Ι \

Α. ΑΛΙΜΠΙΝΙΣΗΣ
Ζ.ΑΝΤΥΠΑΣ
Ε. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ
Ν. ΚΛΑΟΥΔΑΤΟΣ
Σ. ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΙΔΗΣ

~'ι~~~

~"'~-=::.~­
~ .
-ισ.D
"ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
\, ~~
Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ~:
ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΔΙΔΑΚΤιΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ .• ΑΘΗΝΑ
Α. ΑΛΙΜΠΙΝΙΣΗΣ
Ζ.ΑΝΤΥΠΑΣ
Ε. ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ
Ν.ΚΛΑΟΥΔΑΤΟΣ
Σ. ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΙΔΗΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
Α' ΓΥΜΝΑΣlογ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΕΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΝ ΒΙΒΛΙΟΝ

ΑΘΗΝΑ ..
-
ι

Συγγραφείς:
Αναστάσιος Ν. Αλιμπινίσης ι Καθηγητής μαθηματικών στο Π.Σ.Π.Α.
Ζαχαρίας Κ. Αντύπας ι Σχολικός σύμβουλος μαθηματικών
Ευάγγελος Π. Ευσταθόπουλος ι Καθηγητής μαθηματικών Βθμιας Εκπαίδευσης
Νίκος Σ. Κλαουδάτος ι Καθηγητής μαθηματικών Βθμιας Εκπαίδευσης - Μέλος του Δ.Σ. της Ε.Μ.Ε.
Σταύρος Γ. Παπασταυρίδης ι Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών - Αντιπρόεδρος της Ε.Μ.Ε.
 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στα πλαίσια των προσπαθειών του ΥΠΕΠΘ και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για την αναβάθμιση του
περιεχομένου της Μαθηματικής Παιδείας στο Γυμνάσιο, συγκροτήθηκε τον Απρίλιο 1986 μια ομάδα
εργασίας, η οποία ανέλαβε την αναθεώρηση του Αναλυτικού Προγράμματος των Μαθηματικών του Γυ­
μνασίου. Στην ομάδα αυτή πήραν μέρος καθηγητές και σχολικοί σύμβουλοι της Δευτεροβάθμιας Εκ­
παίδευσης καθώς και εκπρόσωποι της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας. Τις εργασίες της ομάδας
συντόνισε ο σύμβουλος του Π.Ι. κ. Λ. Αδαμόπουλος.

Η ομάδα εργασίας για το Αναλυτικό Πρόγραμμα κατέληξε σε ένα σύνολο πορισμψων και προτάσεων
οι οποίες κοινοποιήθηκαν σε όλους τους αρμόδιους επιστημονικούς και εκπαι9"ευτικούς φορείς. Η
κοινοποίηση περιείχε, παράλληλα, πρόσκληση σε διάλογο και υποβολή παρατηρήσεων, κρίσεων και αντι­
προτάσεων επί των προτάσεων της ομάδας εργασίας. Οι απαντήσεις στην πρόσκληση αυτή, που στάλ­
θηκαν από διάφορους φορείς και καθηγητές μαθηματικών από όλη την Ελλάδα, υπερέβησαν συνολικά
τις τριακόσιες σελίδες κειμένων. Με βάση όλα αυτά το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο συνέταξε ένα νέο πλαί­
σιο Αναλυτικού Προγράμματος των Μαθηματικών του Γυμνασίου.

Στη συνέχεια συγκροτήθηκε ομάδα συγγραφής, η οποία ανέλαβε να γράψει το βιβλίο Μαθηματικών
της Α' τάξης του Γυμνασίου με βάση το παραπάνω Αναλυτικό Πρόγραμμα. Στη συγγραφική αυτή ομάδα
πήρε μέρος ως εκπρόσωπος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας και ο καθηγητής κ. Ν. Κλαουδάτος.

Το βιβλίο διέπεται από την άποψη ότι τα Μαθηματικά είναι εργαλείο για την ανακάλυψη της αλήθειας.
Είναι μέσο για τη διερεύνηση των φαινομένων της φύσης και της κοινωνίας που μας περιβάλλει. Με
άλλα λόγια, αντιμετωπίζουμε τα Μαθηματικά σαν μια κοινωνική διαδικασία και όχι απλά σαν ένα πνευμα­
τικό παιχνίδι, όπως Π.χ. το σκάκι. Γι' αυτό το λόγο οι διάφορες έννοιες αναπτύσσονται μέσα από προβλή­
ματα και καταστόσεις που είναι οικείες στις εμπειρίες και γνώσεις των μαθητών και όχι σαν προϊόντα
μιας καθαρά εγκεφαλικής διαδικασίας. Με άλλα λόγια το αφηρημένο εξηγείται δια του συγκεκριμένου.

Σε όλη τη διάρκεια της συγγραφής αυτής, οι σκέψεις μας είχαν σαν άξονες αναφοράς.
(α) Τους μαθητές, που είναι οι ελπίδες του μέλλοντος της Ελλάδας. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η
γνώση που θα αποκτήσουν από το βιβλίο αυτό θα τους βοηθήσει να πάρουν το μέλλον αυτοί στα χέρια
τους.

(β) Τους συναδέλφους της μαχόμενης υπηρεσίας, που αποτελούν το Α και το Ω της Παιδείας στον
τόπο μας. Ξέρουμε καλά ότι χωρίς το δικό τους κόπο και αγώνα οι στόχοι του βιβλίου αυτού θα μείνουν
κενό γράμμα.

Το περιεχόμενο του βιβλίου σε γενικές γραμμές έχει ως εξής Το πρώτο μισό του βιβλίου ασχολείται
με τους αριθμούς. Ο κύριος στόχος είναι να δειχθεί πως οι αριθμοί και οι τέσσερις πράξεις τους
εμφανίζονται σε πραγματικά φαινόμενα της καθημερινής ζωής. Το δεύτερο μισό ασχολείται κυρίως με
τη Γεωμετρία. Εδώ οι βασικοί μας στόχοι είναι η εξοικείωση των μαθητών με τον άμεσο γεωμετρικό
χώρο που μας περιβάλλει και τις γεωμετρικές παραστάσεις που συναντάμε στην καθημερινή ζωή, η
απόκτηση επιδεξιότητας στη χρήση των γεωμετρικών οργάνων και η διαμέσου αυτών μελέτη των ιδιοτή­
των των γεωμετρικών σχημάτων, και τέλος η εξοικείωση με την έννοια του εμβαδού και η γνώση του
υπολογισμού των εμβαδών ευθύγραμμων σχημάτων. Οι αποδείξεις που δίνονται στο βιβλίο αυτό είναι
κυρίως εμπειρικού χαρακτήρα. Σε λίγες επιλεγμένες περιπτώσεις δόθηκαν αυστηρότερες μαθηματικές
αποδείξεις. Οι περιπτώσεις αυτές επελέγησαν με κριτήριο τη διδακτική σκοπιμότητα, μέσα στα πλαίσια
των δυνατοτήτων των μαθητών της Α' Γυμνασίου.

Οι συγγραφείς θεωρούν χρέος τους να εκφράσουν τις θερμές ευχαριστίες τους στις υπαλλήλους
του ΟΕΔΒ κ. Κ. Τσάκωνα, που είχε την καλλιτεχνική επιμέλεια και έκανε την εικονογράφηση του βι­
βλίου, και την κ. Ν. Κονίδη που επιμελήθηκε τα γεωμετρικά σχήματα και έκανε τη σελιδοποίηση.

9
•
Το βιβλίο αυτό είναι ανθρώπινο δημιούργημα, συνεπώς δεν είναι τέλειο. Ο μόνος τρόπος για να
έχουμε στα σχολεία μας, μετά από μερικά χρόνια, ένα καλύτερο βιβλίο για την Α' τάξη Γυμνασίου, είναι
ο νηφάλιος και ελεύθερος διάλογος. Οποιοσδήποτε μαθητής, συνάδελφος καθηγητής ή οποιοσδήποτε
που ενδιαφέρεται για την Παιδεία στο τόπο μας, θέλει να κάνει οποιαδήποτε σχόλια, παρατηρήσεις ή
κρίσεις για το βιβλίο αυτό, παρακαλείται να τις στείλει στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Οι συγγραφείς
α

ιι

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΑΙ ΔΕΚΑΔΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

Σελ.
1.1 Φυσικοί αριθμοί ........................................................... 17
1.2 Οι δεκαδικοί αριθμοί 18
1.3 Σύγκριση δύο αριθμών ..................................................... 21
Ιστορικό σημείωμα 24
1.4 Στρογγυλρποίηση των αριθμών 26
...., 1.5 Η έννοια της μεταβλητής 29
-? 1.6 Η έννοια της εξίσωσης ..................................................... 32
1.7 Πρόσθεση φυσικών και δεκαδικών 34
Ιστορικό σημείωμα 38
1.8 Αφαίρεση φυσικών και δεκαδικών ........................................... 39
1.9 Πολλαπλασιασμός φυσικών και δεκαδικών 43
Ιστορικό σημείωμα 49
1.10 Πολλαπλάσια φυσικού αριθμού 50
1.11 Δυνάμεις αριθμών 51
"""" 1.12 Επιμεριστική ιδιότητα 53
'--') 1.13 Η τέλεια διαίρεση 56
_~ 1.14 Διαιρέτες φυσικού αριθμού 59
-J;> 1.15 Χαρακτήρες διαιρετότητας ................................................. 60
.~ 1.16 ΑνάλΙΙση αριθμού σε γινόμενο πρώτων παραγόντων ..... ........................ 62
1.17 Η ευκλείδια διαίρεση 65
1.18 Διαίρεση δεκαδίκών "......... ........... 68
1.19 Πηλίκο με προσέγγιση ...................................•..................... 70
1.20 ΠραΤέραιότητα των πράξεων.................................................... 70
1.21 Τυποποιημένη μορφή μεγάλων αριθμών ....................•............•....... 73
Ασκήσεις επανάληψης ............................................•............. 75
ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΓΕΘΩΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ20

2.1 Παράσταση αριθμών με σημεία ευθείας ...................................... 79

2.2 Παράσταση σημείων στο επίπεδο 83
2.3 Μέτρηση μεγεθών 86
2.4 Μέτρηση μήκους τμήματος ................................................. 86
2.5 Οι κυριότερες μονάδες μήκους ............................................. 87
2.6 Όργανα μέτρησης μήκους 88
2.7 Το μέτρο σαν μονάδα μήκους ........................................... 88
.2.8 Εμβαδό επίπεδων επιφανειών 92
Ιστορικό σημείωμα 95
2.9 Οι κυριότερες μονάδες εμβαδού ............................................ 96
2.10 Σχέσεις τετραγωνικού μέτρου με υποδιαιρέσεις και πολλαπλάσιά του 97
2.11 Εμβαδό ορθογωνίου και τετραγώνου 100
2.12 Όγκος στερεών 105
2.13 Οι κυριότερες μονάδες όγκου 108
2.14 Όγκος ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου 111

11
• •
2.15 Μονάδες μέτρησης του χρόνου . 115 5.1,
2.16 Μονάδες μάζας . 117 5.1
2.17 Νομισματικές μονάδες . 119 5.1
Ασκήσεις επανάληψης . 122
Ιστορικό σημείωμα . 125

ΤΑ ΚΛΑΣΜΑΤΑ
ΚΕΦΑΛΑ/Ο30

3.1 Η έννοια του κλάσματος . 131

3.2 Το κλάσμα ως πηλίκο δυο φυσικών αριθμών . 135 6
3.3 Ισοδύναμα κλάσματα . 137 6
3.4 Σύγκριση κλασμάτων . 141 Ι
3.5 Πρόσθεση κλασμάτων . 145
3.6 Αφαίρεση κλασμάτων . 147
3.7 Πολλαπλασιασμός κλασμάτων . 150
3.8 Αντίστροφοι αριθμοί . 154
3.9 Διαίρεση κλασμάτων . 155
3.10 Δεκαδικά κλάσματα - δεκαδικοί αριθμοί . 159
3.11 Τροπή κλάσματος σε δεκαδικό . 160
3.12 Η έννοια του ποσοστού . 163
3.13 Εφαρμογές ποσοστών . 167
3.14 Παράσταση ποσοστών με διαγράμματα . 172
Ασκήσεις επανάληψης . 176

ΑΝΑΛΟΓΑ ΠΟΣΑ
ΚΕΦΑΛΑ/Ο40

4.1 Η έννοια των αναλόγων ποσών .................................. 183

4.2 Εφαρμογές των αναλόγων ποσών 186
4.3 Κλίμακες ................................................................. 188
4.4 Μερισμός σε μέρη ανάλογα 192
Ασκήσεις επανάληψης 193

ΒΑΣ/ΚΕΣ ΓΕΩΜΕΤΡ/ΚΕΣ ΕΝΝΟ/ΕΣ

ΚΕΦΑΛΑ/Ο50

5.1 Γεωμετρικά στερεά ................................................ 197

Ιστορικό σημείωμα 203
5.2 Το ευθύγραμμο τμήμα ..................................................... 204
5.3 Η ευθεία - η ημιευθεία ..................................................... 205
5.4 Απόσταση δύο σημείων - Μέσο ευθυγράμμου τμήματος 209
5.5 Σύγκριση ευθύγραμμων τμημάτων 209
5.6 Σχετικές θέσεις δύο ευθειών στο επίπεδο ............................... 212
5.7 Κάθετες ευθείες .......................................................... 214
5.8 Απόσταση σημείου από ευθεία .............................................. 217
5.9 Χάραξη παραλλήλων ευθειών ............................................... 221
Ιστορικό σημείωμα 223

12
5 5.10 Κύκλος - Κυκλικός δΕσκος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
7 5.11 Σχετικές θέσεις ευθεΕας και κύκλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
9 5.12 Μεσοκάθετος ευθύγραμμου τμήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
2 Ασκήσεις επανάληψης ..................................................... 234
5

ΟΙ ΓΩΝΙΕ:Έ
ΚΕΦΑΛΑΙ060

6.1 Η έννοια της γωνΕας ....................................................... 239

6.2 Σύγκριση γωνιών 241
1
6.3 ΕΕδη γωνιών .............................................................. 244
5
6.4 Μέτρηση γωνιών .......................................................... 247
7
6.5 Εφεξής γωνΕες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
1
6.6 Παραπληρωματικές γωνΕες ................................................. 255
5
Ιστορικό σημεΕωμα 257
7
6.7 Κατακορυφι1ν γωνΕες ...................................................... 258
')
6.8 Παράλληλες ευθε{ες που τέμνονται από ευθε{α .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
~
6.9 Άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
5
Ασκήσεις επανάληψης 267
~
J
~
'1 ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΑ:ΈΧΗΜΑΤΑ
? ΚΕΦΑΛΑΙΟ 70

7.1 Ίσα οχήματα 271

7.2 Ίσα τρΕγωνα .............................................................. 273
. 7.3 Κατασκευές με κανόνα και διαβήτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
7.4 ΕΕδη τετραπλεύρων 279
7.5 Ίδιότη.τες του παραλληλογράμμου . . . . . . . . . . . . . . . . . •. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
7.6 Εμβαδό τριγώνου 282
7.7 Εμβαδό παραλληλογράμμου ................................................ 286
7.8 Εμβαδό τραπεζ{ου ................................................... 287
Ασκήσεις επανάληψης ..................................................... 290

ΟΙ ΡΗΤΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ
ΚΕΦΑΛΑΙ080

8.1 Οι θετικοΕ και οι αρνητικοΕ αριθμο{ 295

8.2 Παράσταση των ρητών με σημεΕα μιας ευθε{ας ............................. 299
8.3 Συντεταγμένες σημε{ου 300
8.4 Απόλυτη τιμή ρητού αριθμού - ΑντΕθετοι αριθμο{ 302
8.5 Σύγκριση των ρητών αριθμών ............................................... 304
8.6 Πρόσθεση ρητών αριθμών ..................................... 306
8.7 ΑφαΕρεση ρητών αριθμών 309
ΥΠΟΔΕΙΞΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 313

13

....
 Όταν λέμε ότι

Οι μαθητές που φoιτoύiι στην τάξη μας είναι 35

Ο Νοέμβριος είναι ο 110ς μήνας του χρόνου

χρησιμοποιούμε τον αριθμό 35, για να δηλώσουμε το

πλήθος των μαθητών της τάξης μας, και τον 11, για να
δείξουμε τη σειρά του Νοεμβρίου ανάμεσα στους μήνες
του χρόνου. Τέτοιοι αριθμοί σαν τους 35 και 11 λέγονται
φυσικο( αριθμοl. Οι φυσικοί λοιπόν αριθμοί είναι οι
0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12 κτλ.
Το σύνολο των φυσικών αριθμών σημειώνεται με το
γράμμα ΙΝ, αρχικό της λατινικής λέξης Natura, που ση­
μαίνει φύση.
Από το σύνολο ΙΝ των φυσικών αριθμών ξεχωρίζουμε
τους

1, 3, 5, 7, 9, 11 κτλ.
που λέγονται περιττο( (μονοΙ) και τους
0,2,4,6,8, 10, 12 κτλ.
που λέγονται άρτιοι (ζυγοΙ)
Για να γράψουμε έναν οποιοδήποτε φυσικό αριθμό χρη­
σιμοποιούμε τα εξής δέκα ψηφ(α
0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.

17

b
• . s 9
Η αξία των ψηφίων ενός φυσικού αριθμού σε απλές μο- 2.001 i.

νόδες εξαρτόται από τη θέση των ψηφίων στον αριθμό, ι

Για παρόδειγμα στον αριθμό 1378, όπως φαίνεται στο δι- i

πλανό σχήμα, το 8 παριστόνει απλές μονόδες , το 7 δε· Ι Ι

κόδες, το 3 εκατοντόδες και το 1 χιλιόδες. . -j
Έτσι ο αριθμός αυτός γρόφεταισε αναmυγμένημορφή: 1.40 j
ι

1378 = 1.1000 + 3.100 + 7.10 + 8

1 308 476
...
εκατομμύρια χιλιόδες μονόδες ο
1
~
Σε Τ10λλές περιπτώσεις μετρήσεων οι φυσικοί αριθμοl
f
δεν επαρκούν και γι' αυτό χρησιμοποιούμε δεκαδικούς
11
αριθμούς, όπως στα παρακότω παραδείγματα.

Το μολύβι έχει μήκος 1 δέκατο του μέτρου, δηλαδή 1~

του μέτρου (m), που γρόφεται και 0,1 m (με m συμβολί·
ζουμε το μέτρο), ~
ιLl
Η πινέζα έχει μήκος 1 εκατοστό του μέτρου, δηλαδή

1~0 m, που γρόφεται και 0,01 m

Το καρφί έχει πόχος 1 χιλιοστό του μέτρου, δηλαδή 1O~O,4ίΞΞ~

m, που γρόφεται και 0,001 m

18
 ~-~
μο-

θμό.
D δι-
, δε-

1.40 -Ί
)φή: --j
ι

ικού,
:1δε<;
αβά-
τε- Το ύψος της Ελένης είναι 1 m ακριβώς, ενώ το ύψος του
Πέτρου είναι ανάμεσα στο 1 m και στα 2 m. Για την ακρί­
βεια το ύψος του Πέτρου είναι 1 m και 40 εκατοστά (cm)

ή 1m και 1~0 μ, που γράφεται 1,40 m.

Ο νικητής στο αγώνισμα του μήκους κέρδισε την πρώτη

57
θέση με άλμα 8 m και 57.cm ή 8 m και 100 m, που γράφε-
ιθμοί
ται 8,57 m
κούς

Το αυτοκίνητο του διπλανού σχήματος έχει τις παρα­

κάτω διαστάσεις:

Μήκος 3 m και 678 χιλιοστά (mm) ή 3 m και 16;~0 m, δη­

λαδή 3,678 m
Πλάτος 1 m και 582 mm ή 1 m και 1~80~ m,
1 δηλαδή 1,582 m
ήffi
ιβολ(·

lλαδή Η πρώτη ζυγαριά δείχνει 3 κιλά (kg) και 560 γραμμάρια

(g), ή 3 kg και 150~00 kg, δηλαδή 3,560 kg (με kg συμβο­

1 λ(ζουμε το κιλό).
1000 Η δεύτερη ζυγαριά δείχνει 3 kg και 360 g, δηλαδή
~F""1~-"""--~---J 3,360 kg.

19
b
 $
Βλέπουμε λοιπόν ότι ένας δεκαδικός αριθμός αποτελει
ται από το ακέραιο και το δεκαδικό μέρος, που χωρίζο\
ται με την υποδιαστολή.
Το πρώτο ψηφίο του δεκαδικού μέρους παριστάνει δΙ
κατα, το δεύτερο εκατοστά, το τρίτο χιλιοστά κτλ. Έη
ο αριθμός Π.χ. 3,678 έχει τρεις μονάδες, 6 δέκατα, 7 εκο
τοστά, 8 χιλιοστά και αναλυτικότερα γράφεται:

3,678 = 3'1 + 6'0,1 + 7'0,01 + 8'0,001

3 μονάδες 6 δέκατα, 7 εκατοστά 8 χιλιοστά -_ ....-

Είναι φανερό ότι κάθε φυσικός αριθμός μπορεί να γρα

φτεί ως δεκαδικός, που το δεκαδικό του μέρος είναι μη
δέν Π.χ. 78 = 78,0. Ακόμη οι δεκαδικοί αριθμοί δε μετα
βάλλονται αν γράψουμε ή διαγράψουμε μηδενικά από τ(
τέλος του δεκαδικού μέρους ή από την αρχή του ακέ
ραιου μέρους Π.χ. 7,30500 = 7,305, 0054,21 = 54,21
2,15 = 2,150. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει πώς γράφετα
και πώς διαβάζεται ένας δεκαδικός αριθμός.

υποδιαστολή
ακέραιο μέρος ~ δεκαδικό μέρος
Παράi

,:i. , >
'3 ..:, v !4'
"'10 v> v
~
.=,
tf "'''' ~~
"'ο ff:i S ~ v'"
ω3 ω ω

~!! 10
::1. 10
>1; 100 >"9 1010 10 "15 ~15
~9 09 69
ο",
ι;ω ~~
ω'"
S-9
,..ο.

~
o-S
Ι;Χ ω-S
~-g "9
-S 1;10 ~
ω
10
-g
§.
...
~
10 ~
i ω-S I;-S ",a.
~M ιοω
ω ):itf
10
ΙΟΧ χ
'"
ω '"
ω ΙΟΧ ",χ ωΞ!.
ω

3 Ο 2
Ο 2 1 3
2 1 5 Ο Ο 9 6 7 8

ΑΣΚ

Ο πρώτος αριθμός γράφεται 30,2 και διαβάζεται: τριάντα

ακέραιος και δύο δέκατα ή τριάντα ακέραιος και δύο
δέκατα ή τριάντα κόμμα δύο.
Ο δεύτερος αριθμός γράφεται 0,213 και διαβάζεται:
μηδέν ακέραιος και διακόσια δεκατρία χιλιοστά ή μηδέν r

κόμμα διακόσια δεκατρία ή διακόσια δεκατρία χιλιοστά 2.1

Τέλος ο τρίτος αριθμός γράφεται 2150, 09678 και διαβά­ 3.
ζεται: δύο χιλιάδες εκατόν πενήντα ακέραιος και εννέα
χιλιάδες εξακόσια εβδομήντα οκτώ εκατοντάκις χιλιο­ 4.
στά ή δύο χιλιάδες εκατόν πενήντα κόμμα μηδέν εννέα
χιλιάδες εξακόσια εβδομήντα οκτώ.

20
λεί­ Για το διαχωρισμό του ακέραιου από το δεκαδικό μέ­
~oν- ρος του δεκαδικού αριθμού στις Αγγλοσαξωνικές χώρες
χρησιμοποιείται η τελεία (.) αντί του κόμματος πράγμα
δέ­ που βλέπουμε στους υπολογιστές και άλλες ηλεκτρονι­
Ξτσι κές συσκευές
~Kα- π.χ.5.214

ΟΙ
στό

(ρα­

. μη­
ετα­ Σύγκριση δύο αριθμών σημαίνει να βρούμε αν αυτοί
:ότο είναι ίσοι ή στην περίπτωση που δεν είναι ίσοι, ποιος από
ακέ­ τους δύο είναι μεγαλύτερος. Για να συγκρίνουμε δύο
4,21, αριθμούς, για παραδειγμα τους 5,85 και 3,2 συγκρίνουμε
lεται πρώτα τα ακέραια μέρη τους. Επειδή το 5 είναι μεγαλύ­
τερο από το 3 συμπεραίνουμε ότι ο αριθμός 5,85 είναι
μεγαλύτερος από τον 3,2. Αυτό το δηλώνουμε γράφον­
τας 5,85 > 3,2 ή 3,2 < 5,85. Αν τα ακέραια μέρη των αριθ­
μών είναι ίσα συγκρίνουμε τα ψηφία των δεκάτων των
)ος εκατοστών κτλ.
Παράδειγμα: Να συγκριθούν οι αριθμοί α) 35,046 και
60,03 β) 4,567 και 4,53989
Αν εφαρμόσουμε την προηγούμενη διαδικασία βρί­
σκουμε ότι:
α) 35,046 < 60,03
β) 4,567 > 4,53989

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ,_, _

ιάντα
ι δύο 1. Να απαντήσετε στα επόμενα ερωτήματα

α) Πόσους μήνες έχει ο χρόνος;

;εται: β) Ο ΑπρΙλης εΙναι ο 40ς μήνας του χρόνου. Ποιος μήνας του χρόνου εΙναι ο Αύγουστος και
ποιος ο Δεκέμβριος;
ιηδέν
τά 2. Σήμερα εΙναι ΤρΙτη. Τι μέρα θα εΙναι μετά α) από 7 μέρες; β) από 15 μέρες;
ιαβά­ 3. Το τελευταΙο κεφάλαιο ενός βιβλΙου αρχΙζει από τη σελΙδα 213 και τελειώνει στη σελΙδα 230.
:ννέα Πόσες σελιδες εΙναι το κεφάλαιο αυτό;

Ι(ιλιο­ 4. Η οικογένεια του Πέτρου έκανε διακοπές στη χιο. Έφθασαν στο νησΙ στις 10 Αυγούστου το
πρωΙ και έφυγαν το μεσημέρι στις 20 Αυγούστου. Πόσες διανυκτερεύσεις έκαναν στο νησΙ;
:ννέα

21
 $ ;

5. Να εκφράσετε τα μήκη των ευθύγραμ­

μων τμημάτων του διπλανού σχήματος
με δεκαδικούς αριθμούς (σε εκατοστά).
1·'1

6. Ένας ποδηλάτης ξεκΙνησε από το σημεΙο Α του κυκλικού

στΙβου, έκανε 5 στροφές και συνέχισε μέχρι το Β. Να
γράψετε με δεκαδικό αριθμό πόσες στροφές έκανε ο πο­
δηλάτης.
Α
ιί Β

,.../_--~/
11.
F-/_-~/

7. Να εκφράσετε με δεκαδικό 2 κιλό

αριθμό το συνολικό βάρος των 700 γραμ. 12.

τριών κιβωτΙων του διπλανού
σχήματος. ~_ _---,V ι..- Ι/
13,

14.
8. Να γράψετε
α} του άρτιους αριθμούς που εΙναι μεγαλύτεροι από το 20 και μικρότεροι από το31. 15.
β} τους περιπούς αριθμούς που εΙναι μεγαλύτεροι από το 120 και μικρότεροι από το 131.

α 36,01. • 36,001
β 407,38 ·- 47,38
γ 2,14 · 2,140

δ 6,25 · 6,025

9. Στο διπλανό πΙνακα να αντικαταστήσετε κάθε • με κα­ ε 4 · 0,4

τάλληλο σύμβολο από τα = ,> , < . ζ 12,3 · 12,3

η 902 · 9,02

θ 36,7 · 36,71

22
 10. Να συμπληρώσετε τον π(νακα
Γράφουμε Διαβάζουμε

15.03 Δεκαπέντε και τρ(ά εκατοστά

1006 Χ[λια έξι

32017

30003

9,92

8,006

0,075

Δύο χιλιάδες δώδεκα

Πενήντα χιλιάδες τριάντα δύο

Οκτώ και πέντε εκατοστά

Πέντε και δεκαπέντε χιλιοστά

Τριάντα πέντε εκατοστά

11. Δ(νονται οι αριθμο(

2 408 3 066 11,08 52,3060 33,306 27
0,2408 240,8 24,08 110,80 27,30600 240
Να βρε(τε ποιοι από τους αριθμούς αυτούς έχουν το (διο ακέραιο μέρος και ποιοι έχουν το
(διο δεκαδικό μέρος.

J 12.

13.

14.
Να 6ρε(τε το ψηφ(ο των χιλιάδων και το ψηφ(ο των χιλιοστών στους παρακάτω αριθμούς
α) 3703,2 β) 3,708 γ) 2002,037 δ) 2,25 ε) 4563,014
Να βρε(τε το ψηφ(ο των δεκάδων και το ψηφ(ο των δεκάτων στους παρακάτω αριθμούς.
α) 24,13 β) 110,05 γ) 1987 δ) 207,007 ε) 0,014
Να βρε(τε την τάξη του υπογραμμισμένου ψηφ(ου σε καθέναν από τους παρακάτω αριθμούς
α) 1~ 307 β) 5~3,6 γ) 5,ΟΙ2 δ) 32,701 ε) 7,Q3
15. Έξι σπ(τια ενός συνοικισμού πρόκειται να συνδεθούν με το αποχετευτικό δ(κτυο της πόλης.
Οι σωλήνες που θα χρησιμοποιηθούν ε(ναι των 10 μέτρων και του 1 μέτρου. Στον επόμενο π(­
νακα δ(νονται οι αποστάσεις σε μέτρα των σπιτιών από τον κεντρικό αποχετευτικό αγωγό. Να
σημειώσετε τις ανάγκες σε σωλήνες κάθε σπιτιού, λαβα(νοντας υπόψη ότι πρέπει να χρησιμο­
ποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι από τους σωλήνες των 10 μέτρων

Αριθμός Αριθμός

Απόσταση σωλήνων 10m σωλήνων 1 m

10 σπ(τι 93

20 » 71

30 » 18

40 » 66

50 » 147

60 » 205

23
•
•
16. Για να ζυγίζουμε, διαθέτουμε σταθμά των 100 κιλών, των 10 κιλών και του 1 κιλού. Πόσα το λι­
γότερο από τα σταθμά αυτά πρέπει να χρησιμοποιήσουμε για να ζυγίσουμε αντικείμενο βά­
ρους

α) 124 κιλών, β) 307 κιλών, γ) 427 κιλών, δ) 1023 κιλών;

17. Ποιοί είναι οι διψήφιοι αριθμοί που ένα τουλάχιστον ψηφίο τους είναι το 3;

24
... 25
 μ

\
'\

Σύμφωνα με την απογραφή του 1981 ο πληθυσμός τη<

χώρας μας ήταν 9.739.589 κάτοικοι. Σε πληροφοριακΙ
όμως δελτ(ο του ΕΟΤ (Ελληνικού Οργανισμού Τουρι­
σμού) αναφέρεται ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας ε(να
10.000.000 κάτοικοι.
Ένα αυτοκ(νητο έχει μήκος 4,283 m. Στο διαφημιστικΙ
όμως φυλλάδιο της αντιπροσωπε(ας αναφέρεται ότι τ<
μήκος του αυτοκινήτου ε(ναι 4,3 m.
Στα παραπάνω παραδε(γματα έγινε στρογΥuλοποΙηση
Ο αριθμός 9 739 589 στΡΟΥΥuλοποιήθηκε στο (πλησιέ
στερο) εκατομμύριο και έγινε 1Ο 000 000. Ο αριθμόl
4,283σΤΡΟΥΥuλοποιήθηκε στο (πλησιέστερο) δέκατο κα
έγινε 4,3.

26
 Γενικά, όταν κάνουμε στρογγυλοποίηση, πάντα πρέπει
να αναφέρουμε την τάξη στην οποία γίνεται. Έτσι, μι­
λάμε για στρογγυλοποίηση στη μονάδα, δεκάδα, εκα­
τοντάδα κτλ. Επίσης μιλάμε για στρογγυλοποίηση στο
δέκατο, εκατοστό, χιλιοστό κτλ., ανάλογα με το πόση
ακρίβεια μας ενδιαφέρει να έχει το αποτέλεσμα.
Για να στρογγυλοποιήσουμε έναν αριθμό σε μια τάξη
του, ακολουθούμε τον παρακάτω κανόνα.

Παραδείγματα 1. Να στρογγυλοποιηθούν οι αριθμοΙ 1784 και 12568 στην πλησιέ­

στερη α) δεκάδα, β) χιλιάδα
Λύση

ψηφΙο δεκάδων ψηφΙο χιλιάδων

~ ~
17 8 4~ 1780 1784~ 2000
α) 125 6 8 ~ 12 570 β) 1 25 67 ~ 13000

2. Να στρογγυλοποιηθούν οι αρlθμοΙ 4,6964 και 7,4217 στο πλησιέ­

,όςτης στερο α) δέκατο, β) εκατοστό
Dριακό Λύση

Τουρι­
δέκατα εκατοστά
ς είναι
~ ~
4,6 9 64~ 4,7000 ή 4,7 4,69 6 4~ 4,7000 ή 4,70
ηστικό α) 7,42 17 ~ 7,4000 ή 7,4
β)
7,42,1 7 ~ 7,4200 ή 7,42
ότι το
3. Να στρογγυλοποιηθούν οι αρlθμοΙ 11,397 και 24,997 στο πλησιέ­

ιο(ηαη, στερο εκατοστό.

Λύση
ιληαιέ,
εκατοστό
ριθμό~
~
:ΙΤΟ και 11,3 9 7 ~ 11,40
24,9 9 7 ~ 25,00

27
- --..,.--q
Η επιλογή της τάξης στρογγυλοποίησης πρέπει να γί- Γ-'
νεται με βάση τις ανάγκες του συγκεκριμένου προβλή- (!)
ματος που μελετάμε. Έτσι, αν το βάρος ενός ατόμου εί-
ναι 63 kg και το στρογγυλοποιήσουμε στην πλησιέστερr
δεκάδα, θα έχουμε 60 kg, αν όμως το στρογγυλοποιή,
σουμε στην πλησιέστερη εκατοντάδα, θα έχουμε 100 kg
Στην πρώτη περίπτωση η στρογγυλοποίηση έχει νόημα
ενώ στη δεύτερη αποτελεί παραμόρφωση της πραγματι
κότητας.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που μας χρειάζετα
οπωσδήποτε ο ακριβής αριθμός και θα ήταν εξωπραγμα
τικό να κάνουμε οποιαδήποτε στρογγυλοποίηση. Για πα
ράδειγμα, δεν έχει κανένα νόημα να στρογγυλοποιούμl 1
ι
αριθμούς τηλεφώνων ή κωδικούς αριθμούς ταχυδρσ
μείων.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ...!L~~ _
ΝII
KρόT~

1. Να στΡΟγΥυλοποιήσετε τους παρακάτω αριθμούς στην πλησιέστερη α) δεκάδα, β) εκατοντάδα,

γ) χιλιάδα. .

4159 23076 63824 487362 649932

8796 34907 79886 793451 159678
3581 77402 92407 615867 361594

ΠρόβλVi

ΘΝα στρογγυλοποιήσετε τους παρακάτω δεκαδικούς αριθμούς α) στη μονάδα, β) στο δέκατο, γ)
στο εκατοστό, δ) στο χιλιοστό.

8,63478 Ι 2,49573 Ι 0,87611 Ι 2,98136 Ι 9,82617 Ι 8,97023 Ι

18,61304 9,96027 15,32681 24,07095 2,99873 0,88958

3. Η μέση ημερήσια κυκλοφορΙα 5 εφημερΙδων την περασμένη εβδομάδ,α ήταν

α) Να γράψετε τον πΙνακα στρογγυλοποιώντας τους αριθμούς του στην πλησιέστερη χιλιάδα.
β) Να κατατάξετε τις εφημερΙδες ανάλογα με την κυκλοφορΙα τους, αρχΙζοντας από αυτήν
που έχει τη μεγαλύτερη κυκλοφορΙα.

28
να γί­
οβλή­ (!)Να συμπληρώσετε τον
Πόλη Πληθυσμός Πληθυσμός
διπλανό πΙνακα στρογ­
ου εί­ (Απογραφή 1981) στην πλησιέστερη
γυλοποιώντας τους
περη χιλιόδα
πληθυσμους των πό­
)ποιή­ λεων στην πλησιέστερη
Λόρισα 102048
00 kg, χιλιόδα

όημα, Χανιό 61976

νματι-
Σέρρες 45213

iζεται Πότρα 154596

,αγμα­
Βόλος 107407
ια πα­

Ηούμε Ηρόκλειο 110958

,υδρο-
ΛαμΙα 41667

Ιωόννινα 44829

Καβόλα 56375

Να κατατόξετε τις πόλεις συμφωνα με τον πληθυσμό τους, αρχΙζοντας από την πόλη με το μι­
κρότερο πληθυσμό.

[όδα,

Πρόβλημα Όταν κάνουμε ένα υπεραστικό τηλεφώνημα, για κάθε

μονάδα που γράφει ο μετρητής πληρώνουμε 4 δραχμές.
το, γ)
Να βρεθεί πόσο θα κοστίσει η τηλεφωνική σ'Υνδιάλεξη,
όταν ο αριθμός των μονάδων που θα γράψει ο μετρητής
είναι α) 5, β) 7, γ) 10.

Δεν είναι δύσκολο να δούμε ότι

α} όταν ο μετρητής γράψει 5 μονάδες, θα πληρώσουμε
4·5= 20 δρχ.
β} όταν ο μετρητής γράψει 7 μονάδες, θα πληρώσουμε

] γ} όταν ο μετρητής
4·7= 28 δρχ.
γράψει 10 μονάδες, θα πληρώσουμε
iQ. 4 . 1Ο = 40 δρχ.
'ήν

Γενικά, για να βρούμε πόσο θα πληρώσουμε για ένα

υπεραστικό τηλεφώνημα, θα πολλαπλασιάσουμε το 4 με
τον αριθμό των μονάδων που έχει γράψει ο μετρητής.

29
 3
Αυτό συμβολικά το γράφουμε

από τους αριθμούς Ο,

4. (αριθμός μονάδων)
Με την έκφραση «αριθμός μονάδων» εννοούμε κάποιοι
1, 2, 3, ...
1
Γενικά, όταν θέλουμε να αναφερθούμε σε ένα οποισ
δήποτε στοιχείο ενός συνόλου, ευκολύνει τη διατύπωστ
να δηλώσουμε το στοιχείο αυτό με ένα γράμμα. Τ(
γράμμα αυτό ονομάζεται μεταβλητή. Έτσι, για παρ6
δειγμα, όσα αναφέρουμε πιο πάνω θα μπορούσαν ν(
διατυπωθούν ως εξής:

Η χρέωση ενός υπεραστικού τηλεφωνήματος είναι

4·α
όπου α είναι ο αριθμός των μονάδων.
Έτσι, όταν ο μετρητής γράψει 22 μονάδες, για νι
βρούμε πόσο θα είναι η χρέωση, αρκεί να βάλουμε στι
θέση του α τον αριθμό 22 και να κάνουμε τον πολλαπλα,
σιασμό
4·22=88
Συνήθως οι μεταβλητές παριστάνονται με γράμματl
του ελληνικού αλφαβήτου ή και με γράμματα του λατινl
κού αλφαβήτου.

ΠαραδεΙΥματα 1. Να γραφτούν οι παρακάτω εκφράσεις με τη βοήθεια μεταβλητών.

.2. ΑΙ
. ~I
ί) Το τριπλάσιο ενός αριθμού. (J

ίί) Σε έναν αριθμό προσθέτω και βρίσκω

ίίί) Τα δύο τρίτα ενός αριθμού.
7 23.
3.,1
~!
"'.1
Λύση
Ι"
ί) Παριστάνουμε με β τον αριθμό που μας ενδιαφέρει. Τότε το τρι
1I
πλάσιο του αριθμού αυτού είναι
~
3·β
ίί) Παριστάνουμε με χ τον αριθμό στον οπο[ο αναφερόμαστε. Τότι
η έκφρασή μας γράφεται
(91 λ
ίίί) Παριστάνουμε με
χ+7=23
w τον αριθμό που μας ενδιαφέρεΙ. Τότε τα δύ,
e
τρ(τα του αριθμού αυτού είναι ~
2 4
3"·w
2. Όταν παίρνουμε ταξί, πληρώνουμε 25 δραχμές για τη σημαία, 2
~I
δραχμές για κάθε χιλιόμετρο απλής ταρίφας και. 44 δραχμές γι
κάθε χιλιόμετρο διπλής ταρίφας. Να γραφτεί πόσο θα κοστίσει τ
ταξί όταν γίνει διαδρομή
i) χ χιλιόμετρα σε περιοχή απλής ταρίφας.
ίΙ) α χιλιόμετρα σε περιοχή απλής ταρίφας και β χιλιόμετρα σε 11
ριοχή διπλής ταρίφας.

30
 Λύση
ί) Είναι φανερό ότι το ταξί θα Koσrίσει
25 + 26 . χ δραχμές
τοιον
ίί) Είναι φανερό ότι το ταξί θα Koσrίσει
25 + 26 . α + 44 . β δραχμές
Για παράδειγμα, ας πούμε ότι σε μια συγκεκριμένη περίπτωση
ποιο­ έγιναν 9 χιλιόμετρα διαδρομής απλής ταρίφας και 7 χιλιόμετρα δια­
Ίωση
δρομής διπλής ταρίφας. Για να βρούμε πόσο Kόσrισε η διαδρομή
αυτή, θα βάλουμε σro παραπάνω στη θέση του α το 9 και στη θέση
1. Το
του β το 7. Έτσι βρίσκουμε ότι η διαδρομή Kόσrισε
ιορά­
25+26.9+44.7=
ιν να = 25 + 234 + 308 = 567 δραχμές

::ιι

10 να
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
------------------ '~,
~ _
ε στη

:ιπλο-
ι;J Να γράψετε τις παρακάτω εκφράσεις με τη βοήθεια μιας μεταβλητής.
U α) 'Ενας αριθμός ελαπωμένος κατά 15
β) Το τετραπλάσιο ενός αριθμού
γ) Το πενταπλάσιοενός αριθμού
!μοτα δ) Από έναν αριθμό αφαιρούμε 7 και βρίσκουμε 12

,aτινι-' ε) Το πενταπλάσιοενός αριθμού είναι μεγαλύτεροτου 20

ζ) Το διπλάσιο ενός αριθμού είναι 14
η) .το τριπλάσιο ενός αριθμού είναι μεγαλύτερο του 10.

ιτών.
2. Να διατυπώσετε με λόγια τις παρακάτω εκφράσεις.
α) χ +7 β) χ <3 γ) χ -1 δ) χ +2=5 ε) 3 .χ + 2

3. Είναι γνωσrό ότι το εμβαδό ενός ορθογωνίου είναι ίσο με το γινό­

μενο των διασrάσεών του.
Τ
χ

'--------ι 1
Αν η μία διάσrαση είναι 8 μέτρα, να εκφράσετε το εμβαδό του, χρη­

i σιμοποιώντας τη μεταβλητή χ για την άλλη διάσrαση. Να βρείτε

το τρι·;
πόσο είναι το εμβαδό, όταν χ = 5 μέτρα. ""-0---- 8
Ι
~ι
- - - - <..

i Γ'4:'ι Στην ισότητα 2 + α = χ, ο α είναι ένας φυσικός αριθμός και η μεταβλητή χ παίρνει μια από τις
:I-~. Tότ~
V τιμές των nεριπτώσεων Α, Β, Γ, Δ. Ποια είναι αυτή;
Ι Α) χ = 1,125

: τα δύ&
Β) χ =Ο
Γ) χ =3

Ι
Δ) χ = 0,443572

~ Η απόσrαση nou διανύει ένα αυτοκίνητο σε χρόνο t, όταν έχει ταχύτητα υ, είναι υ • t.
~αlα, 21 Να βρείτε πόσα χιλιόμετρα θα διανύσει το αυτοκίνητο, αν
(ί) υ = 60 χιλιόμ. την ώρα, t = 3 ώρες
:μές γι
rrlocI τ
(ίί) υ = 85 χιλιόμ. την ώρα, t = 1,4 ώρες.

31
 μ

Πρόβλημα Να βρεθεί ένας αριθμός στον οποίο, αν προσθέσοuμl

το 7, θα βρούμε όθροισμα 19.
Αν παραστήσουμε με Χ τον αριθμό που ζητάμε, τότl
θα έχουμε
Χ +7= 19

Παρατηρούμε ότι η ισότητα αυτή περιέχει αριθμούl

και τη μεταβλητή Χ. Αν στη θέση του Χ βάλουμε διό
φορους αριθμούς, τότε προκύπτουν ισότητες που θl
περιέχουν μόνο αριθμούς. Έτσι, αν στη θέση του Χ βό
λουμε Π.χ. τους αριθμούς 9, 1Ο, 11 και 12, ΠΡOKύπτoυν~.
ισότητες
9 + 7 = 19
10 + 7 = 19 AΣKHΣI~
11+7=19
{ΥΝα&Ι
12 + 7 = 19
@ΝαβΙ
ί)
Από τις ισότητες αυτές ίί) ~
η πρώτη δεν αληθεύει γιατί 9 + 7 κάνει 16 και όχι 19, ίίί) )
η τέταρτη αληθεύει γιατί 12 + 7 κάνει 19. ίν) 1
Οι υπόλοιπες ισότητες δεν αληθεύουν ν) 1
νί)
Ισότητες, όπως η Χ + 7 = 19, οι οποίες περιέχουν αριθ νίί)
μούς και μια μεταβλητή, λέγονται εξισώσεις. Η μετα νίίί)
βλητή Χ λέγεται όγνωστος της εξίσωσης. ίχ)
Στην παραπάνω εξίσωση παρατηρούμε ότι, αν στl χ)
θέση του Χ βάλουμε τον αριθμό 12, προκύπτει ισότητl @ΣΤΟ
που αληθεύει. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι ο αριθμόl γράf
12 επαληθεύει την εξίσωση. Ακόμη βλέπουμε ότι οι αριθ βρεΙ
μοί 11, 13 και 14 δεν επαληθεύουν την εξίσωση. ί) Σκι
Ο α ρ ιθμό 12 που επαληθεύει την εξίσωση λέγετο
7
λύση της εξισωσης Χ + 7 = 19.
~)ό-i~
iiί) Σ1
ΤΟ Χ + 7 που βρίσκεται αριστερά από το ίσον (=) λέγε
4. Για ι
ται πρώτο μέλος της εξίσωσης, ενώ το 9 που βρίσκετο
άγν(
δεξιά από το = λέγεται δεύτερο μέλος της εξίσωσης.
(ί) χ

Να συ,
εξισώ(~
Παραδείγματα 1. Να εξεταστεί, αν ο αριθμός 6 είναι λύση της εξίσωσης χ + 7 = 1Ο πλανό
Λύση
Στην εξίσωση αυτή βάζουμε στη θέση του χ τον αριθμό 6. Τότε Π~
ρατηρούμε ότι θα έχουμε την ισότητα.
6 + 7 = 10
που δεν αληθεύει Άρα ο αριθμός 6 δεν είναι λύση της εξίσωσης.

32
 2. Να βρεθεί ποιοι από τους αριθμούς 1, 2, 3 είναι λύσεις της εξίσωσης
Υ + 2 = 9 -5.
Λύση
Στην εξίσωση αυτή βάζουμε στη θέση του Υ τον αριθμό 1, οπότε
έσοuμι προκύπτει η ισότητα 1 + 2 = 9 - 5, που δεν αληθεύει Αυτό σημαίνει
ότι ο αριθμός 1 δεν είναι λύση της εξίσωσης.
Στη συνέχεια βάζουμε όπου Υ τον αριθμό 2, οπότε προκύπτει η ισό­
ε, τότε
τητα 2 + 2 = 9 - 5, που αληθεύει Ο αριθμός λοιπόν 2 επαληθεύει
την εξίσωση και επομένως είναι λύση της εξίσωσης.
Αν τέλος βάλουμε όπου Υ τον αριθμό 3, θα προκύψει η ισότητα 3 +2
= 9 - 5, που δεν αληθεύει Άρα ο αριθμός 3 δεν είναι λύση της εξί­
lιθμούς σωσης.

Έτσι λοιπόν από τους παραπάνω αριθμούς μόνο ο 2 είναι λύση της
με διό·
εξίσωσης.
που θο
'υ χ βά<
:τοuν ΟΙ

ΑΣΚΗΣΕΙΣ _____--"-'~
.',r;;; _
(!)Να εξετάσετε αν ο αριθμός 15 είναι λύση της εξίσωσης χ + 7 = 22
® Να βρείτε ποιοι από τους αριθμούς 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 είναι λύσεις των εξισώσεων
ί) χ + 2 = 5
ίi) 3· Υ = 10
.19, ίίί) χ + 3 = 7
ίν) 17 + Υ = 20
ν) 15-00 = 13
νί) 16 = 2 . χ
,ν αριθ
νίi) ω -15 = 13
1 μετα νίίί) t+3 =8
ίχ) 80- Φ = 76
αν στ χ) χ: 3=4
.σότητ @ΣΤΟ καθένα από τα παρακάτω προβλήματα να παραστήσετε τον ζητούμενο αριθμό με το
ιριθμό γράμμα χ. Να εκφράσετε το κάθε πρόβλημα με μια εξίσωση και με διαδοχικές δοκιμές να

οι αριθ βρείτε τη λύση της εξίσωσης.

ί) Σκέφτομαι έναν αριθμό. Προσθέτω σ' αυτόν το 15 και βρίσκω άθροισμα 50. Να βρεθεί ο αριθ­
μός που σκέφθηκα.
λέγετα
ίί) Το τριπλάσιο ενός αριθμού είναι ο αριθμός 21. Ποιος είναι ο αριθμός;
Ι
ίίί) Στο διπλάσιο ενός αριθμού προσθέτω 2 και βρίσκω 12. Να βρείτε ποιος είναι ο αριθμός.
:) λέγε!
lίσκετα~ 4. Για κάθε μια από τις παρακάτω εξισώσεις να γράψετε τις ισότητες που προκύπτουν, όταν ο
άγνωστος αντικατασταθεί με τους αριθμούς 1, 3, 5, 7 και 1, 7
σης. Ι (ί) χ + 1,3 = 3 (ίί) χ +5 = 3 (ίίi) χ +2= 2 +χ
Να συμπληρώσετε για τις
Εξίσωση Αριθμοί που την Αριθμοί που δεν την
εξισώσεις αυτές το δι­
επαληθεύουν επαληθεύουν
r=10 i πλανό πίνακα

(ί)
Τότε π~ (ίί)

Ι
ι
(ίίi)

σωσης. '

33
b
 $ q
:φαρμoγ~

Πρόβλημα Σε ένα βιβλιοπωλείο αγοράσαμε ένα βιβλίο πι

έκανε 407 δραχμές και ένα μπλοκ 115,50 δραχμών. Ι
υπολογιστεί η συνολική αξία τους. Για να υπολογίσουl
την αξία των ειδών που αγοράσαμε πρέπει να κάνουl
την πρόσθεση.

407 + 115,50 = 522,50

Ο αριθμός 522,50 λέγεται άθροισμα των αριθμών 41

και 115,50. Οι 407 και 115,50 λέγονται προσθετέοι τι
αθροίσματος.
Το άθροισμα μπορεί να υπολογιστεί και' με την κατ
κόρυφη τοποθέτηση των προσθετέων, δηλαδή

+ 407
115,50
522,50

Παραδείγματα
πρόσθεσης φυσικών και 9:
δεκαδικών αριθμών

Εκείνο που πρέπει να προσέχουμε όταν προσθέτου

δεκαδικούς είναι ότι στην κατακόρυφη τοποθέτηση
υποδιαστολές πρέπει να βρίσκονται στην ίδια στήλη.

34
 - Εφαρμογές 1. Να υπολογιστεί το άθροισμα 48 + 34 + 52
Λύση
Ο πιο απλός τρόπος για να υπολογίσουμε το άθροισμα αυτό είναι να
ίο ποι βρούμε πρώτα το άθροισμα 48 + 52 = 100 και μετά το άθροισμα
ιών. Νι 100 + 34 = 134
ιίσοuμ
άνοuμ Σημειώνουμε τις πράξεις αυτές ως εξης:

48 + 34 + 52 = 48 + 52 + 34
= 100 + 34
= 134

ιών 40' 2. Να υπολογιστεί η περίμετρος του οικοπέδου που έχουμε στο σχήμα.

έοι τοι
Λύση
Για να υπολογίσουμε την περίμετρο του οικοπέδου, πρέπει να κά­
V κατα Δ
νουμε την πρόσθεση

98,15
12,35
+ 74,3
79
17,7
281,50

Άρα η περίμετρος του οικοπέδου είναι 281,50 μέτρα.

Α 98)15 W\ Β
3. Σε ένα κατάστημα αγοράσαμε έξι είδη που έκαναν 58,50 δρχ., 407
δρχ., 69,50 δρχ., 46,70 δρχ., 115,30 δρχ., και 253 δρχ.

α) Να υπολογιστεί πρόχειρα, χωρίς χαρτί και μολύβι, αν είναι αρ­

κετό ένα χιλιάρικο για να πληρώσουμε.

β) Να υπολογιστεί ακριβώς η αξία των ειδών που αγοράσαμε.

Λύση
α) Με στρογγυλοποίηση στην πλησιέστερη δεκάδα υπολογίσουμε
ότι θα πληρώσουμε περίπου

60 + 410 + 70 + 50 + 120 + 250 = 960 δρχ.

Στην περίπτωση αυτη λέμε ότι κάναμε μια πρόχειρη εκτίμηση του
αποτελέσματος. Από το άθροισμα που βρηκαμε βλέπουμε ότι ένα
χιλιάρικο είναι αρκετό για να πληρώσουμε.

β) Θα πληρώσουμε ακριβώς 950 δρχ. 58,50

407
69,50
~έτou + 46,70
τηση
115,70
253
ήλη.
950,00

35
b
 •
_____-'L::~ _ ΘNα~
~!
1. Στην Καλαμπάκα βρεθήκαμε μπροστά στις πινακίδες του διπλανού
σχήματος. Ποιες πληροφορίες μας δίνουν;
Να υπολογίσετε τις αποστάσεις

7.
Ιωάννινα - Τρίκαλα

ι
Ιωάννινα - Καρδίτσα
κ"ρδΙ,σΌ

':~
2. Να υπολογίσετε τα αθροίσματα

+ 35
α) 23
42 + 26
β) 5,6
4,7
+ 3,2
+ 6,5
γ) 143
246
+ 96
+ 29
δ) 4,57
3,25
+ 8,2
+ 0,8 L()
1
58 + 29 8,7 + 0,3 354 + 83 14,9 + 4,7
~ i
ε) 814
753
+ 101
+ 327
στ) 5,43
84,7
+ 1,25
+ 6,35
ζ) 1 513
4735
+ 618
+ 109
η) 1,085
25,07
+ 4,15
+ 38,9
,--,--"1
+ 619 + 12,7 + 777
378 11,9 2044 0,009 + 1,76 -Ι
ι
3. Να υπολογίσετε τα παρακάτω αθροίσματα, αφού γράψετε πρώτα μια πρόχειρη εκτίμηση για κα­
θένα
α) 1425 + 978 β) 165783 + 98896 γ) 783 + 1 609 + 3786
δ) 94876 + 109542 + 83657 + 1 989
4. Σε ένα Γυμνάσιο κάθε τάξη έχει 4 τμήματα. Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται πόσοι μαθητές εί­
ναι σε κάθε τμήμα.
α) Να υπολογιστούν τα αθροίσματα κάθε γραμμής και κάθε στήλης του πίνακα και να γραφούν
στις θέσεις που δείχνουν τα βέλη.
β) Να συγκρίνετε το άθροισμα της στήλης Ι με το άθροισμα της γραμμής 11.

Τμήματα
Τάξεις 10 20 30 40 8. Η μΗ
λάθ'
Α 31 29 32 30 κής
που
Β 35 33 34 34
τη Ι
Γ 32 31 32 30 πλήρ

~ ~ ~ ..Υ.
@Ανχ
α) χ

β) 2~
5. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα και να συγκρίνετε τους αντίστοιχους αριθμούς των δύο
γ) χ
τελευταίων στηλών.
δ) χ

α β α + β β+α
10. Να

63 49
α)
175 424

7,023 2,977

15,6 10,4

36
 ." (9Να υπολογΙσετε τα αθροΙσματα
α) 102 + 51,3 + 48,25 + 1,02
β) 203 + 20,3 + 2,03 + 0,203
λανού
γ) 0,65 + 0,075 + 0,15 + 0,109
δ) 1,25 + 0,003 + 12,85 + 7,63 + 15,421

7. Να υπολογΙσετε την περΙμετρο καθενός από τα οικόπεδα Α, Β, r του παρακάτω σχέδιου.

SA\11
-e
1

49,5m

Γ
Β

164,25m 225,50m

Οδός

(ια κα-

28.-01-87
~ 0.003.

τές εΙ- *111.00

*51.70
αφούν * 8 8. Ο Ο
*63.00
*85.50
*88.00
* 8 8. Ο Ο
* 8 8. Ο Ο
8. Η μητέρα του Σπύρου έσκισε κατά
λάθος την απόδειξη της ταμεια­
* 6 3. Ο Ο
κής μηχανής στο σημείο ακριβώς
που έγραφε το συνολικό ποσό. Να
τη βοηθήσετε να θυμηθεί πόσα
πλήρωσε για τα ψώνια αυτά.

ΘΑν χ + Υ = 7, χ + ω = 5,9 και Υ + ω = 3,1 να υπολογΙσετε τα αθροΙσματα

α) χ +3+Υ + 6
β) 23 ++ 35 + χ
ω
lv δύο
γ) χ +1+Υ+2+ω+Υ
δ) χ +7+ω+Υ+2+ω+4+ χ +9+ Υ

10. Να αντικατασταθούν τα τετράγωνα με κατάλληλα ψηφία

α) 3407 β) 0350 γ) 2,80 δ) 47,006

+ 280 + 7021 + 7,05 + 3,040
0033 07105 00,73 00,166

37
μΖ
$

ε) 4038 στ) 99,70

0609 30,96
+ 730 + 05,37
12015 004,06

11. «Μαγικά τετράγωνα»

Η διπλανή φωτογραφία είναι από ένα έργο ζωγραφικής του Γερ
μανού ζωγράφου Albrecht Dϋrer που έχει τίτλο «Μελαγχολία ..,
Μεταξύ των άλλων εικονίζεται και το παρακάτω τετράγωνο.

16 3 2 13
5 10 11 8
9 6 7 12
4 15 14 1

Ο πίνακας χρονολογείται από το 1514, όπως δηλώνεται στ

τελευταία γραμμή του τετραγώνου. Στο τετράγωνο αυτό τ
αθροίσματα των αριθμών κάθε γραμμής, κάθε στήλης αλλά κα
κάθε διαγωνίου είναι το ίδιο, ίσο με 34. Τέτοια τετράγωνα λέ·
γονται «Μαγικά τετράγωνα». Να εξετάσετε αν τα παρακάτω τε·_."._.,«
τράγωνα είναι μαγικά.

96 11 89 68
2 7 6 72 9 54 148 333 74 δ) 86 69 91 16 i) όβλημα

α) 9 5 1 β) 27 45 62 γ) 111 185 259 61 86 18 99

4 3 8 36 81 18 296 37 222 19 96 66 81

38
Γερ­
\.Ια».
).

στην

:6 τα
,ά και
(] λέ­
ωτε-

68
16 Πρόβλημα Σε μια σχολική τάξη L:Jπάρχουν 33 μαθητές, από τους

99 οποίους 0118 είναι αγόρια. Πόσα είναι τα κορίτσια;

81
Αν Χ είναι ο αριθμός των κοριτσιών, τότε όλοι οι μαθητές
θα είναι 18 + Χ και επομένως θα έχουμε

18 +χ= 33

Ο αριθμός Χ, που όταν προστεθεί με το 18 μας δίνει

άθροισμα 33, λέγεται διαφορά του 18 από τον 33 και
συμβολίζεται

χ = 33-18
Κάνοντας την πράξη της αφαίρεσης βρίσκουμε ότι ο
αριθμός που ζητάμε είναι ο 15, δηλαδή

33 - 18 = 15 γιατί 18 + 15 = 33

Έτσι από τους μαθητές οι 15 είναι κορίτσια.

Στην παραπάνω αφαίρεση ο αριθμός 33 λέγεται μειω­

τέος, ο 18 αφαιρετέος και 015 διαφορά.

39
b
 μ

Γενικά, αφαίρεση είναι η πράξη με την οποία, όταν Ι

νονται δύο αριθμοί, Μ (μειωτέος), Α (αφαιρετέος), β,
σκουμε έναν αριθμό Δ (διαφορά), ο οποίος όταν προστι
θεί στον αφαιρετέο δίνει άθροισμα το μειωτέο.
Έτσι σε κάθε αφαίρεση έχουμε
r·

Μ - Α ~ Δ γιατ! Α + Δ ~ Μ Ι ΑΣΚΗΣ,
Από τα παραπάνω φαίνεται ότι, για να είναι δυνατή ~•.• Θ Να ~,'
αφαίρεση, πρέπει ο μειωτέος να είναι μεγαλύτερος εξΙσ,
τουλάχιστον ίσος με τον αφαιρετέο. , α) ΣΙ
φτηκ

β) Ο
Παραδείγματα του n'·
αφαιρέσεων ; 2. Να υ.
. α) 5~
4ι1
82
3. Να υ~
ί μιά.: ι
Όπως στην πρόσθεση, έτσι και στην αφαίρεση δεκα!ι α) 67f1
κών πρέπει να προσέχουμε οι υποδιαστολές να βΡίσK~ GΝα υη~
ται στην ίδια στήλ η ... ' (ι;] α) 33Ι. ~ ι
1& ΝαβΡ1
ι (ί) 271
Εφαρμογές 1. Ένα βιβλίο κοστίζει 750 δραχμές. Ο Γιάννης έχει μόνο 480 !! (ν) 12~
Πόσα χρήματα του χρειάζονται ακόμη για να αγοράσει το βl~ 6. Να συΙ
αυτό; στο δ~.

Λύση
Ας ονομάσουμε με χ τα χρήματα που χρειάζεται ακόμη ο Γιάννης
480 δρχ. μαζΙ με τις χ δρχ. πρέπει να κάνουν 750 δρχ. Έχουμε Ι
πόν την εξίσωση
480 + χ = 750
Όπως μάθαμε, η λύση της εξίσωσης αυτής είναι ο αριθμός
χ = 750 - 480 = 270
Ώστε ο Γιάννης χρειάζεται 270 δρχ. για να αγοράσει το βιβλίο (
τον ενδιαφέρει.
7. Να συ
τράγω1
2. Να γίνουν οι πράξεις 18 - (19 -11)
τράγω ι

Λύση
Όταν έχουμε παρενθέσεις, τότε κάνουμε πρώτα τις πράξεις ι
εΙναl μέσα στις παρενθέσεις.
Έτσι, έχουμε 18 - (19 -11) = 18 - 8 = 10 100

3. Να γίνουν οι παρακάτω πράξεις με τη σειρά που σημειώνο

154,6 - 46,4 + 7 -1,2.
Λύση
Έχουμε 154,6 - 46,4 + 7 - 1,2 = 108,2 + 7 - 1,2
= 115,2 -1,2
= 114

40
Γaν δί·' 4. Να βρεθούν οι διαφορές ί) 17 - 12 ίί) α - Ο ίίί) α - α
;), βρί· Λύση
ί) Είναι 17 -12 = 5. γιατί 12 + 5 = 17
~oσTε·
ίί) Είναια-Ο = α, γιατί Ο + α = α
ίίί) Είναι α - α = Ο, γιατί α + Ο = α

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ---------"-',\,~ _~ _

Θ Να διατυπώσετε καθένα από τα παρακάτω προβλήματα με μια εξίσωση. Ποια είναι η λύση της
εξίσωσης;
α) Σκέφτομαι έναν αριθμό. Προσθέτω σ' αυτόν 7 και βρίσκω άθροισμα 13,9, Ποιον αριθμό σκέ­
φτηκα;

β) Ο Γιάννης έχει ύψος 1,58 μέτρα. Πόσο πρέπει να ψηλώσει ακόμη για να φθάσει τον πατέρα
του που έχείύψος 1,83 μέτρα;
2. Να υπολογίσετε τις διαφορές.
α) 57 - 32 β) 5,7 - 3,2 γ) 243 - 196 δ) 4,57 - 3,68
40-17 5,8-1,9 246-207 42,6-17,5
82 - 35 7 - 3,7 354 -168 835 - 83,5
3. Να υπολογίσετε τις παρακάτω διαφορές, αφού κάνετε πρώτα μια πρόχειρη εκτίμηση για καθε­
μιά.

5εκαδι\ α) 67915 - 9 786 β) 801 304 -10 958 γ) 112837 - 98654

ρίσκον! GΝα υπολογίσετε τις διαφορές
α) 337,38-33,73 β) 47,141-8,419 γ) 78-3,098 δ)1027,36-968,013
Θ Να βρείτε τον αριθμό που επαληθεύεικαθεμιά από τις εξισώσεις
! (ί) 27 + χ = 55 (ίί) 472 +χ= 3040 (ίίi) χ + 159 = 426 (ίν) 12,6 +χ= 15,7
480 δΡ~ (ν) 125,03 + χ = 315,83 (νί) χ + 15,73 = 20,09
το βιβλl! 6. Να συμπληρωθούν τα κενά
στο διπλανό τετράγωνο 5 + = 13,5
11

.άννης.d, Ι + -
,συμε λοi
r

Ι - =0
ς

= 7,18 =

7. Να συμπληρώσετε τα επόμ ενα τε-

τράγωνα, ώστε να γίνουν «Μα γικά τε- 26 9 22 18
τράγωνα»

13 25

100 104 67 20 16 24

ιειώνον 103 17 15 28 19

106 37 87 14 27 23 6
,2
(Με άθροισμα 80)

41
 •
8. Να γίνουν οι πράξεις
(ί)50- (32-11) (ίί)(50 - 32) - 11
50 - (8 + 7)
(ίίi) (ίν) (50-8)-7
(ν) (50 + 15) - 35 (νί) (50 - 35) + 15

9. Να εκτελεστούν οι παρακάτω πράξεις με τη σειρά που σημειώνονται

α) 72-23+21+13-7
β) 98 + 140-160 + 2
γ) 468-324 + 151-91-38
δ) 2731 + 6423-269-577
ε) 3,09 + 6,45 + 12,41-15,15
στ)0,107 + 3,01 - 2,8 + 5,007
ζ) 86,40 - 14,90 + 4,50 - 1,25
η) 15,73 + 8,07 - 9,60- 0,10 + 9,50

10. Αν είναι ί) χ = 105, Υ = 43, t = 5, Ζ = 97, ω = 8

ίί) χ = 12,42 Υ = 48,7 t = 2,42 Ζ = 20,3 ω = 9,3
να εκτελέσετε τις παρακάτω πράξεις με τη σειρά που σημειώνονται

Χ+Υ-t+Ζ-ω

11. Ο πατέρας του Πέτρου έχει ύψος 1,83 μέτρα. Ο Πέτρος, για να μετρήσει το ύψος του ανέβηκε
σε ένα σκαμνί που έχει ύψος 60 εκατοστά. Όταν τον ρώτησε η αδελφή του τι ύψος έχει, ΠαραδεΙΗ
απάντησε: «Τώρα, που είμαι στο σκαμνί περνάω τον πατέρα μας 13 εκατοστά ... Να υπολογί-πολλαπλc
σετε το ύψος του Πέτρου.
φυσικών

12. Ένα αστικό λεωφορείο, όταν ξεκίνησε από την αφετηρία, είχε 30 επιβάτες.
Στην πρώτη στάση κατέβηκαν 5 επιβάτες και ανέβηκαν 10
Στη δεύτερη στάση κατέβηκαν 20 και ανέβηκαν 13
Στην τρίτη στάση κατέβηκαν 17 και ανέβηκαν 14
Η επόμενη στάση ήταν το τέρμα. Να υπολογίσετε πόσα άτομα κατέβηκαν στο τέρμα.

13. Ένα φορτηγό ζυγίστηκε στην πλάστιγγα του τελωνείου και είχε μεικτό βάρος 3900 κιλά. Αν
το απόβαρό του είναι 1 950 κιλά, πόσο φορτίο μετέφερε;

14, Να βρεθεί η διάρκεια ζωής καθενός από τα παρακάτω ιστορικά πρόσωπα

(ί) Περικλής: Γεννήθηκε το 490 π.χ. και πέθανε το 429 π.χ.
'(ίi) Καβάφης: Γεννήθηκε το 1863 μ.χ. και πέθανε το 1933 μ.Χ.
(ίiί) Στράβων: Γεννήθηκε το 65 π.χ. και πέθανε το 23 μ.Χ.

15: Να αντικατασταθούντα τετράγωνα με κατάλληλα ψηφία.

ΠαραδεΙ,
α) 540 β) 7002 γ) 47,006 δ) 30,37 ε) 00,30 πολλαπλι
- 302 764 - 20,540 - 02,90 4,00 ή 100 ή 1
026 0070 04,153 23,03 54,1 1

42
 Μια οικογένεια αγοράζει 1,5 κιλό ψωμί την ημέρα. Ας
δούμε πόσα κιλά ψωμί καταναλώνει αυτή η οικογένεια
σε μια εβδομάδα. Επειδή μια εβδομάδα έχει 7 ημέρες,
το ψωμί που θα καταναλώσει η οικογένεια είναι
1,5 + 1,5 + ... + 1,5 κιλά

7 προσθετέοι
Το άθροισμα των 7 ίσων προσθετέων γράφεται και
7 . 1,5, δηλαδή είναι 7 . 1,5 = 1,5 + 1,5 + ... + 1,5

7 προσθετέοι
Ο αριθμός 7 . 1,5 βρίσκεται με την πράξη του πολλα­
πλασιασμού και είναι 7 . 1,5 = 10,5. Ο αριθμός 10,5 λέγε­
ται γινόμενο των αριθμών 7 και 1,5. Οι 7 και 1,5 λέγονται
παρόγοντες του γινομένου.
:βηκε
έχει, Παραδείγματα
,λογ[- πολλαπλασιασμών
φυσικών και δεκαδικών

.ά. Αν
Ο πολλαπλασιασμός δεκαδικών υπενθυμίζουμε ότι γί­
νεται όπως και ο πολλαπλασιασμός των φυσικών αριθ­
μών, μόνο που στο αποτέλεσμα χωρίζουμε με υποδια­
στολή από τα δεξιά προς τα αριστερά τόσα ψηφία, όσα
δεκαδικά ψηφία έχουν και οι δύο παράγοντες.

Παραδείγματα
πολλαπλασιασμών με 1Ο
ή 100 ή 1000 κτλ.

Όπως βλέπετε, για να πολλαπλασιάσουμε ένα φυσικό

αριθμό με 10, 100, 1000 κτλ, αρκεί να γράψουμε δεξιά
του 1,2,3 κτλ. μηδενικά αντιστοίχως.
Ακόμη, για να πολλαπλασιάσουμε ένα δεκαδικό
αριθμό με το 1Ο ή 100 ή 1000 κτλ., αρκεί να μεταφέρουμε

43
b _
 μ
την υποδιαστολή του προς τα δεξιά μία ή δύο ή τρεl
κτλ. θέσεις αντιστοίχως. Όταν η υποδιαστολή φθάσl
στο τέλος του δεκαδικού και χρειάζεται να μεταφερθl
ακόμη, τις υπόλοιπες αυτές θέσεις συμπληρώνουμε ~
μηδενικά.

Παραδείγματα
πολλαπλασιασμών
με 0,1
ή 0,01 ή 0,001 κτλ.

Παρατηρούμε ότι, για να πολλαπλασιάσουμε έ~φαρμoγ~

φυσικό ή δεκαδικό αριθμό με 0,1 ή 0,01 ή 0,001 κτλ., QI
κεί να μεταφέρουμε την υποδιαστολή του προς τα αρ
στερά μία ή δύο ή τρεις κτλ. θέσεις αντιστοίχως. Γι
τους πολλαπλασιασμούς αυτούς μπορούμε να θεο
ρούμε τους φυσικούς ως δεκαδικούς με μηδενικό δεκ(
δικό μέρος.

Σύμφωνα με τον ορισμό του πολλαπλασιασμού έχουμε

3.α=α+α+α
4.t=t+t+t+t
7.Χ=Χ+Χ+Χ+Χ+Χ+Χ+Χ
Ειδικά., τα γινόμενα 1 .Χ και Ο .Χ συμφωνούμε να σημα
νουν

1 •χ = χ και Ο •χ = Ο

όπου Χ είναι ένας οποιοσδήποτε φυσικός ή δεκαδικό

αριθμός.
Για να απλουστευτεί ο συμβολισμός, στην περίπτωσ
που έχουμε γινόμενο δύο μεταβλητών ή γινόμενο αριΙ
μού με μεταβλητή, συνήθως παραλείπεται το σύμβολ
του πολλαπλασιασμού, δηλαδή η τελεία. Ακολουθώντα
αυτή τη συμφωνία μπορούμε να γράφουμε Π.χ. 3t ανl
3· t. Όμως, όταν έχουμε γινόμενο αριθμών, η τελεία δ
θα παραλείπεται, γιατί υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης. 'Ι
τσι, Π.χ., θα γράφουμε 2·3 και όχι 23
Ας επιχειρήσουμε να βρούμε την τιμή καθεμιάς α11
τις επόμενες αριθμητικές παραστάσεις.
(ί) (7 - 3) . 2 (ίί) 7- 3 .2
Στην περίπτωση (ί) έχουμε ήδη συμφωνήσει να προ!
γούνται οι πράξεις που περιέχονται στην παρένθεση κι
επομένως (7-3) . 2 = 4 . 2 = 8.
Στην περίπτωση (ίί) εμφανίζεται το εξής πρόβλημα. Α
κάνουμε πρώτα την αφαίρεση και μετά τον πολλαπλc
σιασμό, θα έχουμε 7-3·2 = 4·2 = 8.

44
 τρεις, Αν όμως κάνουμε πρώτα τον πολλαπλασιασμό και
>θάσεl μετά την αφαίρεση, θα έχουμε, 7 - 3· 2 = 7 - 6 = 1. Έτσι
ρερθε! προκύπτει η ανάγκη να ξέρουμε με ποια σειρά πρέπει να
Jμε με εκτελέσουμε τις πράξεις, όταν αυτό δεν δηλώνεται με
παρενθέσεις.
Συμφωνούμε λοιπόν, σε περιπτώσεις που εμφανίζον­
ται πολλαπλασιασμοίμε προσθέσεις ή αφαιρέσεις, να
κάνουμε πρώτα τους πολλαπλασιασμούς και μετά τις
προσθέσεις και τις αφαιρέσεις με τη σειρά που είναι ση­
μειωμένες.

ε ένα! Εφαρμογές 1. Να γραφτούν σύντομα τα αθροίσματα

λ., αρ·'
(ί) 3,5 + 3,5 + 3,5 + 3,5
(ίί) β +β+β+β+β+β
'α αρι·
Λύση
lς. Για (ί) 3,5 + 3,5 + 3,5 + 3,5 = 4 . 3,5
θεω· (ίί) β + β + β + β + β + β = 6β
δεκα·
2. Να γίνουν οι πράξεις (ί) 3 + (5 . 2), (ίί) (3 + 5) . 2
Λύση

lυμε Επειδή οι πράξεις που εΙναι μέσα σε παρενθέσεις προηγούνται των

άλλων πράξεων, θα έχουμε
(ί) 3+ (5' 2) = 3 + 10 = 13
(ίί)(3 + 5) . 2 = 8 ·2 = 16
3. Να γίνουν οι πράξεις 5+ 3 . 8 - 2 . 4
σημαί· Λύση
Επειδή ο πολλαπλασιασμός έχει προτεραιότητα σχετικά με την
πρόσθεση και την αφαίρεση, θα έχουμε
5 + 3 . 8 - 2 . 4 = 5 + 24 - 8 = 29 - 8 = 21
:ιδικός
4. Να γίνουν οι πράξεις 3 . (5 + 2) - 2 . (7 - 3) +8.5- 6
πτωση Λύση
ι
Κάνουμε πρώτα τις πράξεις στις παρενθέσεις, μετά τους πολλαπλα­
) aPIej
σιασμούς και στο τέλος τις προσθέσεις και αφαιρέσεις με τη σειρά
μβοΜ
που θα εΙναί σημειωμένες.
ιώντας 3 . (5 + 2) - 2 . (7 - 3) + 8.5 - 6 = 3 . 7 - 2 . 4 + 8 . 5 - 6
ΞΙ1 αντ( = 21-8 + 40-6
.εία δε' = 13 + 40 - 6 = 53 - 6 = 47
rJς. Έ· 5. Να βρεθεί το γινόμενο 2,5 . 4 • 2 • 50 . 3
Λύση
Έχουμε 2,5·4· 2 . 50 . 3 = (2,5·4) . (2 . 50) . 3
= 10·100·3
=1000·3=3000

6. Ένας γεωργός ταξιδεύει με το ημιφορτηγό του. Ξαφνικά παρατηρεί

προηΊ
ότι ο δείκτης της βενζίνης είναι κοντά στο μηδέν. Αυτό σημαίνει ότι
:ση και
το δοχείο βενζίνης χρειάζεται περίπου 23 λίτρα για να γεμίσει. Στην
τσέπη του δεν έχει παρά 2 χιλιάρικα. Αν η βενζίνη κοστίζει 77 δραχ­
μα. A~ μές το λίτρο, με ποιο τρόπο θα εκτιμήσει αν θα του φθάσουν τα
\απλα~ χρήματα, χωρίς να χρησιμοποιήσει χαρτί και μολύβι ή υπολογιστή
τσέπης;

45
 β q
Λύση .....'_
Αν ο οδηγός είχε την άνεση να κάνει τους υπολογισμούς,θα έβPIΆ~ Να U'.·
σκε ότι χρειάζεται να πληρώσει 77 . 23 = 1771 δραχμές. Επειδ (\:) ;
όμως πρέπει να κάνει τους υπολογισμούς από μνήμης, θα αναγκα· α)
στεί να στρογγυλοποιήσει τους παράγοντες 77 και 23 στην πλησιΙ
β)
στερη δεκάδα. Έτσι, θα εκτιμήσει το γινόμενο κάνοντας τον ευ
γ)
κολο πολλαπλασιασμό 80 . 20. Επειδή 80 . 20 = 1600 δρχ., δηλαδ
δ)
λιγότερες από τις 2.000 δρχ., είναι βέβαιος ότι του φθάνουν τ
χρήματα που έχει
7. Να Ι,
σμet
l

Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι, για τους οποίους έ

σημασία να μπορούμε να κάνουμε εκτίμηση του απο
λέσματος μιας πράξης. Ο πρώτος λόγος είναι ότι
α)
γ) 1'"
i
καθημερινή ζωή είμαστε αναγκασμένοι να παίρνο ε) 04
αποφάσεις που βασίζονται στα εξαγόμενα κάποιων αρ "
μητικών πράξεων, χωρίς να υπάρχει η χρονική άνεση Ά 8. Να,
εκτελεστούν οι πράξεις με χαρτί και μολύβι. Ο δεύτε ' J

α) :3
και βασικός λόγος, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίερ, β) 1
σχετίζεται με τη διαρκώς αυξανόμενη διάδοση των U]. ~~ ~...
λογιστή τσέπης, αρκετά συχνά συμβαίνει να πατήσου'
λογιστών τσέπης. Όταν κάνουμε πράξεις με έναν u
, ι

Λαβιι
λάθος κουμπί. Στην περίπτωση αυτή θα βγει αποτέλεσΙ. 9.
μνtιιΙ
πολύ διαφορετικό από το πραγματικό. Αν λοιπόν ~.
'..
ρουμε από την αρχή πόσο περίπου είναι το πραγμaτι~\'i.
αποτέλεσμα, θα καταλάβουμε ότι έγινε λάθος και θα~.
α) 1
δ)
1,1·.•

'1
νακάΝουμε τις πράξεις. ' Ί
10. Να-.1
(ί) ••

.,i
ι
(ίiί) .

'\I~I 11. N~
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
-------------------------- ι
~'
τα~

1. Η πλευρά ενός τετραγώνου είναι 3,25 μέτρα. Να,βρείτε την περίμετρο του τετραγώνου. .,ι
2. Να υπολογίσετε από μνήμης πόσα ψηφία έχουν τα γινόμενα
α) 3 204 . 21 6) 998· 302 γ) 29· 695 l
3. Να εκτιμήσετε αν με 2200 δραχμές μπορούμε να αγοράσουμε 22 κουτιά γάλα, όταν το κα· t
θένα στοιχίζει 87 δραχμές. :
~. Να υπολογίσετε τα γινόμενα
Θ 43 . 9 β) 9,6· 17 γ) 615· 424 δ) 7,09·3,07 ® 54318·27
87·5 7,5·2,7 51,6·7,24 607· 1,111 3,008·4,15
75 ·17 1,78 ·1,4 7,09 ·1,3 602,4·5,09 1,005 . 4,009

ω Να βρείτε πόσο κοστίζουν 12. Να

α) 2,5 κιλά μήλα, αν το ένα κιλό έχει

87 δρχ.
β) 7 κιλά πατάτες, αν το ένα κιλό έχει
39 δρχ.
γ) 1,2 κιλά κρέας, αν το ένα κιλό έχει 670 δρχ.
δ) 600 γραμμάρια καφές, αν το ένα κιλό έχει 824 δρχ.
ε) 250 γραμμάρια σαλάμι, αν το ένα κιλό έχει 580 δρχ.

46
1 έβρι- :
~ Να υπολογΙσετε τα παρακάτω γινόμενα από μνήμης
Ξπειδή:
ιαγκα- i α) 94·10 9,4·100 0.94· 1 00
:λησιέ- ! β) 8,5·100 0,85·1000 0,085 . 1Ο 000
ον εύ- : γ) 103·0,1 1030·0,01 10300·0,001
,η λαδή : 63 000 . 0,001
δ) 630·0,1 6300·0,01
)υν τα:

7. Να βρεΙτε τις λύσεις των παρακάτω εξισώσεων, εφαρμόζοντας τους κανόνες πολλαπλασια­
σμού με 1Ο, 100, 1000, ... ή 0,1, ή 0,01 κτλ.
Jς έx~
αποτεΙ α) 1986·χ=198600 β) 1 986 . χ = 19,86
'τι στηί γ) 100· χ = 6 500 δ) 1 000· χ = 3 140
~
ρνουμ[ ε) 0,01 . χ = 0,017 στ) 0,001 . χ = 53,143

)v αριθΙ
ιεση νΙ 8. Να υπολογΙσετε τα γινόμενα
, ι
:υτερο(
, : α) 2,5" 8,45·4·1000
:ριεργq
β) 10·100·1 000·0,1 ·0,01
J)V υπο! γ) 0,1 . 0,2 . 0;3 . 1 000
i
υπο δ) 150·200·40·0,003
'J.V l
ήσουμ(
9. ΛαβαΙνοντας υπόψη τις ισότητες 12·35 = 420 και 134·459 = 61 506 να υπολογΙσετε από
:έλεσμl
μνήμης τα γινόμενα.
πάν ξ~
γματικ!c α) 1,2·35 β) 1,2·3,5 γ) 120·350
ιι θα ξοi δ) 13,4·459 ε) 13,4·4,59 στ) 13400·4,59

10. Να γΙνουν οι πράξεις

(ί) 2· (7 + 5) (ίί) (2' 7) + (2 . 5)
(ίίί) 3· (7 - 2) (ίν) (3· 7) - (3 . 2)

11. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πΙνακα και να συγκρΙνετε τα αποτελέσματα των δύο τελευ­
τα[ων στηλών

α β α·β β'α

17 24
το κα-
251 3
4,21 3,3
1,33 0,44

12. Να γΙνουν οι παρακάτω πράξεις

(ί) 2 .8- 5 + 6 .3 (ίί) 85 - 5 . 7 + 6 . 8 (ίίί) 2· (7 + 5) - 2 . 7 - 2 . 5

(ίν) 3· 7 - 3 . 2 - 3 . (7 - 2) (ν) 8· 1,25 . 4 . 25 . 7

h _ 47
 13. Στο σούπερ μάρκετ ψωνίσαμε
• 3 πακέτα μακαρόνια προς 74,50 δρχ. το πακέτο
• 5 πακέτα ζάχαρη προς 104 δρχ. το πακέτο
• 4 σαπούνια προς 42,60 δρχ. 10 ένα
• 2 γιαούρτια προς 35,20 δρχ. το ένα και
• 2,5 μέτρα χαρτί περιτυλίγματος προς 11,50 δρχ. το μέτρο.
Τι ρέστα θα πάρουμε από ένα πεντοχίλιαρο;

Θ 0,003 Έχουμε 150 χαρτόνια, που το καθένα έχει μήκος 0,50 μέτρα, πλάτος
μέτρα. Να εξετάσετε αν τα χαρτόνια αυτά μπορεί να συσκευαστούν σε χαρτοκιβώτιο
0,30 μέτρα και

που έχει μήκος 0,51 μέτρα, πλάτος 0,31 μέτρα και ύψος 0,40 μέτρα.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΕΞ ΩΤΕΡΙΚΟ1
Το ίδιο τιμολόγιο ισχύfl και γισ την Κύπρο.

ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΣ

Επιστολές Επισταλές Έντυπα

Μέγιστο
βάρος Κανονικές Οικονομικές Λοιπές
Ευρώπη 3
~ i;;'
χώρες
γραμμ. δρχ. δρχ. ο.
'0 Ο. ν. v
ω·ο ω·ο
·3
20 22 18 ""
Ο
M
C
χ ~ ~ σ
.~ § ~~~ .~ § Μ

~~~
C
100 42 30 15 C .i;;' ο ... ",-<;Ι
C
co."" ~~
'3
250 70 46 >- ο.
~ §:g.~ <~ &ω
'5-
500 140 70 :ε w " < w C
w C
w"
1.000 280 140 γραμμ. δρχ. δρχ. δρχ. δρχ. δρχ. δρχ. δρχ.
2.000 560 280
20 40 46 14 27 15 31
ΚανονlκΕς ΕπlστοΑΕς: 50 75 85 20 37 22 40
• Κανονικές επιστολές είναι όλα τα ταχυδρομικά αντικείμενα, α­
νεξαρτήτως περιεχομένου, όπως επιστολές, κάρτες, έντυπα τα 100 105 135 26 52 29 60 67
οποία, κατά κανόνα επιδίδονται την επόμενη εργάσιμη μέρα
250 170 230 39 78 52 103 103
(Δευτ. - Παρ.) από τη μέρα της κατάθΕσής τους.
500 350 440 69 138 86 170 170
ΟlκονσμlκΕς EπιuτoAEς;
• ΠελάΤΕς που ταχυδρομούν μεγάλο αριθμό επιστολών μπορούν 1.000 580 860 125 253 170 345 285
να τις στΕ), νουν σαν οικονομικές Επιστολές με φτηνότερα ταχ.
τέλη. 2.000 1.050 1.440 170 345 276 550
• Τουλάχιστον 20 Επιστολές, ανεξαρτήτωςπεριεχομένου, κλιμα­
ανά 121
κίου βάρους και μεγέθους, πρέπει να κατατίθενται συγχρόνως
στα Ταχυδρομικά Γραφ€;α από τον ;διο αποατολέα.
1000 86 170 1.15 230
• Οι οικονομικές επιστολές πρέπει να φέρουν το όνομα, τη δl€ύ­
θυνση και τον ταχ//(ό κώδικα αποστολέα και παραλήπτη, καθώς
1. Για την Τουρκία ισχύουν μ€lωμένα ταχ. τέλη κατά 25%
και το σημ€ίO ιιΒ}}.
• Οι €πlσTOλές αυτές επlδiδoνται, κατά κανόνα, την τρίτη €ργάΟI­
2. Για μεμονωμένα βιβλία βάρους μέχρι 5 κιλά και για σάκους μΕ έν-
μη μέρα (Δευτ. - Παρ.) από τη μέρα της καταθεσής τους. τυπα για τον ίδιο παραλf;πτη.

• Τα Ταχυδρομικά Γραφ€ία δΝουν π€ρισσότ€ρ€ς πληροφορίες

v,a τις ΟJκονΟJjΙΚΕς επιστολές.
3 ΌλΕς σι χώρες της Ευρώπης συμΠΕρlλαμβανομίνων της IOPIH/-
κής Ένωσης και της Τουρκ;ας.

15. Στα παραπάνω σημειώματα έχετε το τιμολόγιο που ισχύει για αλληλογραφΙα-εσωτερικού και
εξωτερικού των ΕΛΤΑ (Ελληνικών Ταχυδρομείων).
Αφού συμβουλευτεΙτε τους πίνακες αυτούς, να υπολογΙσετε το ποσό που πρέπει να πληρωθεί
σε καθεμιά από τις παρακάτω περιπτώσεις.
α) 3 επιστολές εσωτερικού, βάρους 18 γραμμαρίων η καθεμιά.
β) Πέντε επιστολές για Ευρώπη, από τις οποίες 2 έχουν βCφους 20 γραμμαρίων η καθεμιά και
έχουν βάρος 35 γραμμαρίων η καθεμιά.
γ) 400 προσκλητήρια γάμου για το εσωτερικό βάρους 55 γραμμαρίων το καθένα και με τιμο­
λόγιο οικονομικών επιστολών.

48
 16. Να αντικαταστήσετε τα τετραγωνάκια με κατάλληλα ψηφία

α) 3607 β) 0700 γ) 323

χ 5 χ 9 χ 00
00380 04006 0002
000
7700

άχος
lώτιο

<ρο·
aτα

75
132
220
370

~ με έν-

ύ και

lωθεί

άκαι

rιμo-

49
b
 i

ΑΣΚΗ!

~ l'
Αν πολλαπλασιάσουμε το φυσικό αριθμό 5 διαδοχικό.
2
)l1I .,f.
!'ΙΙ
με όλους τους φυσικούς αριθμούς, θα έχουμε τα γινό·
.1'Ii
μενα

Θ~I
0·5= Ο (1'1
1 ·5= 5 σι
(Ι,
2·5= 10
3·5= 15
4·5= 20
5·5= 25 κτλ.

Οι φυσικοί αριθμοί Ο, 5, 1Ο, 15, 20, 25, ... ονομάζονται

πολλαπλάσια του 5.
Με τον ίδιο τρόπο βρίσκουμε ότι τα πολλαπλάσια του 3
είναι οι φυσικοί αριθμοί Ο, 3, 6, 9, 12, ...

Πρόβλημα 1 Να βρεθούν οι φυσικοί αριθμοί που είναι κοινά πολλα·

πλάσια του 6 και του 4.

Τα πολλαπλάσια του 6 είναι

0,6,12,18,24, ...
Τα πολλαπλάσια του 4 είναι
0,4,8,12,16,20,24, ...
Τα κοινά πολλαπλάσια των φυσικών 6 και 4 είναι οι αριθ­
μοί Ο, 12, 24, 36, ...
Από τα κοινά πολλαπλάσια το μικρότερο μη μηδενικό εί­
ναι το 12 και λέγεται ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο των 6
και 4. Το ελάχιστο κοινό πολλαπλάσιο των 6 και 4 συμβο­
λίζεται ΕΚΠ (6, 4) = 12.

Πρόβλημα 2. Να βρεθεί το ΕΚΠ (9, 12, 18)

Τα πολλαπλάσια του 9 είναι: Ο, 9,18,27,36,45, ...

Τα πολλαπλάσια του 12 είναι: Ο, 12, 24, 36, 48, 60, .
Τα πολλαπλάσια του 18 είναι: Ο, 18,36,54,72,90, .
Τα κοινά πολλαπλάσια του 9, 12, 18 είναι: Ο, 36, 72, 108, ...
Άρα ΕΚΠ (9, 12, 18) = 36

50
 r

ΑΣΚΗΣΕΙΣ "'_, _

~
χικά
Nα γρόψετε τα πολλαπλόσια του 10 που είναι μικρότερα ή ίσα του 100.
2 Να γρόψετε τα πολλαπλόσια του 8 που είναι μεταξύ των αριθμών 32 και 72.
'ινό- . Να γρόψετε (ί) τα πολλαπλόσια του 8, του 12 και του 15. (ίί) τα κοινό πολλαπλ6σια του 8, 12 και
15 (ίίί) το ΕΚΠ (8, 12, 15)
Θ Να υπολογίσετε το ΕΚΠ των
(ί) 5 και 6
(ίί) 28 και 56
(ίίί) 8, 12 και 24
(ίν) 3, 6 και 9

,νται

Πολλές φορές συναντάμε γινόμενα στα οποία όλοι οι

ου 3
παράγοντες είναι ίσοι. Για παράδειγμα το εμβαδόν ενός
τετραγώνου με πλευρά 4 cm είναι 4 . 4 = 16 cm 2 . Ακόμη
ο όγκος ενός κύβου με πλευρά 2 cm είναι 2· 2 . 2
= 8 cm 3 . Γινόμενα όπως τα παραπάνω που έχουν όλους
τους παράγοντες ίσους λέγονται δυνόμεις. Έτσι το γι­
lλλα- νόμενο 2 .2.2.2 .2 που έχει 5 παράγοντες ίσους με το
2 λέγεται πέμπτη δύναμη του δύο. Η δύναμη αυτή για
συντομία συμβολίζεται 25 και διαβάζεται δύο στην πέμ­
πτη

βόση ~ 25 ~ εκθέτης

~ Το 2 λέγεται βόση της δύναμης και το 5, που φανερώνει

:φιθ- το πλήθος των ίσων παραγόντων, λέγεται εκθέτης της
----;> δύναμης.
ιό εί- Γενικά, αν α είναι ένας αριθμός, το γινόμενο α· α . α ... α
rων 6 --...-
lμβο- ν παρόγοντες

~ που έχει ν παράγοντες ίσους με το α, λέγεται νιοστή δύ­

ναμη του α ή δύναμη με βόση α και εκθέτη ν. Η δύναμη
αυτή συμβολίζεται αν και διαβάζεται όλφα στη νιοστή.
Ειδικά η δύναμη α 2 , που παριστάνει το εμβαδό ενός τε-
~ τραγώνου πλευράς α, λέγεται και «τετρόγωνο του α»,
ενώ η α 3 που παριστάνει τον όγκο ενός κύβου πλευράς
,--;> α, λέγεται και «κύβος του α». Οι δυνάμεις α 2 και α 3 δια­
βάζονται αντίστοιχα
)8, ... «α στη δευτέρα» ή «α στο τετράγωνο» και
«α στην τρίτη» ή «α στον κύβο»

51
Παραδείγματα 1. Να υπολογιστούν οι δυνάμεις α) 34, β) 1,22

Λύση ΑΣΚΗ
α) 34 = 3 . 3 . 3 . 3 = 9 . 3 . 3 = 27 . 3 = 81
β) 1,22=1,2·1,2=1,44 eNo;;i

2. Να υπολογιστεί το τετράγωνο και ο κύβος του αριθμού 5.

ΓaI.·
Ε1·
. .:•
Λύση
52 = 5 . 5 = 25, 53 = 5 . 5 . 5 = 125

3. Να γραφούν σύντομα (ί) 3 +3+3+3+3 (ίί) 3 .3 .3 .3.3

(ίίί) χ + χ (ίν) χχ
Λύση
(ί) 3 +3 +3 +3 +3 = 5 .3 (ii) 3· 3 . 3 . 3 . 3 = 35
(ίίί) χ + χ = 2χ (ίν) χχ =χ 2

4. Να εκτελεστούν οι πράξεις α) (2 . 3)2, β) (23)2

Λύση
α) (2' 3? = 62 = 6 . 6 = 36
β) (23)2 = (2 . 2 . 2? = 82 = 8 . 8 = 64

Από τον προηγούμενο πίνακα γίνεται φανερό ότι 9. Ναι'!

Η νιοστή δύναμη του 10 είναι ίση με τον αριθμό α) 1:

προκύπτει, όταν δεξιά του 1 γράψουμε ν μηδενικά.

10. Να 'Ι'
Παραδείγματα 1. Να γίνουν οι πράξεις 2· 3,2 '104, αφού πρώτα υπολογιστεί η α) ~
ναμη
11. Να vi
Λύση α) 24
2· 3,2 . 104 = 2· 3,2 . 10000 = 6,4 ·10000 = 64000

2. Να γραφούν σε αναπτυγμένη μορφή, με τη βοήθεια δυνάμεων το

10, οι αριθμοί: ί) 1987 ίί) 614053

Λύση
ί) Γνωρίζουμε ότι:
1987 = 1 ·1000 + 9·100 + 8·10 + 7 και επειδή 1 000 = 103, 100 Π ρόβλη.
102 μπορούμε να γράψουμε 1987 = 1 ·103 + 9: 102 + 8·10 + 7 ~
ίί) Ομοίως
614053 = 6 . 100000 + 1 . 1 000 . Ο + 4 . 1 000 + Ο . 100 + 5 . 10-t
6·105 + 1 ·104 + 4·103 + 0·102 + 5·10 + 3

52
 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ______~
',"t;j 8>------------
Θ Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τα τετρόγωνα των αριθμών

α 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 25

2 Να βρείτε τους κύβους των αριθμών 2, 3, 4 και 5

Ι· 3.3
@Να υπολογίσετε τις δυνόμεις
α) 12,13,14,15,16,110,131, 11987
β) 22,23,24; 25,26,27,28,29,210
γ) 0,12,0,13,0,14,0,15
δ) 0,22, 0,23, 0,24, 0,25

Θ Να υπολογίσετε τις δυνόμεις α) 34 και 43 β) 25 και 52

@Να υπολογίσετε
α) τη διαφορό του διπλόσιου του 3,14 από το τετρόγωνο του 3,14
β) τη διαφορό του κύβου του 0,5 από το τριπλόσιο του 0,5

Να γραφούν με τη βοήθεια δυνόμεων τα γινόμενα

α) ω .ω .ω .ω .ω β) λ .λ .λ .λ .λ .λ γ) κ .κ. κ .λ .λ δ) 5 .5 .5 .Υ .Υ

Να γραφούν με μορφή δυνόμεων οι αριθμοί.

α) 9 β) 25 γ) 1 000 δ) 1 000000 ε) 8

Θ Να κόνετε τις πρόξεις.

α) (12 + 99)2 β) (111 .,.. 11)2

ι 9. Να κόνετε τις πρόξεις, αφού υπολογίσετε πρώτα τις δυνόμεις

~μό που α) 122 + 92 β) 1112 -112 γ) 6,9652 - (6,965·6,965)

(ά.
10. Να γρόψετε σύντομα τα παρακότω αθροίσματα και γινόμενα
,τεΙ η δύο α) χ +χ +χ β) χ. χ . χ γ) χ +χ+χ+χ δ) χ. χ . χ . χ

11. Να γρόψετε σε αναπτυγμένη μορφή, με τη βοήθεια δυνόμεων του 10, τους αριθμούς
α) 2427 β) 10507 γ) 425732 δ) 2049804

Ι
μεων Toul

03, 100 = Πρόβλημα

)+7 Ένας οικογενειάρχης, για να μεγαλώσει την αυλή του,
αγόρασε μια διπλανή μικρή οικοπεδική έκταση. Αν η
5· 10 + αυλή του ε(χε διαστάσεις 7m και 4m, ενώ το μέρος που
αγόρασε 5m KaI4m, πόση έκταση έχει τώρα η αυλή του;

53
 4·7+4·5=
= 28 + 20 = 48 τετρ. μέτρα. Εφαρμι ι1

20ς τρόπος. Το ίδιο αποτέλεσμα μπορούμε να βρσύ~

ως εξής. Όπως βλέπουμε στο σχήμα, και τα δύο σικι
πεδα μαζί έχουν μήκος 7 + 5 = 12 μέτρα και πλάτος
μέτρα. Επομένως το εμβαδό τους θα είναι

4· (7 + 5) =
4. 12 = 48 τετρ. μέτρα.

Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα συμπεραίνουμε ότι

4 . 7 + 4 . 5 = 4 . (7 + 5)

Η προηγούμενη ισότητα φανερώνει ένα γενικότφ

κανό.να. Έτσι έχουμε Π.χ. ΑΣΚΗ

3α + 3β = 3(α + β)
ΘN.~
α;

γ)
Πράγματι, 3α + 3β = α +α+α+ β+ β+ β 2. Λ14!
= (α + β) + (α + β) + (α + β) α)

= 3(α + β) γ)
ε)
ζ)
Στα προηγούμενα παραδείγματα προσθέσαμε γιν)
G) Να
μενα που έχουν έναν κοινό παράγοντα. Ο κοινός πα α)
γοντας στο πρώτο παράδειγμα είναι ο 4, στο δεύτερο στ)
3. Σε όλες τις περιmώσεις συντομεύσαμε τις πράξ· ~Nα
α)
πολλαπλασιάζοντας τον κοινό παράγοντα με το άθρο:
γ)
σμα των άλλων παραγόντων.
5. Συ'
Η ιδιότητα που επαληθεύσαμε με τα παραπάνω παρ!, και
δείγματα λέγεται επιμεριστική ιδιότητα και γράφεται γf ί)(
νικά δια:
ii) t

54
ε δύο Ανάλογα μπορούμε να δείξουμε ότι η επιμεριστική
ιδιότητα ισχύει και στην περίπτωση που αντί για πρόσ­
θεση έχουμε αφαίρεση. Δηλαδή ισχύει
<ά μέ·
(ωνικό
ινε

Εφαρμογές 1. Να γίνουν οι πράξεις με δύο τρόπους

α) 14·(7+6), β) 2,3'1,7+2,3'4,5, γ) 5'(7-2)
Λύση
:ρούμε α) 14· (7 + 6) = 14·13 = 182
) οικό· 14· (7 + 6) = 14·7 + 14·6 = 98 + 84 = 182
άτος 4 β) 2,3·1,7 + 2,3·4,5 = 3,91 + 10,35 = 14,26
2,3 ·1,7 + 2,3·4,5 = 2,3· (1,7 + 4,5) = 2,3·6,2 = 14,26
γ) 5· (7 - 2) = 5 . 5 = 25
5 . (7 - 2) = 5 . 7 - 5 . 2 = 35 - 1Ο = 25
2. Να γραφούν με απλούστερο τρόπο τα Α, Β
Α = 13χ + 5Χ, Β = 13χ - 5χ

Λύση
Α = 13χ + 5χ = (13 + 5)Χ = 18χ
ε ότι
Β = 13χ - 5χ = (13-5)Χ = 8χ

κότερ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ------'~JPι; _
Θ Να γίνουν οι πρόξεις με δύο τρόπους
α) 8· (24,7 + 12,2) β) 4,1 ·13,8 + 4,1 '9,6
γ) 5· (11,5-3,5) δ) 6·15-6 ·11
2. Λαβαίνοντας υπόψη την ισότητα 15 . 20 = 300, να κόνετε από μνήμης τις παρακότω πρόξεις.

β) α) 15· (17 + 3) β) 15· 17 + 15 . 3

γ) 15.'(25-5) δ) 15·25-15·5
ε) (12+3)·20 στ) 12·20+3·20
ζ) (18-3)·20 η) 18·20-3·20
ιε γινό
ιG) Να γρόψετε με απλούστερη μορφή
ς παρό α) 7χ+3χ β) 7χ-3χ γ) 15χ+7χ δ) 15χ-7χ ε) 5χ+3χ+2χ

ύτερο στ) 5χ + 3χ - 2χ

πράξει ~ Να κόνετε τις επόμενες πρόξεις

α) 17· (5 + 29 + 76) β) 17·5 + 17·29 + 17·76
) άθρο
γ) 2,1· (5,3 + 19,1 + 3,4) δ) 2,1·5,3 + 2,1 ·19,1 + 2,1·3,4
5. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα της προηγούμενης όσκησης και ιδιαίτερα το α με το β καθώς
ω παρα
και το γ με το δ
lεται γε ί) σκεφθείτε μήπως οι συγκρίσεις αυτές οδηγούν στη διατύπωση κόποιου γενικού κανόνα. Να
διατυπώσετε τον κανόνα αυτόν χρησιμοποιώντας μεταβλητές.
ίί) Με τη βοήθεια των εμβαδών των ορθογωνΙων του παρακότω σχήματος να επαληθεύσετε ότι
α(β + γ + δ) = αβ + αγ + αδ
α

55
 6. Να κόνετε τις παρακότω πρόξεις
r ,
ij.'

i1

α) (3 + 4) (5 + 6) β) 3· 5 + 3 . 6 + 4 . 5 + 4 . 6 11
ι,
γ) (2,1 + 3,5) (7,6 + 8,2) δ) 2,1 ·7,6 + 2,1 . 8,2 + 3,5· 7,6 + 3,5·8,2

7. Να λύσετε τα παρακότω προβλήματα με δύο διαφορετικούς τρόπους.

α) Ένας ανθοπώλης ετοίμασε 15 ανθοδέσμες, που καθεμιό τους είχε 5 κόκκινα και 7 όσπρα
γαρίφαλα. Να υπολογίσετε πόσα λουλούδια συνολικό χρησιμοποίησε ο ανθοπώλης.
β) Οι τιμές εισιτηρίων στα θέατρα είναι 900 δρχ. για τους ενήλικους και 500 δρχ. για τους φοι­
τητές και τους νέους μέχρι 18 ετών. Πόσο θα κοστίσει η παρακολούθηση μιας παρόστασης για
μια τετραμελή οικογένεια (2 γονείς και 2 παιδιό μικρότερα από 18 χρονών).

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε 20 δοχεία που το ΠαΗ

περιέχει 17 κιλά λάδι. Δηλαδή έχουμε συνολικά διαll

20 . 17 = 340 κιλά λάδι

Αντιστρόφως, ας υποθέσουμε ότι

α) Έχουμε 340 κιλά λάδι και θέλουμε να το μοιράσουμε
εξίσου σε 20 δοχεία. Αν το κάθε δοχείο χωράει χ κιλά,
τα. 20 δοχεία θα περιέχουν 20χ κιλά και τότε θα
έχουμε
20χ = 340
Ο αριθμός χ, που όταν πολλαπλασιαστεί με το 20 μας
δίνει γινόμενο τον 340, λέγεται πηλίκο της διαίρεσης
του 340 με τον 20 και συμβολίζεται 340 : 20. Αν κά­
νουμε τη διαίρεση αυτή, βρίσκουμε πηλίκο το 17. Ο
340 λέγεται διαιρετέος και ο 20 διαιρέτης.
β) Έχουμε 340 κιλά λάδι και θέλουμε να τα μοιράσουμε
Εφ
εξίσου σε δοχεία των 17 κιλών. Αν εργασθούμε όπως
στην προηγούμενη περίπτωση, βρίσκουμε ότι ο αριθ­
μός των δοχείων που θα χρειασθούν Θα είναι το πη­
λίκο της διαίρεσης 340 : 17 που είναι ίσο με 20.
Συμπεραίνουμε λοιπόν από τα προηγούμενα προβλή­
ματα ότι είναι:

340: 20 = 17 και 340: 17 = 20

γιατί 340= 20·17

Μια διαίρεση όπως οι προηγούμενες, όπου ο διαιρετέος

είναι πολλαπλάσιο του διαιρέτη, λέγεται τέλεια διαίρεση.

56
 Γενικότερα
Αν σε μια τέλεια διαίρεση είναι Δ ο διαιρετέος, δ ο διαι­
ρέτης και π το πηλίκο, θα έχουμε

Δ: δ = π γιατί Δ= δ·π

1
Σε μια τέλεια διαίρεση Δ :δ = π λέμε ότι ο δ διαιρεί το Δ
ή ότι ο Δ διαιρείται με το δ.
:1 Σε αυτή την περίπτωση ο δ λέγεται διαιρέτης του Δ.

Από τη φύση των προβλημάτων που συναντάμε στη

διαίρεση, ο διαιρέτης δεν μπορεί να είναι μηδέν.

Ακόμη επειδή είναι Δ = π .δ συμπεραίνουμε ότι ο διαι­

ρετέος είναι πολλαπλάσιο του διαιρέτη.

να Παραδείγματα τέλειων ΙΙΙ

r
11 11 "

...!.. L;Τ ~ 13656

διαιρέσεων I36 456 ~2. 5346~:Ι-

με

~\ά,
θα
~

~.t\I
----,.
56

ο. r
')( l'f
8
Ο
11

~~~~
q6
=96 38
:::0

1386
, 12

36
261 1'1.8
2.16.
:0 ι' Ι q 8

396
136 456 5346
Παρατηρούμε ότι 1) 5 : 5 = 1 και 5 : 1 = 5 αφού 5 . 1 = 5
.ας
Γενικά ισχύει α : α = 1 και α : 1 = α αφού α . 1 = α
ης

(ά­
2) Ο: 5 = Ο αφού 5· ο = ο
.0
Γενικά ισχύει Ο :α = Ο αφού ο = α· Ο

lμε
Εφαρμογή Ένα τμήμα 35 μαθητών νοίκιασε ένα πούλμαν για να πάει ημερήσια
ως
εκδρομή. Το τουριστικό γραφείο που ανέλαβε την οργάνωση της εκ­
ιθ­ δρομής τους ζήτησε 16100 δρχ. Να βρείτε πόσο θα πληρώσει ο κάθε
111- μαθητής.

Λύση
ιή- Αν κάθε μαθητής πληρώσει χ δραχμές, οι 35 μαθητές θα πληρώσουν
35Χ δρχ., οπότε 35χ = 16100. Ο αριθμός χ είναι το πηλίκο της διαίρε­
σης 16100: 35

16100 r - 5
210
=00
460 -
Δοκιμή
χ
460
35
2300
1380
ας 16800
'η.
Άρα κάθε μαθητής θα πληρώσει 460 δρχ.

57
 ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να γραφτούν οι διαιρέσεις που προκύπτουν από τις παρακάτω ισότητες:
"'_Ι _
α) 7·12=84 β) 9·13=117 γ) 15·7=105 δ) 8·15=120 ε) 12·18 = 216
στ) 13·17 = 221 ζ) 25·33 = 825 η) 29·37 = 1 073

Θ Να εκτελεστούν οι παρακάτω διαιρέσεις με τις δοκιμές τους

@ α) 96: 8 (iί) α) 132: 4 (ίiί) α) 156: 12 r(Γν)Iα) 1 566 : 29
β) 85: 5 β) 256: 8 β) 308: 22 Όβ) 4623: 67
γ) 76 : 4 γ) 225: 9 γ) 703: 19 γ) 2352: 98
δ) 84: 7 δ) 140: 4 δ) 784: 56 δ) 5082: 77

(ν) α) 12 690 : 54 (νί) α) 21 952 : 224

β) 24702: 69 β) 39237: 451
γ) 47067 : 87 γ) 50286: 578
δ) 31644: 36 δ) 17 721 : 179
3. Ένα ισοσκελές τρίγωνο έχει περίμετρο 275 εκατοστά και βάση 35 εκατοστά. Να υπολογίσετε
καθεμιά από τις ίσες πλευρές του.

4. Να υπολογίσετε
α) Πόσο κοστίζει το κιλό το αρνί, αν για 3 κιλά πληρώσαμε 2 31 Ο δρχ. Κ
β) Πόσα θα πληρώσει καθένας από 20 φίλους που έφαγαν μαζί και το τραπέζι κόστισε 17 400 Πρόβλη~,1
δρχ.
γ) Πόσα κιλά λίπασμα θα πρέπει να ρίξουμε σε καθεμιά από τις 120 ρίζες ελιές, αν το λίπασμα
που αγοράσαμε είναι 360 κιλά.
δ) Την πλευρά τετραγώνου που έχει περίμετρο 196 μέτρα.
ε) Ποια ημέρα θα είναι μετά από 119 μέρες, αν σήμερα είναι Τρίτη.
στ) Πόσα δοχεία των 47 λίτρων χρειάζόμαστε, για να αδειάσουμε 4 371 λίτρα κρασί.
ζ) Πόσους δίσκους μουσικής θα αγοράσουμε με 5 625 δρχ., αν ο ένας κοστίζει
625 δρχ.
η) Πόσα χαρτοκιβώτια χρειαζόμαστε, για να συσκευάσουμε 6000 φιάλες νερό, αν κάθε χαρ­
τοκιβώτιο χωράει 24 φιάλες.

5. Να συμπληρωθεί το επόμενο τιμολόγιο.

aια Είδος Ποσότητα Τιμή Αξία

μονάδας
Εφαρμc

1 Στυλό διαρκείας 67 13
2 Λεξικά ορθογραφικά 16 7280

3 Τετράδια 57 9405
4 Γομολάστιχες 19
Αξία εμπορευμάτων

Έξοδα αποστολής 596

Συνολικό ποσό για πληρωμή : 23016

@ Η μια πλευρά του φράχτη ενός οικοπέδου έχει 7 κολώνες που ισαπέχουν. Το μήκος της πλευ­
ράς αυτής είναι 18 μέτρα. Να υπολογίσετε την απόσταση που χωρίζει δυο διαδοχικές κολώνες.

VrIG έναν καφέ και δύο τυρόπιτες πληρώσαμε

ρόπιτες πληρώσαμε 345
165 δρχ., ενώ για ένα ίδιο καφέ και πέντε ίδιες τυ­
δρχ., στο ίδιο πάντα κατάστημα. Να υπολογίσετε πόσο κοστίζει ο ένας
καφές και πόσο η μία τυρόπιτα.

58
6
Επειδή
18 = 3 . 6 συμπεραίνουμε, ότι οι παρόγοντες
3 και
6 του 18 είναι και διαιρέτες του.
Άλλοι διαιρέτες του 18 είναι οι αριθμοί 1", 2, 9 και 18. Έ­
τσι οι διαιρέτες του 18 είναι οι αριθμοί 1, 2, 3, 6, 9, 18.
Ομοίως οι διαιρέτες του 12 είναι 1, 2, 3, 4, 6, 12. Υπάρ­
χουν όμως αριθμοί που δεν έχουν άλλους διαιρέτες
εκτός από τον εαυτό τους και το 1.
Οι αριθμοί αυτοί ονομάζονται πρώτοι αριθμοί.
Για παράδειγμα οι αριθμοί 2,7, 19 είναι πρώτοι Όλοι οι
αριθμοί που δεν είναι πρώτοι λέγονται σύνθετοι αριθμοί.
(ίσετε
Έτσι οι αριθμοί 18 και 12 είναι σύνθετοι

Κ;

17400 Πρόβλημα Να βρεθούν οι αριθμοί που είναι κοινοί διαιρέτες του 12

και του 18.
ίασμα

Οι διαιρέτες του 12 είναι 1, 2, 3, 4, 6, 12.

Οι διαιρέτες του 18 είνC!ι 1, 2, 3, 6, 9, 18.
Οι κοινοί διαιρέτες των αριθμών 12 και 18 είναι:1, 2, 3, 6
Ο μεγαλύτερος από τους κοινούς διαιρέτες δηλαδή ο 6,
ε χαρ-
λέγεται μέγιστος κοινός διαιρέτης (ΜΚΔ) των 12 και 18.
Συμβολικά γράφουμε ΜΚΔ (12,18) = 6.

Εφαρμογή Η διεύθυνση ενός Γυμνασίου μοιράζει 15 μπάλλες καλαθόσφαιρας και

10 μπάλλες πετόσφαιρας στα τμήματα των μαθητών του σχολείου.
Κάθε τμήμα παίρνει τον ίδιο αριθμό από μπάλλες του κάθε είδους. Να
βρεθεί πόσα τμήματα έχει το σχολείο και πόσες μπάλλες κάθε είδους
πήρε το καθένα.

Λύση

Ο αριθμός των τμημάτων του σχολείου είναι διαιρέτης του 15 αφού οι

15 μπάλλες καλαθόσφαιρας μοιράστηκαν στα τμήματα χωρίς να περισ­
σέψει καμμία. Για τον ίδιο λόγο, ο αριθμός των τμημάτων του σχολείου
είναι διαιρέτης και του 10. Άρα ο αριθμός των τμημάτων του σχολείου
είναι κοινός διαιρέτης των 15 και 10.
: πλευ­
Οι διαιρέτες του 15 είναι: 1, 3, 5, 15.
ιώνες.
Οι διαιρέτες του 1Ο είναι: 1, 2, 5, 1Ο και οι κοινοί διαιρέτες των 1Ο και
ίιες τυ­ 15 είναι 1 και 5. Επειδή το Γυμνάσιο έχει πάνω από 3 τμήματα, τουλάχι­
ο ένας στον ένα για κάθε τάξη, συμπεραίνουμε ότι τα τμήματα είναι 5. Άρα
κάθε τμήμα πήρε 15: 5 =3 μπάλλες καλαθόσφαιρας και 10: 5 =2
μπάλλες πετόσφαιρας.

59
 ΑΣΚΗΣΕΙΣ _____---"',\,ι;;
.!ι: _

~.
1. Να γράψετε έναν άρτιο πρώτο αριθμό και να δικαιολογήσετε ότι δεν υπάρχει άλλος άρτιος
πρώτος αριθμός.
-~~.
2. Να γράψετε τους φυσικούς αριθμούς από το
τούς είναι πολλαπλάσια του 2,
1 ως το 100.
εν συνεχεία τα πολλαπλάσια του
Κατόπιν να διαγράψετε όσους απ' αυ·
3, του 5 κτλ.
i'
Τι αριθμοί είναι αυτοί που θα μείνουν τελικά;
Θ Να γράψετε τους κοινούς διαιρέτες των αριθμών 12, 30 και 36 και να βρείτε ποιός είναι ο ΜΚΔ
τους.

4. Δύο αριθμοί έχουν ΜΚΔ το 24. Να δικαιολογήσετε ότι έχουν και άλλους κοινούς διαιρέτες.

Ας πάρουμε ένα από τα πολλαπλάσια του 3, για παρά

δειγμα το 15.
Παρατηρούμε ότι είναι: 15 = 5 . 3 και γι' αυτό 15 : 3 = 5
δηλαδή το 15 διαιρείται με το 3 ή το 3 διαιρεί το 15. T~
ίδιο συμβαίνει με όλα τα πολλαπλάσια του 3. Έτσι (
αριθμός 3 διαιρεί όλα τα πολλαπλάσιά του δηλαδή TOUI
Ο, 3, 6, 9, 12, ...
Γενικά

Παρ~

Ο αριθμός 1Ο διαιρεί το 50 γιατί 50 : 1Ο = 5. Παρατη·

ρούμε ότι ο 10 διαιρεί και κάθε πολλαπλάσιο του 50 π.χ
100: 10 = 10, 150: 10 = 15,200: 10 = 20 κτλ.
Γενικά
ΕφCt

60
 Αν τώρα πάρουμε δύο αριθμούς Π.χ. τους 30 και 50 που
διαιρούνται με το 1Ο, τότε και το άθροισμά τους 30 + 50
= 80 και η διαφορά τους 50 - 30 = 20 διαιρούνται με το
10.
Γενικά

Υπάρχουν κανόνες με τους οποίους μπορούμε να δια­

κρίνουμε αν ένας φυσικός αριθμός διαιρείται με το 2, 3,
5 ή 9. Οι κανόνες αυτοί, που λέγονται κριτήρια διαιρετό­

~'
τητας είναι οι εξής:

ρά-

" 5,
Το
[ι Ο

)υς

Παράδειγμα Από τους αριθμούς 435,1988,2547 και 2600 να γραφούν αυτοί που
διαιρούνται ί) με το 2 ίί) με το 5 ίίί) με το 3 ίν) με το 9.

Λύση •
ί) Το 1988 γιατί το τελευταίο ψηφίο του είναι 8 και το 2600 γιατί το τε­
λευταίο ψηφίο του είναι Ο.
ίί) Το 435 γιατί το τελευταίο ψηφίο του είναι 5 και το 2600 γιατί το τε­
λευταίο ψηφίο του είναι Ο.
ίίί) Το435 γιατί το άθροισμα των ψηφίων του 4 + 3 + 5 = 12 διαιρείται
με το 3 και το 2547 γιατί το άθροισμα των ψηφίων του 2 + 5 + 4 + 7 =
τη­ 18 διαιρείται με το 3.
Γί .χ. ίν) Το 2547 γιατί το άθροισμα των ψηφίων του 2 + 5 + 4 + 7 = 1Β διαι­
ρείται με το 9.

Εφαρμογή Να βρεθεί το ΕΚΠ των αριθμών ί) 5 και 30, ίί) 4 και 1Ο ίίί) 1Ο, 12 και 15.

Λύση
ί) Το ΕΚΠ θα είναι το μικρότερο από τα πολλαπλάσια του 30 που είναι
συγχρόνως και πολλαπλάσιο του 5. Επομένως πρέπει να αναζητή­
σουμε το μικρότερο από τα πολλαπλάσια του 30 που είναι συγχρόνως

61
 και πολλαπλάσιο του 5. Επομένως πρέπει να αναζητήσουμε το μικρό-'
τερο από τα πολλαπλάσια του 30 που διαιρείται με το 5. Επειδη,
30 : 5 = 6 είναι ΕΚΠ(30,5) = 30.
ίi) Παρατηρούμε ότι ο 10 δε διαιρείται με το 40 Γι' αυτό εξετάζουμε το,
επόμενο πολλαπλάσιο του 1Ο που είναι το 20. Επειδή 20 : 4 = 5 είναΙ'
ΕΚΠ (10,4) = 20. :
ίίί) Το ΕΚΠ θα είναι το μικρότερο από τα πολλαπλάσια του 15 που είναι'
συγχρόνως πολλαπλάσιο και των άλλων δύο. Επομένως πρέπει να ανα.!
ζητήσουμε το μικρότερο από τα πολλαπλάσια του 15 που διαιρείται μεi
το 10 και με το 12. Το 15 δε διαιρείται με το 10. Το 2 ·15 = 30 δε διαι·
ρείται με το 12. Το 3·15 = 45 δε διαιρείται με το 10. Το 4·15 = 60' n.~
όμως διαιρείται και με το 1Ο και με το 12 αφού 60: 1Ο = 6 και!
60: 12 = 5. Επομένως ΕΚΠ (10, 12, 15) = 60. '

ΑΣΚΗΣΕΙΣ -"-.:ir_
J
_

--;(1) Να γράψετε από τους αριθμούς 1245, 108,2422,715,1420,23706 αυτούς που διαιρούνται
ί) με το 8 ίi) με το 5 ίίί) με το 3 ίν) με το 90
2. Να συμπληρώσετε τα ψηφία στους παρακάτω αριθμούς
ί) 21 ... 7 ώστε να διαιρείται με το 3
ίί) 2 ο 3 ... ώστε να διαιρείται ταυτόχρονα με το 5 και με το 9.
..

ίίί) 1 ... 4 Ο" ώστε να διαιρείται ταυτόχρονα με το 2 και με το 9.

..-;"3. Να βρείτε το ΕΚΠ των αριθμών
ί) 81 12 και 16 ίi) 14( 21 και 28
4. Να δικαιολογήσετε ότι οι αριθμοί ί~ 18 . α ίί) 18α + 45 ίίί) 81 α - 45 (όπου α φυσικός αριθ-
μός) διαιρούνται με το 9.

Ας πάρουμε ένα σύνθετο φυσικό αριθμό, Π.χ. το 40. Αυ­

τός γράφεται σαν γινόμενο δύο παραγόντων, διάφορων του
1, ως εξής: 40 = 2 . 20 ή 40 = 4· 10 ή 40 = 5 . 8. Αν τώρα
κάθε σύνθετο παράγοντα των γινομένων αυτών τον γράψου­
με πάλι σαν γινόμενο δύο παραγόντων, διάφορων τ.ου 1, θα
έχουμε: 40 = 2 . 2 . 10 ή 40 = 2·2 ·2 . 5 ή 40 = 5 . 2 . 4.
Αν εξακολουθήσουμε την εργασία αυτή, θα φθάσουμε
τελικά σε γινόμενα που θα έχουν μόνο πρώτους παράγο­
ντες .. Ετσι οι παραπάνω ισότητες γράφονται αντιστοίχως,
40 =2.2 .2 .5 ή 40 = 2 .2 .2 .5 ή 40 =5 . 2 . 2 . 2.
Την εργασία αυτή την ονομάζοιιμε ανάλυση αριθμούσε
γινόμενο πρώτων παραγόντων. Βλέπουμε ακόμη ότι όποια
πορεία κι αν ακολουθήσουμε, θα καταλήξουμε τελικά στο
ίδιο γινόμενο πρώτων παραγόντων, που πιο απλά γράφεται 40
= 23 . 5.
62
ro μικρό· Γενικά:
. Επειδη

Κάθε σύνθετος φυσικός αριθμός αναλύεται κατά ένα

ζουμε το
=5 είναι
μόνο τρόπο σε γινόμενο πρώτων παραγόντων.

Ίου είναι Στην ανάλυση ενός αριθμού σε γινόμενο πρώτων παρα­

ι να ανα·
γόντων μας βοηθούν τα κριτήρια διαιρετότητας που μάθα­
ρείται με
με στην § 1.15.
)δε διαι·
. 15 = 60 Παράδειγμα: Να αναλυθούν σε γινόμενο πρώτων παραγό­
1=6 και ντων οι αριθμοί: ί) 60, ίί) 72, ίίί) 180.

Λύση

JLp ιO,Wt <Xf! θ ~ οι

αριθ- ά:vι J
'ί.5\.t)
. 60 2 60
30 2
15 3 ή 2 30
5 5
1 2 15

3 5

·0. Αυ­
iJV του

( τώρα ίί) Ομοίως

άψου­ 72
ι 1, θα 72 2 2 36
·2·4. 36 2
σου με 18 2
ή 2 18
ιράγο­ 9 3
οίχως, 3 3 2 9.
2· 2. 1
ιού σε
όποια 72 = 2 . 2 . 2 . 3 . 3 = 23 . 32 3 3
άστο
ται 40
63
 ί ί ί)
180

180 2
2 90
90 2
45 3
ή 2 45
15 3
5 5
1 3 15

180 = 2 . 2 . 3 . 3 . 5 = 22 . 32 . 5 3 5

~ Να αναλύσετε σε γινόμενο πρώτων παραγόντων .τους αριθμούς 45, 200, 310,

<5l1) ~'l.) ~'='

Στα προηγούμενα είδαμε ότι για να διαιρείται ο Δ με

τον δ, πρέπει ο Δ να είναι πολλαπλάσιο του δ. Ας δούμε
τώρα ένα πρόβλημα, στο οποίο ο διαιρετέος δεν είναι
πολλαπλάσιο του διαιρέτη.

Ο Γιώργος, στην εκδρομή που έκανε η τάξη του, τρά­

βηξε 51 φωτογραφίες. Θέλει να τις τοποθετήσει σ' ένα
άλμπουμ. Πόσες σελίδες μπορεί να γεμίσει, αν κάθε σε­
λίδα του άλμπουμ χωράει μόνο 4 φωτογραφίες;
Όταν ο Γιώργος γεμίσει την πρώτη σελίδα, θα έχει το­
ποθετήσει 4 φωτογραφίες. Με τη δεύτερη σελίδα θα
έχει τοποθετήσει 4 + 4 = 2 .4 φωτογραφίες. Με την
τρίτη σελίδα θα έχει τοποθετήσει 3 . 4 φωτογραφίες κτλ.
Με άλλα λόγια ο αριθμός των φωτογραφιών που έχει το­
ποθετήσει κάθε φορά ο Γιώργος γεμίζοντας τις σελίδες
είναι ένα από τα διαδοχικά πολλαπλάσια του 4, δηλαδή

Ο . 4 = Ο, 1 . 4 = 4, 2·4= 8, 3·4= 12,

4 . 4 = 16, 5 . 4 = 20, 6·4= 24, 7·4= 28
8 . 4 = 32, 9 . 4 = 36, 10·4 = 40, 11 ·4= 44,
12·4 = 48, 13·4= 52 κτλ.

64
 Η εργασία του Γιώργου θα τελειώσει, όταν γεμίσει
12 σε­
λίδες, οπότε θα έχει τοποθετησει
12·4 = 48 φωτο­
γραφίες, ενώ έχει 51. Παρατηρούμε ότι το 51 βρίσκεται
ανάμεσα σε δύο διαδοχικά πολλαπλάσια του 4, δηλαδη

12·4 < 51 < 13·4

ακόμη είναι 15 - 12 . 4 = 3 και 3<4

Η απάντηση λοιπόν είναι:

5
Ο Γιώργος θα γεμίσει 12 σελίδες και θα του περισσέ­
ψουν και 3 φωτογραφίες

Άρα 51=12·4+3
), 420. και είναι 3<4

Ο 4 και 3

~IIΊI 13'4__ 12.'4 . .

με

ιμε
ναι
Μας δώσανε λοιπόν δύο φυσικούς αριθμούς, τον 51 και
τον 4, και βρηκαμε δύο άλλους, τον 12 και τον 3, έτσι
ώστε:
ρά­
51 = 12·4 +3 και 3< 4
ένα
Γενικότερα
σε-
Αν δοθούν δύο φυσικοί αριθμοί, ο Δ (διαιρετέος) και ο δ
(διαιρέτης) βρίσκονται δύο άλλοι φυσικοί αριθμοί, ο π (α­
το-
κέραιο πηλίκο η πηλίκο) και ο υ (υπόλοιπο), ώστε να είναι
θα
την Δ = δπ + υ και υ<δ
αλ.
το­ Η διαδικασία αυτη λέγεται ευκλείδεια διαίρεση.
ίδες Αν υ = Ο, τότε ισχύει Δ = δπ και έχουμε την περίπτωση
δη της τέλειας διαίρεσης. Αν υ =1= Ο, η ευκλείδεια διαίρεση
χαρακτηρίζεται και σαν ατελης διαίρεση.

18
44,

65
Παραδείγματα
-r ι
ευκλείδειων διαιρέσεων

Δια
με l

Εφαρμογή Αν χ εΙναι φυσικός αριθμός, να βρεθούν τα υπόλοιπα των διαιρέσεω\f

χ:5 [

Λύση \
ο διαιρέτης εΙναι δ = 5 και γνωρΙζουμε ότι το υπόλοιπο υ εΙναι φυσικ6\\
αριθμός μικρότερος του δ (υ < δ). Άρα εΙναι i
υ = Ο ή υ = 1 ή υ = 2 ή υ = 3 ή υ = 4. Ι
i

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ",_Ι _
θΝα ανηΥρόψ,,, <ΠΟ ,.,ρό,.6 οας ;αν nap"6",, nlνo...., να ;αν συμnληρ""",,
Διαιρετέος 1987 736 826 612
Διαιρέτης 85 124 105 15
ΠηλΙκο 13 34
Υπόλοιπο 9 1 Ο

GΝα εκτελεστούν οι παρακάτω ευκλεΙδειες διαιρέσεις με τις δοκιμές τους

(ί) α)97: 5 (ίί) α)414: 15 (ίίί) α) 3797: 18 (ίν) α) 64713: 308
β) 63: 8 β) 791 : 23 β) 7603: 45 β) 17924: 217
γ) 74: 5 γ) 242: 49 γ) 1497: 72 γ) 80407: 546
δ) 93: 9 δ) 517: 63 δ) 5402: 87 δ) 29486: 711
3. ΔΙνονται οι παρακάτω ισότητες
α) 158 = 1113 + 15 β) 173 = 9 ·17 + 20 γ) 259 = 15 ·17 +4 δ) 80 = 9·8 +8 Πα
3) 192 = 16·12 στ) 65 = 7·9 + 2
Να βρεΙτε ποιές από αυτές προκύπτουν από ευκλεΙδειες διαιρέσεις.

4. Αν Δ εΙναι φυσικός αριθμός

α) Να υπολογΙσετε τα υπόλοιπα των διαιρέ~εων Δ :7
β) Να βρεΙτε τους φυσικούς αριθμούς Δ, που, διαιρούμενοι με το 7, δΙνουν πηλΙκο 9.
GΜε τη βοήθεια της ευκλεΙδειας διαΙρεσης υπολογΙστε
α) Ποια ημέρα θα έχουμε μετά από 116 μέρες, αν σήμερα εΙναι Σάββατο
β) Σε πόσες τετράδες μπορεΙ να παραταχθούν 37 μαθητές ενός τμήματος
γ) Σε πόσες αυγοθήκες των 6 θέσεων μπορούμε να συσκευάσουμε 118 αυγά
δ) Πόσα καφάσια των 48 θέσεων χρειάζονται για να συσκευαστούν 1 235 κομμάτια ακτινΙδια

6. Να βρεθε! ο μικρότερος φυσικός αριθμός που όταν διαιρεθε! με το 2, το 3, το 4, το 5 αφήνει

κάθε φορά υπόλοιπο 1.

66
 Δια! . Για να διαιρέσουμε δεκαδικό με φυσικό αριθμό, εργα­
με (j' ζόμαστε όπως στην ευκλεΙδεια διαΙρεση, με τη διαφορά
ότι, πριν κατεβάσουμε το πρώτο δεκαδικό ψηφ(ο, τοπο­
θετούμε την υποδιαστολή στο πηλlKO.

ΠαραδεΙΥμaτa

ρέσεω,

Ρuσικόl

Διευκολύνει, για να μην ξεχνάμε την υποδιαστολή στο

πηλ[κο, να χαράξουμε κάτω από την υποδιαστολή του
διαιρετέου μια κατακόρυφη χρωματιστή γραμμή, όπως
στα παραπάνω παραδεΙγματα.

Επειδή κάθε φυσικός αριθμός μπορεΙ να γραφτεΙ σαν

δεκαδικός με δεκαδικό μέρος μηδέν ('π.χ. 4 = 4,000 ή
943 = 943,000 κτλ.), η δια(ρεση φυσικού με φυσικό μπο­
ρε( να συνεχιστε( μέχρι να βρεθε( πηλlKO δεκαδικός
αριθμός (εφόσον αυτό εΙναι δυνατόν)

ΠαραδεΙΥμaτa

~ια

ρήνει

67
 Έχουμε ότι: 130: 10 = 13 γιατί 13·10 = 130. Ομοί "'1
3. ~
είναι: 130: 100 = 1,3 4. ~

.'
130: 1000 = 0,13
24,1 : 10 = 2,41
24,1 : 100 = 0,241
24,1 : 1000 = 0,0241
/" 6,
Παρατηρούμε ότι, για να διαιρέσουμε έναν αριθμό με 1
ή 100 ή 1000 κτλ., αρκεί να μεταφέρουμε την υποδια·
στολή του προς τα αριστερό κατό μία ή δύο ή τρεις κτλ 7, Ι
αντίστοιχα θέσεις. !
8.
Για να βρούμε το πηλ[κο της διαίρεσης δεκαδικού με δε·
καδικό, πολλαπλασιάζουμε διαιρετέο και διαιρέτη με κα·
9,
τάλληλη δύναμη του 10 έτσι, ώστε ο διαιρέτης να ΥΕνει
φυσικ6ς αριθμ6ς, οπότε αναγόμαστε στη διαίρεση δεκα·
10
δικού με φυσικό ή φυσικού με φυσικό.

ΠαραδεΙΥματα

11.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ --------------------"~-,-----
!f
1. Να εκτελεστούν οι παρακάτω διαιρέσεις.
(ί) α) 156 c 5 (ίί) α) 9,46: 2 (ίii) α) 98, : 1,25
β) 131 : 4 β) 12,8: 8 β) 35,21 : 1,4
γ) 429: 65 γ) 48,25: 5 γ) 1,968: 3,2
δ) 778: 16 δ) 15,6: 24 δ) 9,1 : 2,5
ε) 266: 35 ε) 0,46: 25 ε) 6,548: 0,32
2. Αφού αντιγράψετε στο τετράδιό σας τον παρακάτω πίνακα, να τον συμπληρώσετε

Διαρετέος 24,08 240,8 87,5

Διαιρέτης 43 4,3 2,5 70,5 9,1
Πηλίκο 0,7 3,5 0,91 7,05

68
)μο(ως
3. Να κάνετε τις πράξεις α) (36 : 10) . 10 β) (36 : 100) . 100 γ) (36 : 1000) . 1000.
4. α) Να εκτελέσετε τις πράξεις (ί) (72 + 32) : 8 (ii) (72 : 8) + (32 : 8) και να συγκρίνετε τα
αποτελέσματα.
β) Να εκτελέσετε τις πράξεις με δύο τρόπους(i)(124 + 38) : 5 (ίί) (4,6 + 3,8) : 0,4
(iiί)
(24,15 - 9,05) : 0,2.
5. Ένα ισοσκελές τρίγωνο έχει περίμετρο 18,95 μέτρα και βάση 3,67 μέτρα. Να υπολογίσετε κα­
θεμιά από τις ίσες πλευρές του.
6. Ένα βιβλίο αποτελείται από 256 φύλλα και έχει πάχος 2,3 εκατοστά. Καθένα από τα δύο
) με 10 εξώφυλλα έχει πάχος 1,5 χιλιοστά. Να υπολογίσετε α) το πάχος ενός φύλλου του βιβλίου, β)
ποδια· πόσα περίπου φύλλα του βιβλίου έχουν πάχος 1 χιλιοστό.
ις κτλ 7. Ένας οπωροπώλης αγόρασε 47,8 κιλά φράουλες και πλήρωσε 6 118,40 δρχ. α) Να βρείτε πόσο
αγόρασε το κιλό, β) Να υπολογίσετε πόσο πρέπει να πουλήσει το κιλό για να κερδίσει συνο­
λικά 1 434 δρχ.
8. Αγοράσαμε Θοπό δύο κρεοπωλεία μοσχάρι της ίδιας ποιότητας. Στο πρώτο αγοράσαμε 3,2 κιλά
με δε· και πληρώσαμε 2144 δρχ., ενώ στο δεύτερο 700 γραμμάρια και πληρώσαμε 483 δρχ. Να
βρείτε ποιο κρεοπωλείο είχε το φθηνότερο κρέας.
μεκα·
9. Ένα πακέτο από 500 φύλλα χαρτί έχει πάχος 6 εκατοστά. Χωρίς να μετρήσουμε ένα ένα τα
α γίνει
φύλλα, να βρείτε με ποιο τρόπο μπορούμε να πάρουμε περίπου 100 από τα 500 φύλλα.
ι, δεκα· 10. Στο αγώνισμα του δρόμου των 11 Ο μέτρων μετ' εμποδίων τοποθετούνται συνολικά 1Ο σειρές
εμπόδια ύψους 1,06 μέτρων, ως εξής: Η πρώτη σειρά εμποδίων απέχει από την αφετηρία
13,72 μέτρα, η τελευταία σειρά εμποδίων τοποθετείται 14,02 μέτρα πριν από το τέρμα. Οι
υπόλοιπες 8 σειρές εμποδίων τοποθετούνται ανάμεσα στις άλλες έτσι, ώστε η απόσταση δύο
διαδοχικών σειρών να είναι η ίδια. Να υπολογίσετε την απόσταση αυτή. Υπάρχουν δεδομένα
του προβλήματος που δε χρειάστηκαν για τη λύση του και ποια είναι αυτά;
11. Ένα τραπέζι σχήματος ορθογωνίου παραλληλογράμμου έχει μήκος 3,15 μέτρα και πλάτος
1,40 μέτρα. Να βρείτε πόσα το πολύ άτομα μπορούν να καθήσουν γύρω γύρω, αν για κάθε
άτομο χρειάζεται τουλάχιστον μέρος 70 εκατοστών.
12. Θέλουμε να χωρίσουμε ένα καδρόνι μήκους 7 μέτρων σε κομμάτια των 0,80 μέτρων. Να
βρείτε πόσα κομμάτια θα πάρουμε.
13. Ένα σούπερ - μάρκετ προσφέρει τα παρακάτω είδη σε δύο συσκευασίες Α και Β. Να βρείτε
από τις δύο συσκευασίες σε κάθε είδος, ποια συμφέρει να αγοράσουμε.

α)

69
 ΊΡ
~! Παράδι
~]

i
Πρόβλημα Ένας ράφτης είχε ένα τόπι ύφασμα μήκους 60 μ~
τρων. Από αυτό κατασκεύασε 11 ίδια κουστούμια. Ν\
βρεθεί πόσα μέτρα ύφασμα χρειάστηκε για καθε κου\
, ι

στουμι. Ι
Για να βρούμε πόσα μέτρα ύφασμα χρειόστηκαν γι~
κάθε κουστούμι, πρέπει να κάνουμε τη διαίρεση 60 : 111
Ι
60 11 !
=50 5'4545....
=60
==50
=60 Εφαρ1l

Ι
ι
l
Παρατηρούμε ότι όσο και αν συνεχίσουμε τη διαίρεOll!
αυτή, δε βρίσκουμε υπόλοιπο μηδέν, ή όπως λέμε, δει
«σταματόει». Επίσης βλέπουμε ότι από ένα σημείο ΚΟΙ!
μετά έχουμε επανάληψη των ίδιων ψηφίων 4 και 5 στοΙ

~ '
πηλίκ.ο. Επειδή όμως το μήκος ενός υφόσματος το με·1 ,':
τράμε σε μέτρα και εκατοστά του μέτρου, γι' αυτό «στο,[ ... "

ματόμε» τη διαίρεση στο δεύτερο δεκαδικό ψηφίο. Λέμε! 'ι

τότε ότι βρήκαμε το πηλίκο με προσέγγιση εκατοστού ηΙ ι

με ακρίβεια εκατοστού και γρόφουμε Ι

60 : 11 = 5,45 μέτρα f
Ι
Το σύμβολο = διαβόζεται «περίπου ίσο με» Ι
Σε ποιό δεκαδικό σημείο θα «σταματήσουμε» τη διαίρε"!
ση, εξαρτόται από τη φύση του προβλήματος. Για παρό·Ι
δειγμα: Ι
Ι
Αν πρόκειται για μήκος, αρκεί προσέγγιση χιλιοστού,
γιατί τα μήκη τα μετρόμε συνήθως σε μέτρα, εκατοστό
και χιλιοστά.

Αν πρόκειται για βόρος, είναι αρκετή η προσέγγιση χι­

λιοστού, γιατί οι ζυγαριές που διαθέτουμε συνήθως δεν
έχουν υποδιαιρέσεις μικρότερες από το γραμμόριο.

Αν πρόκειται για μεγάλες αποστάσεις που μετριούνται

σε χιλιόμετρα, αρκεί η προσέγγιση στη μονάδα.

70
 Παρόδειγμα Να υπολογΙσετε το πηλΙκο της διαΙρεσης 740: 11
α) με προσέγγιση δέκατου β) με προσέγγιση εκατοστού γ) με προσέγ­
γιση χιλιοστού

Ο μέ· Λύση 740 11

:J. Να =80 67'2727 ....
KOU' =30
=80
=30
iV για
=80
: 11

α) 740: 11 = 67,2 με προσέγγιση δέκατου

β) 740: 11 = 67,27 με προσέγγιση εκατοστού
γ) 740: 11 = 67,272 με προσέγγιση χιλιοστού

Εφαρμογή Ένας μανάβης αγόρασε 350 κιλά πορτοκάλια από έναν παραγωγό
προς 57,50 δρχ. το κιλό. Να υπολογlσετε πόσο πρέπει να πουλήσει το
κιλό, για να κερδΙσει συνολικά 6 000 δρχ.

Λύση
ίρεση
Ο μανάβης πλήρωσε στον παραγωγό 350·57,50 = 20 125 δρχ.
ιε, δε
Για να κερδΙσει συνολικά 6 000 δρχ. θα πρέπει να εισπράξει 20 125 +
ίο και 6000 = 26125 δρχ. Οπότε, για να βρούμε την τιμή στην οποία πρέπει
5 στο να πουλάει το κιλό, θα κάνουμε τη διαΙρεση 26 125 : 350
ο με­

«στα·
26125 350
1625 74'642 ....
Λέμε
2250
'iιΌύή 1500
1000
300

Επειδή οι συναλλαγές με τη δραχμή γίνονται το πολύ σε δεκάρες (κι

αυτό σπάνια στην πράξη), γι' αυτό το πηλΙκο το βρίσκουμε με προσέγ­
.αίρε­ γιση δέκατου. Άρα θα εΙναι
ιαρό- 26125: 350 = 74,6
Με στρογγυλοποίηση στη μονάδα, ο μανάβης θα πουλήσει το κιλό 75
δρχ.

στού,
:οστά
AΣKHΣEIΣ ...!I:~~ _

1. Να υπολογΙσετε τα πηλίκα των διαιρέσεων α) 183 : 42, β) 75,4: 15, γ) 38,6: 2,7
rη χι·
δ) 7 294: 455, ε) 635,4: 124, στ) 42,159: 0,08
~ δεν (ί) με προσέγγιση δέκατου
(iί) με προσέγγιση εκατοστού
(iίί) με προσέγγιση χιλιοστού.

ύνται 2. Ένας ξυλουργός θέλει να χωρίσει μια σανίδα 4 μέτρων σε 17 ίσα κομμάτια. Τι μήκος θα έχει
κάθε κομμάτι;

71
 Εφαρ
3. Μια αΙθουσα έχει σχήμα ορθογώνιου παραλληλεπιπέδου. Το δάπεδό της έχει διαστάσεις μή­
κους 7,5 μέτρα και πλάτους 6,25 μέτρα. Πόσα τετραγωνικά πλακάκια πλευρά 0,24 μέτρα θα
χρειαστούν για να πλακοστρωθεΙ;
.-:, 4. Από τα 38 μέτρα ενός υφάσματος που κόστισε συνολικά 9560 δρχ., πουλήθηκαν τα 7 μέτρα
αντΙ2370 δρχ. Να βρεΙτε πόσες δρχ. κέρδισε στο μέτρο ο έμπορος.
5. Το ρεζερβουάρ μιας μοτοσικλέτας γεμΙζει με 10 λΙτρα απλής βενζΙνης αξΙας 73 δρχ. το λίτρο
και με 0,5 λΙτρα λάδι αξίας 364 δρχ. το λίτρο.
α) Να υπολογίσετε πόσο κοστίζει το γέμισμα του ρεζερβουάρ, αν αυτό υποτεθεί ότι είναι
άδειο.
6) Πόσο στοιχείζει 1 λίτρο από το μείγμα αυτό;
γ) Αν η μοτοσικλέτα καταναλώνει 4,5 λίτρα στα 100 χιλιόμετρα από το μείγμα αυτό, να υπολο­
γίσετε πόσα χιλιόμετρα μπορεί να διανύσει με ένα γεμάτο ρεζερβουάρ.

Μία σειρά αριθμών, οι οποίοι συνδέονται με τα σύμβoλ~

των πράξεων, Π.χ. 1Ο + 72 - 4 + 3 . 5 - 2, λέγεται αριθμ
τική παρόσταση. Το αποτέλεσμα που βρίσκουμε, ότα
εκτελέσουμε τις πράξεις που είναι σημειωμένες στη
αριθμητική παράσταση, λέγεται τιμή της αριθμητική
παράστασης.
Για να υπολογίσουμε την τιμή μιας αριθμητικής παρό·
στασης, συμφωνούμε να εκτελούμε τις πράξεις με την
εξής σειρά:

Σε αριθμητικές παραστάσεις που δεν έχουν

παρενθέσεις

72
 Εφαρμογές 1. Να βρεθεl η τιμή των παραστάσεων

σεις μή­
έτρα θα
Α = 15 : 3 + 23 - 5 - 42: 8
Β = 17,4 : 3,8 + (2,73 - 4,2~ : 5,3
7 μέτρα
Λύση

το λlτρο
Α = 15 : 3 + 23 - 5 - 42 : 8
)τι είναι
= 15: 3 + 8 - 5 -16: 8
=5+40-2
= 45-2
= 43
. υπολο-

Β = 17,4: 3,8 + (2,73-4,22): 5,3

= 17,4 : 3,8 + (19,68 -17,64) : 5,3
= 17,4 : 3,8 + 2,04: 5,3
= 4,58 + 0,38
= 4,96

Στις διάφορες πράξεις έγινε στρογγυλοποίηση στο πλησιέστερο

εκατοστό
Jύμβολ
αριθμη
ιε, ότα
2. Αν χ = 2, Υ = 3 και ω = 8,3, να βρεlτε τις τιμές των παραστάσεων
ες στη

lμητική Α = χ2 + 2χΥ + Υ2, Β = (χ + Υ)2, Γ = 2(Χ + Υ), Δ = 6χΥω 2

lς παρό Λύση

: με τη
Β = (2 + 3)2
Α = 22 + 2 - 2 - 3 + 32
=4+2-2-3+9 = 52
= 4 + 12 + 9 = 25
= 16 + 9
= 25

Γ =2(2 + 3) Δ = 6 - 2 - 3 - 8,32
= 2-5 = 6 - 2 - 3 - 68,89
= 10 = 12 - 3 - 68,89
= 36 - 68,89
= 2480Μ

3. Να υπολΟΥlσετε την τιμή των παραστάσεων

5 = 0,5 . yt2, w = F . 5, Ρ = w : t
όταν Υ = 80, t = 12, F = 46

Λύση

S = 0,5 - 80 - 122 w = 46 - 5760 Ρ = 264960 : 12

= 0,5 - 80 - 144 = 264960 = 22080
= 40 - 144
= 5760
73
 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ---------------------"\~
1. Να υπολογιστούν οι τιμές των αριθμητικών παραστόσεων
α) 25·4-2 + 2·5 β) 0,75 + 4,25-4,20 + 8,2: 2
2·11-1 +5·3-18: 9 3,25'0,7-3,2:6,4
8·175 + 66 : 2 - 4·165 17,2 + 3,2 : 0,4 + 0,7' 14,8
14 - 23: 4 + 22·3 + 53 6,7 + 7,8 : 0,2 - 53: 24

2. Να υπολογιστούν οι τιμές των αριθμητικών παραστόσεων

Α=6'(5+4)-2'(19-15) Β = 1Q2 - (52 + 42)

Γ = 4,32 - (24- 0,3' 0,5) - 0,53- 0,12·2 Δ = (2,1 : 3 + 0,4) . (3 : 10 + 2)

3. Να υπολογίσετε τις τιμές των παραστόσεων

Α = (α + β : γ) . (δ - ε) και Β = (α + β) : (γ - δ) - ε
όταν
ί) α=816, β=340, γ=3,4 δ=1,7 και ε=1,3
ίί) α = 462, β = 75, γ = 1,5 δ = 1,4 και ε = 1,1

4. Να υπολογίσετε τις τιμές των παραστόσεων

ί) 5t2 + (5t)2, όταν t = 0,2
ίί) 7χ 2 + (7χ)2, όταν χ = 4
ίίί) 10Υ2 + (10Υ)2, όταν Υ =0,6
ίν) 25t - 5t2, όταν t = 2,5
ν) ω2 + 2ω + 6, όταν ω = 0,05

5. Να συμπληρώσετε τα παρακότω τετρόγωνα, ώστε να γίνουν «μαγικό», όταν

χ = 3, κ = 1, λ =2 και μ =3

χ+9 14χ λ2

3 (χ + 7) κ2 + λ2 + μ2

Πα,

12 + 2χ (λμ)2_λ3 μ λ4

6. Να γίνουν οι πρόξεις 5·2 + 21 -14 : 7

5 . (2 + 21) - 14 : 7
5·2 + (21 - 14) : 7

74
 Οι επιστήμονες συχνά συναντούν πολύ μεγάλους
αριθμούς. Για παράδειγμα, το βάρος της γης είναι περί­
που 6 600 000 000 000 000 000 000 τόνοι, η ταχύτητα του
φωτός είναι περίπου 300 000 000 μέτρα το δευτερόλε­
πτο.

Υπάρχουν δύο δυσκολίες στο να γράψουμε πολύ με­

γάλους αριθμούς με το συνηθισμένο τρόπο στο δεκα­
δικό σύστημα αρίθμησης. Η μία δυσκολία είναι ότι δε
φαίνεται εύκολα πόσα ψηφία έχει ο αριθμός. Η δεύτερη
είναι ότι δύο πολύ μεγάλοι αριθμοί δε συγκρίνονται εύ­
κολα.
Για τους λόγους αυτούς, όταν έχουμε πολύ μεγάλους
αριθμούς, Π.χ. (ί) 5 000 000, (ίί)32 000 000 τους γράφουμε
ως εξής:
(ί) 5 000 000 = (5000000: 1 000000) . 1 000000 = 5·106
(ίί) 32 000 000 = (32 000 000 : 1Ο 000 000) . 1Ο 000 000 =
3,2. 107
Δηλαδή, ο αριθμός 5000000 γράφεται 5.106.
Η γραφή 5 . 106 ονομάζεται τυποποιημένη ή εκθετική
μορφή του 5 000 000.. ρμοια 3,2 . 107 είναι η τυποποιημέ­
νη μορφή του 32 000 000.
Γενικά

Πaραδε(Υμaτa 1. 400000 = 4 . 105

93000000 = 9,3 . 107
560 = 5,6·102
48500 = 4,85·104
6085000 = 6,085·106

2. 9·104=90000
7,3·107 = 73000000
9,06·105 = 906000
Ορισμένοι υπολογιστές τσέπης μας δίνουν τη δυνατότητα με το πό­
τημα ενός κουμπιού να εκφρόζουμε το αποτέλεσματων πρόξεών μας
στην τυποποιημένη μορφή.

75
 ΊI~
••
'));
ΑΣΚΗΣΕΙΣ --------------~-----------

1. Να γρόψετε τους παρακότω αριθμούς στην τυποποιημένη μορφή α) 420000 β) 9300000

γ) 27 000 δ) 500 ε) 3 200 000 στ) 3 270 000 000 ζ) 48 500
2. Να γρόψετε στη δεκαδική μορφή τους αριθμούς α) 7,3·103 β) 7,3'104 γ) 6,52· 106

ι
δ) 9,06· 107
3.0 επόμενος πίνακας περιέχει την ακτίνα, τη μόζα και την απόσταση από τον ήλιο καθενός από
τους εννέα πλανήτες του ηλιακού συστήματος.

ΕΡΜΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΓΗ

Ακτίνα σε μέτρα 2,42·106 6,085·106 6,378·106

Μόζασε κιλό 3,301 ·1023 4,869·1024 5,978·1024

Απόσταση από Ήλιο 5,791 ·1010 1,082. 1011 1,496·1011

σε μέτρα

ΑΡΗΣ ΔΙΑΣ ΚΡΟΝΟΣ

Ακτίνα σε μέτρα 3,375·106 7,14·107 6,04' 107

Μόζασε κιλό 6,420·1023 1,899 ·1027 5,685·1026

Απόσταση από Ήλιο 2,279·1011 7,783. 1011 1,427·1012

σε μέτρα

•
•

Ακτίνα σε μέτρα
• ΟΥΡΑΝΟΣ

2,36·107
ΠΟΣΕΙΔΩΝΑΣ

2,23·107
ΠΛΟΥΤΩΝΑΣ

Μόζα σε κιλό 8,686. 1025 1,025 ·1026 5·1023

Απόσταση από Ήλιο 2,869·1012 4,498·1012 5,900. 1012

σε μέτρα

76
 α) Να βρείτε τον πλανή που έχει τη μικρότερη ακτίνα.
β) Να κατατάξετε τους πλανήτες ανάλογα με την ακτίνα τους, αρχίζοντας από αυτόν που έχει τη

:00000 μικρότερη ακτίνα.

γ) Να βρείτε τον πλανήτη που έχει την περισσότερη μάζα.
ί2·10 6 δ) Να κατατάξετε τους πλανήτες ανάλογα με τη μάζα τους, αρχίζοντας από αυτόν που έχει την
περισσότερη μάζα.
)ς από

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ ~~PP':fl':i':f"'~~~ -,'.J/

1. Να βρεθεί ο τετραψήφιος φυσικός αριθμός που τα ψηφία του είναι όλα ίσα και έχουν άθροι­
σμα36.
2. Να γράψετε όλους τους δεκαδικούς αριθμούς με ακέραιο μέρος μονοψήφιο και δεκαδικό μέ­
ρος διψήφιο, οι οποίοι έχουν για ψηφία ή μόνο το 2ή μόνο το 5ή μόνο το 2 και το 5.
Τους δεκαδικούς αυτούς να τους γράψετε στη συνέχεια από το μικρότερο στο μεγαλύτερο
t;;'\χρησιμΟΠΟιώντα ς το σύμβολο <. .
~Δ(νεται ο αριθμός 5 001 986
α) Να βάλετε σε κατάλληλη θέση μια υποδιαστολή (,), ώστε το ψηφίο 1 στον αριθμό που θα
προκύψει να είναι ψηφίο
(Ι) χιλιοστών
(11) δεκάδων
(ίΙί) δεκάκις χιλιοστών
β) Να κάνετε το ίδιο για το ψηφΙο 9

~
γ) Να κάνετε το ίδιο για το ψηφίο 8
4. Πόσα ψηφΙα γράφτηκαν για να αριθμηθούν τα 250 σπίτια ενός δρόμου;
• ΔΙνεται το γινόμενο χΥ των φυσικών αριθμών χ και Υ. Να βρείτε κατά πόσο μεταβάλλεται το γι­
νόμενο σε καθεμιά από τις περιπτώσεις:
α) Αν αυξήσουμε τον έναν παράγοντα κατά 7,3
β) Αν ελαττώσουμε τον έναν παράγοντα κατά 9,7 (στην περ(mωση αυτή υποθέτουμε ότι οι
φυσικο( χ, Υ είναι μεγαλύτεροι του 9).
Θ Δύο ποδηλάτες ξεκινούν ταυτόχρονα από δύο πόλεις που απέχουν 235 χιλιόμετρα και κινούνται ο
ένας προς τον άλλο. .
Να βρείτε ποια θα εΙναι η μεταξύ τους απόσταση μετά από 4 ώρες, αν ο πρώτος διανύει 16 χιλιόμε-
tC\ τρα την ώρα και ο δεύτερος 12 χιλιόμετρα την ώρα. ~ '& .~
ι:iι Μια νοικοκυρά αγόρασε δύο υφάσματα της ίδιας ποιότηταςγΙα ν~Kδ~rι κουρτίνες. Για το ένα
έδωσε 8 680 δραχμές και για το άλλο που ήταν κατά 0,95 μέτρα μακρύτερο έδωσε 11 625
δραχμές. Να βρείτε πόσα μέτρα ήταν το καθένα.
(!) Σε ένα σταθμό φιλοξενούνται καθημερινά 140 παιδάκια. Για το πρωινό τους χρειάζεται 1 λίτρο γάλα
για κάθε 4 παιδιά. Πόσο κοστΙζει το γάλα των παιδιών καθημερινά, αν για 200 φιάλες γάλα, που ανά 4
περιέχουν 3 λίτρα, πληρώνουν 12 600 δρχ.
ε Θ Τρία αδέρφια μοιράζονται εξ(σo~ μια κληρονομιά, που αποτελε(ται από ένα μαγαζί κι ένα δια­
μέρισμα. Ο πρώτος παΙρνει το μαγαζΙ Ο δεύτερος δίνει 100 000 δραχμές στον πρώτο και
1 200 000 δραχμές στον τρΙτο και παΙρνει το διαμέρισμα.
Να βρείτε πόσο υπολογίστηκε η αξΙα του μαγαζιού και πόσο του διαμερίσματος.

77
 Ύ ι
10. Μια αμαξοστοιχία που κινείται με μέση ταχύτητα 72 χιλιόμ. την ώρα πρέπει να διανύσει μια απόστα- ~.
3 Ι
ση σε 9 ώρες. Μετό από ταξίδι 144 χιλιομ. υποχρεώνεται να σταματήσει για "4 της ώρας. Να βρείτε με !
Ι.
ποια ταχύτητα πρέπει να συνεχίσει το ταξίδι για να φθάσει στον προορισμό της στην ώρα της. '
11. Πέντε κιλό πορτοκάλια στοιχίζουν μαζί με τη νόυλον τσάντα, στην οποία βρίσκονται, 310 δρχ.
Αν τα πορτοκόλια στοιχίζουν 300 δρχ. περισσότερο από την τσάντα, πόσο στοιχίζει η τσάντα;
12. Μια τηλεόραση και το τηλεχειριστήριό της κοστίζουν 88000 δραχμές. Για να αγοράσουμε
μόνο την τηλεόραση χρειαζόμαστε 25πλάσια χρήματα απ' ότι για το τηλεχειριστήριο και
1Ο 000 δραχμές επί πλέον. Να βρείτε πόσο κοστίζει η τηλεόραση και πόσο το τηλεχειριστήριο.
13. Ένας ποδηλάτης που ξεκινά στις 1 μ.μ. από την πόλη Α θέλει να φτάσει ένα πεζό που ξεκί­
νησε από την ίδια πόλη σας 10 Π.μ. Ο ποδηλότης κινείται με μέση ταχύτητα 17 χιλιόμ. την ώρα, ενώ ο
πεζός με 5 χιλιόμ. την ώρα. Να βρείτε ποια ώρα θα συναντηθούν και σε πόση απόσταση από την πόλη Α.
14. Ένας μαθητής απάντησε σε 50 ερωτήματα και πήρε 2 μονάδες για κάθε σωστή απάντηση, ενώ
έχασε 1 μονάδα για κάθε λανθασμένη απάντηση. Τελικά ο μαθητής πήρε συνολικά 79 μονά­
δες. Να βρείτε σε πόσα ερωτήματα απάντησε σωστά.
15. Μεταξύ των μαθητών ενός γυμνασίου έγινε έρανος για να συγκεντρωθεί ένα ορισμένο ποσό.
Αν κάθε μαθητής έδινε 30 δρχ. θα έλειπαν 1 590 δρχ. για να συμπληρωθεί το ποσό, ενώ αν
κάθε μαθητής έδινε 50 δρχ. θα συμπληρωνόταν το ποσό και θα περίσσευαν και 1 350 δρχ. Να
βρείτε πόσοι ήταν οι μαθητές του γυμνασίου και ποιο ποσό ήθελαν να συγκεντρώσουν.
16. Τρία χωριά χρηματοδότησαν από κοινού την κατασκευή μιας δεξαμενής για την ύδρευσή
τους. Το κόστος της δεξαμενής ήταν 6000000 δραχμές και κάθε κοινότητα κατέβαλε ποσό
ανάλογο με τον αριθμό των κατοίκων της. Πόσο θα πληρώσει κάθε κοινότητα αν η πρώτη έχει
560, η δεύτερη 630 και η τρίτη 730 κατοίκους;
17. Δύο Άραβες, που ταξίδευαν στην έρημο, είχαν μαζί τους ο ένας 3 πίτες και ο δεύτερος 5 πί­
τες. Στο δρόμο συνάντησαν έναν πλούσιο αλλά πεινασμένο ταξιδιώτη. Μοίρασαν λοιπόν τις 8
πίτες σε τρία ίσα μερίδια και τις έφαγαν. Ο πλούσιος φεύγοντας άφησε 8 λίρες για να πληρώ­
σει τη μερίδα του. Να βρείτε πόσες από τις λίρες πρέπει να πάρει καθένας από τους δύο Ά­
ραβες.
18. Δέκα φίλοι χαιρετιούνται με χειραψία κατά την αποχώρησή τους από μια συνάντηση που εί­
χαν. Πόσες χειραψίες αντάλλαξαν; (Γενίκευση για ν φίλους).
19. Μια χρονολογία είναι ίση με το τετράγωνο της ηλικίας που έχει ένας άνθρωπος στη χρονολο­
γία αυτή. Ο άνθρωπος αυτός γεννήθηκε τον 20ό αιώνα. Να βρείτε ποιο έτος γεννήθηκε.

78