Thema - Bloed en Bloedsomloop - v456 PDF

Thema: bloed en bloedsomloop - v456
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 17 august 2018
Licentie CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie
Webadres https://maken.wikiwijs.nl/74451
Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is

hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave
Thema Bloed en bloedsomloop

Intro
Ophalen voorkennis
De weg van bloed

Intro
Eindproduct-Beoordeling
Doelen-Concepten
Kennisbank
Werkwijze
Stap 1
Stap 2
Stap 3
Stap 4
Stap 5
Stap 6
www.lvoorl.nl
Antwoorden
Hartkloppingen
Intro
Doelen-Concepten
Kennisbank
Werkwijze
Stap 1
Stap 2
Stap 3
Stap 4
Stap 5
Stap 6
Stap 7
Antwoorden
Bloed kruipt waar het niet gaan kan

Intro
Doelen-Concepten
Kennisbank
Werkwijze
Stap 1
Stap 2 - Practicum Bloedcellen
Stap 2 - Practicum Rode bloedcellen
Pagina 1 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Stap 3
Stap 4
Stap 5
Stap 6
Antwoorden
Afsluiting
Stap 1
Stap 2
Stap 3
Stap 4
Antwoorden Afsluiting
Over dit lesmateriaal

Thema Bloed en bloedsomloop
Intro
De infrastructuur van je lichaam
Transport van stoffen door ons lichaam is van levensbelang.
Zuurstof gaat vanuit je longen naar je tenen, koolstofdioxide
vanuit je vingers naar je longen.
Hormonen gaan vanuit je hypofyse naar je geslachtsorganen.
Voor al dat transport zijn drie dingen belangrijk. Een pomp, een
buizenstelsel en een transportmiddel.
Je hart werkt als pomp en laat het bloed stromen door het
bloedvatenstelsel.
In dit thema staan zij centraal.
Bekijk het filmpje:
Succes!
Ophalen voorkennis
Wat weet je al over bloed en bloedsomloop?
Maak de volgende vragen:
Klik op de knop 'Test je kennis' om de toets te starten
Voor ieder goed antwoord krijg je 2 punten.
Je voorkennis is voldoende als je meer dan 25 punten haalt.
Hart en bloedvaten
maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/1846881
1
Hieronder staan verschillende bestanddelen van bloed.
Maak de juiste combinaties tussen bestanddelen en de functies.
Noteer de juiste letters.
Kies uit: a. zuurstoftransport, b. transport opgeloste stoffen, c. afweer en d. bloedstolling.
1. Rode bloedcellen ......

2. Witte bloedcellen ......
3. Bloedplaatjes ......
4. Bloedplasma ......
1. _______________
2. _______________
3. _______________

4. _______________
2
Welke afbeelding laat rode bloedcellen zien?
a. A
a. B
a. C
a. D
3
Geef aan of de bewering waar of niet waar is.
Bloedplaatjes zijn geen echte cellen.
a. waar
a. niet waar
4
Rode bloedcellen hebben een kern.
a. waar
a. niet waar
5
Bekijk de afbeelding.
Met welk nummer wordt de rechterboezem aangegeven.
a. 1
a. 2
a. 3
a. 4
a. 5

6
Op welke plaats bevindt zich de aorta?
a. 1
a. 2
a. 3
a. 4
a. 5
7
Maak de onderstaande tekst af door de ontbrekende woorden in te vullen.
Kies uit: longen, linkerkamen, rechterkamer, longader, linkerboezem, rechterboezem, klep en
longslagader.
De _______________ ontvangt bloed uit de onderste en bovenste holle ader en pompt dit naar de
Deze trekt zich vervolgens samen. Er zit een _______________ tussen rechterkamer en rechterboezem, die
Het bloed kan daardoor alleen naar de _______________ . Deze vervoert zuurstofarm bloed naar de
8
Maak de onderstaande tekst af door de ontbrekende woorden in te vullen.
Kies vier woorden uit: linkerboezem, rechterboezem, linkerkamer, longader, aorta, klep
De _______________ ontvangt bloed uit de longaders. De linkerboezem pompt bloed naar de ______________
Deze trekt zich vervolgens samen. Het bloed wordt dan de lichaamsslagader ofwel _______________
Het bloed kan niet terug naar de linkerboezem doordat er een _______________ tussen kamer en boezem zit.
9
Je ziet drie beweringen over bloedvaten.
1. In aders stroomt het bloed naar het hart toe
2. Slagaders bevatten zuurstofrijk bloed
3. Kleppen in aders houden zuurstofarm bloed tegen.
Welke beweringen zijn juist?

a. 1
a. 2
a. 3

10
Welk type bloedvat hoort bij welk kenmerk?
1. ader a. dunne wand, kleppen

2. slagader b. zeer klein, heel dunne wand
3. haarvat c. dikke gespierde wand
a. 1 - a, 2 - c, 3 - b.
a. 1 - b, 2 - c, 3 - a.
a. 1 - b, 2 - a, 3 - c.
11
De grote bloedsomloop vervoert zuurstofrijk bloed naar de longen.
a. waar
a. niet waar
12
De kleine bloedsomloop vervoert zuurstofarm bloed van de haarvaten naar de aders.
a. waar
a. niet waar
De weg van bloed
Intro
Post wil je graag op tijd ontvangen.
Transportfirma's doen alles voor een probleemloze en snelle
bezorging.
In de file staan hindert dat transport.
De aanleg van snelwegen moet het transport zo makkelijk
mogelijk maken.
In een organisme worden bloedvaten gebruikt om probleemloos
stoffen van hoofd naar teen te transporteren. Hoe complexer
een organisme in elkaar zit, hoe belangrijker goede
transportmogelijkheden. In deze module kijk je naar het
bloedvatenstelsel.
De vaatchirurg is bij uitstek de medicus die 'transportproblemen'

in je lichaam kan oplossen.
Bekijk de eerste drie minuten van het filmpje:

https://youtu.be/mt1MKPX_unk
Eindproduct
De bouw van de bloedvaten en hun onderlinge verschillen
maken het werk van de vaatchirurg begrijpelijk.
Vanuit de anatomie van slagader en ader ga je een medisch
probleem verklaren.
Beoordeling
Je hoort van de docent op welke wijze deze opdracht wordt
beoordeeld.
Doelen-Concepten
Leerdoelen
Aan het eind van deze
module kun je:
de bouw, werking
en functie van de
bloedsomloop en
bloedvaten bij
eukaryoten, in het
bijzonder de
mens,
beschrijven;
verschillen en
overeenkomsten
tussen organen
en orgaanstelsels van de mens en verschillende diersoorten herkennen;
Deelconcepten
Hart, slagader, ader, haarvat, open en gesloten bloedsomloop, enkele en dubbele bloedsomloop, grote
bloedsomloop, kleine bloedsomloop, lymfevatenstelsel.
Kennisbank

KB: Celmembraan
KB: V erschillen tussen plantaardige en dierlijke cellen
KB: B ouw en functie
KB: B loedvatenstelsel
KB: I nleiding van het zenuwstelsel
Werkwijze
De module 'De weg van het bloed' bestaat uit een groot aantal
opdrachten.
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je
gedaan hebt.
Zo houd je goed overzicht.
Download hier het Werkplan 'De weg van het bloed' .
Werkvorm
Je werkt in deze module alleen, in tweetallen of in groepen.
Benodigdheden
werkblad Even puzzelen
Tijd
Je hebt voor deze module 6 uur nodig.
Stap 1
Open, gesloten, enkel, dubbel?
In de loop van de evolutie zijn organismen steeds complexer
geworden.
Een amoebe kan, net als een witte bloedcel, alle transport
binnen zijn cel regelen.
Wij bestaan uit enorm veel cellen die allemaal door een
transportstelsel bereikt moeten worden.
Opdracht 1 Transport via de celmembraan
a. Lees de onderstaande Kennisbanken:

KB: Celmembraan
KB: Verschillen tussen plantaardige en dierlijke cellen
KB: Bouw en functie
b. Maak een tabel en zet daarin
De manieren waarop stoffen via passief en actief transport de cel in en uit kunnen gaan.
De bijbehorende stoffen die getransporteerd kunnen worden.
c. Vergelijk je antwoorden met die van een klasgenoot en vul zo nodig de tabel aan.
Opdracht 2 Bloedvatenstelsels bij dieren

In groepen.
a. Lees in de Kennisbank over het Bloedvatenstelsel de

inleiding en de theorie over verschillende vormen
bloedsomlopen.
KB: Bloedvatenstelsel

b. Verdeel de volgende organismen over de groepen leerlingen:
regenworm, zeester, slak (met of zonder huisje), inktvis, libel, haring( of andere vis), kikker,
krokodil, duif, mens.
Maak per groepje een overzicht van de bloedsomloop van het organisme.
Zet daarin per organisme:
Kenmerken van de bloedsomloop (open/gesloten/enkel/dubbel).
Kenmerken van het hart (aantal boezems/kamers).
Ademhalingsorgaan (long/kieuw/trachee/huid).
Schematische tekening van het bloedvatstelsel.
Gebruik in het overzicht zoveel mogelijk de begrippen die je in de kennisbank hebt gelezen.
c. Leg, samen met klas de overzichten van de gewervelde dieren in een volgorde die de evolutie
van de bestudeerde organismen weergeeft in de loop van de geologische tijd.
Bespreek de antwoorden met je docent.
Stap 2
Bouw van slagaders, aders en haarvaten
Lees in de Kennisbank.
KB: Slagaders
KB: Aders
KB: Haarvaten
Bekijk hierna het filmpje:

Je hart en bloedvaten vormen samen de bloedsomloop
Het bloed moet je leven lang rond gepompt worden, om

alle delen van je lichaam van allerlei stoffen te voorzien.
Het bloed stroomt altijd één kant uit.
Practicum Bloedsomloop zichtbaar

Voer deze testen uit bij iemand waarbij de aderen goed aan de oppervlakte van de bovenzijde van de
hand of aan de onderzijde van de arm te zien zijn.
a. Druk bij de proefpersoon aan de onderzijde van de arm een goed zichtbaar bloedvat dicht.
b. Welke bijzonderheden zie je aan het bloedvat?
c. Wat zijn de 'verdikkingen' in het bloedvat?
d. Welk type bloedvat is door het dichtdrukken goed zichtbaar geworden?
Zoek een goed zichtbaar bloedvat aan de bovenkant van de hand. Strijk het bloed weg in de richting
van de vingertoppen. Doe hetzelfde in de richting van de pols.
c. Hoe kun je je waarneming verklaren?

d. Welk type bloedvat heb je bekeken?

Opdracht 1 Angiografie
Artsen maken (delen van) het bloedvatenstelsel op een andere
manier zichtbaar, bijvoorbeeld met digitale subtractie
angiografie.
Een angiografie heet ook wel een bloedvatkatheterisatie.
Bestudeer het artikel en maak hiervan een korte samenvatting
(enkele zinnen zijn voldoende).
Zorg ervoor dat je daarna aan een brugklasser kunt uitleggen
wat een angiografie inhoudt.
Welke andere manieren zijn beschikbaar om bloedvaten te
onderzoeken?
Practicum Aders en slagaders van dichtbij

Bekijk het filmpje:
Slagaders, aders en haarvaten
Bloed stroomt van het hart af door slagaders.
In de haarvaten vindt de uitwisseling van stoffen plaats.
In de aders stroomt het bloed terug naar het hart.
Materiaal:
Preparaten doorsnede ader en slagader.
Conclusie:
Welke verschillen heb je gezien? Welke verschillen heb je niet in het practicum gezien, maar
wel gezien in het filmpje of Binas of gelezen in de Kennisbank?
Werkwijze:
Bekijk de preparaten met verschillende vergrotingen.

Kies een vergroting waarmee je de verschillen in bouw tussen een ader en een slagader
duidelijk kunt maken.
Maak tekeningen om de verschillen zichtbaar te maken.
Benoem de onderdelen. Gebruik hierbij de Kennisbank en Binas.
Maak nu een tekening hoe een doorsnede van een haarvat eruit zou zien.
Welke verschillen heb je gezien? Welke verschillen heb je niet in het practicum gezien, maar
wel gezien in het filmpje of Binas of gelezen in de Kennisbank?
Opdracht 2 Uitzonderingen
Onderstaande zinnen lijken wel vaststaande regels, maar zijn het niet.
Welke uitzonderingen kun je erbij bedenken?
Gebruik bij het beantwoorden Binas:
a. Slagaders vervoeren zuurstofrijk bloed, aders zuurstofarm bloed.

b. Aders vervoeren bloed dat van organen naar het hart stroomt.
c. Alleen in grote organen vind je een haarvatennet dat voor uitwisseling zorgt.
Weet je nog meer uitzonderingen op de regels?
Stap 3

Een tweede transportstelsel
In het lichaam van gewervelde dieren kun je een tweede
transportstelsel aantreffen; het lymfevatenstelsel. Het bestaat
uit vaten en er zijn 'knopen' op de kruispunten. De manier
waarop de vloeistof, lymfe, in dat stelsel wordt getransporteerd
verschilt van die in het bloedvatenstelsel.
Opdracht 1 Lymfevatenstelsel
Lees de onderstaande kennisbanken.
KB: Bloed
KB: Transport en haarvaten
Bestudeer het lymfevatenstelsel op Bioplek .
Opdracht 2 Vergelijken van transportstelsels

In tweetallen.
Maak een overzicht van de overeenkomsten en verschillen
tussen de stelsels van bloedvaten en lymfevaten. Let op de
bouw van de vaten, hun ligging en de 'motor' achter hun
transport.
Vergelijk jullie antwoorden met die van een ander tweetal.
Kijk ter controle ook op: Wikipedia - Lymfevatenstelsel
Opdracht 3 Lymfeknopen
In tweetalen
In het lymfevatenstelsel komen lymfeknopen voor.
Die knopen zijn niet gelijkmatig verspreid over het lichaam.
Vergelijk de antwoorden met een ander tweetal.
Overleg met je docent als er onduidelijkheden blijven bestaan.
a. Welke functies hebben lymfeknopen?

b. Op welke plaatsen in het lichaam liggen veel lymfeknopen bij
elkaar?
c. Soms heb je last van opgezwollen lymfeknopen langs de
onderrand van je onderkaak?
Waar kan dit op wijzen?
d. Bekijk het filmpje van Angelina Jolie:
https://youtu.be/8YXB2imoOU0
Bij een borstamputatie wordt ook onderzoek gedaan aan de poortwachtersklier (schildwachtklier).
e. Leg uit wat het verband is tussen de poortwachtersklier en

het lymfevatenstelsel.
Stap 4

Bloed voor de organen
Het is voor een vaatchirurg belangrijk om te weten op welke
manier onze organen door bloedvaten met elkaar zijn
verbonden. Veel problemen die om een chirurgische oplossing
vragen zijn ontstaan door het slecht functioneren van de
bloedvaten.
Lees in de kennisbank.
KB: Doorbloeding
Opdracht 1 Even puzzelen

Maak deze opdracht individueel en gebruik geen internet, Binas
of andere naslagwerken.
Verbind de organen die op het werkblad Even puzzelen staan
zo met elkaar dat de bloedsomloop correct is. Vergelijk je
antwoord met dat van een medeleerling.
Controleer daarna je antwoord met BINAS 84A.
Opdracht 2 Bloedsomloop
In drietallen.
Verdeel de vragen en bespreek samen de antwoorden.
a. Een methaanmolecuul wordt in de het eerste deel van de dikke darm geresorbeerd en gaat via
de kortste weg naar de longen.
Via welke bloedvaten zal dit methaamolecuul van de dikke darm naar de longen gaan?
b. Een groeihormoonmolecuul verplaatst zich via het bloed van de hypofyse naar de lever. Via
welke bloedvaten?
c. Een insulinemolecuul wordt door de longblaasjes opgenomen en komt zo in het bloed terecht.
Via welke bloedvaten?
d. Een rode bloedcel stroomt van de linker- naar de rechter long.
Via welke vaten gaat dat?
Opdracht 3 Bloed voor de organen

In de tabel staan gegevens over de stroomsnelheid van het bloed naar de organen toe bij een man van
70 kg in rust.
a. Neem de tabel over of download hier de tabel. Vul de vierde lege kolom in.
b. Welke vier organen krijgen per minuut de grootste hoeveelheid bloed?
c. Hoeveel procent van het lichaamsgewicht vormen die organen?
d. Voorspel wat er gaat gebeuren als deze man in beweging gaat komen.
e. De man gaat eten en staat snel op.

Hij heeft namelijk afgesproken op de sportschool en maakt haast.
Tijdens het opstaan wordt hij duizelig in zijn hoofd. Hoe komt dit?
f. Op de sportschool gaat hij flink aan de slag.
Al snel krijgt hij last van spierkramp. Leg uit hoe dit komt.
g. Verklaar de verkleuring van zijn huid tijdens het sporten.
Welke functie of functies van het bloed kun je hieraan verbinden?
Opdracht 4 Doorbloeding
Wanneer een orgaan of een groep spieren extra arbeid moeten verrichten wordt de doorbloeding
vergroot.
a. Leg uit waarom eten vlak voor een sportwedstrijd niet verstandig is.
b. Op welke manier wordt de doorbloeding van de hartspier verzorgd?
c. Welke rol speelt het zenuwstelsel bij de regeling van de doorbloeding?
Kijk nog eens in de kennisbank.
KB: Inleiding van het zenuwstelsel
Stap 5
fMRI en doorbloeding
Het is moeilijk om de mate van doorbloeding van een bepaald
weefsel in levende lijve te meten.
Met een MRI scanner kun je een beeld krijgen van de
doorbloeding van een orgaan.
Gebruik de informatie van Wikipedia om de vragen te
beantwoorden.
a. Waarvoor staan de letters in de afkorting fMRI?

b. Wat houdt kernspin in?
c. Welk verband bestaat er tussen hemoglobine-zuurstof en
fMRI?
d. Op welke manier zou je de verandering in doorbloeding
van een orgaan zichtbaar kunnen maken?
e. Welk voordeel heeft het werken met een fMRI scanner?
Stap 6

Eindproduct
In groepjes
De bouw van de bloedvaten en hun onderlinge verschillen maken
het werk van de vaatchirurg begrijpelijk. Vanuit de anatomie van
slagader en ader ga je een medisch probleem verklaren.
Maak een of een paar sheets voor een presentatie (Powerpoint of

Prezie).
Geef het verband weer tussen de bouw en werking van bloedvaten
en het medisch probleem.
Plaats centraal een tekening van de anatomie van de bloedvaten.
Geef informatie over een van de volgende problemen de 'werking'
van steunkousen
Ontstaan en behandeling van spataders

Ontstaan en behandeling van 'etalagebenen'
Ontstaan en behandeling van atherosclerose
Ontstaan en behandeling van een hemangioom
Ontstaan en behandeling van stenose
Gereedschapskist
Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind

je uitleg over alle werkvormen waarmee je je
eindproducten maakt. Bij iedere werkvorm
staat beschreven hoe je deze uitvoert, kun
je inspiratiefilmpjes bekijken en vind je de
beoordelingscriteria waaraan jouw product
moet voldoen. Ook zie je welke digitale
middelen je kunt gebruiken en aan welke
vaardigheden je werkt tijdens het maken
van je eindproduct. Veel succes!
www.lvoorl.nl

Leerlingen voor leerlingen
Op de website www.lvoorl.nl vind je verschillende video's die
door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt.
Hieronder vier video's die goed passen bij deze opdracht.

Bekijk de video's.
Video: De bloedsomloop deel 1: drie verschillende typen

Video: De bloedsomloop deel 2: de slagaders
Video: De bloedsomloop deel 3: de haarvaten
Video: De bloedsomloop deel 4: de aders
Antwoorden
Stap 4
Opdracht 2 Bloedsomloop
a. Haarvaten van de dikke darm – poortader – haarvaten

van de lever – leverader – (onderste) holle ader-
(hart van rechterboezem naar rechterkamer) – longslagader – longhaarvaten.
b. Hersenader/hypofyse-ader/halsader – (bovenste) holle ader – hart (van rechterboezem –
rechterkamer -) – longslagader – longhaarvaten – longader – (hart van linkerboezem naar
linkerkamer) – aorta – leverslagader.
c. Longhaarvaten-longader- (hart van linkerboezem naar linkerkamer)-aorta-leverslagader-
leverhaarvaten.
d. Bespreek je antwoord met een klasgenoot.
Opdracht 4 Doorbloeding
a. Om voedsel te verteren wordt de doorbloeding van je maag en darmen vergroot. Om te sporten

hebben je spieren veel bloed nodig. Dat gaat niet samen.
b. Door de kransslagaders die als eerste uit de aorta vertakken en de kransaders die naar de holle
ader lopen.
c. Het autonome zenuwstelsel (sympathicus en parasympathicus) kan de samentrekking van de
kringspiertjes regelen.
Stap 5
fMRI en doorbloeding
a. Functionele kernspintomografie.
b. De elektronen die om de kern van een atoom draaien (= spin in het Engels) zorgen voor een
klein magnetisch veld.
c. Hemoglobine bevat een ijzeratoom. Gebonden aan zuurstof verandert het oxihemoglobine het
magneetveld.
d. De verandering is door de fMRI scanner te meten.
Een computerbewerking maakt de verandering zichtbaar.
De fMRI beelden geven door kleurverschillen de hoeveelheid bloed aan die door een orgaan
loopt.
e. Je kunt de doorbloeding bij een bepaalde activiteit meten en je hoeft geen chirurgische ingreep
te doen.
Hartkloppingen

Intro
Het is gelukt, de eerste date is afgesproken!
Met kloppend hart sta je te wachten.
Want je hart klopt ook voor hem of haar!
Maar wat zorgt ervoor dat je hart klopt?

Regelt je hart, die uitzonderlijk gebouwde spier, dat ritme zelf?
Wanneer is het begonnen met kloppen?
Je hart, motor voor alle levensverschijnselen en onderwerp van
deze module.
Bekijk de website en het filmpje om een beeld te krijgen van het
werk van de cardioloog.
Nij Smellinghe Ziekenhuis Drachten - Cardiologie

(polikliniek)
https://youtu.be/xu666514QeU
Eindproduct
Je gaat in een groep een ingreep die een cardioloog zou
kunnen uitvoeren bestuderen.
Daarvoor gebruik je het expertsysteem.
Beoordeling
Je hoort van de docent op welke wijze deze opdracht wordt
beoordeeld.
Doelen-Concepten
Leerdoelen
Je kunt:
onderdelen
herkennen en
benoemen in een
dierlijk hart
de werking van
het hart uitleggen
harttonen
verklaren
de hartslag
meten met
behulp van de
polsslag
een grafiek van een ECG verklaren
de bloeddruk opmeten

problemen die zich voordoen bij de werking van hart en bloedvaten herkennen en verklaren
bouw en functioneren van de embryonale bloedsomloop uitleggen
Deelconcepten
Hart, hartkleppen, hartslagfrequentie, slagvolume, sinusknoop, AV-knoop, bundel van His, bloeddruk,
diastole, systole.
Kennisbank
KB: Het hart
KB: Bouw en werking van het hart
KB: Problemen met het hart
Werkwijze
De module 'Hartkloppingen' bestaat uit een groot aantal
opdrachten.
Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je
gedaan hebt.
Zo houd je goed overzicht.
Download hier het Werkplan 'Hartkloppingen' .
Werkvorm
Je werkt in deze module alleen of in tweetallen.
Houd de vorderingen van de module bij op je werkplan.
Benodigdheden
Werkblad Bouw van het hart

Werkblad ECG
Werkblad Wet van Poiseulle
Tijd
Je hebt voor deze module 6 uur nodig.
Stap 1
Het hart van dichtbij
Cardiologie is het medisch specialisme dat zich bezighoudt met het
opsporen, diagnosticeren en behandelen van ziekten van het hart.
De cardioloog maakt hiervoor gebruik van een aantal onderzoeken,
zoals de polsslag, de bloeddruk, het ECG of 'hartfilmpje', de
echografie van het hart en de hartkatheterisatie. Bij veel van deze
onderzoeken speelt de hartfunctielaborant een belangrijke rol.
Opdracht 1 Bouw van het hart

Bestudeer in de Kennisbank het onderdeel over de bouw van het
hart.
Maak een schematisch tekening van het hart en zet de begrippen

uit de kennisbank daarin.

Controleer je antwoord met dat van een medeleerling.
Practicum Bouw van het hart

Je gaat in twee- of drietallen het hart van een varken of een schaap ontleden.
Volg de aanwijzingen op het werkblad.
Maak tekeningen van de bouw en benoem de onderdelen.
Bekijk eventueel het filmpje:
https://youtu.be/FloniFa8IAw
Opdracht 2 Grootte van het hart
a. Omschrijf het verband dat bestaat tussen

lichaamsgrootte en hartgrootte?
b. Bestudeer de grafiek.
Op welke manier is de grootte van de eenheden opbeide
assen weergegeven?
c. Omschrijf de relatie tussen lichaamsgewicht en
hartgrootte zo correct mogelijk.
In een wiskundige vergelijking opgeschreven ziet de relatie er

als volgt uit.
Hartmassa= 0.0059 massa lichaam 0.98.
Dat komt erop neer dat de massa van het hart 0.6% van het lichaamsgewicht is.
d. Bereken het gewicht van je eigen hart.

Zoek het lichaamsgewicht (gebruik de bronnen).
e. Bereken het gewicht van het hart van een dwergspitsmuis en een blauwe vinvis.
f. Bereken hoeveel keer jouw lichaamsgewicht en het gewicht van je hart passen in het gewicht
van een hart van de blauwe vinvis.
Bronnen:
Dwergspitsmuis - www.zoogdiervereniging.nl
Blauwe vinvis - www.natuurinformatie.nl
Stap 2

Werking van het hart
Het hart is een sterke spier die je onbewust samentrekt en
ontspant.
Hoe werkt het hart?
Opdracht 1 Hoe werkt het hart

Lees in de kennisbank Bouw en werking van het hart (behalve
Wiggersdiagram) en herhaal of lees de kennisbank over het
bloedvatenstelsel.

a. Maak een schema waarin je de waarin je de werking van

het hart uitlegt.
Geef daarin aan: grote bloedsomloop, kleine bloedsomloop, linker- en rechterboezem, linker- en
rechterkamer, longader, longslagader, aorta, holle aders, sinusknoop, vlezige hartkleppen (twee-
en drieslippige kleppen), halvemaanvormige kleppen (aortakleppen).
Bekijk het filmpje:

Je hart is zo groot als een vuist
Het hart is verdeeld in een linker- en een rechterkant.
Het bestaat uit kamers, boezems en kleppen.
Het bloed wordt door het hart door je hele lichaam gepompt.
Opdracht 2 Hartslag van de watervlo (Daphnia)

Met een microscoop kun je het hart van een watervlo goed
waarnemen.
De hartslagfrequentie wordt beïnvloed door het milieu
(leefomgeving).
a. Bedenk een onderzoek om antwoord te geven op een

van de volgende vragen:
Wat is het verband tussen…
hartslagfrequentie en temperatuur (0-40ºC)
hartslagfrequentie onder invloed van bepaalde
stoffen (coca cola, koffie, paracetamol)
b. Bedenk van te voren onder welke voorwaarden je het
onderzoek ethisch verantwoord vindt en leg verantwoording af in je verslag.
c. Maak een werkplan en denk daarbij aan:
Formuleer een hypothese.
Bedenk een onderzoeksopzet.
Omschrijf je materiaal en methode.
d. Laat je werkplan controleren door je toa of docent voordat je een onderzoek uitvoert.
e. Voer het onderzoek uit en trek conclusies.
f. Maak van het geheel een verslag.
Opdracht 3 Harttonen
In tweetallen.
Met behulp van een stethoscoop kun je twee harttonen horen.

a. Een doffe, vrij lage toon, die ontstaat bij het begin van de samentrekking van de kamers.
De toon ontstaat door trillingen van het sluiten van de kleppen tussen boezems en kamers.
b. Een korte, hogere toon bij het begin van het ontspannen van de kamers.
Deze toon wordt vooral veroorzaakt door het sluiten van de kleppen tussen de kamers en de
slagaders.
Luister naar de harttonen van een medeleerling met behulp van de stethoscoop.
https://maken.wikiwijs.nl/bestanden/469568/hartslag.mp3
Extra:
Overleg met je docent of je de harttonen ook zichtbaar gaat maken met behulp van IP Coach.
Opdracht 4 Practicum Polsslag meten

In tweetallen.
De hartslag is goed te meten door het tellen van de polsslag.
Open je linkerhand met je handpalm naar je toe.

Voel met je vingertoppen op de plaats die is aangegeven
in de tekening.
Schuif een beetje heen en weer met je vingertoppen
totdat je de hartslag voelt.
Tel gedurende een minuut het aantal hartslagen.
Wacht een minuut en tel nog een keer.
Berken het gemiddelde aantal hartslagen per minuut.
Let op: deze meting is niet geheel betrouwbaar!

Maak je dus niet direct zorgen als jouw polsslag niet
overeenkomt met die van klasgenoten.
Wil je meer weten over jouw hartslag, ga dan eerst naar je huisarts!
Extra: Onderzoek
Je kunt de hartslag ook meten aan de halsslagader.
Maak een onderzoeksopzet om antwoord te geven op de volgende vragen:
Hoe reageert de hartslagfrequentie op inspanning?

Is er een maximum aan deze reactie?
Hoe snel na inspanning heeft de hartslagfrequentie weer de rustwaarde?
Heeft training invloed op deze reacties?
Om metingen te kunnen vergelijken is het zaak de proeven te standaardiseren.

Dus bijvoorbeeld 500 meter hardlopen of 2 minuten touwtje.
springen, steeds 5 seconden na afloop beginne met tellen, enzovoort.
Voer het onderzoek uit en verwerkt de resultaten in een verslag.

Opdracht 5 Hartslagfrequentie
Je krijgt een man van 30 jaar op het spreekuur. Zijn gewicht is
72 kg.
Je onderzoekt de invloed van inspanning op zijn
hartminuutvolume.
De massa van zijn bloed is die van een gemiddelde man van
zijn leeftijd: ongeveer zeven procent van het lichaamsgewicht.
Het onderzoek begint met metingen in rust. Zijn
hartslagfrequentie is 70 per minuut en het slagvolume van zijn
linker hartkamer is in rust 70 mL. Na de rustperiode fietst hij
met volle kracht vijf minuten op de hometrainer. Zijn
hartslagfrequentie neemt toe tot 200. Uit metingen blijkt dat zijn
hartminuutvolume bij die hartslagfrequentie vijfmaal zo hoog is.
Beantwoord de volgende vier vragen:
a. Ook het slagvolume is tijdens het fietsen op de hometrainer veranderd.

Met welk percentage is het slagvolume van de linkerkamer toegenomen?
b. De omlooptijd van een rode bloedcel is de tijd die verstrijkt tussen vertrek uit de linkerkamer en
terugkomst in die kamer. Met de gegevens van de man en de meetresultaten in rust en bij
inspanning is het mogelijk een inschatting te maken van de gemiddelde omlooptijd van het
bloed door zijn lichaam in rust.
Je mag aannemen dat de snelheid van de rode bloedcellen hetzelfde is als die van het
bloedplasma.
Hoe lang duurt het bij deze proefpersoon in rust gemiddeld voordat de rode bloedcel terug is in
de linkerkamer?
c. De omlooptijd van het bloed is afhankelijk van de route. Alle routes beginnen in de aorta. Het
toeval bepaalt of een rode bloedcel een lange of een korte route aflegt voordat hij vanuit de
aorta in de rechter hartkamer arriveert. Welke slagader hoort bij de kortste route vanuit de aorta
naar de rechter hartkamer?
Extra vraag:
d. Twee routes van het bloed, vanuit de aorta naar de rechterkamer, worden vergeleken. De ene
route blijkt driemaal langer te zijn (qua lengte) dan de andere. Het is niet zo dat de omlooptijd
via die ene route ook driemaal langer (qua tijd) is. Leg dit uit.
Bespreek de antwoorden met een klasgenoot.
Opdracht 6 Stethoscoop
Soms hoor je met de stethoscoop bij iemand een hartruis.
Dit ontstaat als een klep niet goed sluit.
Het hart gaat harder werken ter compensatie van de niet goed sluitende hartklep.
Op welke wijze compenseert het hart dit?
Stap 3
Het hart in beeld
In de vorige stap heb je de harttonen beluisterd en de polsslag
gemeten. Wanneer een cardioloog of ambulancepersoneel snel
iets over je hart willen weten dan is een cardiogram (ECG) een
goede informatiebron.

https://youtu.be/TU_xClP_nIQ
Opdracht 1 Rekenen aan relaties

Bestudeer de figuur.
Hoe ziet de relatie tussen hartslagfrequentie en lichaamsgewicht eruit?
a. Omschrijf de relatie tussen lichaamsgewicht en hartslag.

b. In een formule komt de relatie neer op
hartslagfrequentie = 241 lichaamsgewicht –0.25
bereken hoe groot jouw hartslagfrequentie volgens de formule zou moeten zijn.
c. Klopt je antwoord met de meting uit stap 2?
Opdracht 2 Het hart in beeld

Lees in de kennisbank de werking van boezems en kamers,
Hartslagfrequentie en slagvolume.
Download de grafiek van een ECG en bekijk deze.

Vul in wat op de tijdstippen 1, 2, 3 en 4 met de verschillende
delen van het hart gebeurt. Gebruik BINAS om het verloop van
de prikkelgeleiding van het hart ook onder de ECG-grafiek te
zetten. Controleer je antwoord met de docent.
Opdracht 3 De hartwerking
Tijdens de samentrekkingen van de boezems en kamers van
het hart gebeuren er veel dingen tegelijkertijd.
Bestudeer de animatie op bioplek .
In tweetallen.
Bij de zesde muisklik start een animatie over de hartwerking.
Je kunt die animatie op elk gewenst moment stoppen.
a. Teken in de afbeelding de verschillende fasen van de hartcyclus.

b. Maak de oefening "De hartwerking" onderaan deze pagina.

Opdracht 4 Wiggersdiagram
In tweetallen.
a. Lees de kennisbank over de Wiggersdiagram.

Wiggersdiagram Bestudeer de figuur van het
Wiggersdiagram in Binas
b. Ga na in welke eenheden de tijd, bloeddruk,
stroomsterkte en ECG-spanning opgegeven worden.
c. Noteer de veranderingen in de bloeddruk in de
linkerharthelft bij diastole en systole van boezem en
kamer.
d. Doe hetzelfde voor de rechter harthelft.
e. Is te zien wanneer de boezems samentrekken?
f. Is te zien wanneer de kleppen in het hart en de slagaders dichtgaan?
g. Kun je uit de grafiek het verband tussen verloop van de bloeddruk in de aorta en het stromen
van bloed in de aorta zien?
h. Is het oorzakelijk verband tussen het QRS-complex en de eerste harttoon uit de grafiek op te
maken?
Vergelijk je antwoorden met een klasgenoot en bespreek ze daarna met je docent.
De hartwerking
maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/2335682
1
Benoem de lijnen A tot en met D.
Kies uit linker en rechter boezem en kamer.
A. _______________

B. _______________
C. _______________
D. _______________
2
Bij welk snijpunt gaan de aortakleppen dicht?
Klik op het nummer 1, 2, 3 of 4.
a. 1
a. 2
a. 3
a. 4
3
Bij welk snijpunt gaan de aortakleppen open?

a. 1
a. 2
a. 3
a. 4
4
Bij welk snijpunt gaan de kleppen tussen boezems en kamers gaan open?

a. 1
a. 2
a. 3
a. 4
5
Bij welk snijpunt gaan de kleppen tussen boezems en kamers gaan dicht?

a. 1
a. 2
a. 3
a. 4
Stap 4
Een verstoord hartritme
Bestudeer de onderstaande informatie op de website,
in de kennisbank en in de videofragmenten:
Hartritme - www.hartstichting.nl
https://youtu.be/O6rMHeQNMfE
https://youtu.be/SMXBR_YFocs
KB: Problemen met het hart

Opdracht 1 Pacemakers
Lees de tekst en beantwoord vervolgens de vier vragen:
Bij sommige mensen werkt het opwekken van de prikkel die ervoor zorgt dat de hartspier zich gaat
samentrekken niet optimaal.
Bij anderen is de voort geleiding van de impuls (die het gevolg is van de prikkel) niet goed.
Artsen spreken in beide gevallen van een hartritmestoornis.
De laatste jaren krijgen meer patiënten met een hartritmestoornis een apparaat ter grootte van een
luciferdoosje ingebouwd dan vroeger. Het onderzoek naar het gebruik van deze pacemaker staat niet
stil.
De oude pacemakers hadden één draadje, de nieuwe hebben er drie.
Cardioloog dr. R. Tukkie heeft meegewerkt aan een langdurig, internationaal onderzoek naar de
driedraads pacemaker.
Oude pacemakers gaven regelmatig een stroomstootje zodat het hart keurig bleef kloppen.
De nieuwere types geven alleen een stroomstootje als het hart het laat afweten.
In afbeelding 1 en 2 is schematisch weergegeven hoe de driedraads pacemaker op twee momenten
zijn signalen afgeeft aan het hart.
a. Oude pacemakers bevatten maar één draad die regelmatig een stroomstootje afgeeft, waardoor
de hartspier na de rustfase zich gaat samentrekken.
Met welk draadje van de driedraads pacemaker (zie afbeelding 1 en 2) komt die ene draad uit
de oude pacemakers overeen?
b. Artsen spreken niet meer van hartritmestoornissen maar van hartfalen als ook de
samentrekking van de hartspiercellen niet meer synchroon verloopt.
Het hart pompt dan niet efficiënt. Kleppen staan open als ze dicht moeten zijn.
c. Leg in twee stappen uit waardoor het hart inefficiënt werkt als de hartkleppen openstaan terwijl
ze dicht moeten zijn.
d. De hartslag begint met het samentrekken van de boezems.
Bij mensen met hartfalen reageren de boezems te traag of juist te vroeg.
Wat is het directe gevolg van het te vroeg samentrekken van de spieren van de
rechterboezem?
e. Meestal wordt de pacemaker onder het sleutelbeen aangebracht.
De draden worden via bloedvaten naar het hart geleid en met kleine haakjes op drie plaatsen in
of aan het hart vastgemaakt.
Welk bloedvat is het meest geschikt om de draden het hart binnen te laten komen?
Stap 5

Hoge of lage bloeddruk?
Bestudeer in de kennisbank het onderdeel over Bloeddruk en
bekijk de filmpjes:
https://youtu.be/qtzzO98MADk
https://youtu.be/UmfoJPfAgIk
Opdracht 1 Practicum bloeddruk meten

In tweetallen bepaal je de bloeddruk bij elkaar. Noteer de bovendruk en onderdruk.
Tussen welke waarden zou de bloeddruk moeten liggen?
Van welke factoren is de bloeddruk afhankelijk?
Opdracht 2 Druk in de bloedvaten

Het meten van je bloeddruk zegt iets over de kracht die je hart als pomp gebruikt om het bloed door je
lichaam te pompen. Gaandeweg vanaf de aorta neemt die druk af. Waardoor zal de weerstand die het
bloed in de vaten moet overwinnen steeds groter worden?
Practicum Wet van Poiseulle - 1

De weerstand die het bloed in de bloedvaten moet overwinnen
kun je uitdrukken in een formule (wet van Poiseuille). Werkblad
Wet van Poiseulle .
De grootheden uit de formule kun je zelf kwalitatief bepalen.
Benodigdheden:
Bekerglas (50 ml) water

Bekerglas idem met honing
Rietje van 25 cm
Rietje
Stukje tuinslang (of elektriciteitsbuis) van dezelfde.
Onderzoek de invloed van
lengte (van je rietje)

diameter (rietje-buis) en
stroperigheid(viscositeit)
op de kracht die je nodig hebt om te zuigen.

Vergelijk je ontdekkingen met een ander tweetal.
Opdracht 3 Wet van Poiseulle - 2

a. Gebruik Wikipedia om een formule voor de wet van Poiseuille op te zoeken.
Welke grootheden uit die wet heb je bij vraag twee opgespoord?
b. Welke factor zal in ons lichaam de weerstand van het bloed door de vaten vooral beïnvloeden?
c. Leg uit welk effect vaatvernauwing en vaatverwijding op de weerstand en dus op de benodigde
bloeddruk (om die te overwinnen) zullen hebben?
d. De stroomsnelheid van het bloed wordt bepaald door de diameter van de vaten waar het door
heen stroomt.
Bestudeer de figuur.
Opdracht 4 In het kort

Vul de juiste antwoorden in.
a. De snelheid van het bloed meet je in ...

b. Het volume bloed dat per tijdseenheid door een bloedvat
wordt getransporteerd meet je in ...
c. Dat getransporteerde volume is ... van de doorsnede van
het bloedvat.
d. Hoe wijder een bloedvat hoe ... het bloed kan stromen.
e. De ... snelheid van het bloed in de haarvaten is nodig om
tot een optimale uitwisseling van stoffen tussen ... te
komen.
Opdracht 5 Slagaderverkalking
Bij hoge bloeddruk kan de binnenbekleding van de wand van
bloedvaten beschadigd raken.
Deze binnenbekleding bestaat uit een dunne laag cellen.
Na beschadiging kan kalk en vet afgezet worden.
Bestudeer in de Kennisbank:
KB: Slagaderverkalking
a. Noem een eigenschap van slagaders die door verkalking en vetafzetting verandert.
b. Eén van de effecten van cacao is het voorkómen van atherosclerose.
Leg uit dat atherosclerose leidt tot een hoge bloeddruk.
Stap 6

Meer onderzoek
Een cardioloog gebruikt veel meer gegevens dan we in
voorgaande stappen hebben bekeken, om tot een goede
diagnose te komen. Naast eenvoudige metingen zoals hartslag
en bloeddruk geeft een ECG veel informatie. Toch is er soms
aanvullend onderzoek nodig.
Opdracht 1 Onderzoekstechnieken
In tweetallen.
Kies samen één van de onderzoekstechnieken uit en bekijk het
filmpje.
https://youtu.be/mP7ZYhw1FjA
https://youtu.be/cQdUvnpJuxE
https://youtu.be/msWUIkxcTCY
Geef voor deze techniek antwoord op de volgende vragen:
a. Wat wil de cardioloog met dit onderzoek achterhalen?

b. Welke symptomen geven aanleiding voor dit onderzoek?
c. Wat gebeurt er tijdens het onderzoek?
d. Uit welke wetenschapsgebieden is kennis voor het onderzoek nodig?
e. Zijn er eventuele nadelen aan het onderzoek verbonden?
Vergelijk je antwoorden met een klasgenoot.

Stap 7

Na het onderzoek
Wanneer de diagnose eenmaal duidelijk is moet er soms
operatief ingegrepen worden. De cardioloog kan dan deel
uitmaken van een operatieteam waarin meerdere specialisten
aanwezig zijn. Elke specialist is een expert op zijn terrein
Maak een van de volgende opdrachten in viertallen

Pas het expertsysteem toe.
Verzamel informatie over de operatie:
a. plaatsen van een pace maker

b. dotterbehandeling
c. plaatsen van een stent
d. bypass operatie
Beantwoord de vragen:
a. Wat is de reden voor de ingreep?

b. Wat doen de specialisten tijdens de operatie.
c. Schets het verloop van de ingreep.
Antwoorden
Stap 1
Opdracht 2 Grootte van het hart
a. Hoe groter het dier, hoe groter het hart.

b. De beide assen zijn logaritmisch.
c. Wanneer je lichaamsgewicht en hartgrootte op een logaritmische schaal uitzet dan is de relatie
recht evenredig.
d. Eigen antwoord.
e. Dwergspitsmuis weegt 6 gram, hart is dus ongeveer 36 milligram
Blauwe vinvis weegt 136000 kilo, hart weegt ongeveer 816 kilo!
Stap 2
Opdracht 6 Stethoscoop
Alleen door het verhogen van de hartslagfrequentie.
Stap 3
Opdracht 1 Rekenen aan relaties
a. De hartslagfrequentie is omgekeerd evenredig met het lichaamsgewicht.
Stap 4
Opdracht 1 Pacemakers
a. In de rechterboezem.
b. De hartspier kan dan weinig druk opbouwen bij de samentrekking van de kamers waardoor er
minder bloed in de slagaders stroomt/waardoor het bloed deels terugstroomt de boezem in.
c. Er stroomt minder bloed naar de rechterkamer.
d. De bovenste holle ader.

Stap 5
Opdracht 2 Druk in de bloedvaten
Naarmate de diameter van de bloedvaten kleiner wordt zullen de rode bloedcelen steeds meer tegen
de wand gaan Botsen.
Opdracht 3 Wet van Poiseulle - 2
a. De afgelegde weg (L), de stroperigheid(η=viscositeit), straal (r).

b. De factor r ofwel de diameter van de bloedvaten. De afgelegde weg en de viscositeit blijven in
ons lichaam zo goed als constant.
c. Vaatvernauwing (vasoconstrictie) zal de bloeddruk verhogen, vaatverwijding (vasodilatatie) doet
de bloeddruk dalen.
Opdracht 4 In het kort
a. De snelheid van het bloed meet je in cm sec-1.

b. Het volume bloed dat per tijdseenheid door een bloedvat wordt getransporteerd meet je in ml
sec-1 .
c. Dat getransporteerde volume is afhankelijk van de doorsnede van het bloedvat.
d. Hoe wijder een bloedvat hoe langzamer het bloed kan stromen.
e. De lage snelheid van het bloed in de haarvaten is nodig om tot een optimale uitwisseling van
stoffen tussen bloed en weefselcellen te komen.
Opdracht 5 Slagaderverkalking
a. Elasticiteit en weerstand verandert in de slagaders.

b. Als bloedvaten minder elastisch/rekbaar zijn, kan er (bij inspanning) minder bloed door,
waardoor de bloeddruk toeneemt.
Bloed kruipt waar het niet gaan kan
Intro
Rood is de kleur van gevaar. Misschien wel omdat het de kleur
van bloed is.
Als er ergens bloed ligt, is dat vaak een teken dat er iets mis
is.
Maar ook, lijkbleek zijn of bloedarmoede hebben is geen teken
van gezondheid.
Ambulance personeel prikt vaak meteen een ader aan zodat de
bloedbaan voor aan of afvoer gebruikt kan worden.
De samenstelling van ons bloed gebruikt de hematoloog als een
indicator voor onze gezondheid.
Lees de informatie op de site van het Rode Kruis Ziekenhuis.
Eindproduct
Je gaat een overzicht maken van alle leerstof onderdelen
rondom bloed.

Beoordeling
In overleg met je docent.
Doelen-
Concepten
Leerdoelen
Aan het einde van deze
module kun je:
De functie van
bestanddelen van
bloed,
bloedplasma,
weefselvloeistof
en lymfe beschrijven.
De vorming van weefselvloeistof en lymfe beschrijven.
Het verband herkennen tussen bloedvatenstelsel en
lymfevatenstelsel.
Het proces van bloedstolling uitleggen.
Bouw en functioneren van de embryonale bloedsomloop.
Deelconcepten
Bloedplasma, weefselvloeistof, lymfe, beenmerg,
bloedsamenstelling, rode bloedcellen, hemoglobine, witte
bloedcellen, bloedplaatjes, bloedstolling, bloed, lymfe,
lymfeknopen.
Kennisbank
KB: Bloed...?
KB: Bloedsamenstelling
KB: Transport en
haarvaten
Werkwijze
De module 'Bloed kruipt
waar het niet gaan kan'
bestaat uit een groot
aantal opdrachten.
Op bijgaand werkplan
kun je invullen welke
opdrachten je gedaan
hebt. Zo houd je goed
overzicht.
Download hier het Werkplan 'Bloed kruipt waar het niet gaan kan' .
Werkvorm
Je werkt in deze module zowel individueel, in tweetallen en in expert groepjes.
Benodigdheden

werkblad Schema samenstelling
werkblad Practicum bloedstolling
Tijd
Je hebt voor deze module 6 uren nodig.
Stap 1
Functies van bloed
Transport, de aan- en afvoer van stoffen naar cellen, is één van
de functies van bloed.
Opdracht 1 Transportfunctie
Welke stoffen transporteert bloed? Noteer in 1 minuut zoveel
mogelijk stoffen.
Vergelijk je antwoorden met een klasgenoot.
Zijn de gegeven antwoorden juist? Check dit. Vul je antwoorden
zo nodig aan.
Opdracht 2 Andere functies

Bestudeer de Kennisbank:
KB: Bloed...?
Bloed heeft echter veel meer functies dan het transport van stoffen.
Welke functies heeft bloed nog meer?
Geef van elke functie een passend voorbeeld.
Bloedsamenstelling
Het bloed heeft zoveel verschillende functies dankzij de samenstelling.
Bestudeer in de Kennisbank 'Bloedsamenstelling'.
Opdracht 3 Samenstelling
a. Een laborant neemt bloed af en zet het buisje bloed in een centrifuge.
Welke bestanddelen zijn na centrifuge direct (zonder microscoop) te onderscheiden?
b. Wanneer ze het bloed verder onderzoekt zal ze meerdere bestanddelen vinden.
Uit welke bestanddelen staat bloed?
En welke eigenschappen en functies hebben die onderdelen?
Download hier het schema en vul dit verder in.
Bronnen:
KB: Bloed...?
KB: De cellen van het afweersysteem
• Binas.

Wil je het allemaal nog eens horen en bekijken?
https://youtu.be/d65fLrAqxu4
Stap 2 - Practicum Bloedcellen

Bloed van dichtbij
Practicum Bloedcellen
Onderzoek met een microscoop de verschillende bloedcellen in
een kant-en-klaar preparaat met bloed.
De preparaten zijn veelal gekleurd met Giemsa kleuring. Maak
tekeningen van in ieder geval één rode en twee verschillende
witte bloedcellen.
Extra info:
Giemsa kleuring, vernoemd naar Gustav Giemsa, is een
mengsel van methyleenblauw en eosine.
Opdracht 1 Bloedplasma
Bloed bestaat voor een groot deel uit bloedplasma.
Een belangrijke functie van het water in bloedplasma is
warmtebuffering
(het kan makkelijk warmte opnemen en elders weer afgeven).
Een andere belangrijke functie van het water is die van
oplosmiddel,
zodat veel stoffen kunnen worden getransporteerd.
In het water van het bloedplasma zijn allerlei zouten opgelost.
a. Welke plasmaproducten kunnen worden gebruikt?

b. En bij welke aandoeningen kunnen deze producten bij de behandeling worden voorgeschreven?
Bronnen:
https://youtu.be/bfR8tx5V7eE
https://youtu.be/GxkuSoR4qgM
www.sanquin.nl
Overleg met je docent of je het practicum gaat uitvoeren. Zo niet?

Bekijk het filmpje:

https://youtu.be/OYoaLzobQmk
Stap 2 - Practicum Rode bloedcellen

Practicum Rode bloedcellen in bloedplasma
Fysiologische zoutoplossing is een oplossing van 0,9 % NaCl
(9 gram keukenzout per liter) in water.
De osmotische waarde van dit ‘fysiologisch zout’ komt overeen
met die van bloedplasma.
Wat gebeurt er met rode bloedcellen wanneer zij zich in
gedestilleerd water bevinden?
Extra info: gedestilleerd water bevat geen zouten.
Opdracht 2 Hemoglobine
Rode bloedcellen bevatten hemoglobine.
Onderzoek met behulp van Binas de bouw van hemoglobine.
a. Waaruit bestaat een hemoglobine molecuul?

b. Welke functie heeft hemoglobine bij de ademhaling?
c. Waardoor kunnen rode bloedcellen zich niet vermenigvuldigen?
d. Hoe vult het lichaam een tekort dan wel aan?
Overleg je antwoorden met de docent.
Practicum bloedstolling
Bloedplaatjesspelen een belangrijke rol bij het stollen van bloed.
Voer het practicum bloedstolling uit.
Je vindt de beschrijving op Bioplek: techniek kaarten bovenbouw .
Opdracht 3 Bloedstolling
a. Bekijk de animatie over bloedstolling of bestudeer de figuren in Binas.

b. Het ontstaan van een bloedstolsel is het gevolg van een aantal opeenvolgende chemische
reacties, waarbij uiteindelijk fibrinogeen omgezet wordt in fibrine.
Waar bevinden zich stoffen die noodzakelijk zijn om fibrine te laten ontstaan?
Bestudeer de theorie in kennisbank.
KB: De cellen van het afweersysteem

KB: Witte bloedcellen
Verzamel informatie uit Binas. Welke verschillende witte bloedcellen kun je onderscheiden?
Maak een overzicht van de verschillende witte bloedcellen. Noteer hun vorm en functie.
Opdracht 4 Bloedgroepen
Bestudeer de kennisbank.
Bloedtransfusie I en II

Bekijk het filmpje:
Weet je al hoe je de bloedgroep kunt bepalen?

Dan mag je deze opdracht overslaan.
Bepaal vervolgens de bloedgroepen in de volgende animatie: www.studiobiologie.nl - Flash
Stap 3
Uitwisseling van stoffen
Bloed is een transportmiddel in ons lichaam. Vanuit het bloed
gaan stoffen naar de cellen en vanuit de cellen weer terug naar
het bloed. Toch komt het bloed niet of nauwelijks bij de cellen.
Er is een intermediair nodig tussen bloed in de haarvaten en de
cellen die om de haarvaten heen liggen.
Opdracht 1 Bloed en lymfe

Lees de Kennisbank:
KB: Transport en haarvaten
Omschrijf het verschil tussen bloed, weefselvloeistof en lymfe.

Denk daarbij aan samenstelling, organen die bij productie een
rol spelen, doel in het lichaam.
Opdracht 2 Ultrafiltratie
Bestudeer bioplek gebruik de informatie bij het beantwoorden van de vragen over de figuur.
a. Wat stelt de bovenste helft van de figuur voor?

b. Op welke manier kun je in de bovenste tekening zien dat er lymfe ontstaat?
c. Leg uit welke functie de bloeddruk (Δp) en de osmotische druk (Δπ) hebben bij het ontstaan van
weefselvloeistof.

Opdracht 3 Oedeem
In de figuur staan twee manieren waarop oedeem kan ontstaan.
Leg uit waardoor het oedeem in beide figuren ontstaat.
Laat je antwoorden controleren door je docent.
Stap 4
Soms is alles anders
De eerste module ging over de bloedvaten en het bloedvatstelsel. Het
bloedvatenstelsel is nodig om de bloedbestanddelen bij alle celen te
brengen. In de tweede module heb je vooral gekeken naar de bouw
en werking van een hart. Voor het gemak zijn we er van uit gegaan
dat de bouw van het hart en de functie van de bloedvaten voor en na
de geboorte het zelfde zijn. Toch is dat niet zo. Je hebt de kennis uit
beide voorgaande modules nodig om dat te begrijpen. Maak de
volgende opdrachten in tweetallen.
Opdracht 1 Embryonale bloedsomloop
a. Lees de Kennisbank.
b. Bekijk bioplek
c. Bekijk de afbeelding. ‘Voor de geboorte zijn linker- en rechterharthelft overwegend parallel
geschakeld, na de geboorte in serie. Licht deze uitspraak toe met behulp van de afbeelding.
d. Voor de geboorte zijn de longen nog niet ontplooid. De stromingsweerstand is dus hoog.
Waar zal het bloed uit de longslagader dus voornamelijk heen stromen?
e. Via welk bloedvat is dat mogelijk?
f. Bekijk de positie van de slagaders in de bovenste lichaamshelft ten opzichte van de uitmonding
van de ductus.
Wat zou het gevolg zijn voor het zuurstofgehalte van het bloed dat naar de hersenen stroomt,
als deze uitmonding vlak bij het hart zou liggen?
g. Als de baby wordt geboren ontplooien de longen zich.
De weerstand van de vaten wordt lager.
De weerstand van de lichaamsbloedsomloop neemt toe want de navelstreng wordt afgebonden.
In welke richting zal het bloed in de ductus Botalli nu gaan stromen?
h. Na de geboorte wordt het ovale venster afgesloten door een plooi in de hartwand, die als een
klepje werkt.
In welke harthelft zal die klep zitten en naar welke kant zal hij open staan?
i. Leg uit waardoor de klep van het ovale venster zal gaan sluiten.
j. In sommige gevallen blijft de klep van het ovale venster open staan.
Men spreekt dan van een ruisend hartje. De klep moet operatief gesloten worden.
Wat zal het effect zijn van een niet sluitend ovaal venster?
k. Na de geboorte treedt er ook een verandering op in het foetale hemoglobine.
Leg uit wat het verschil is in binding van zuurstof bij foetaal en niet foetaal hemoglobine.
Stap 5

Wat als het mis gaat?
In tweetallen.
Je gaat beginnen aan het eindproduct.
Kies één van onderstaande aandoeningen.
1. Malaria
2. Thalassemie
3. Sikkelcelanemie
4. Lymfoedeem
5. Bloedarmoede door hemochromatose
6. Ziekte van Von Willebrand
Beantwoord de volgende vragen:
Wat zijn de symptomen?

Waardoor ontstaat de aandoening?
Welke risicofactoren zijn er?
Wat zijn de gevolgen?
Op welke manier wordt een diagnose gesteld?
Is de aandoening te genezen of te behandelen? Zo ja, hoe?
Je kunt de gegeven bronnen gebruiken of andere bronnen raadplegen.

Noteer de antwoorden en verzamel digitale afbeeldingen.
Zijn er meerdere groepjes gemaakt met dezelfde aandoening?

Combineer de informatie, vul aan of haal overlap eruit.
Maak een (beknopte) website waarin je de antwoorden voor alle vijf aandoeningen verwerkt.
Bijvoorbeeld met Google sites .
Bespreek met de klas het eindresultaat.
Bronnen:
Afbeelding De levenscyclus van de malariaparasiet

Malaria
Sikkelcelanemie
https://www.schooltv.nl/video/popup/sikkelcelanemie-een-erfelijke-
bloedziekte/#pause
Wanneer de rode bloedcellen zuurstof afgeven veranderen ze van vorm.

Dit kan veel pijn veroorzaken.
Thalassemie
https://youtu.be/w8UYGazAB58

Lymfoedeem
https://youtu.be/Hon8SaAK2CE
Stap 6
Afsluiting
Je zou een hematoloog een spin in het web kunnen noemen.
Als je terugkijkt naar de introductie dan zie je dat hematologen
op veel gebieden onderzoek doen.
Bloed vervult een centrale rol in bijna alles wat er in ons
lichaam gebeurt.
Maak een mindmap met begrippen/deelconcepten.

Zet het begrip bloed centraal.
Geef aan welke deelconcepten (uit modules en KB) een
relatie hebben met het begrip bloed.
Gebruik de webben van je medeleerlingen om een zo
informatief mogelijk overzicht te maken.
In het thema Uitscheiding komt de rol van de weefselvloeistof

ook aan bod.
Je kunt de leerstof uit dat thema ook in dit schema verwerken.
Mindmap maken
Woorden bij een onderwerp bedenken en

met elkaar verbinden.
Antwoorden
Stap 1
Opdracht 3 Samenstelling
a. Plasma en bloedcellen.
b. Er bestaan verschillende typen witte bloedcellen zoals lymfocyten en macrofagen.
Neem minstens twee verschillende witte bloedcellen in het schema op.
Stap 3
Opdracht 2 Ultrafiltratie

a. Een slagader en ader verbonden door een haarvat.
b. Er loopt een stippellijntje naar een lymfevat.
c. Door de bloeddruk wordt vloeistof het haarvat uitgeperst naar de cellen. De bloed osmotische
druk zorgt voor een instroom van vloeistof vanuit de cellen het haarvat in. Het verschil tussen
die twee zorgt voor in of uitstroom van weefselvloeistof.
Stap 4
Opdracht 1 Embryonale bloedsomloop
c. Voor de geboorte gaat bloed vanuit de rechterharthelft voornamelijk naar de linkerharthelft en de

aorta.
Na de geboorte pompt de rechterharthelft het bloed naar de longen ende linkerharthelft pompt
het bloed door de rest van het lichaam.
d. Naar de aorta.
e. Via de ductus Botalli.
f. In de rechterboezem komt bloed binnen uit de onderste holle ader(zuurstofrijk!) en de bovenste
holle ader(zuurstofarm!).Dit bloed mengt nauwelijks. Het bloed uit de onderste holle ader gaat
via het ovale venster naar de linkerboezem en dan via de aorta het lichaam in. Het bloed uit de
bovenste holle ader gaat via de ductus Botalli en komt in de aorta na de aftakking naar het
hoofd. De hersenen ontvangen daardoor relatief zuurstofrijk bloed.
g. Richting de longen.
h. De klep zit in de wand tussen de beide boezems aan de kant van de linkerboezem en naar die
kant staat de klep ook open.
i. Na de geboorte komt er veel meer bloed vanuit de longen in de linkerboezem.
De druk in de boezem doet de klep sluiten.
j. Zuurstofarm en zuurstofrijk bloed worden gemengd.
k. Foetaal hemoglobine heeft een bindingscurve die meer naar links licht (zie thema gaswisseling)
omdat bij een gegeven zuurstofspanning het foetale hemoglobine nog zuurstof van het
‘moederlijke hemoglobine moet weghalen.
Afsluiting
Stap 1

Hoe haal je het in je hoofd?
a. Noteer de deelconcepten die voorkomen in module 1, 2

en 3.
b. Bekijk de documentaire van Body Atlas (Discovery
Channel) over het hart:
Omcirkel de deelconcepten die voorbij komen in de

documentaire.
Leg met eigen woorden uit wat het deelconcept inhoudt.
Begrijp je iets nog niet?
Overleg met een klasgenoot en/of zoek het op.
Stap 2
Spiegeltje, spiegeltje
aan de wand
Je gebruikt een spiegel
om je zelf goed te
kunnen zien ook al is dat
in spiegelbeeld.
Er zijn verschillende
spiegels.
Met een scheerspiegel
(make-up spiegel) zie je
dingen vergroot.
Nu ga je de
achteruitkijkspiegel
gebruiken.
Leg een leeg A4

voor je neer.
Doe alsof er een
achteruitkijkspiegel voor je staat.
Kijk in gedachten terug op hoe je de leerstof hebt geleerd.
Schrijf op je A4 wat je hebt gedaan om de stof te leren.
Zet een uitroepteken bij de stappen waar je tevreden over bent.
Gebruik een vraagteken bij die stappen in je leerproces waar je nu over twijfelt of het goed is
gegaan.
Noteer wat je kunt verbeteren bij een volgende keer.
Gebruik hierbij eventueel de nabespreking van je toets.
Stap 3

Examen opgaven
VWO Biologie 2010-1 vraag 1
Stap 4
De lift
Hoge bloeddruk een
wereldwijd probleem?
Hoge bloeddruk komt
steeds vaker voor, maar
niet onder alle
bevolkingsgroepen in
dezelfde mate.
a. Welke factoren
spelen volgens
jou een rol bij het
ontstaan van
hoge bloeddruk?
Noem tenminste
drie factoren.
Populatie
b. Als hoge
bloeddruk niet
onder alle
bevolkingsgroepen evenveel voorkomt, waarop zou dat dan kunnen wijzen? Geef tenminste
twee verschillende antwoorden.
Bij een onderzoek in Amsterdam Zuidoost onder 1500 Hindoestanen, Creolen en autochtone
Nederlanders, bleek dat 38% van de Creolen een te hoge bloeddruk heeft, 32% van de Hindoestanen
en 26% van de autochtone Nederlanders.
Ook in Engelse en Amerikaanse onderzoeken waren dergelijke verschillen al eens gevonden.
c. Kun je op grond van deze gegevens zeggen dat hoge bloeddruk genetisch bepaald is?
Licht je antwoord toe.
De regeling van de bloeddruk is een ingewikkeld proces.

Bestudeer de afbeelding.
Organen
d. Welke organen zijn betrokken bij de regeling van de bloeddruk?
Moleculen
e. Welke moleculen worden in het schema genoemd?

ACE is een interessant molecuul. Het knipt stukjes van Angiotensine I af en daardoor ontstaat
angiotensine II.
Er blijken varianten te zijn van het gen dat ACE maakt.
Er is een versie waar een stukje ontbreekt, die D heet (van deleted), en een versie die een stukje extra
heeft, die I (van inserted) heet.
Heb je de D-variant, dan maak je veel van het ACE-enzym.
f. Beredeneer of je, als je de D-variant van het gen hebt, een hoge of lage bloeddruk hebt.
Molecuul, weefsel en orgaan
g. Angiotensine II heeft ook een spieropbouwend effect.

Leg uit dat succesvolle duuratleten vaak het I-gen hebben en krachtsporters vaak het D-gen.
Organisme
h. Welke van deze twee groepen moet met name goed de bloeddruk in de gaten houden?
Moleculen en orgaan
Gebleken is dat verschillende bevolkingsgroepen ook verschillend reageren op behandeling.
Creolen reageren bijvoorbeeld nauwelijks op zogenaamde ACE-inhibitoren(remmers).
i. Leg uit hoe ACE-inhibitoren de bloeddruk verlagen.
Er zijn ook andere medicijnen tegen hoge bloeddruk

Het middel BIDIL dat in Amerika op de markt komt is speciaal bedoeld voor mensen met een donkere
huidskleur. Volgens een studie onder 1050 hartpatiënten die zichzelf identificeren als Afrikaans-
Amerikaans, bleek het middel de sterfte met 43% te verlagen.
Op de etiketten van dit middel komt te staan dat het bestemd is voor hartpatiënten met een donkere
huidskleur.
Organisme
j. Wat vind jij van de toevoeging op het etiket.
Populatie
k. Welke gevolgen heeft de informatie uit deze opdracht voor de gezondheidsvoorlichting?
Antwoorden Afsluiting
Stap 4 De lift
a. Roken, hoge bloeddruk, overgewicht, vet eten, stress.

b. Erfelijke factoren of verschillende leefwijzen.
c. Nee, het kan ook liggen aan een ander voedingspatroon of andere gewoonten.
d. Lever, nieren, longen, hypofyse, bloedvaten.
e. Angiotensine I en II, angiotensinogeen, renine, ACE, ADH.
f. Je hebt dan veel angiotensine II. Dit leidt via een aantal stappen tot bloeddrukverhoging.
g. Krachtsporters hebben veel spiermassa nodig. Zij hebben dankzij het D-gen veel Angiotensine
II.
h. Voor duursporters is een niet te hoge bloeddruk belangrijk. Zou hun bloeddruk te hoog zijn, dan
lopen zij het risico op allerlei hartproblemen. Hun krachtsinspanning vereist immers een

transportsysteem dat optimaal werkt.
i. Minder ACE betekent minder Angiotensine II en dus een lagere bloeddruk.
j. Bespreek je mening met klasgenoten of met je docent.
k. Het toont aan dat je verschillende bevolkingsgroepen voor verschillende problemen op een
eigen manier moet voorlichten.

Over dit lesmateriaal
Colofon
Dit thema Bloed en bloedsomloop is ontwikkeld door medewerkers van StudioVO. Bij het
ontwikkelen van het materiaal is gebruik gemaakt van of wordt verwezen naar materiaal van de
volgende websites: <a href="http://www.schooltv.nl/beeldbank/" target="_blank">
www.schooltv.nl</a> <a href="http://www.youtube.com/" target="_blank">
www.youtube.com</a> <a href="http://www.bioplek.org/bioplek.html"
target="_blank">www.bioplek.org</a> <a href="http://www.wikipedia.org/"
target="_blank">www.wikipedia.org</a> Fair
Use In de Stercollecties van StudioVO wordt gebruik gemaakt van beelden
filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer
informatie: <a href="http://www.studiovo.nl/DownloadsStercollecties/Fair%20use.pdf"
target="_blank">Fair use</a> Mocht u vragen/opmerkingen
hebben, neem dan contact op via de <a href="http://www.vo-content.nl/helpdesk" target="_blank">
helpdesk VO-content</a> .
Auteur VO-content
Laatst gewijzigd 17 august 2018 om 15:03
Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding
4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van
naamsvermelding vrij bent om:
het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk

medium of bestandsformaat
het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te
maken
voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden.
Meer informatie over de CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie
Aanvullende informatie over dit lesmateriaal

Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar:
Leerniveau ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;
Leerinhoud en ;;;;;;;;;;;;;;;;;;;
doelen
Eindgebruiker leerling/student
Moeilijkheidsgraad gemiddeld
Studiebelasting 20 uur en 30 minuten
Trefwoorden arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare, rearrangeerbare leerlijn
Gebruikte Wikiwijs Arrangementen

Reisgids digitaal materiaal. (2019). Gereedschapskist activerende werkvormen. https://maken.wikiwi
js.nl/105906/Gereedschapskist_activerende_werkvormen
VO-, content. (2016). Module: Bloed kruipt waar het niet gaan kan - v456. https://maken.wikiwijs.nl/
74454/Module__Bloed_kruipt_waar_het_niet_gaan_kan___v456

VO-, content. (2016). Module: De weg van het bloed - v456. https://maken.wikiwijs.nl/74452/Module
__De_weg_van_het_bloed___v456
VO-, content. (2016). Module: Hartkloppingen - v456. https://maken.wikiwijs.nl/74453/Module__Hart

kloppingen___v456

Thema - Bloed en Bloedsomloop - v456 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Thema - Bloed en Bloedsomloop - v456 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Laatst gewijzigd 17 august 2018

Licentie CC Naamsvermelding 4.0 Internationale licentie

Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is

Thema Bloed en bloedsomloop

De weg van bloed

Bloed kruipt waar het niet gaan kan

Pagina 1 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Pagina 2 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

1. Rode bloedcellen ......

Pagina 3 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Pagina 4 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

1. In aders stroomt het bloed naar het hart toe

2. Slagaders bevatten zuurstofrijk bloed

3. Kleppen in aders houden zuurstofarm bloed tegen.

Welke beweringen zijn juist?

Pagina 5 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

1. ader a. dunne wand, kleppen

De weg van bloed

De vaatchirurg is bij uitstek de medicus die 'transportproblemen'

Pagina 6 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Pagina 7 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

werkblad Even puzzelen

Opdracht 1 Transport via de celmembraan

a. Lees de onderstaande Kennisbanken:

Opdracht 2 Bloedvatenstelsels bij dieren

a. Lees in de Kennisbank over het Bloedvatenstelsel de

Pagina 8 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Bespreek de antwoorden met je docent.

Bekijk hierna het filmpje:

Het bloed moet je leven lang rond gepompt worden, om

Practicum Bloedsomloop zichtbaar

c. Hoe kun je je waarneming verklaren?

Pagina 9 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Practicum Aders en slagaders van dichtbij

Bekijk de preparaten met verschillende vergrotingen.

a. Slagaders vervoeren zuurstofrijk bloed, aders zuurstofarm bloed.

Weet je nog meer uitzonderingen op de regels?

Pagina 10 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Bestudeer het lymfevatenstelsel op Bioplek .

Opdracht 2 Vergelijken van transportstelsels

a. Welke functies hebben lymfeknopen?

e. Leg uit wat het verband is tussen de poortwachtersklier en

Pagina 11 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Opdracht 1 Even puzzelen

Opdracht 3 Bloed voor de organen

Pagina 12 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Kijk nog eens in de kennisbank.

KB: Inleiding van het zenuwstelsel

a. Waarvoor staan de letters in de afkorting fMRI?

Pagina 13 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Maak een of een paar sheets voor een presentatie (Powerpoint of

Ontstaan en behandeling van spataders

Welkom bij de gereedschapskist. Hier vind

Pagina 14 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Hieronder vier video's die goed passen bij deze opdracht.

Video: De bloedsomloop deel 1: drie verschillende typen

a. Haarvaten van de dikke darm – poortader – haarvaten

a. Om voedsel te verteren wordt de doorbloeding van je maag en darmen vergroot. Om te sporten

Pagina 15 Thema: bloed en bloedsomloop - v456

Maar wat zorgt ervoor dat je hart klopt?

Nij Smellinghe Ziekenhuis Drachten - Cardiologie

Pagina 16 Thema: bloed en bloedsomloop - v456