UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

ODSJEK: KOMUNIKACIJE

SEMINARSKI RAD
IZ PRIMJENJENE ELEKTONIKE

TEMA: TRANSFORMATORI

PROFESOR: red.prof. IZUDIN KAPETANOVIĆ STUDENT: DRITA SELIMOVIĆ

BROJ INDEXA: 6496

SARAJEVO,DECEMBAR 2011
 TRANSFORMATORI

SADRŽAJ

1 UVOD.............................................................................................................................................................3
2 TRANSFORMATORI..................................................................................................................................4
2.1 DEFINICIJA TRANSFORMATORA......................................................................................................4
2.2 IDEALNI TRANSFORMATOR..............................................................................................................4
2.2.1. PRAZNI HOD IDEALNOG TRANSFORMATORA......................................................................5
2.3. REALNI TRANSFORMATOR...............................................................................................................6
2.4. TROFAZNI TRANSFORMATORI........................................................................................................7
2.4.1 SPOJEVI NAMOTA TROFAZNIH TRANSFORMATORA...........................................................8
2.5 KVAROVI NA TRANSFORMATORU..................................................................................................9
2.6. ZAŠTITA TRANSFORMATORA........................................................................................................10
2.7. AUTOTRANSFORMATOR.................................................................................................................10
2.8. SKRAĆENICE I OZNAKE...................................................................................................................11
3 ZAKLJUČAK..............................................................................................................................................12
4 LITERATURA............................................................................................................................................13

2
 TRANSFORMATORI

1 UVOD

U ovom seminarskom radu obraditi ću temu pod nazivom transformatori. Ono što ću spomenuti su
definicije transformatora, zatim ću objasniti rad i namjenu transformatora.

Signal prestavlja neku električnu veličinu koja zavisi od vremena. U elektronici postoje dvije vrste
elemenata i to :

- Oni kod kojih dolazi do slabljenja signala kada prolazi kroz element PASIVNI ELEMENTI
- Oni koji se ponašaju kao izvor kada signal prolazi kroz njih,tada se vrijednost signala
povećava i to su AKTIVNI ELEMENTI

U pasivne elemente ubrajamo otpornike, kondenzatore, zavojnice i transformatori.

Električne mašine su uredaji koji služe za pretvaranje energije jednog oblika u drugi oblik, a
rade na principu elektromagnetske indukcije.
Električni strojevi se mogu razvrstati u tri skupine:

- Generatori, gdje je privedena energija mehanička, a dobivena je električna.

- Motori, gdje je privedena energija električna, a dobivena je mehanička.
- Transformatori i pretvarači, gdje je privedena energija električna i dobivena
je električna energija.

3
 TRANSFORMATORI

2 TRANSFORMATORI

2.1 DEFINICIJA TRANSFORMATORA

Transformatori su elektronski elementi sastavljeni od dvije zavojnice (ili više),namotane na jedno zajedničko
željezno jezgro. Zavojnica na koju se dovodi napon zove se primarni namotaj ( veličine koje se odnose na
primar označavaju se dopisivanjem indeksa 1)U 1 je primarni napon, N 2 je broj zavojaka primarnog namotaja.

Zavojnica sa koje se odvodi napon zove se sekundar (veličine koje se odnose na sekundarni namotaj
označavaju se dopisivanjem indeksa 2). U 2je sekundarni napon, a N 2 je broj zavoja sekundarnog namotaja.
Željezno jegro je sastavljeno od međusobno izoliranih limova. Transformatori služe za transformaciju
izmjenične struje jednog napona u izmjeničnu struju u drugog napona iste frekvencije. Dva svitka djeluju
jedan na drugi kad se promjeni struja u jednom od njih jer su magnetni spojevi preko čelične jezgre.

2.2 IDEALNI TRANSFORMATOR

Glavni dijelovi transformatora su željezna jezgra, niskonaponski i visokonaponski namot, koji

se nazivaju primarni i sekundarni namot koji služe za transformaciju elektricne energije.
Idealni transformator je transformator gdje pretpostavljamo da su gubici u željezu i bakru
zanemarivi, da je željezo idealni vodic magnetskog toka i da je bakar idealni vodic elektricne
struje, prikazano slikom 1 :

Slika 1: Jednofazni idealni transformator

Priključimo primarni svitak sa N 1 zavoja na napon izvora U 1, proteći ce kroz primarni namot
struja I 1, koja ce stvoriti u željeznoj jezgri magnetski promjenljiv tok F. Sinusna promjena
magnetskog toka inducirat ce EMS E1i E2 u primarnom N 1 i sekundarnom N 2 namotu, gdje
će E2 protjerat kroz potrošać struju I 2 . Kod idealnog transformatora inducirani napon stezaljki
primara i sekundara može se prikazati :

E1=¿4,44 * F * f * N 1 [ V ]
E2=4,44 * F * f * N 2 [ V ]

Podjelimo gornju jednačinu sa donjom dobijemo :

4
 TRANSFORMATORI

E1 : E2=N 1 : N 2

Inducirani naponi stezaljki jednaki su induciranim naponima :

U1 : U2 = N1 : N2

Gornja jednadžba naziva se I glavna jednadžba transformatora, koja kaže da se naponi

stezaljki primara i sekundara odnose kao njihovi brojevi zavoja.
Ako idealni transformator nema gubitaka, snagu koju daje trošilu jednaka je snazi koju
transformator uzima iz mreže :

P1 = P2

U1 * I1 = U2 * I2
ili u drugom obliku :
I1 : I2 = U2 : U1

Ova jednadžba naziva se II glavna jednadžba transformatora, koja kaže da se struje

primara i sekundara odnose obrnuto proporcionalno sa njihovim brojevima zavoja.
Transformator radi u oba smjera transformiranja energije i primarom nazivamo namot koji
priključujemo na izvor energije, a sekundarom nazivamo namot kojeg prikljucujemo na
potrošač. Radi toga se cesto primarna strana zove ulazna strana, a sekundarna strana izlazna
strana. Namot transformatora takoder odredujemo prema velicini napona, tako da namot
predviden za viši napon nazivamo gornji naponski namot, a namot predviden za niži napon
nazivamo donji naponski namot.
Iz I i II glavne jednadžbe transformatora vidimo, da će gornji naponski namot biti onaj koji
ima više zavoja, kroz koje tece slabija struja, a donji naponski namot bit ce onaj koji ima malo
zavoja, kroz koje tece jaka struja.
Može se zaključiti da gornji naponski namot ima puno zavoja tankog vodica, a donji naponski
namot ima malo zavoja debelog vodića.

2.2.1. PRAZNI HOD IDEALNOG TRANSFORMATORA

Transformator radi u praznom hodu, kada je njegov primarni namot prikljucen na nominalni
napon, a sekundarni namot je otvoren, te kroz sekundar ne tece struja ( I2 = 0 ) , kao na slici 2

Slika 2:Prazni hod idealnog transformatora Slika 3:Vektorski dijagram idealnog transformatora u praznom hodu
Kroz zatvoreni strujni krug primarni napon U1 protjerat ce cistu induktivnu struju I1 koja

5
 TRANSFORMATORI

zaostaje za naponom za 90°, a naziva se struja magnetiziranja. Struja magnetiziranja stvorit

ce promjenljiv magnetski tok F koji je u fazi sa strujom magnetiziranja. Promjenljiv
magnetski tok F inducira u primarnom krugu protunapon E1, a u sekundarnom namotu EMS
E2. Napon E1 suprotan je naponu izvora U1, kao prema vektorskom dijagramu na slici 3.
Promjenljiv magnetski tok F inducirat ce u sekundarnom namotu N2 sekundarni napon E2 , a
buduci da je stvorena od istog magnetskog toka kao i primarna EMS E1, to su inducirani
naponi E1 i E2 medusobno u fazi i proporcionalni su njihovim brojevima zavoja.

2.3. REALNI TRANSFORMATOR

Realni transformator je transformator kod kojega moramo uzeti u obzir stvarne karakteristike
materijala od kojih je transformator sastavljen. Namot transformatora obicno je od bakra i
nije idealan vodic nego posjeduje omski otpor. željezna jezgra je od dinamo limova i
pojavljuju se gubici u željezu PFe koji se sastoje od gubitaka petlje histereze PH i gubitaka
vrtložnih struja PV. Na slici 4 prikazan je jednofazni realni transformator.

Slika 4: Jednofazni realni transformator

Na slici 4 prikazan je transformator sa omskim otporima R1 u primarnom namotu i R2 u

sekundarnom namotu. U namotima se javljaju omski padovi napona ER1 i ER2 koji su u fazi
s pripadajucim strujama I1 i I2 :

ER1 = I1 * R1
ER2 = I2 * R2

Gubici u bakru transformatora u primaru i sekundaru odreduju se :

PCu = PCu1 + PCu2 = I12 * R1 + I22 * R2
Gubici u željezu odreduju se :

PFe = PH + PV

Vektorski dijagram primara opterećenog realnog transformatora prikazan je slikom 5 :

6
 TRANSFORMATORI

Slika 5:Vektorski dijagram primara opterećenog realnog transformatora

2.4. TROFAZNI TRANSFORMATORI

Trofazni transformator možemo prikazati kao tri jednofazna transformatora kojem je

jedinstvena željezna jezgra sa tri stuba za svaku fazu kao prema slici 6.

Slika 6:Trofazni transformator

2.4.1 SPOJEVI NAMOTA TROFAZNIH TRANSFORMATORA

Trofazni namoti mogu se spajati na dva osnovna nacina i to u spoju zvijezda i u spoju trokut..
Simbol za spoj u zvijezdu je slovo Y, a simbol za spoj u trokut je slovo D.
Zvijezda spoj trofaznog namota je takav spoj gdje su tri kraja faznih namota medusobno

7
 TRANSFORMATORI

povezana u nul tacku, a poceci namota služe za prikljucak trofaznog voda kao na slici 7 gdje
je i prikazan pripadajuci vektorski dijagram :

Slika 7:Trofazni namot u zvijezda spoju i vektorski dijagram napona

Trokut spoj trofaznog namota je takav spoj gdje su sva tri namota vezana u serijski spoj kao
na slici 8 , gdje je i prikazan pripadajuci vektorski dijagram :

Slika 8:Trofazni namot u trokut spoju i vektorski dijagram napona

2.5 KVAROVI NA TRANSFORMATORU

Kvarovi u samom transformatoru prikazani su na slici 9, a mogu biti :

1. proboj namota prema masi transformatora

2. proboj izmedu primarnog i sekundarnog namota

8
 TRANSFORMATORI

3. proboj izmedu dviju faza

4. spoj medu zavojima iste faze
5. kratkospojeni krug u jezgri

Slika 9: Kvarovi na transformatoru

2.6. ZAŠTITA TRANSFORMATORA

Od kvarova štitimo transformatore Buholcovim relejem i diferencijalnom zaštitom. Buholcov

relej nastupa kod težih kvarova transformatora, kada dolazi do jakog zagrijavanja, te naglog
strujanja ulja iz transformatora kroz relej i time ispadanje transformatora iz mreže.
Diferencijalna zaštita predvida se uz Buholcov relej, a zasniva se na djelovanju razlike struja

9
 TRANSFORMATORI

iste faze na primarnoj i sekundarnoj strani preko mjernih transformatora, koji kod nesimetrija
struja djeluju na relej koji isklapa transformator.

2.7. AUTOTRANSFORMATOR

Autotransformator je specijalna vrsta transformatora gdje imamo samo jedan namot namotan
na željeznu jezgru. Pomocu autotransformatora možemo povecavati i smanjivati napon, a
prikazan je na slici 10.

Slika 10 : Autotransformator

Autotransformator se naziva i transformator u štednom spoju jer je potrebno manje željeza i

bakra za izradu nego od onih koji imaju primar i sekundar. Medutim, autotransformator ima i
manu a to je galvanska veza izmedu primarne i sekundarne strane, pa nam to ogrnicava
područje upotrebe.

2.8. SKRAĆENICE I OZNAKE

EMS- Elektromagnetna sila

F -glavni magnetski tok

1- fazni pomak primarnog napona i struje

10
 TRANSFORMATORI

I1 - primarna struja
I2- sekundarna struja
E1 - EMS primara
E2- EMS sekundara
ER1- omski pad napona primara
EX1 -induktivni pad napona primara
U- napon izvora

3 ZAKLJUČAK

11
 TRANSFORMATORI

Budući da snaga električne struje zavisi o umnošku U x I, podizanjem napona moguće je prenijeti

istu snagu s manjim jakostima struje. Struja manje jakosti omogućuje smanjenje presjeka vodiča (tj.
manji utrošak bakra ili aluminija) i uzrokuje manje padove napona na dugačkim vodovima, jer je pad
napona proporcionalan jakosti struje kroz vodič.
Zbog toga, električna energija isporučena iz elektrana na visokom naponu od 20 kV (kilovolta) se
transformira na vrlo visoki napon 200, 400 kV (kilovolta), te visokonaponskim dalekovodima
prenosi do mjesta potrošnje. Ondje se energija mora transformirati na napon gradske mreže (380/220
V kod trofaznih, odnosno 220 V kod monofaznih mreža). Vidljivi su visokonaponski porculanski
izolatori te rebra za hlađenje i ekspanzijska posuda za transformatorsko ulje u koje su potopljeni
namotaji zbog učinkovitijeg hlađenja i izolacijskih svojstava ulja.
Važna je i primjena transformatora za pretvorbu napona gradske mreže u manje opasan napon
između 12 i 48 V za razne radioničke, upravljačke ili druge uređaje, (u pravilu s galvanski odvojenim
sekundarom od primara), ili u mnogobrojnim elektroničkim uređajima koji rade na istosmjernom
naponu od nekoliko volti. U posljednjem slučaju, transformatoru se prigrađuje i prikladan ispravljač
za pretvorbu izmjenične struje sekundara u istosmjernu.

12
 TRANSFORMATORI

4 LITERATURA

- „Osnovi elektronike“ - Alija Džigal

- www.wikipedia.com

13