojeno od ostalih muslimana bilo je
5139 cigana muslimana sa 1965 domanistava a cigana nemislimana 117 od toga u brcanskom
kadiluku 79 domacinstava I 218 glava muskih
Karrvlaha jos oko 1930 ima oko 1500 dusa zive u batkovicu I spionici I maoci u govore vlaski ali znaju
dobro I srpsko hrvatski pravoslavne vjere I slave sv petku- bili su

Novske tvrdjavemeckari a sada prave drveno posudje I sviranje n<selja im leze na terenu gdje ima
johovnie navdeno npo R. jeremic o porijeklu astanovnista tuzlanske oblasti

Belih cigana muslimanske vEre ima po svim varosima I mnogim selima .bisto jeremic str 153ave se
kovackim zanatom mesartvom a zenskinje im sluzi po imucnim narucito muslimanskim kucama. Vole
pesmu I zabavljaju I drugi svet njomwi ako su muslimanske vere oni primaju polazajnika prvi dan
bozica I kolj taj dan petal ili curana isto jeremic str 153

Mahale su u bijeljini srebrenici I u brcanskom selu satorovici zovu se kiptijak kaze dalje da se do
ausdok se od austrijske trijske vladavine zvala isti tako a od dolaska austruje ciganluk

Belih cigana muslimanske vCrnih cigana ( gurbeti firauni cergasi dugotrajnim istorijskom procesu
zivota I rada cigana u juznoslovenskim zemljama od XII do XIX stoljeca uglavnom bilo je mjestimicno
simbioze asimilicaije I etnickog pretakanja ciganskog stanovnistva u druge balkanske narode toskoro
uvijek prati napustanje starog ciganskog zanimanja(kovaci, koritari grebenari, vretenari) tako je od
ciganstva ostala samo uspomena I tadicija a vremenom je I to iscezlo ovaj asimiliacioni process
zapaza se svuda kako u gradskim tako I u seoskim naseljima te mnogi o njih vise I ne priznaju da su
cigani te smatraju za uvredu kad ih ko nazove ciganima. Str. 98 cigani romi u ju judgolslaviju cigani
cergari nomadi njihova sezona je pocinjala s proljeca a zavrsaala se svake jeseni od djurdjevdana do
mitrovdana koji su svoje zanatske usluge nudili na vasarima u septebru ili oktobru zimuovnik svoj
preko zime u zemunicama burdeljn

Iz istorijske proslosti je poznato da su mnogi narodi plemena i etnicke skupine propadali zbog teskih
uslova zivota.kod cigana u jugoslovenskim zemljama to nije slucaj izgleda nasuprot tome surovi zivot
ih je odrzao kao etnos narod a svako poboljsanje zivotnog standard pretapalo ih je I asimiliovalo u
druge balkanske odnosno evropske narode

Od 1914

Oslobodjenje od cifcinskog Sistema poproleterzacije ili jacanje zanatstva u razdoblju od 1914 romi u
ovom period zive deleci sudbinu sirotinje nadnicara prosjaka gurbetazaati kovaci ceramidzija zidara
trgovaca stokom drvodelja prema iznijeto pocelo je socijalno raslojacanje

Prema popusu iz 1921

Cergari nomadi od njih imammo karavlasi porumunjeni cigani madjupi poarbanaseni cigani djogovci
ardanovci posrbljeni gabelji pocrnogorceni edjupci bugarizirani makedonizirani poturceni

Prije nego sto se kaze o poriklu I dolasku Roma nekoliko napomena v koji to romi zive na ovom
podrucju Najraniji period

Brcko se spominje kresevljakovic

Die Roma bilden einen festen Teil der ungarischen Gesellschaft.

Upoređivanjem njihovog položaja u ovim različitim periodima autor dolazi do zaključka da su Romi u
ovom sredini bili a) trpljeni ali nikada do kraja izjednačeni sa konstitutivnim narodima; b) da je njiihov
položaj bio najbolji u periodu Titove Jugoslavije kada je na ovim prostorima čergarenje prestalo, a
znatan broj Roma se ekonomski uzdigao i pred početak sukoba 90-tih godina igrao zapaženu ulogu u
ekonomskom, kulturnom i sportskom životu ove sredine; da je on danas u poređenju sa položajem u
Drugoj Jugoslaviji u skoro svim segmentima stagnirao. Ovo se ogleda prije svega u naglom
oširomašenju i novom talasu odlaska i svojevrsnom političkom (izbornom) aparthejdu: dok u
parlamentu Distrikta Brčko npr. nacionalne manjine Crnogoraca,Turaka, Albanaca od kojih se broj
nekih od njih može izbrojati na prste jedne ruke imaju svog predstavnika dok Romi, čiji se broj prema
procjenama kreće od 1000- 3000, već osam godina nemaju.

RISTO JEREMIC 1922

U knjizi brcko I okolina spominjanje da je u ovom kraju izvjesni abdulsah fidahic imao cigansku dziziju
iz koje se kao maliäcana ispacivali mevadzih aga I nefer brcanske palanke iz godina 1772 1778 I 1781
pozivajuci se na manuscript turcica 3721,3367, 3389

Iz gore navednog mozemo vidjeti da su romi u XIX stoljecu prisutan faktor koji se vec naseio i da je
ovo seljenje islo u pravcu islamovca gdje se dobila zemlja prema godinama rodjenj PADA GROBLJE U

KOLIKOM ICH SADA IMA PREMA PODACIMA POSLEDNJEG POPISA 2013

U DISTRIKTU BRCKO zivi ich 490 mada procjene idu oko 1500 -2000 oko 11000 u federCIJI 13000 u
bifvpo poisu iz 2013

Prema zive Karavlasi Bijeli cigani arlije i mrki turski cigani ne toliko boja koze ni nacin zivota nomadski
koliko znanje jezika sto su vise ut+rbanizirani i ukljuceni u zivot je znacio i asimiliaciju

Iz ovoga se moze zakljuciti da je prisustvo roma ovdeje vrlo staro dugo I datira od vremena dok je
brcko bio jos palanka dakle u 18 stoljeczu sa sigurnoscu DA SE ON POSEBNO INTEZIVIRAO O PREIDU
ISELJAVANJA IZ SRBIJE

PREMA GROBLJU IZ ISLAMOVCU NAJVJEROVATNIJE SU SE TAMO NASLIDILI DO 160 TIH GODINA KADA
POCINJE U GRADSKO JEZFGRO GRBAVICU I SULJAGIC SOKAK

ZA PODATKE O CERGASIMA IMAMO KOD EKMECICA NE ZNMA DA LI JE PUBLIKOVANE IZMEDJU I

PRED RAT DA SU GRAD POSJECIVALI MECKARI KALAJDZIJE GURBETI I KARAVLASI IZ MAOCE STRARI
KOVACI SE NE ZNA
Vec 1850 prema jedinom turskom popisu stanovnistva broj cigana sje 218 u 79 domacinstava ali
znamo da se zenske glave nisu brojale zu to zasigurno je broj veci

Za ranije ostaje pretpostavke koje vaze za bosnu dosli polaskom za slavoniju da ih je put navodio
nomadaki cergaski nacin zivota I prije ali vecim talasom za vrijeme turaka

Naseljavanja

U tov vrijeme pocinju I prva iselajvanja muslimanskog stanovnista iz srbije u pravcu bosne I zna se
pouzdano da su medju njima bili I romi

Prema istom nautoru pozivajuci se na podatke austriskog putopisca ruskjevica kaze se da je brcanska
nahija imala -naselje brcko pred austrougrasku okupaciju imalo oko 2900 stanovnika da je u ovo
vrijeme vec formirano naseöje u islamovcu – na osnovu grobova

U tom popisu se navode tuzlu brcko bijeljina janja kozuluk zvornik brezovo polje bos samac orasje
srebrenik vlasenicu gracanicu I kladanj

u janji bijeljini kozluku pa treba tek provjeriti

Process obrnute asimiliacije Simbioza gdje su muslimani prelazili u cigane da bi opstali

sudbini Roma ili njihovim mogućnostima Rousseau, francuski konzul u BiH, procijenio je 1866. godine
broj od 9.965 Roma ili 1.1% stanovništva. Johann Roskiewicz je procjenio 1867. godine broj Roma u
Bosni na 9.000 (1.2%) i u Hercegovini na 2.500 (1.1%), što u zbiru daje broj od 11.500 Roma. 1911.
godine, Encyclopædia Britannica spominje 18.000 Roma u Bosni i Hercegovini (1.6%).

Demografija

Važne zajednice žive u Brčkom, Bijeljini, Sarajevu, Banja Luci, Mostaru, Tuzli, Ka

Tri migracije

Posle prve pojave Roma u Evropi i talasa emigracije posle ukidanja ropstva u Rumuniji (,,Druga

migracija”, oko 1850. godine), poslednji emigracioni talas Roma iz istočne u Zapadnu Evropu dogodio
se

u drugoj polovini XX veka. Ova ,,treća migracija” mora se posmatrati u kontekstu spoljnih faktora: rat,

političke promene i ekonomske krize doveli su do toga da mnogi napuste svoje zemlje pore
Strani radnici,

1960-ih i 1970-ih

Jugoslovenski Romi, najviše iz najsiromašnijih regiona

Srbije, Makedonije i Bosne i Hercegovine emigrirali su u

Zapadnu Evropu. U najvećem broju migrirali su u Italiju,

Austriju, Nemačku, Francusku i Holandiju.

Izbeglice iz Rumunije

i Hercegovine, 1991-1995.

Deset hiljada Roma pobeglo je od rata u Bosni i Hercegovini od 1991. do 1995. godine i zatražilo
politički azil u

Austriji, Italiji, Švedskoj, Velikoj Britaniji, Nemačkoj

Posle nekoliko godina već je

bilo moguće da se u Zapadnu Evropu putuje samo s turističkom vizom. Jugoslovenski Romi, najviše iz
najsiromašnijih

regiona Srbije, Makedonije i Bosne i

Hercegovine emigrirali su u Zapadnu

Evropu, a najveći broj je migrirao u

Italiju, Austriju, Nemačku, Francusku i

Holandiju. Mnogi od njih bili su zaposleni u fabrikama ili u građevinarstvu,

a ostali su radili kao sezonski radnici.

Velika većina je već na samom dolasku

imala stalno zaposlenje, a ostali su samo

iskušavali sreću. Vraćanje u zemlju porekla je bilo uobičajeno, i mnogi Romi

su uložili novac koji su zaradili na izgradnju kuća u njihovoj rodnoj zemlji.

Čak, iako su prvenstveno imali nameru da u njoj ostanu ograničeno vreme,

veza sa zemljom domaćinom postajala

je tokom godina snažnija, da bi na kraju

odlučili da ostanu u novom domu, u novoj zem

Politička prekretnica dovela je

do ekonomskih promena zbog kojih su

mnogi radnici ostali bez posla u velikim državnim neprofitnim kombinatima. Romi su bili među
najvećim gubitnicima u periodu tranzicije. Oni su

često bili zaposleni kao nekvalifikovani radnici, a gubitkom posla su takođe

izgubili nadu u buduće zapošljavanje.

Ova ekstremno visoka stopa nezaposlenosti, i do 80-90 odsto u nekim regionima centralne i istočne
Evrope, naviše je uticala na Rome.

Takođe, političke promene u

bivšem komunističkom bloku dovele

su do povećanog nezadovoljstva i rasno motivisanih napada protiv Roma.

Nezadovoljstvo zbog ekonomskih

teškoća neki mediji i političari usmerili

su ka ,,Ciganima” koji su im bili lake

mete. Češka novina ,,Express”, npr.

upozorila je u članku koji je objavljen

2. jula 1990. godine, da natalitet ,,Cigana” može izazvati ,,katastrofu” koja

može dovesti do toga da kroz 100 g

Popisani kao ,,ostali”

U popisu stanovništva iz 1991. godine, u

Bosni i Hercegovini, jedino su četiri velike

nacionalne grupe – Bošnjaci, Srbi, Hrvati i

Jugosloveni – detaljno registrovani. Romi su

se ubrajali u ,,ostale” i njihov broj je iznosio

oko 8.900. Međutim, procenjuje se da je u

Bosni i Hercegovini pre rata bilo od 40.000

do 60.000 Roma. Ovaj broj preuzele su i

međunarodne organizacije, što je dovelo do

toga da se skoro i nije posvećivala pažnjaza

povratak.

Il. 17

(vidi European Commission against Racism and Intolera

Prema procenama, do sredine 90- ih

godina skoro pola miliona ljudi pobeglo je od haosa u bivšoj Jugoslaviji.

Čak, iako broj Roma među izbeglicama nije poznat, veoma je verovatno

da ih je među njima bilo mnogo. Deset hiljada Roma je pobeglo od rata

u Bosni i Hercegovini od 1991. do

1995. godine i zatražilo politički azil

u Austriji, Italiji, Švedskoj, Velikoj

Britaniji i Švajcarskoj. [Il. 17]

Mnogi su pobegli jer su bili

uplašeni da će se naći između dve

zaraćene strane, ili zato što su živeli

u oblastima gde su se borili. Rome su

odbile obe strane. Uz to, neki od bosanskih Roma su bili muslimani, pa su

bili u još težem položaju. Na primer,

stanovnici relativno velikog romskog

naselja u Bijeljini (Bosna i Hercegovina) koje je imalo oko 8.000 ljudi, skoro su u potpunosti oterani. U
mnogim

slučajevima, cela zajednica je zajedno

pobegla. Pojedine porodice su otišle

u zemlje gde su već imale rodbinu ili

prijatelje. U Nemačkoj su ,,tolerisani”

i na neodređeno vreme im je bio regulisan pravni status.

Do sada, povratak manjina u

Bosnu i Hercegovinu je otežan, ako

ne i nemoguć zbog nerešene distribucije imovine i zakonskih garancija.

Međutim, u Nemačkoj su krajem 90-ih

godina preduzete mere za dobrovoljni

povratak ljudi. Izbeglice su vraćane

u Bosnu i bez njihovog pristanka - u

zemlju posle rata organizovanu na

principu etničke pripadnosti u kojoj za

Rome nije bilo mesta. [Il. 18]

Kosovski sukob pokrenuo je novi talas emigracije. Posle

zaoštravanja sukoba u leto 1998. godine, stotine hiljada kosovskih Albanaca i Roma je proterano.
Povratak

Albanaca u junu 1999. godine, izazvao je novi talas bekstva Roma. Posle intervencije NATO trupa,
veliki

deo albanske populacije i albanskih

ekstremis