UNIVERZITET U TUZLI

MAŠINSKI FAKULTET
Proizvodno mašinstvo
Predmet: „Terotehnologija“

SEMINARSKI RAD

PLANIRANJE ODRŽAVANJA

Studenti: Predmetni
profesor:
Aldin Avdić II-4/13 Dr. Sc. Slađan Lovrić,
docent
Hasan Softić II-29/13
 Tuzla, jul 2017

Sadržaj:
Uvod............................................................................................................................................1
1. Planiranje radova u procesu održavanja..............................................................................2
2. Metode planiranja radova održavanja..................................................................................6
3. Mrežno planiranje..............................................................................................................10
4. Upravljanje procesom održavanja tehničkih sistema........................................................11
Zaključak...................................................................................................................................14
Popis slika:
Slika 1. Prikaz osnovnih projektnih zadataka za postizanje optimalne......................................7
Slika 2. Pregled važnijih aktivnosti u procesu održavanja tehničkog.........................................8
Slika 3. Osnovne faze procesa inteligentne analize podataka prema..........................................9
Slika 4. Elementi neuralne mreže...............................................................................................9
Slika 5. Metodološke osnove procjene pouzdanosti za tipske detalje,.....................................10
Popis tabela:
Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja održavanja za preventivno i za
korektivno održavanje tehničkih sistema....................................................................................3
Uvod

U temi koja se obrađuje bit će opisani planovi koji se prave prilikom održavanja
tehničkih sistema- Održavanje radne sposobnosti tehničkih sistema u što dužem vremenu,
predstavlja funkciju cilja koju sistemi obavljaju prema određenim kriterijumima i uslovima
korištenja. S druge strane, određivanje vremena u kome će tehnički sistem izgubiti radnu
sposobnost korištenjem određene metodologije (najčešće na bazi "malog broja uzoraka" ili na
bazi praćenja rada, određenih provjera i ispitivanja), predstavlja jedan od elemenata za
donošenje optimalnih odluka u okviru procesa održavanja. Planiranje adekvatnih troškova i
drugih izlaznih parametara održavanja opreme i postrojenja u okviru određenog tehničkog
sistema, uz programiranje i realizaciju samih postupaka održavanja i kontrolu izlaznih
karakteristika, kao i samu realizaciju korektivnih aktivnosti na osnovu odluke samog
rukovodstva - elementi su upravljanja procesom održavanja tehničkih sistema. Pri tome se
kao polazna osnova koriste projekti instaliranih tehničkih sistema i sistema njihovog
održavanja (uputstva za montažu i rad, uputstva za održavanje tokom eksploatacije i dr.).
Zatvoren proces između postupaka kontrole stanja sistema, samog donošenja odluka i
kontrole kvaliteta istih, nije moguć bez adekvatnog informacionog sistema, čime se
determinišu svi neophodni elementi za samu optimizaciju održavanja, kako sa aspekta
planiranja i programiranja održavanja, tako i sa aspekta potrebnog investiranja radi
ostvarivanja neophodne logistike održavanja i blagovremene zamjene dotrajale opreme.

Planiranje održavanja

Aldin Avdić, Hasan Softić

1
 1. Planiranje radova u procesu održavanja

Za organizovanje što efikasnije funkcije održavanja neophodno je adekvatno planiranje

radova, nezavisno od toga da li se radi o korektivnom ili preventivnom održavanju. Prethodno
je potrebno izvršiti definisanje svih neophodnih aktivnosti i operacija, događaja i postupaka
neophodnih za normalan proces održavanja, korištenjem određenih metoda i sredstava za rad.
Samo planiranje aktivnosti u okviru održavanja predstavlja sastavni dio planova realizacije
proizvodnje, pri čemu se radovi korektivnog održavanja planiraju kao očekivani događaji koji
će se realizovati u nekom unaprijed nepoznatom vremenskom intervalu. Često se, u cilju
smanjenja neizvjesnosti u pogledu vrste i učestalosti otkaza na tehničkom sistemu, s ciljem
smanjenja obima radova održavanja nastalih nakon pojave otkaza, pribjegava održavanju
prema stanju, uz obaveznu primjenu metoda tehničke dijagnostike.
Proces planiranja nije samo primarna, nego je to suštinska aktivnost menadžment procesa,
u kojoj se definišu glavni pravci funkcionisanja dijela ili preduzeća u cjelini a u skladu sa
definisanom vizijom. Proces planiranja se praktično odvija u svim organizacionim dijelovima
preduzeća i na svim nivoima upravljanja, samim tim i na poslovima održavanja tehničkog
sistema. Usvojenu misiju je potrebno realizovati kroz viziju na osnovu koje se određuju
ciljevi i politika, a kasnije i strategija održavanja.
Proces planiranja predstavlja proces koji se neprekidno mijenja tokom vremena u skladu
sa promjenama koje nastaju u okruženju ili u samom preduzeću. Planiranje se realizuje u
određenim ciklusima, koji započinju procesom predviđanja trendova, nastavlja se
preduzimanjem odgovarajućih akcija, a završava se praćenjem efekata preduzetih akcija.
Prema nekim autorima, proces planiranja se može definisati kao procesPlaniranje
utvrđivanja ciljeva, sa
održavanja
određivanjem metoda pomoću kojih će se realizovati dati ciljevi. Krajnji cilj procesa
planiranja je smanjenje rizika i eventualnih posljedice budućih aktivnosti koje se preduzimaju
u preduzeću radi ostvarenja unaprijed definisanih organizacionih ciljeva. Ciljevi, bilo da su
kratkoročni ili dugoročni, naj češće su u potpunosti definisani preko nivoa i obima aktivnosti
preduzeća u cjelini. Oni mogu biti zatvoreni (kvantitativno su mjerljivi, lako se kontrolišu) i
otvoreni (realno se opisuju lingvističkim iskazima, teško ih je kvantitativno odrediti).
Razlikuju se strategijsko planiranje, s ciljem ostvarenja misije kao jedinstvenog razloga
postojanja preduzeća (suštinski način ostvarenja te misije) i operativno planiranje, s ciljem
definisanja detalja prema unaprijed određenim okvirima, pri čemu se određuju pravila
ponašanja. Moguća klasifikacija vrsta planova u okviru preduzeća koja posluju u realnom
okruženju je: predviđanje, perspektivno planiranje, srednjoročno planiranje, osnovno
planiranje, operativno planiranje i terminiranje. Predviđanje se definiše kao proces prognoze
događaja koji će se desiti u budućnosti ili nivoa aktivnosti koji menadžeri u okviru preduzeća
trebaju preduzeti u dužem vremenskom periodu. Posebnu grupu predviđanja čine tehnološke
prognoze koje se odnose na procjenu tehničko-tehnoloških faktora bitnih za poslovanje
preduzeća. Prema svojoj namjeni i ciljevima razlikuju se eksplorativno predviđanje, kojim se
podrazumijeva da je predviđanje budućih stanja organizacionog sistema zasnovano na
podacima iz evidencije o ponašanju organizacionog sistema u prošlosti i normativno
predviđanje, koje ima za cilj predviđanje ponašanja preduzeća u budućnosti kako bi se
predvidjele akcije koje treba preduzeti da bi se ostvarilo takvo krajnje ponašanje preduzeća.
Perspektivno planiranje je prva početna faza planiranja, koja predstavlja osnov za ostale dalje
vrste planiranja.

Aldin Avdić, Hasan Softić

2
Srednjoročno planiranje obuhvata period od pet godina i radi se na osnovu perspektivnog
planiranja. Ove planove takođe izrađuju strategijski menadžeri. Osnovno planiranje obuhvata
period od jedne godine i njime se konkretizuje srednjoročni plan. Baza osnovnog plana je
proizvodni program. Komponente osnovnog plana su plan materijala, plan kapaciteta
proizvodne opreme, plan radne snage, finansijski plan, plan troškova i plan održavanja.
Operativno planiranje obuhvata period od jednog mjeseca ili se vezuje za seriju.
Terminiranje ili fino planiranje obuhvata period od nedelju dana do jednog dana.
Ostvarivanje što veće produktivnosti, uz smanjenje pratećih troškova, povećanje
kvaliteta proizvoda moguće je realizovati kroz ostvarivanje visoke pouzdanosti tehničkog
sistema u radu, kao i ravnomjernog opterećenja proizvodnih mjesta troškovima. Ovo
podrazumijeva i dodatno stvaranje povoljnih uslova za ostvarivanje potrebnog nivoa
fleksibilnosti tehničkog sistema, s ciljem razvijanja sposobnosti blagovremenog reagovanja na
promjene unutar sistema i na uticaj u okolini. Moduli, u kojima su sadržane osnovne funkcije
sistema planiranja održavanja kako za preventivno tako i za korektivno održavanje, prikazani
su u okviru tabele 1.
Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja održavanja za preventivno i za korektivno održavanje tehničkih
sistema

Oznaka Naziv Zasnovanost Sastav

modula modula modula (struktura) modula
- Iskustvo na - Utvrđivanje radova koje je
sličnim ili neophodno obaviti na sistemu
Izrada analognim kroz njegov eksploatacioni
Modul 1

programa sistemima, vijek,

održavanja - Preporuke - Potrebna dokumentacija za
konstruktora, realizaciju radova, Planiranje
uključivši i održavanja
- Preporuke rekonstrukciju i modernizaciju,
proizvođača - Liste rezervnih dijelova
- Realno sagledavanje svih
Modul 2

- Plan mogućnosti u pogledu

Izrada proizvodnje održavanja,
plana - Realno sagledavanje potrebnih
održavanja resursa u pogledu održavanja
- Definisanje redoslijeda radnih
Izrada - Program operacija,
Modul 3

-
tehnoloških održavanja, Definisanje sredstava i mjesta
postupaka - Plan za obavljanje radova,
proizvodnje - Definisanje potrebne
dokumentacije i slično
- Program - Izrada vremenskih normativa
održavanja, za izvođenje pojedinačnih ili
Modul 4

Izrada - Plan grupnih operacija održavanja,

normativa proizvodnje, - Izrada normativa materijala
- Tehnološki (rezervni dijelovi i potrebe
postupak potrošnih materijala za
održavanja održavanje)

Aldin Avdić, Hasan Softić

3
Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja održavanja za preventivno i za korektivno održavanje tehničkih
sistema (nastavak)

Oznaka Naziv Zasnovanost Sastav

modula modula modula (struktura) modula
Modul 5 - Tehnološki - Definisanje potrebnih mašina,
Planiranje postupak specijalnih uređaja, alata i
sredstava održavanja, pribora,
za rad - Nomativi - Definisnje transportnih
sredstava
- Crteži - Izrada radne dokumentacije sa
Radna i tehnička

dijelova, podacima i informacijama

dokumentacija

sklopova i neophodnim za proces

cjelina TS, upravljanja,
Modul 6

- Uputstva i - Obrada tehničke dokumentacije

preporuke za održavanje sa podacima i
proizvođača, aktivnostima (uz korištenje
-
Propisi informacionog sistema)
- Izrada konstruktivne
dijelova

- Kapacitet dokumentacije za proizvodnju

vlastite zamjenskih rezervnih dijelova u
proizvodnje; sopstvenoj režiji,
Plan moguć e zamjenljivosti rezervnih

- Kapaciteti u - Izrada tehnoloških postupaka za

okruženju za proizvodnju zamjenskih
proizvodnju rezervnih dijelova u sopstvenoj
rezervnih režiji,
Modul 7

dijelova; - Planiranje održavanja

Izrada konstruktivne
- Kontrola dokumentacije za proizvodnju
kvaliteta zamjenskih rezervnih dijelova u
zamjenskih okviru spoljašnjih domaćih
rezervnih preduzeća;
dijelova - Izrada tehnoloških postupaka za
proizvodnju zamjenskih
rezervnih dijelova u okviru
spoljašnjih domaćih preduzeća

Aldin Avdić, Hasan Softić

4
Tabela 1. Moduli osnovnih funkcija sistema planiranja održavanja za preventivno i za korektivno održavanje tehničkih
sistema (nastavak)

Oznaka Naziv Zasnovanost Sastav

modula modula modula (struktura) modula
- Definisanje slabih mjesta,
Plan traženja - Prikupljeni - Definisanje načina otklanjanja
i otklanjanja podaci o slabih mjesta,
8

slabih mjesta, radu - Izrada plana rada za

Modul

tj. "uskih" sistema, otklanjanje slabih mjesta,

grla u - Prikupljeni - Izrada plana materijala,
proizvodnji podaci o potrebnih sredstava za rad i
slabim rokova za sve nastale
mjestima aktivnosti
- Definisanje ciljeva
- Prikupljeni revitalizacije,
-
podaci o Definisanje metoda ispitivanja
starosti stanja opreme i konstrukcije
opreme, sistema,
projektnim i - Utvrđivanje i procjena
Plan
radnim preostalog radnog vijeka
modernizacije,
uslovima; sistema,
rekonstrukcije i
- Prikupljeni - Ekonomsko-finansijska ocjena
revitalizacije
Modul 9

rezultati revitalizovanog sistema i

tehničkih
sistema ispitivanja poređenje sa alternativnim
sprovedenih rješenjima (gradnja novog
u okviru sistema Planiranje
i sl.), održavanja
-
redovnih Donošenje odluke o
remonata modernizaciji, rekonstrukciji i
revitalizaciji sistema

Zadovoljenje opšteg zahtjeva realizacije visokog nivoa pouzdanosti usko je povezana

sa povećenjem troškova i ograničenja prisutnih u procesima razvoja i projektovanja, montaže
i eksploatacije, kao i održavanja složenih tehničkih sistema. S druge strane, realizovani nivo
pouzdanosti ima uticaja na nivo otkaza i njegove posljedice (materijalne, ljudske i ekološke
katastrofe), na raspoloživost tehničkih sistema i na troškove koji zavise od nivoa pouzdanosti
u kontinualnoj isporuci proizvoda ili realizaciji predviđene usluge.
Nezaobilazan dio životnog ciklusa predstavlja i revitalizacija, rekonstrukcija i
modernizacija tehničkih sistema, odnosno postupak produženja njihovog radnog vijeka sa
modernizacijom i rekonstrukcijom i uz poboljšanje ekološke prihvatljivosti. Ovaj postupak po
svojoj strukturi je izuzetno kompleksan i često se poredi sa rangom izgradnje novog objekta.
Samo planiranje i sprovođenje procesa revitalizacije i same eksploatacije postrojenja u
okviru višeg hijerarhijskog sistema, realizuje se sa ciljem dostizanja visokog nivoa pogonske
sigurnosti, što podrazumijeva definisanje i otkrivanje mogućih uzroka nepouzdanosti. Pri
tome se moraju definisati i mjere za otklanjanje i ublažavanje njihovih efekata, a kao
kriterijum koristi se najčešće ekonomski kriterijum.
Povezanost procesa reinženjeringa sa održavanjem složenih tehničkih sistema, s ciljem
ostvarenja odgovarajućih prednosti i poboljšanja pouzdanosti složenih tehničkih sistema, data

Aldin Avdić, Hasan Softić

5
je kroz slijedeće karakteristične elemente: analiza troškova vezanih za održavanje i
gotovost/raspoloživost sistema (kao jedne od bitnijih karakteristika efektivnosti), određivanje
opštih aspekata vezanih za motive i opravdanost reinženjeringa, obim i definisanje
najoptimalnijeg termina za realizaciju tog procesa.
Posebno treba izdvojiti uticaj karakteristika pouzdanosti i raspoloživosti objekta
složenog tehničkog sistema na primjenu reinženjerskih principa kroz proces održavanja
sistema, odnosno na sistemski pristup revitalizacije pojedinih termo kapaciteta.

2. Metode planiranja radova održavanja

Optimizacija planiranja i upravljanja procesima održavanja zahtijeva i odgovarajući razvoj

metoda za optimizaciju, s ciljem što kvalitetnijeg i efikasnijeg rješavanja problema kako na
nivou pouzdanosti, tako i na nivou eksploatacije samog tehničkog sistema.
Istraživanja za postizanje optimalne pouzdanosti kod najsloženijih tehničkih sistema,
kakav je npr. sistem termoelektrane, mogu se klasifikovati u tri međusobno povezane grupe
zadataka: fizičko-tehnološku, organizacionu i ekonomsko-finansijsku. Pitanjima iz prve grupe
zadataka, vezanih za razradu i primjenu, obično se bave naučno-istraživački i projektantski
instituti, konstrukcioni biroi i druge energetske organizacije i preduzeća, dok je rješavanje
određenih organizacionih zadataka za postizanje optimalne pouzdanosti prepušteno
određenim specijalističkim odjeljenjima sa dosta nejasnim krajnjim ciljem i funkcijom. Iz tih
razloga se i ekonomsko-tehnički zadaci još uvijek ne rješavaju sistematski, nego se obično
daju kao ograničenja pri rješavanju zadataka optimalnog projektovanja Planiranje
opreme. održavanja
Nedovoljno razrađeni modeli i metode za detaljniju proračunski zasnovanu ocjenu
pokazatelja pouzdanosti i još uvijek nedovoljno formulisana proračunsko- normativna baza,
daju širok spektar mogućnosti za rad i istraživanja. Može se konstatovati i činjenica da razvoj
teoretskih osnova za postizanje optimalne pouzdanosti i njihovo eventualno korištenje u
praksi kasni u odnosu na razvoj energetike u cjelini, uz neravnomjernu raspodjelu pratećih
neophodnih sredstava.
Prognoza i ocjena pouzdanosti novo projektovanih energetskih postrojenja, za zadane
projektno-radne uslove treba da obezbijedi i objedini sljedeće dijelove proračuna: ocjenu
vjerovatnoće bez otkaznog rada elemenata, podsistema i postrojenja u cjelini u zavisnosti od
projektno-konstruktivnih, tehnoloških i remontno-eksploatacionih uslova; ocjenu strukturne
povezanosti postrojenja i postrojenja u cjelini pri zadanoj pouzdanosti elemenata i unaprijed
određenom programu remontno-tehničkog održavanja u funkciji od mogućih varijanti
tehnoloških šema postrojenja, uključujući stvaranje rezervi u elementima i vezama; ocjenu
pouzdanosti postrojenja po vremenskim prosječnim intervalima u toku radnog vijeka u
funkciji od varijanti ciklusa remontno-tehničkog održavanja postrojenja pri zadanoj šemi i
datim pokazateljima potencijalno moguće ili polazne trajnosti i remontne pogodnosti njenih
elemenata ili dijelova.
Usklađivanje i podizanje eksploatacionog nivoa pouzdanosti postrojenja i njegovih
sastavnih dijelova nije moguće samo na osnovu iskustvenih podataka, a slično je i sa
racionalnom raspodjelom troškova po fazama postizanja pouzdanosti. Prikaz zadataka koje
matematički modeli trebaju da obezbijede kroz rješavanje problema postizanja optimalne

Aldin Avdić, Hasan Softić

6
pouzdanosti jednog složenog tehničkog sistema kakav je kondenzaciona termoelektrana dat je
na slici 1.

Slika 1. Prikaz osnovnih projektnih zadataka za postizanje optimalne

Planiranje održavanja
Radi obavljanja ove složene analize, u obzir je potrebno uzeti slijedeć e elemente:
promjene rada elemenata i postropjenja u cjelini bez otkaza, zavisnost održavanja i remonta
(odnosno pogodnosti održavanja i remonta) od funkcionalne šeme, utvrđivanje optimalnih
ciklusa preventivnih remonta, tolerancije i ograničavajuće elemente pri procesima izrade,
montaže, eksploatacije, održavanja i remonta, režime rada bez zašljakivanja i prljanja grejnih
površina kotla, promjenljivost navedenih veličina u odnosu na termodinamičke, tehnološke i
druge konstruktivne parametre, vijek upotrebe, trošenje i dr. Treba istaći da u praksi postoje
još uvijek normativi tehnološkog projektovanja i razrade tipskih rješenja na bazi stečenog
iskustva, koji, zajedno sa normativima vezanim za kontrolu i dijagnostiku pojedinih
elemenata opreme, nisu detaljno zasnovani na eksperimentalnoj i proračunskoj argumentaciji
koja se odnosi na pokazatelje pouzdanosti.
Analizirajući sliku 1, nije teško zaključiti da je tematika istraživanja i postizanja optimalne
pouzdanosti tehničkih sistema u cjelini veoma složena, kako u međugranskom okruženju (gorivo-
energetski kompleks), tako i sa aspekta globalnog stanovišta za postizanje optimalne pouzdanosti
višeg hijerarhijskog sistema uopšte. Razrada metoda matematičkog modeliranja pri pripremi,
razradi i projektovanju novih tehničkih sistema; razrada algoritama za prognozu, optimizaciju i
normiranje pokazatelja pouzdanosti u funkciji od tehničkih, ekonomskih i globalnih faktora;
razrada metoda i algoritama postizanja optimalne pouzdanosti na svim fazama životnog ciklusa
tehničkog sistema; ispitivanja obavljena na postojećim objektima; prikupljanje i obrada
iskustvenih podataka i formiranje normativno tehnološke baze – elementi su pomoću kojih je
potrebno rješavati problem optimizacije pouzdanosti.

Ostvarivanje optimalne pouzdanosti tehničkog sistema u toku njegovog životnog vijeka,

uz što niže troškove održavanja (slika 2), rješava se primjenom teorije optimizacije na dva načina:

Aldin Avdić, Hasan Softić

7
prvi način, koji vodi težnji ukupnog obuhvatanja svih sistema i svih zadataka optimizacije u
njima, kao i drugi način koji podrazumijeva razvoj metoda, tehnika i algoritama optimizacije
namijenjenih za rješevanje pojednih grupa sistema i problema optimizacije u okviru njih. Oba
načina za rezultat imaju podređivanje promjenljivih veličina u sistemu, na način da one
ispunjavaju određene relacije koje izme đu njih vladaju, kao i postavljena ograničenja, s tim da
izabrani kriterijum optimizacije dobije ekstremnu (minimalnu ili maksimalnu) vrijednost.

U zavisnosti od etape životnog ciklusa tehničkog sistema, u literaturi potoji veliki broj
mogućih klasifikacija optimizacijskih zadataka. Sa aspekta samog formalnog opisa razlikuju
se optimizacijski zadaci projektovanja, zadaci upravljanja, kao i zadaci planiranja i
terminiranja aktivnosti.

Planiranje održavanja

Slika 2. Pregled važnijih aktivnosti u procesu održavanja tehničkog

Polazeći od usvojenih zadataka optimizacije razvijaju se i odgovarajuće metode

optimizacije: matematičke, stohastičke i heurističke metode optimizacije, kao i metode
optimizacije bazirane na primjeni vještačke inteligencije, slika 3 i slika 4. U teoriji
pouzdanosti za najranije etape razvoja, razrade i projektovanja sistema termoelektrane
razvijeni su statistički i logičko vjerovatnosni modeli za procjenu promjene pokazatelja
pouzdanosti složenih tehničkih sistema, kakav je objekat termoelektrane. Na slici 146 dat je
grafički prikaz navedenih postupaka, sa najznačajnijim modelima i metodama.
Metode koje se danas primjenjuju u prognozi i procjeni pouzdanosti složenih
postrojenja, kakve su npr. termoelektrane, zasnivaju se na opštim metodama ocjene
elementarne pouzdanosti, razvijenim u okviru teorije pouzdanosti na bazi vjerovatnosnih
proračuna na čvrstoću, uz njihovo istovremeno naslanjanje na savremene metode
determinističkih projektno-konstruktivnih proračuna elemenata, podsistema i sistema
termoelektrane (čvrstoća, toplotni, hidraulički, aerodinamički i drugi proračuni).
Metoda Gantograma (Henry L. Gantt), kao jedna od prvih metoda linijskog planiranja i
upravljanja u proizvodnji i održavanju, imala je za cilj racionalizaciju proizvodnje u
mašinskoj obradi kroz smanjenje zastoja izazvanih čekanjem obradaka između susjednih
tehnoloških operacija izrade. Gantogram predstavlja pravougaonu koordinatnu mrežu, sa
horizontalnom (upisana jedinica vremena: sat, dan, sedmica ili mjesec) i vertikalnom skalom
(upisane stavke od kojih se projekat sastoji).

Aldin Avdić, Hasan Softić

8
 Slika 3. Osnovne faze procesa inteligentne analize podataka prema

Gantogrami imaju svoje prednosti (zajednički prikaz plana projekta i njegove

realizacije, dobivanje lakog pregleda nad stanjem projekta, laka izrada gantograma za više
nivoa rukovođenja kroz rastavljanje projekta na sastavne dijelove/aktivnosti), ali i nedostatke
u odnosu na neke druge tehnike koje se koriste u kontroli toka projekata (zajedničkih razrada
plana projekta i njegovog terminiranja, čime se otežava izrada kvartalnog plana, održavanja
Planiranje prikazivanje
odnosa unutar projekta u formi terminskih, a ne tehnoloških planova, uz otežanu izradu
alternativa plana, teško sagledavanje uticaja zakašnjenja na sam projekat, potreba za izradom
novih gantograma, usljed njihovog čestog ažuriranja, otežano praćenje ili potpuno
onemogućeno praćenje ostvarenja kod složenih projekata i dr.).

Slika 4. Elementi neuralne mreže

Aldin Avdić, Hasan Softić

9
 Na bazi metode Gantograma razvijeni su neki novi načini terminiranja, od kojih se
ističu sljedeći:
Pregled događaja, koji predstavlja popis događaja koji označavaju početke i završetke
pojedinih projektnih faza/događaja, sa uvedenim standardnim označavanjem planiranih i ostvarenih
događaja, koje omogućavaju vrlo efikasnu kontrolu rokova, a time i unaprijed definisanje kritičnih
faza projekta (uz mane: potreban unaprijed razrađeni plan projekta, ne vidi se uticaj pojedinog
događaja na čitav projekat i dr.);

Zidane ploče i Kardex karte, kao organizacijska sredstva, sastavljena od više elemenata
ugrađenih na ploče ili na karte (kod zidanih ploča u žljebovima najčešće klize raznobojni klizači u
koje su umetnuti jahači kao nosioci informacija);

Specijalni grafički oblici, od kojih se navodi Transplan, kao poseban oblik Gantovog
dijagrama, zatim Liniju bilansa (Line of Balanse - LOB), kao pomoćna metoda za prikazivanje
ukupnog vremena na realizaciji projekta, praćenje ostvarenog vremena i gotovost glavnih komponenti
za određeni presjek vremena, kao i Gray-Kiddov algoritam (prva metoda linijskih dijagrama sa
uključenim raspoređivanjem u zavisnosti od resursa/kapaciteta za obavljanje planirane aktivnosti) i
ciklogrami (grafički prikazi planiranja radova, organizovani na osnovama primjene lančane metode
rada).

Planiranje održavanja

Slika 5. Metodološke osnove procjene pouzdanosti za tipske detalje,

3. Mrežno planiranje

Često se kod rješavanja problema upravljanja kod mnogih tehničkih sistema koristi dio
teorije grafova koji analizira tematiku ostvarivanja ekstrema na grafovima, odnosno analizira i
određuje kritični put, uz primjenu numeričkih metoda i računara za njihovo rješavanje. Danas
je u primjeni preko dvadeset modifikovanih metoda mrežnog planiranja s primjenom

Aldin Avdić, Hasan Softić

10
računarske tehnike, s ciljem dobivanja što pouzdanijih informacija za pripremu, terminiranje
rokova i izradu odgovarajućeg proizvoda. Krajnji efekat njihovog korištenja ogleda se u
prepoznavanju aktivnosti kojima se može skratiti ukupno trajanje radova, kao i stvaranje svih
pretpostavki za objektivniji uvid u moguća skraćivanja ili kašnjenja u završetku planiranih
radova, kao i u uzroke njihove pojave.
Kod klasičnih mrežnih dijagrama veze između pojedinih aktivnosti se ostvaruju
povezivanjem završnog događaja prethodne sa početnim događajem naredne aktivnosti, s tim
da se kod PRECEDENCE mrežnih dijagrama veze mogu ostvarivati i između dijelova
aktivnosti, što je daleko šira mogućnost. Na bazi prethodnih metoda razvijena su i dva
odvojena grafička prikaza mrežnih planova, poznatija kao „ i-j mrežni dijagram orjentisan
aktivnostima“ i „PDM mrežni dijagram orjentisan događajima“.

Nakon sprovedenih kontrola u toku izrade mrežnog dijagrama, neophodno je i kasnije

vršiti njegove kontinualne kontrole. Primjena računara u svim fazama izrade mrežnih
dijagrama može značajno olakšati definisanje i sam proračun vremena najranijih odnosno
najkasnijih početaka i završetaka aktivnosti, njihovog trajanja i određivanje glavnog i
pomoćnog kritičnog puta.

4. Upravljanje procesom održavanja tehničkih sistema

Proces upravljanja realizacijom karakteristika tehničkih sistema, predviđ enih u fazi

njihovog projektovanja i konstruisanja, kao i kroz sistem njihove proizvodnje i eksploatacije,
realizuje se preko tri nezavisna međusobno povezana dijela: upravljanje procesima
(proizvodnjom), upravljanje resursima i upravljanje organizacijom. Upravljanje procesima
Planiranje održavanja
(proizvodnjom) obuhvata upravljanje svim radovima i aktivnostima direktno vezaniom za
proces eksploatacije tehničkih sistema. Specifičnosti proizvodnih procesa u pojedinim
granama industrije pružaju mogućnost da se razvije veliki broj modela lanaca snabdijevanja,
međusobno različitih po strukturi, upravljačkim veličinama, parametrima lanaca
snabdijevanja i okruženja, mjerama rezultata, tj. kriterijuma optimalnosti. Tako, prema obimu
proizvodnje razlikuju se: masovna, serijska i pojedinačna, dok se prema kriterijumu
vremenskog horizonta razlikuju: strategijski, taktički i operativni problemi.
Menadžment koncepti proizvodnje klasifikovani su u dvije osnovne grupe: push sistemi,
zasnovani na pretpostavkama da se proizvodi ekonomična veličina serije koja omogućava
maksimalno iskorištenje kapaciteta raspoložive proizvodne opreme, a finalni proizvodi se
isporučuju na tržište kupaca, kao i pull sistemi, koji pretpostavljaju da se proizvodnja realizuje
u obimu koji je zahtijevan od kupaca, odnosno da se proizvodi strogo prema njegovim
zahtjevima. Za lance snabdijevanja koji funkcionišu u neizvjesnom okruženju primjenjuju se
hibridni menadžment koncepti, sastavljeno od push sistema (sistem naručivanja u kome se
porudžbenica plasira tako da krajnji specificirani rok bude ispoštovan, a dužina vremena
isporuke se procjenjuje) i od pull sistema (porudžbenica se plasira u trenutku kada proizvod
napusti skladište sa ciljem da se izvrši trenutno popunjavanje zaliha tog proizvoda).
Najpoznatiji i najviše korišten koncept za menadžment proizvodnjom, koji je push sistem, ali i
lanac snabdijevanja u cjelini je Material Requirement Planning - MRP i Manufacturing
Resource Planning - MRP II, što predstavlja simulaciju funkcionisanja višefazne proizvodnje.
Osnovni cilj MRP je da svaki organizacioni dio bude na vrijeme snabdjeven potrebnom
količinom materijala, pri čemu istovremeno ukupni troškovi trebaju biti što je moguće niži. U
modulu Master Production Schedule (MPS) se vrši vremensko planiranje na najvišem nivou,
sa generacijom ukupne tražnje određene na bazi poznatih zahtjeva kupaca i na osnovu

Aldin Avdić, Hasan Softić

11
prognozirane potražnje. Nova varijanta MRP koncepta je MRP II, kao skup fino definisanih
procedura i tehnika koji može da se implementira u svaki lanac snabdijevanja nezavisno od
tipa proizvodnje sa slijedećim cjelinama: proces planiranja, upravljanje zalihama, planiranje
potreba materijala (MRP), planiranje iskorištenja kapaciteta, upravljanje proizvodnjom i
upravljanje finansijama. Ovo podrazumijeva: smanjenje zaliha, skraćenje vremena isporuke,
pull sistem za potražnju, redukciju troškova pripreme, smanjivanje veličine serije, grupnu
tehnologiju i visok kvalitet proizvoda, uz učešće svih zaposlenih u procesima odlučivanja na
svim nivoima, smanjivanje zaliha, smanjivanje vremena pripreme, određivanje optimalne
veličine serije, određivanje optimalne strategije snabdijevanja, ostvarivanje partnerskog
odnosa sa dobavljačima, bolje sagledavanje tražnje, određivanje optimalnog tehnološkog
rasporeda mašina, sprovođenje integrisanog preventivnog održavanja, primjenu koncepta
integrisanog upravljanja kvalitetom i upravljanje tokovima informacija.
Zalihe su roba koja se skladišti u okviru distributivnih centara (skladišta u koja se
skladište proizvodi od različitih dobavljača, namijenjeni brojnim kupcima) i u okviru
proizvodnih skladišta (skladišti se materijal koji se koristi za sopstvenu proizvodnju, mogu
biti prijemna skladišta u koja se skladišti repromaterijal i poluproizvodi koji se koriste u
sopstvenim proizvodnim procesima, a nabavljaju se od spoljnih dobavljača i međufazna
skladišta koja su u opštem slučaju locirana pored svakog organizacionog entiteta). Pri tome se
u tržišne zalihe ubrajaju finalni proizvodi i rezervni dijelovi, pri čemu su one namijenjene
krajnjim potrošačima, dok se u proizvodne zalihe svrstavaju repromaterijal, sirovine,
poluproizvodi i dr., a koriste se za sopstvenu proizvodnju. Postojanje zaliha dodatno
omogućava povećanje nivoa opsluživanja kupaca, uz rast organizacione fleksibilnosti.
S druge strane, zalihe vezuju kapital, zauzimaju prostor, zastarijevaju opada im kvalitet.
Korištenjem određenih nenumeričkih i numeričkih metode moguće Planiranje je odreditiodržavanja
optimalnu
politiku zaliha. Povezanost procesa rada (opterećenje i odgovarajući režimi rada), procesa
obnavljanja (vraćanja tehničkog sistema u stanje radne sposobnosti, zbog promjena stanja
elemenata tehničkog sistema usljed istrošenja, zamora, raznih vrsta korozije, abrazije,
gnječenja, starenja, zagrijavanja i dr.), kao i procesa održavanja sistema determiniše njihovo
ukupno upravljanje, uz dodatno praćenje njihovog međusobnog uticaja.
Sljedeće bitne karike u lancu upravljanja su upravljanje resursima, koje obuhvata
upravljanje rezervnim dijelovima i pogonskim materijalima, kao i upravljanje organizacijom,
što podrazumijeva nalaženje optimuma upravljanja pogonima za eksploataciju i održavanje.
Odluke koje se donose upravljanjem zasnovane su prije svega na primanju, prenosu, obradi i
korištenju određenih informacija, odnosno na upravljačkom informacionom sistemu (UIS).
Upravljački informacioni sistem se zasniva na informacijama i njihovom korištenju za
donošenje odluka, s ciljem pomaganja rukovodiocima i menadžerima u donošenju
odgovarajućih odluka pri rješavanju raznih zadataka, posebno u slučajevima nepoznavanja
svih činjenica od kojih odluke zavise, a koje direktno utiču na kvalitet donešene odluke.
Upravljački informacioni sistem najčešće obuhvata međusobno povezane podsisteme, koji
predstavljaju prvi nivo dekompozicije informacionog sistema. Svaka cjelina informacionog
sistema zadovoljava specifične informacione zahtjeve i dijeli podatke i informacije sa ostalim
cjelinama, što znači da su dijelovi informaciong sistema međusobno povezani zajedničkom
bazom podataka, zajedničkom tehničkom bazom, informacionim tokovima, jedinstvenim
sistemom obilježavanja (šifriranja) i jedinstvenom koncepcijom izrade. Projektovanje
informacionog sistema svodi se na nalaženje odgovarajućeg modela realnog sistema. Pri
izvršavanju procesa vrši se transformacija ulaznih podataka u izlazne, koji predstavljaju
rezultat izvršene obrade.

Aldin Avdić, Hasan Softić

12
 Kibernetika, kao nauka o upravljanju, izučava sisteme sa upravljanjem odnosno tzv.
upravljane sisteme poznate pod nazivom kibernetski sistemi. Osnovni elementi jednog takvog
sistema su upravljački dio (subjekt upravljanja u sistemu od kojeg idu informacije i
upravljačke akcije prema objektu upravljanja), upravljani dio (objekt upravljanja), povratne
veze, informacije sa svojim tokovima i okruženje (okolina). Pri tome, sistem upravljanja
rješava slijedeće zadatke: stabilizaciju stanja tehničkog sistema u smislu postizanja i
održavanja njegovih upravljanih izlaznih karakteristika, izvršavanje programa rada tehničkog
sistema u slučaju izmjene zadanih vrijednosti upravljanih veličina tokom vremena po
unaprijed poznatom načinu, praćenje tehničkog sistema u slučaju kada promjene zadanih
vrijednosti upravljanih veličina nisu unaprijed poznate (nestacionarna stanja rada tehničkog
sistema), s ciljem praćenja održavanja odnosa tekućeg stanja tehničkog sistema sa
vrijednostima upravljanih veličina, kao i optimizaciju stanja tehničkog sistema, radi
utvrđivanja najpovoljnijeg režima rada upravljanog objekta.

S druge strane, optimizacijske metode upravljanja se okvirno mogu svrstati u tri podgrupe:
dinamičko programiranje, kao numerička metoda matematičkog programiranja (neophodna
podrška računara), kombinovano programiranje u oblasti upravljanja sistemima i mrežno
programiranje, koje upravljačke probleme rješava primjenom teorije grafova. Kao krajnji rezultat
procesa upravljanja održavanjem tehničkog sistema slijedi smanjenje neodređenosti u ponašanju ili
smanjenja dezorganizacije tehničkog sistema, tj. u smanjenju uticaja okoline u sistemu odnosa na
relaciji „tehnički sistem – okolina“, kao i uticaja određenih poreme ćajnih djelovanja u procesu
održavanja tehničkog sistema (sistemski uticaji: greške izrade sastavnih elemenata, greške montaže i
dr.; slučajni uticaji: nestabilnost procesnih i radnih parametara, uticaj okruženja i dr.;
Planiranje neizbježni
održavanja
uticaji: proces zamora, trošenje elemenata, uslovi rada i dr.).

Zavisno od složenosti tehničkog sistema, u procesu primjene i istraživanja

upravljačkih postupaka, koriste se i odgovarajući principi kojim se obezbjeđ uje
blagovremenost djelovanja, potpuna određenost nosioca informacije, integralnost povratnih
sprega, modularnost korištenog informacionog sistema, kvalitet postupaka pripreme, obrade i
izdavanja informacija, efikasnost korektivnog djelovanja, osjetljivost na promjenu ulaznih
veličina i fleksibilnost sa aspekta prilagođavanja uticajima okoline i poremećajima u procesu.
Najčešće se upravljački sistem održavanja, za čiju realizaciju su neophodni odgovarajući
resursi, prostorna, tehnološka i upravljačka struktura preduzeća, realizuje po modulima:
prognoza uslova budućeg tehnološkog razvoja, programiranje, planiranje (terminiranje),
tehnička priprema, optimalno upravljanje zalihama i rezervnim dijelovima, izvođenjem
aktivnosti na održavanju tehničkog sistema i optimizacija ukupnih troškova na bazi
sprovedenih analiza.

Aldin Avdić, Hasan Softić

13
Zaključak

Na osnovu svega iznešenog u obrađenoj temi može se zaključiti da je proces planiranja

održavanja tehničkih sistema dugotrajan i mukotrpan posao koji zahtijeva kompletnu analizu i
predviđanje ponašanja kako sistema u cjelini, tako i njegovih pojedinačnik komponenti. Plan
održavanja je odgovor na pitanje što i kako raditi odnosno planom održavanja se definišu
(dizajniraju) buduće aktivnosti održavanja. Plan održavanja se može uporediti sa tehnološkim
procesom proizvodnje, a program održavanja sa operativnim planom proizvodnje. U literaturi
na engleskom jeziku se za planiranje koristi naziv planning, a za programiranje naziv
scheduling. Planiranje se prevashodno odnosi na aktivnosti preventivnog i proaktivnog
održavanja premda se i za pojedine aktivnosti korektivnog održavanja kreiraju planovi
održavanja. Planom održavanja je propisan postupak održavanja, specifični potrebni alati i
materijali te naknadni dijelovi, specificirani potrebni radni sati održavalaca te potrebne
stručne kvalifikacije održavalaca.

Planiranje održavanja

Aldin Avdić, Hasan Softić

14
 Planiranje održavanja

Aldin Avdić, Hasan Softić

15
Literatura:
1. http://kalinic.info/strucni/organizacija%20odrzavanja%20strojeva%20i
%20opreme.pdf
2. http://www.odrzavanje.unze.ba/zbornici/2014/011-O14-046.pdf
3. https://www.researchgate.net/publication/271700967_Planiranje_i_upravljanje_odrzav
anjem
4. https://hr.wikipedia.org/wiki/Planiranje_odr%C5%BEavanja