Fjalori I Nocioeneve Fetare

Adl (arab.): nëntëmbëdhjetë.
Pje-
Drejtpeshim, baras- sën më të madhe të
peshë, ekuilibër; jetës e kaloi në
drejtësi (koncept Egjipt, ku e shtriu
themelor kur’anor). ndikimin e tij te
Drejtësia Muhamed Abduhu
përgjithshme e Zotit dhe të tjerët. Në
si burim i çdo Paris, së bashku me
drejtësie tjetër. Muhamed Abduhun,
botoi revistën e
Adn (arab.): Eden, “El-’urvetu El-
parajsë; qëndrim i vuthka”. Luftoi për
amshueshëm. bashkimin e
Adhab (arab.): myslimanëve, njihet
(azab, azap) Vuajtje, si ideator i lëvizjes
mundim, tundim, dë- panislamiste. Vdiq në
nim në botën tjetër Turqi në vitin 1879.
për mëkatet e bëra Afganistan: Vend
në këtë botë. mysliman, kryesisht
Afgani: Xhemaludin të medhhebit hanefij.
El-Afganiu (1839- Ka edhe një pakicë të
1897) është njëri shiitëve.
ndër teoricienët, Aga (turq.): Prijës,
dijetarët, filozofët, lider, pronar toke.
publicistët, Titulli i zyrtarit të lar-
modernistët dhe të, sikurse janë
reformatorët më me oficerët dhe eunukët
ndikim në shekullin e
? e pallatit. Kuptimet Ahbab (arab.):
lokale të fjalës aga Shumësi i fjalës
kryesisht kanë të bëj- habib: mik, shok,
në me familjarët, si dashamir. Habib-e
me vëllanë e madh është edhe emër ma-
apo babanë. shkulli apo edhe
emër femre.
Aglabidet: Dinasti
arabe që ka sunduar Ahd-name (arab.
në Tunizi si dhe në pers.): Dokument me
vende tjera të Afrikës të cilin sulltani oblig-
Veriore (800-909). ohej se do t’i
Kjo dinasti e kishte përmbahej ndonjë
pushtuar Sicilinë, premtimi.
kryeqendra e saj
ishte në Kajrevan. Ahiret: (arab.): Bota
e përtejme, apo
Agjërimi: përhershme, bota
(arab.sawm) - Shtylla matanë; bota në të
e tretë e islamit. cilën do të qëndrojnë
Muaji ramazan njerëzit pas Ditës së
agjërohet nga të Gjykimit. Pjesë
rriturit, të shën- përbërëse e ahiretit
doshët fizikisht dhe janë: ringjallja,
mendërisht, të aftit. gjykimi, xheneti apo
Agjërimi prishet nga xhehenemi. Mohimi i
ngrënia e ushqimit, ndonjë prej këtyre të
nga marrëdhëniet vërtetave është
intime etj. prej syfyrit mosbesim.
e deri në iftar.
Glosar i Nocioneve Fetare

Ahmak (arab.): I vepruar mirë dhe për
trashë nga mendja, të penguar të keqen,
kryetul, i marrë.. në emër të Zotit e
për dobinë e
Ahkam (arab.): njerëzve.
Shumësi i fjalës
Ahmed ibn Hanbel:
hukm: dispozitë,
(arab.) - Dijetar i
rregull, urdhëresë,
njohur, jurist i sheria-
vendim, normë, të
tit dhe transmetues i
cilat përbëjnë të
traditës së
drejtat islame. Sipas
Pejgamberit a.s.,
ligjit islam, vepra
sipas mësimeve të të
mund të jetë e det-
cilit është themeluar
yrueshme (vaxhib), e
dhe emërtuar shkolla
lavdëruar (mustehab),
juridike në islam -
lejuar (mubah), e qo-
medhhebi hanbelij.
rtuar (mekruh) dhe e
ndaluar (haram). Të Ahmedija: (çallma)
gjitha këto dispozita Fesi i kuq i lidhur me
quhen ahkam. pëlhurë të bardhë;
pjesë e uniformës
Ahlak (arab.): Sjellje
e mirë e bazuar në zyrtare të imamëve;
principet islame; eti- kapelë për destinim
ka islame; shkenca të veçantë.
mbi sjelljet islame.
Etika bazuar në Ahzab (arab.):
Kur’an dhe në besim Shumësi fjalës hizb
në një Zot. Thelbi i që ka kuptimin parti.
ahlakut në islam Ka kuptimin edhe
është urdhri për të aleancë, Kaptina “El-
Ahzab”, e 33-ta me rindërtime dhe
radhë në Kur’anin përshtatje për ta
famëlartë. përdorur si xhami
dhe për t’i riparuar
Aishe bintu Ebi Bekr dëmtimet e kohës.
(Ajshe): (arab.) Aishja Gjatë kohës së
r.a., e bija e Ebu sundimit të At-
Bekrit, halifit të parë aturkut, Aja Sofia u
të myslimanëve,: shndërrua në muze,
bashkëshortja e të ndërsa vazhdon të
dërguarit, Muhamedit jetë e tillë edhe sot
a.s.; nëna e kësaj dite.
besimtarëve.
Konsiderohet ndër fe- Ajatullah: (varianti
mrat më të ditura të persian i sintagmës
kohës së saj. U lind arabe me kuptimin
në Mekë më 614. tekstual): “Shenja e
Vdiq në Medinë dhe Allahut”. Titull i
u varros në varrezat prijësve shiitë të
“El-Beki’” në vitin rangut të lartë;
58/678. “Ajatullah el-’udhma”
për muxhtehidin
Aja Sofia (greq.): kryesor, i futur gjatë
Hagiah Sophia: Do të shekullit të njëzetë
thotë Urtësia e shenj- në Iran.
të. Bazilikë e njohur
në Kostandinopojë, Ajet (arab.): Shenjë;
ose në Stambollin e simbol, fjali, mendim,
sotëm. Arkitekt paragraf, apo fragm-
Sinanin bëri disa ent në Kur’anin e

madhërishëm. qarkulloi deri në vitin
Përdoret edhe si 1687. Evropianët
emër i përveçëm. këtë monedhë e qu-
anin “aspra”.
Ajetu-l-Kursij
(arab.): Ajeti i 255 i Akaid: (arab.) -
sures El-Bekare. Flet Shumësi i fjalës
për njësinë e Zotit. akide besimi islam, i
cili mbështetet në
Akabe: (arab): Kodër principet e besimit
në Mina, jo larg në Allahun xh.sh.,
Mekës, ku vitin 620 melaqet, shpalljen e
disa pjesëtarët fisit librave të shenjta, të
Hazrexh u takuan me dërguarit e Allahut
Muhamedin a.s. dhe xh.sh., Ditën e
e pranuan islamin. Gjykimit, si dhe në
Vazhdimi kontakteve urdhrat e Allahut për
me fiset e Jethribit do të gjitha ato që kanë
të rezultonte me hi- ndodhur, ndodhin
xhretin e Pejgamberit dhe për ato që do të
a.s. në Jethrib (Med- ndodhin; shkenca
inë) në vitin 622. mbi besimin islam.
Akça (turq.): Akika: (arab.) -
Monedha e parë e Prerja e kurbanit me
Perandorisë rastin e lindjes së
Othmane. Monedhë fëmijës, 7, 14, apo 21
argjendi e farkëtuar ditë pas lindjes; em-
nga Orhan Gaziu në ërtimi solemn i fëmi-
vitin 1327, e cila jës. Traditë
paraislame e cila ka zore. Aklul-evvel
vazhduar edhe pas (intelekti i parë).
shpalljes. Aklul-feaal (intelekti
veprues). Aklul-kamil
Akl: (arab.) - Arsye, (intelekti i plotë, i
mendje, inteligjencë; përsosur. Aklul-mead
perceptim, mendim, (arsyeja e lidhur me
intelekt etj. Sipas ahiretin) etj.
disave, akl është
mjet natyror i njohjes Akriba: (arab.) -
së të vërtetës dhe të Shumësi i fjalës
gabimit, pavarësisht karib: të afërmit, të
nga autoriteti i Shpa- afërmit prej gjaku;
lljes. Edhe pse farefisi.
shpesh akli (arsyeja)
dhe nakli (tradita) Aksham: (turq.-
interpretohen si pers.) - Momenti i
përjashtues të njëri- perëndimit të diellit,
thetrit, në islam muzgu; namazi i
(Kur’an dhe hadith), katërt me radhë te
akli dhe nakli myslimanët që
paraqesin një tërësi përbëhet prej 3
dhe secili vepron në reqateve farz dhe 2
domenin vet. Në reqateve sunnet.
filozofinë islame dhe Shih. namazi i aksha-
në tesavuf akl është mit.
arsyeja Alejhis-selam
metakozmike, (alejhi-s-selam):
kozmike dhe arsyeja “Paqja (e Zotit)
mikrokozmike njerë-
qofshin mbi të; si: “alemush-
thuhet apo shkruhet shehade” (bota
pas përmendjes apo fenomenale) dhe
shkrimit të emrit, të “alemu-l-gajbi” (bota
cilit do qoftë prej pej- eskatologjike).
gambereve të Allahut
xh.sh.; shkurtimisht Alevit (arab.):
a.s. (pasardhës dhe
aderues të Aliut r.a.).
Alejkumus-selam Sekt shiit, më afër
(alejkumu-s-selam): islamizmit. U formua
“Edhe mbi ju qoftë në shekullin e nëntë
paqja e (Zotit)”; nga Ibnu Nusajri.
përgjigjet në për- Quhen nusejrit dhe
shëndetjen islame. ansarit. Alevitë ka në
Siri dhe në Turqi.
Alem (arab.): Maja
prej bakri e kupolës Ali ibn Ebu Talib
kryesore të xhamisë (arab.): Aliu ishte i
dhe e minares e biri i Ebu Talibit dhe
përbërë prej tri ose kushëriri e dhëndri i
pesë kupolave me Muhamedit a.s. Pas
madhësi të vrasjes së Othman
ndryshme, madhësia bin Affanit u zgjodh
e asaj që pason halif i katërt i
është më e vogël myslimanëve. Bën
sesa e asaj të parës, pjesë në grupin e
si dhe të gjysmë “hulefai-rashidinëve”
hënës me yll në (halifëve të drejtë). Si
maje; botë, kozmos, fëmijë e pranoi
islamin. Ishte i njohur fesë. (shumësi:
për trimëri, mori ulema).
pjesë në të gjitha
betejat e njohura, si Allah (arab.): Emri i
në: Bedr, Uhud, përveçëm i Zotit në
Hendek dhe Hunejn. islam. Këtë emër e
Me Fatimen kishte dy përdorin edhe arabët
djemtë Imam e feve të tjera
Hasanin dhe Imam monoteiste. Ky emër
Husejnin. U vra në ka qenë i njohur
vitin 661 në Kufe të edhe para islamit.
Irakut nga harixhiu Nuk dihet se nga
ibnu Mulxhem. rrjedh etimologjia e
tij. Allahu është Një
Alhamiadë (arab.): dhe i Vetmi, Krijues
Si gjini letrare lindi dhe Sundues i Ditës
në Andaluzi (Spanjë). së Gjykimit. Ky emër
Përfshin letërsinë e nuk ka gjini femërore
shkruar në alfabetin e as shumës. Emri
arab, por në gjuhët e “Allah” ka qenë i
popujve joarabë. njohur edhe para
Kur’anit, por me
Alim (arab.): Dijetar, kuptime jo të qarta.
shkencëtar në Kur’ani flet në shumë
kuptimin e plotë të ajete për perceptimin
fjalës, i specializuar e drejtë të Allahut. Po
në ndonjë fushë. Në përmendim ajetet:
të kaluarën ka pasur “Thuaj: Ai, Allahu
për qëllim dijetarin e është Një! Allahu
është Ai të cilit i
drejtohet çdo krijesë Alltun: (arab.) -
për çdo nevojë. Ai Monedhë Osmane
s’ka lindur kë, as nuk prej ari. Ka filluar të
është i lindur. Dhe farkohet në kohën e
askush nuk është i Mehmet Fatihut të
barabartë me Të”. Dytë në Stamboll,
(El-Ihlas: 1-4). pas vitit 1453. Vlera
e alltënit ishte 3,5 gr.
Allah mubarek në vlerë të dukateve
(olsun)!: (arab. evropiane.
turq.) - “Allahu të
bekoftë!” - shprehje Amar ibu Jasir:
me të cilën myslima- (arab.) - Shok u
nët ia urojnë njëri- Muhamedit a.s., i cili
tjetrit ndodhitë e ishte ndër të parët
lumtura. që e pranoi islamin.
Për këtë pësoi shumë
Allah raziola! (Allah padrejtësi nga
razi olsun!): (turq.) - kundërshtarët. Mori
“Allahu qoftë i kë- pjesë në betejën e
naqur me ty!”; Bedrit dhe atë të
përgjigje në çfarëdo Hendekut. Vdiq në Si-
urimi pa marrë para- fin, në vitin 37 të
sysh rastin. hixhretit.
Allah amanet: - Amin: (arab.) - Ashtu
“Allahut në amanet”; është, ashtu qoftë,
njëra prej përshënd- pranoje, o Zot! Za-
etjeve islame në konisht lexohet në
ndarje. fund të sures “El-
Fatiha”, në namaz, Muhamedit a.s., i cili
apo si lutje pa zë. u shqua si
Lexohet edhe si komandant i madh
miratim i lutjeve të ushtarak. Ai e
tjetrit. Shprehja pushtoi Egjiptin. E
amen apo amin për- ndërtoi një xhami në
doret edhe te çifutët Kajro, e cila edhe sot
dhe te krishterët. e mban emrin e tij.
Më vonë, Amri u bë
Amina (Emine): mëkëmbës i Egjiptit
(arab.) - Emër femre; gjatë kohës së Oth-
emri i nënës së Muh- manit dhe Muaviut.
amedit a.s. Vdiq Vdiq në Kajro, në vi-
duke u kthyer nga tin 43 të hixhretit.
Jethribi, kur
Muhamedi a.s. ishte Andaluzi: (arab.) -
6 vjeç. Shumica hist- Spanja myslimane,
orianëve pohojnë se pjesë e Gadishullit Ib-
Eminja u varros në erik, në kuadër të
vendin e quajtur Eb- shtetit islam.
va. (shih: Emina). Myslimanët
depërtuan atje në
Aminim: - Ngritja e vitet 710-711 dhe u
duarve lart, përcjellja dëbuan për-
e lutjeve me gjysmë fundimisht nga
zëri duke thënë Granada më 1492, si
“amin”. rezultat i vazhdimit
Amr ibn el-As: të inkuizicionit. Pasi
(arab.) - Shok i që me arritjet e tyre
në shkencë dhe
civilizim kishin të Kurbanit, më 9
kontribuar në Huma- dhul-hixhe, si njëri
nizmin dhe prej kushteve krye-
Renesancën evropia- sore të haxhit.
ne.
Arsh: (arab.) - El-
Arabeskë: (arab.) - Arsh: - Froni. Kur’ani
Ornament i pikturuar e përmend disa herë.
ose plastik, i përbërë Koncept që shënon
prej motiveve të sundimin e Zotit në
stilizuara bimore, gjithësi. Fron qiellor
figurave gjeometrike që simbolizon
ose mbishkrimeve paraqitjen parimore
kaligrafike arabe. të Qenies Hyjnore.
Meqenëse në islam “Arshul-muhit” (froni
ndalohet paraqitja hyjnor).
vizuale e figurave,
arabeska shërben si Arshin: (turq.) - Një
një medium i nga masat më të
përshtatshëm përhapura të matjes
artistik. në Turqi deri në
marrjen e vendimit
Arefat: (arab.) - për sistemin e metrit
Kodër në lindje të në vitin 1931. Ka tri
Mekës në rrugën për lloje arshinësh:
në Taif, në të cilin arshin për çarshi (68
haxhilerët janë të cm), arshin për
obliguar të qëndrojnë ndërtim (75.77 cm)
24 orë të veshur me dhe arshin për
ihram para Bajramit rrobaqepës (65 cm).
Ka edhe arshinë të qyteti për shkak të
tjerë më pak të besimit në Një Zot,
njohur. në periudhën para
kur’anore, në kohën
A.S.: shih: alejhis- romake, pas Isait dhe
selam. para Muhamedit a.s.
As-hab: (arab.) - Asker: (arab.) -
Shokë, miq; po- Ushtar; luftëtar i
sedues, pronarë. As- ushtrisë. Kjo fjalë
habë quhen ata nënkupton klasën
persona, të cilët e ushtarake dhe
kanë shoqëruar, e përfshin edhe
kanë ndjekur, e kanë familjet e
dëgjuar dhe janë ushtarakëve etj.
mësuar prej
Muhamedit a.s.; Asket: Personi i cili
shokët dhe tërhiqet tërësisht nga
bashkëpunëtorët e të pasuria dhe të mirat
Dërguarit, materiale me qëllim
Muhamedit a.s. të zhvillimit
Njëjësi: “sahib” - shpirtëror.
(shok).
Asr: (arab.) - Pjesë e
As-habu-l-kehf: ditës. Iqindia - namaz
(arab.) - (Shokët e i pasdites, mes dr-
shpellës) - Tregimi ekës dhe akshamit.
kur’anor në suren 18: Ka 4 reqate sunet
19-22 për djelmoshat dhe 4 reqate farz.
të cilët u dëbuan nga

Asheretu-l-mubesh- Ashik: (arab.) - I
shirine: (arab.) - dashuruar në Allahun
Dhjetë persona të xh.sh.
përgëzuar me
xhenet. Muhamedi Ashk: (arab.) -
a.s. i ka përgëzuar Dashuria dhe
me xhenet dhjetë respekti ndaj Allahut
as’habë vijues: Ebu xh.sh.
Bekr Es-Sidikin, Omer Ashura: (arab.
ibnul Hatabin, Jevmu-l-’ashura):
Othman ibnu Affanin, Dita e dhjetë e muajit
Ali ibnu Ebi Talibin, muharrem, dita e
Talha ibnu Ub- agjërimit vullnetar;
ejdullahin, Zubejr dita e vrasjes së
ibnu El-Avamin, Huseinit, nipit të
Abdurrahman ibnu Pejgamberit a.s., në
Aufin, Sa’d ibnu Ebi vendin e quajtur
Vekkasin, Seid ibnu Qerbela në Irak;
Zejdin, Ebu Ubejde emër i ushqimit të
ibnu El-Xherrahun, veçantë, te ne është
Allahu qoftë i grurë i zier që shër-
kënaqur me ta. behet për ditët e
Ashere: (arab.) - ashureve. Mys-
Pjesë e Kur’anit që limanët besojnë se
lexohet me zë në këtë ditë, Allahu i
(zakonisht madhërishëm e shp-
përmendsh) në vend ëtoi Musain a.s. prej
publik. Faraonit. Agjërimi i
kësaj dite është
sunet i Muhamedit e shpirtit. Mësimet e
a.s. tij (averoizmi) kanë
pasur ndikim të
Avli: (turq.) - madh në filozofinë e
Rrethojë muri rreth krishterë të mesjetës
shtëpisë. (skolastikë), por
Avret: (arab.) - Pjesë kisha katolike e
e trupit te femra apo kishte gjykuar.
mashkulli e cila Avicena: Në Evropë
duhet të mbulohet, është i njohur si
përveç para atyre Avicena, është njëri
para të cilëve u ndër dijetarët më të
lejohet zbulimi. mëdhenj myslimanë
Averos: (emri i dhe botërorë. Është
vërtetë i Muhamed shquar në logjikë,
ibnu Rushdit (1126- politikë, e sidomos
1198), filozofi i në mjekësi e filozofi
njohur arabo- etj. Ka shkruar mbi
spanjoll, komentues i 200 vepra. Shumica
njohur i filozofisë së e tyre janë përkthyer
Aristotelit. Ishte në gjuhën latine.
mjek, por edhe kadi Az-har: (arab.) “el-
(gjykatës) në Marok Ez-her”: Xhami dhe
dhe në Kordovë (An- universitet në Kajro,
daluzi). Anonte kah Egjipt. Universiteti
materializmi dhe më i njohur dhe ndër
panteizmi, ka moh- më të vjetrit në botë.
uar pavdekshmërinë U themelua nga Xhe-

vher Es-Sikil-li në B
vitin 969. Në të
studiojnë të rinj mysl- Bajrak: (arab.) -
imanë nga të gjitha Flamur; flamuri i
vendet e botës. Aty Bashkësisë Islame
kanë diplomuar edhe me ngjyrë të gjelbër
shumë studentë me gjysmëhënën dhe
shqiptarë që nga fill- yllin e bardhë në mes
imi shekullit të të pjesës së hapur të
njëzetë e deri në gjysmëhënës së
ditët tona. kthyer në anën e
kundërt të shtizës.
Azrail: (arab.) -
Melaqja e vdekjes; Balig: (arab.) -
melaqja e cila është Person i moshës
e obliguar që në mo- madhore; person që
mentin e caktuar ta ka arritur moshën e
ndajë shpirtin prej pjekurisë.
trupit të njeriut.
Bajram: (turq.) -
Festë myslimane;
shih: Bajrami i
Ramazanit dhe
Bajrami i Kurbanit.
Bajramlluk: (turq.) -
Dhuratë e bajramit.
Bajram (sherif)
mubarek (olsun)!:
(turq.)- “Të qoftë me
fat Bajrami”!; shpre- dhe jashtë saj, të
hje me të cilën cilët e pranojnë atë si
myslimanët ia urojnë bashkësi të tyre.
njëri-tjetrit Bajramin;
përgjigjja në këtë Barek’Allah: (arab.)
urim është: Allah - “Allahu të bekoftë”
raziola! (shprehje).
Bajrami i Batini: (arab.) - Grup

Ramazanit: (arab.) - i cili beson se Kur’ani
(‘idu-l-fitr): Me ka kuptim të bren-
Bajramin e Kurbanit dshëm (të fshehtë).
janë festat më të Batin: - Dimension i
rëndësishme islame, fshehtë i ekzistencës
i cili festohet më 1, 2 dhe i religjionit, i cili
dhe 3 të muajit shev- mund të kuptohet
val sipas kalendarit vetëm me anë të
hixhri; shënon disiplinës mistike,
përfundimin e muajit intuitive.
të ramazanit.
Bazar: (pers.) -
Bajrami i haxhit: Qendër tregtare
shih: Bajrami i ekonomike e llojit
Kurbanit. oriental-islam; çarshi,
Bashkësia Islame e pazar. Kjo fjalë nga
Kosovës: (BIK): shekulli XV përdoret
bashkësi e edhe në trojet
organizuar e mysli- shqiptare me këto
manëve të Kosovës kuptime.

Basluk: (turq.) - politeistëve të Me-
Shenjë e përkohshme kës. Myslimanët
apo nganjëherë e korrën fitore në këtë
përhershme e ve- betejë. Beteja u
ndosur mbi varr, zhvillua më
zakonisht prej druri. shtatëmbëdhjetë të
muajit ramazan, të
Bedel: (arab.) - vitit 624, apo të vitit
Zëvendës formal- të dytë sipas
juridik në kryerjen e hixhretit.
obligimit të haxhit;
personi që e kryen Beg: (turq.)- (beu) -
haxhin me Fjalë me prejardhje
autorizimin dhe në kineze, që do të tho-
emër të një personi të prijës. Edhe në
tjetër, i cili për turqishte titulli beg e
shkaqe shëndetësore ka ruajtur dometh-
apo të tjera nuk ka ënien e mëhershme:
mundësi vetë ta udhëheqës, kom-
kryejë atë. andant, zotëri, fisnik,
bujar. Beglerbeg -
Bedr: (arab.) - Emër i kryekomandant.
një vendi rreth 125
km në jug të Me- Bej’a: (arab.) -
dinës. Vendi i betejës Zotim, premtim, të
së parë të cilin popullsia ia jep
myslimanëve në imamit apo sunduesit
historinë islame, me mysliman se do të
në krye Muhamedin jetë e dëgjueshme në
a.s., kundër
pajtim me dispozitat zeqati, sadekatu-l-
islame. fitri, kurbanet,
ndihmat vullnetare
Bejtullah: (arab.) - etj. Për nevojat e
Shtëpia e Allahut, mirëvajtjes së
emër i shpeshtë për institucioneve islame
xhamitë dhe vendin në vendin tonë.
në të cilin kryhen
ritualet fetare. Në ku- Bejtul Makdis:
ptimin themelor fjala (arab.) - Xhamia e
“bejt” domethënë njohur në Jerusalem,
‘shtëpi’. “Faltorja e e cila numërohet si
Allahut”; shih: vendi i tretë i shenjtë
Qabeja. te myslimanët. Në
vend të parë është
Bejtul-mal (bejtu-l- “El-Mesxhid El-Har-
mal): (arab.) - am” (Xhamia e
“Thesari shtetëror”; shenjtë) në Mekë,
arka e shtetit në kurse në vendin e
kohën e Muhamedit dytë është “El-
a.s. dhe më vonë në Mesxhidu En-nebevijj”
kohën e shumë (Xhamia e Pejgambe-
halifëve dhe e sullta- rit) a.s. në Medine.
nëve. Term juridik e
fiskal i përdorur në Beki’ (arab.): -
shkresa e dokumente Varreza për banorët
zyrtare. Fondi i e Medinës. Në të janë
Bashkësisë Islame, të varrosur shumë as-
cilin e përbëjnë habë të Muhamedit
mjetet e tubuara nga a.s.

Bektashi-u: Rend Kur’an, përbëhet prej
heterogjen i 286 ajetesh.
dervishëve me
elemente shiizmi. U Berat: (turq.) - Fjalë
themelua nga Haxhi arabe, e cila në kohë
Bektash Veliu në të caktuara ishte një
shekullin XIV. Në lloj i veçantë
botën islame urdhërese që e jepte
pothuajse është i sulltani ose
vetmi sekt në bejlerbeu, me të
bashkëvëllazëri, që cilën emërohej
ndjek një urdhër mo- zyrtari, kur ndahej
nastik. Bektashizmin ndonjë tokë, rrugë,
e ndaloi sulltani apo ndonjë dekoratë.
reformator Mahmuti Bereqet: (arab.) -
II (1826); ka qenë në Dhunti, begati e
lidhje me jeniçerët; Allahut nga
një numër i konside- pikëpamja materiale
rueshëm i tyre dhe shpirtërore.
gjendet në Shqipëri,
ku njihen si komu- Berzah: (arab.) -
nitet i veçantë, Barrierë, pengesë
ndërsa në Tiranë ndërmjet dy
gjendet kryegjyshata objekteve apo
botërore vendeve. Gjendje e
bektashiane. ndërmjetme.
Periudha pas vdekjes
Bekare: (arab.) - deri në ringjallje.
Lopa, surja e dytë
dhe më e gjata në
Bid’at: (arab.) - Risi a.s. Vdiq në Siri në
në fe, devijim nga vitin 20 të hixhretit.
tradita e njohur isla-
me; herezi. Risi në Birgevi: (Birgivi,
kuptim të mirëfilltë Bigili) - Mehmed ibnu
quhet çdo risi që e Pir Ali, dijetar turk. U
kundërshton frymën lind në Bailkesir, në
e islamit e jo që ka vitin 1522. Ishte i
qenë apo jo një vepr- pakompromis ndaj
im i caktuar në risive në fe dhe është
kohën Muhamedit krahasuar me Ibnu
a.s. Tejmijen.
Bilal ibnu Rebah: Biruni: (El-

(arab.) - Shok i Havarizmi) - Ebu
Muhamedit, a.s., Rejhan Muhamed
zezak nga Abisinia. ibnu Ahmed El-Biruni,
Për shkak të pranimit njëri ndër dijetarët
të islamit ishte më të cituar në
torturuar rëndë nga historinë islame. U
politeistët e Mekës. lind në vitin 973, në
Ebu Bekr Es-Sidiku e kryeqytetin e
liroi nga robëria duke Havarizmit, territori i
paguar sasi të deltës Amu Darje.
mëdha parash. Ka Shquhej në
marrë pjesë në të matematikë,
gjitha betejat bashkë astronomi, fizikë.
më Muhamedin a.s. Biruni njihej edhe si
Ishte i njohur si gjeograf dhe
myezini i Muhamedit historian.

Bismila: (arab.) - shkruar edhe disa
Sintagmë kur’anore, vepra të tjera.
“Bismilahi-rr-Rrahm-
ani-rr-Rrahimi”, e cila Burak: (arab.) - Fjala
zakonisht burak do të thotë
përkthehet: “Me shkëlqim, shndritje,
emrin e Allahut, vetëtimë.
Mëshiruesit, Mëshirë-
bërësit”, me të cilën Përshkruhet si shtazë
çdo mysliman dhe më e vogël se kali
myslimane e fillon dhe më e madhe se
secilën punë të mirë. gomari, me të cilën
Muhamedi a.s. e kreu
Bostan: (pers.) - Mi’raxhin.
Kopsht, bahçe, park.
Burda: (arab.) -
Buhariu: (Muhamed Pëlhurë e zezë
ibn Ismail ibn Ibrahim katrore, e ngushtë
ibn Al-Mugire ibn prej leshi, e cila gjatë
Barizbah). U lind më ditës përdorej si pel-
194/810-256/830) në erinë, kurse natën si
Buharistan. Konsi- mbulesë. Kemi edhe
derohet dijetari më i pelerinën e Muham-
njohur në mbledhjen, edit a.s. me emrin
vlerësimin dhe Burda të punuar nga
sistemimin e hadith- qimet e dhisë. Me
eve të Muhamedit këtë emër janë të
a.s. Sahihu i tij, për njohura edhe dy
të cilin punoi 16 vjet, poema (kasidei-
përmban 7.397 burda). Njërën e ka
transmetime. Ka shkruar bashkëkoh-
ësi i Muhamedit a.s. D
dhe poeti i njohur
Ka’b ibnu Zuhejr, Daru-l’ahd: (arab.) -
kurse poemën tjetër Vendi i kontratës, i
e ka shkruar poeti marrëveshjes, i dak-
egjiptian i shekullit ordimit, i
XIII, El-Busejri. mirëkuptimit. Njësi
administrative, e cila
ka shkrua kontakte
me hilafetin. ‘Daru-l-
ahd’ si këmbim për
haraçin nga shteti
islam merr garanci
për sigurinë e vendit,
sikurse edhe për
pavarësinë e qeve-
risjes së tyre. Vetë
ideja është kontestu-
ar nga imam Ebu Ha-
nifja, i cili mendonte
se gjendja në terren
ka arsyetuar ekzisti-
min e shprehjes
“Daru-l-islam” dhe
“Daru-l-harb”. Imam
Shafiu mendon se
gjendja në terren e
ka arsyetuar
ekzistimin e shpr-

ehjes së “Daru- sheriat dhe nuk kanë
l-’ahd”. Kjo ndryshe mbrojtje përkatëse.
quhet edhe “Daru-s-
Sulhi” (shtëpia e Daru-l-hikme:
paqes). (arab.) - Shtëpia e
urtësisë. Akademi të
Darul-hadith: (arab.) tilla filluan të hapen
- Dituritë islame qysh në shekullin IX,
mësoheshin nëpër sikurse El-Me’muni
xhami, por në në Bagdad që
shekullin X e pas udhëhiqej nga El-Ki-
vërejmë tendencën e ndiu.
hapjes së shkollave
të specializuara, si Daru-l-Islam: (arab.)
daru-l-hadith e hapur - Vendi i Islamit. Njësi
në Damask nga Ata administrative në të
bej Nurudin, në vitin cilën sundon shteti
1173/560 h. Janë dhe sheriati islam.
hapur edhe shumë Vendi dhe popujt nën
shkolla tjera në pushtetin mysliman.
qytete të ndryshme. Bota myslimane.
Daru-l-harb: (arab.) Daru-l-kurrai:

- “Vendi i luftës; (arab.) - Shkollë e
territor që iu nënshtr- specializuar në të
ohet veprimeve cilën mësohet Kur’ani
ushtarake; në këtë në shtatë apo dhjetë
territor myslimanët lexime (kirate).
nuk gjykohen me Da’va: (arab.)
da’ëva): Shih: davet.
Davet: (arab.) - Defter: (arab.) -
Thirrje në islam, Fletore, regjistër;
propagandim i fesë; libër i llogarive, apo
në kuptimin e gjerë: libër i protokollit në
aspekti social i shërbimet qever-
aktivitetit misionar. isëse.
Davudi a.s.: (David) Deftardar: (turq.) -
(arab. hebr.) - Emër Shefi i financave në
mashkulli; emër i selinë e shtetit dhe
Pejgamberit të në çdo zonë. Pjesa
Allahut, i cili e pati civile e Ushtrisë
praktikuar agjërimin Othmane.
çdo të dytën ditë.
Propagandues i shp- Ders: (arab.) -
alljes së Allahut Ligjëratë shkencore,
Zeburit (Telmudit); fjalim; leksion,
Dauti a.s. Sipas Bi- mësim.
blës, Davidi ishte Ders’hane:
mbret i Izraelit dhe i (arab.pers) - Dhoma
Judesë dhe i ati i e mësimit, klasa e
Solomonit. mësimit;
Dede: Titull që u mësonjëtore.
jepet krye-ba- Dert: Dhembje,
ballarëve të sekteve brengë, vuajtje,
myslimane mundim; sëmundje e
bektashiane dhe brendshme sho-
mevlevite. qërore për diçka.

Dervish: (pers.) - I një sy në ballë dhe
varfër, lypës, i besimtarët e sinqertë
vobektë; mysliman i do të mund t’ia
përkushtuar ndaj lexojnë fjalën “jobe-
Zotit, i cili nëpërmjet simtar”. Sipas
izolimit ose traditës atë do ta
përkatësisë ndaj ndo- vrasë Isai a.s.. Njeriu
një tarikati sufist dë- me një sy dhe një
shiron t’i afrohet shikim në jetë.
Krijuesit të lartësuar. Dexhall quhet çdo
Sufi, mistik; modest mësim, doktrinë, ko-
dhe njeri i ncept, dogmë dhe te-
përkushtuar i etshëm ori, e cila është e
për ta njohur të orientuar vetëm në
vërtetën; personi që një jetë, qoftë në
iu është bashkangji- këtë jetë, qoftë në
tur njërit prej jetën tjetër.
rendeve të dervish-
ëve për ngritje Dimi: Pjesa e
shpirtërore. poshtme e veshjes
popullore të grave
Dexhall: (arab.) - myslimane në Koso-
Mashtrues; shfaqje vë, Shqipëri, Maqe-
(fenomen) (sipas dis- doni, Bosnjë-
ave gjallesë), që do Hercegovinë, Turqi etj.
të paralajmërojë
Ditën e Gjykimit. Din: (arab.) - Feja,
Para Fundit të botës simbiozë e religjionit
do të mashtrojë dhe e jetës praktike.
shumë njerëz. Ai ka Tërësia urdhrave,
kërkesave, porosive, në kuadër të Bashk-
të cilat Allahu ia ka ësisë Islame.
zbuluar Muhamedit
a.s. që t’ia kumtojë Divan: (arab.pers.) -
qenieve të Kuptimet janë të
arsyeshme dhe shumta: 1. Këshilli te
obligimi i nënshtrimit sulltani, te veziri i
të myslimanëve ndaj lartë, apo te
këtyre urdhrave e mëkëmbësi i ndonjë
kërkesave. Si krahine për
kompozitë me emra shqyrtimin e punëve
të tjerë fjala din merr me rëndësi
kuptime të tjera, shtetërore. 2. Zyra
sikurse “Jevmud-din” qeveritarëve të
(Dita e Gjykimit). Perandorisë Osmane
ku kryheshin vizita
Dërhem: (greq.) - zyrtare, vendi ku
Monedhë argjendi. ndahej drejtësia. 3.
Përmbledhje, kodeks
Dita e kiametit: dita letrar, poezish apo
e gjykimit; shih: proze, i rregulluar
kiameti. sipas një sistemi.
Drejtoria e Libër me shumë
Vakëfeve: Instituc- faqe.
ion i Bashkësisë Dua: (dova) (arab) -
Islame, i cili merret Thirrje, lutje; lutja
me çështjen e drejtuar Allahut të
pasurisë vakëfnore madhërishëm për
mëshirë, ndihmë,

pranim të lutjeve dhe DH
shpëtim.
Dhahir (zahir):
Dynja: (arab.) - Jeta,
(arab.) - I dukshëm, i
bota, jeta e kësaj
pashëm. Komentim i
bote.
fjalëpërfjalshëm i
Dynjallëku: (arab.- Kur’anit dhe i
turq) - Kjo botë. teksteve të tjera.
Dushman: (turq) - Dhahiri (Zahirit):

Armik; armik i fesë (arab.) - Shkollë
dhe i besimtarit. juridike dhe
teologjike me
themeluesin Davud
El-Esbahanin dhe me
përfaqësuesin më të
njohur Ibnu Hazmin.
Për bazë marrin
vetëm tekstin e ku-
ptueshëm të Kur’anit
dhe Sunetit, Kijasin
nuk e praktikojnë.
Dhikr (zikr): (arab.) -
Përmendje, rikujtim i
Allahut i bazuar në
Ku’ran. Është ritual
karakteristik që
përbëhet nga përm-
endja e shpeshtë, e
vazhdueshme dhe lirohet nga ky tatim.
ritmike e emrave të Në rast se shteti nuk
Allahut. Në praktikën ka mundësi ta
myslimane hasim mbrojë atë, ai është i
edhe forma të papra- obliguar t’ia kthejë
nueshme të dhikrit. tatimin që ia ka
marrë për këtë
Dhimmi (zimmi): qëllim.
(arab.) - Jomysliman,
i krishterë apo hebre, Dhuhr: (arab.) -
i cili jeton në shtetin Dreka; namazi i
islam me dëshirën e drekës që përbëhet
tij apo si rezultat i prek 4 reqateve
pushtimit të ndonjë sunet, 4 reqateve
territori. Shteti islam farz dhe 2 reqateve
ka detyrim t’ia si- sunet.
gurojë ‘dhimmiut’
jetën, lirinë dhe Dhul-fekkar: (arab.)
pasurinë, kurse - Emri i shpatës së
dhimmiu si Pejgamberit a.s., të
kompensim paguan cilën ia dhuroi Aliu
xhizjen dhe gëzon Ibnu Ebi Talibi.
privilegje të caktuara
në krahasim me
myslimanët, (nuk e
paguan zekatin, nuk
ka obligim të shkojë
në ushtri etj.). Nëse
dhimmiu e kryen
obligimi ushtarak,
E tregtar i mirë,
dorëlirë dhe bujar i
Ebxhed: (arab.) - vërtetë. Gjatë leximit
Sistem tradicional i të Kur’anit qante me
llogaritjes, i mbështe- lot. Pas vdekjes së
tur në raportet e çdo Muhamedit a.s. ishte
shkronje të alfabetit figurë autoritare për
arab me ndonjë num- ruajtjen e unitetit nd-
ër mësimi fillestar ërmjet myslimanëve.
nëpër mejtepe në Ishte halifi i parë pas
kohën e sundimit Muhamedit a.s.,
Othman. Abetare. ndërsa vdiq në vitin
13 pas hixhretit.
Ebu Bekr Es-Siddik:
(arab.) Njëri ndër sa- Ebu Hanife: (arab.) -
habët më të njohur En-nu’man ibnu
dhe më besnikë të Thabit i njohur me
pejgamberit a.s. Emri emrin Ebu Hanife. U
i plotë i tij është lind në vitin 80/700
Abdullah ibnu Kuhafe dhe jetoi deri në vitin
Othman ibnu Ka’b. 150/767 në Kufë. Ish-
Ishte mashkulli i te përfaqësuesi më i
parë, i cili e pranoi madh dhe më i
islamin. Gjithnjë ishte njohur i shkollës
objekt keqtrajtimeve hanefite dhe njëri
nga kundërshtarët. prej dijetarëve më të
Ebu Bekri ishte mëdhenj në historinë
shoqërues i Muha- islame. Për ta ruajtur
medit a.s. gjatë pavarësinë intelektu-
hixhretit. Ishte ale dhe nga frika e
ndikimit të halifëve Ebu Hurejre: (arab.)
në marrjen e vendim- - Shok i Muhamedit
eve, refuzoi ofertat e a.s., emri i plotë i të
emevitëve e pastaj cilit është
edhe të abasidëve që Abdurrahman ibnu
të bëhet gjykatës su- Sahr. Islamin e
prem (kadi kudat) i pranoi shtatë vjet
shtetit. Për shkak të pas hixhretit. Mori
refuzimit u burgos pjesë në betejën e
dhe vdiq në gjendje Hajberit. Konsideroh-
të rëndë. Shkolla e tij et ndër as-habët më
karakterizohet për të ditur. Omer ibnul
gjerësi dhe thellësi Hatabi e emëroi një
mendimi. Për burime kohë guvernator të
juridike i pranonte Bahrejnit. Është
Kur’anin, hadithin, transmetues i madh i
fetfatë e as-habëve, haditheve të
ixhmain, kijasin etj. Pejagmberit a.s.
Është shkolla më e
përhapur dhe më Ebu Sufjan ibnu
racionale në islam. Harb: (arab.) - Shok i
Në botë njihet me Muhamedit a.s. Ba-
emrin ‘medhhebi ha- shkë me Ebu Xhehlin
nefi’. Ka shkruar ishin ndër armiqtë
shumë vepra “El- më të mëdhenj të
Fikhul ekber”, “Kita- islamit. Ebu Sufjani
bul Vasijje”, “El-Ali- pranoi islamin para
mu vel-Muteal-limu”, hyrjes së ushtrisë
“El-Musnedu” etj. myslimane në Mekë.
Është babai i perso-
nalitetit të shquar Rregulla sjelljesh dhe
Muavije ibnu Ebi diturie në situata të
Sufjanit, sekretar i caktuara. Më vonë
Muhamedit a.s., shprehja ‘edeb’ u lidh
mëkëmbës në Siri më tepër me
dhe themelues i kulturën letrare. Fjala
dinastisë emevite me ‘edeb’ sot përdoret
seli në Damask. për letërsinë arabe
dhe për atë botërore.
Ebu Talib ibnu
Abdul-Muttalib: Ef.: shkurtuar prej
(arab.) - Xhaxha i efendiu.
Muhamedit a.s. dhe
babai i Ali ibnu Ebi Efendi: (greq.turq.),
Talibit. Ishte njëri (shkurt. ef.) - Zotëri,
nga liderët e fisit ekselencë; Titull tra-
Benu Hashim. Edhe dicional në
pse nuk e pranoi Perandorinë Osmane
islamin, e mori në për personin, i cili
mbrojtje Muhamedin kishte autoritet fetar
a.s. në situata më të ose shoqëror;
vështira. Vdiq 3 vjet popullor, imam ose
para hixhretit. personi i cili ush-
trohet për thirrjen e
Edeb: (arab.) - imamit; autoritet
Edukatë; metoda e fetar; shqiptohet apo
sjelljes së shkruhet para mbie-
myslimanit; sjellje e mrave apo pas
vërtetë në suaza të emrave.
parimeve islame.
Ehlul-Bejt: (arab) - myslimanëve të
Banorët e shtëpisë, botës.
familja më e ngushtë
e Muhamedit a.s. Elham: (arab.) -
Emërtimi popullor i
Ehlul-hadith: (arab.) kaptinës së parë të
- Pjesëtarë të zjarrtë Kur’anit, i cili është
të Kur’anit dhe të quajtur sipas fjalës
hadithit. Përfaqësues së parë të kësaj
kryesor i tyre është kaptine; shih Fatiha.
imami Ahmed ibnu
Hambel. Emanet: (arab.) -
Sendi, objekti që i
Ehlul-kitab: (arab.) - jepet dikujt në besim
Ithtarët e Librit, term për ruajtje. Besim,
që përdoret për të zotim. Emanet i
krishterët dhe amshueshëm i fshe-
hebrenjtë, sepse këta htësive që i është
dy popuj kanë pasur dhënë njeriut. Besimi
libra të shpallur nga që ia tregoi Zoti
Krijuesi i Gji- njeriut duke e krijuar
thëfuqishëm, si dhe duke ia dhënë
Tevrati që iu shpall detyrën e
Musait a.s. dhe Inxhili mëkëmbësit në tokë.
Isait a.s.
Emevit: (arab.) -
Ehli-sun-net: Dinastia e parë
anëtarët, pjesëtarët islame (41-132 h
e sun-netit; shumica /661-750), e cila u
dërrmuese e themelua nga Muaviu

r.a. me seli në lider, guvernator. Në
Damask. Kjo dinasti fillim titulli ‘emir’
karakterizohet për kishte kuptim ush-
ashpërsi në rrafshin tarak, kurse sot e ka
politik, për përhapjen kuptimin princ;
e islamit në toka të sundues.
reja. Emevitët e
përhapën islamin Emirul-muminin:
deri në Kinë në Lindje (arab.) - Sundues i
dhe deri në Spanjë besimtarëve të vërte-
në Perëndim. Pas të; shih: Ebu-Bekr es-
tyre erdhën abasidët. Sidik.
Në Spanjë emevitët Ensar: (arab.) -
vazhduan të Ndihmës, përkrahës.
sundojnë deri në vitin Ensarë quhen
1492 dhe kishin një banorët e Medinës,
natyrë tjetër, kra- ata e pranuan dhe e
hasuar me emevitët ndihmuam
e Lindjes. Pejgamberin a.s. pas
Emina: (arab.) - shpërnguljes së tij
Nëna e të dërguarit nga Meka në Medinë.
të Allahut, Epigrafika: Shkenca
Muhamedit a.s. mbi mbishkrimet. Në
Emr: (arab) - Urdhër Islam epigrafia za-
i Allahut. konisht studion mbi-
shkrimet në gjuhën
Emir: (arab.) - arabe, pastaj në atë
Udhëheqës, prijës, Othmane, e më rrallë
në gjuhën persiane. Esma bint ebi Bekr:
Bashkë me numizm- (arab.) - Myslimane
atikën, heraldikën, bujare, bashkëkohë-
diplomatiken se e Muhamedit a.s.
përbëjnë paleogra- ishte bija e Ebu
finë. Bekrit, e cila u kishte
çuar ushqim
Esbabu-nuzul: Muhamedit a.s. dhe
(arab.) - Shkaqet e babait të saj, me
dhe arsyet e zbritjes rastin e shpërnguljes
së ajeteve të së tyre nga Meka për
Kur’anit, rrethanat hi- në Medinë. Vdiq në
storike dhe vitin 73 të hixhretit.
shoqërore për shpa-
lljen e ajeteve apo të Esnaf: (turq. arab.) -
sureve të caktuara Shoqatë zejtarësh e
në momente të cakt- dyqanxhinjsh të të
uara. njëjtit profesion.
Esmaul-husna Esh’arit: (arab.) -
(arab.). “El-esmau-l- Shkollë teologjike
husna” - Emrat e islame, pas maturidi-
bukur të Allahut; njve, shkolla më e
emri i përbashkët për përhapur te my-
99 emrat (atributet) slimanët. Themelues
e Allahut, prej të i saj është Ebul
cilëve shumica janë Hasen El-Esh’ariu, i
të përmendur në cili vdiq në vitin 873.
Kur’an.

Eshhurul-hurum: dhe i zgjedhur në
(arab.) - Katër muajt mesin e besimtarëve
e shenjtë në kalend- të rëndomtë me
arin islam, gjatë të fuqinë e tij
cilëve ndalohet shpirtërore.
çfarëdo konflikti.
Këta muaj janë: Eunuk: (turq.) -
Muharrem, Rexheb, Shtresë shoqërore që
Dhul-ka’de e Dhul- ka shërbyer në
hixhe. pallatet e sulltanëve
në pjesën ku kanë
Exhel: (arab.) Afati i jetuar femrat, ndaj
përcaktuar i jetës së për këtë arsye ata
njeriut, ose data e janë kastruar (tredh-
vdekjes së tij, çasti i ur).
vdekjes. Sipas
besimit islam, exheli Ezan: (arab.) (edhan)
është i caktuar nga - Thirrje, lajmërim me
Allahu xh.sh., ai as zë njeriu, besimtarët
nuk mund të në namaz të
përshpejtohet e as të përbashkët. Myezini i
vonohet. Ai ndodh në parë në islam ishte
momentin e caktuar. Bilal ibnu Rebah.
Evlad: (arab.) - Ezel: (arab.) -

Fëmijët, pasardhësit. Parakohë; pafillimësi;
e kaluar, kohë që nuk
Evlija: I dashur i ka fillim.
Allahut; njeri i mirë;
person i inspiruar
F logjikës në botën
myslimane. Ishte
Fakih: (arab.) - njohës i shumë gju-
Ekspert juridik; hëve të kohës së tij,
ekspert për të si: gjuhës persiane,
drejtën e sheriatit turke arabe etj. Pas
islam. vetes la një numër të
konsiderueshëm të
Fakir: (arab) - I veprave, sidomos në
varfër; lypës; pasues filozofi, logjikë,
i misticizmit, i cili ka politikë, muzikë, etj.
pranuar të jetojë në
varfëri, apo i ka Farz: (arab.fard) -
braktisur të mirat e Vepër obliguese
kësaj bote. detyruese nga Zoti
në mënyrë shumë të
Fakulteti i rreptë. Moskryerja e
Studimeve Islame farzit ndëshkohet.
(FSI) - Institucioni “Farzi ajn” është
më i lartë edukativo- obligim individual,
arsimor islam i Bash- kurse “farzi kifaje”
kësisë Islame të është obligim
Kosovës, i themeluar kolektiv. Farzi, pra
në vitin 1992 në Pri- është obligim islam
shtinë. kryerja e të cilit
është e
Falja: - Falja e
domosdoshme për
namazeve.
secilin mysliman apo
Farabi - filozof, myslimane të
politikan; themelues i
moshës madhore; Kulthumin dhe Zej-
ibadet i obliguar. neben. Vdiq gjashtë
muaj pas vdekjes së
Fasik: (arab.) - Muhamedit a.s.
Mëkatar, gjynahqar;
cenues i rregullave të Fesad: (arab) -
Zotit. Ngatërrim, turbullim;
vepër që e prish abd-
Fatiha (arab.) (el- esin.
Fatiha): Hapje;
kaptina e parë e Fetva: (arab.) -
Kur’anit, e cila Dekret; mendim
përbëhet prej shtatë zyrtar juridik, ose
ajeteve. vendim i dijetarëve
rreth çështjeve të
Fatime: (arab.) - ligjit islam; vendimi
Emër femre; e bija e lidhur me ndonjë
Muhamedit a.s. nga çështje të juridiksi-
bashkëshortja e tij onit islam.
Hatixhja. Ishte vajza
më e re Muhamedit Felsefe: (arab.) -
a.s. dhe njëra nga Filozofia; fjalë greke
femrat më inteli- e arabizuar që do të
gjente të fisit thotë filozofi, urtësi.
Kurejsh. U martua Fejlesuf quhet
me Ali ibnu Ebi dijetari që merret me
Talibin, me të cilin studimin e filozofisë,
pati dy djem, Ha- filozof. Filozofia ishte
sanin dhe Hysejnin ndër shkencat më të
dhe dy vajza Umi njohura në shekujt e
parë të islamit. Prej dhe obligimet fetare,
filozofëve më të njo- familjare,
hur myslimanë janë: trashëgimisë, qy-
Kindiu, Farabiu, Ibnu tetare, penale dhe të
Sina, Gazaliu, Ibnu drejtën kushtetuese
Rushdi, Ibnu Baxha, si dhe rregullat lidhur
Ibnu Tufejil, Ibnu Hal- me udhëheqjen e
duni etj. luftës (të drejtën e
luftës).
Fenaun: (arab.) -
Zhdukje, shkatërrim; Furkan: (arab.) -
në sufizmin islam ‘fe- “Dallues i së vërtetës
na’. nga e pavërteta”;
njëri prej emrave
Fidje: (arab.) - kur’anorë për Ku-
Kompensimi i r’anin në Tevrat.
obligueshëm në
aspektin e dhënies
materiale të varfërve
për persona, të cilët
për shkak të
sëmundjeve kronike
të pashërueshme
nuk janë në gjendje
të agjërojnë.
Fikh: (arab.) -
Shkencë fetare mbi
të drejtën, e cila i
përfshin ceremonitë

G Ka pasur njohuri të
shumta nga lëmenjtë
Gajb: (arab.) - E e fikhut, akaidit,
fshehur, e pak- filozofisë dhe
apshme, e panjohur tesavufit.
për shqisat dhe
Gazel (arab.)- Poezi
arsyen. Në këto bes-
lirike, dashurie.
ohet e nuk mund të
njihen. Këtu bëjnë Gazi: (arab.) - Gazi,
pjesë: melaqet, trim, luftëtar
shpirti, xheneti, mysliman. Titull nderi
xhehenemi, xhinët, për luftëtarin
shejtani, fati, Dita e mysliman. Herë-herë
Gjykimit etj. gaziu identifikohet
me muxhahidin.
Gazali: Ebu Hamid
El-Gazali (1058- Gusul: (arab.) -
1111). Dijetar i Pastrim i madh; larja
dalluar dhe e domosdoshme pas
reformator i madh. U marrëdhënieve se-
lind në Tus, Horasan. ksuale (ose daljes së
Në dy raste ishte spermës); pas lindjes
profesor dhe drejtor dhe kalimit të menst-
në Nidhamije. Ka ruacionit te gratë;
shkruar shumë larja e obliguar e të
vepra. Vepra më e vdekurve para faljes
njohur është “Ihjau së namazit të xhena-
ulumid-din” zes.
(Ringjallja e
shkencave të fesë).
H thënë shokët e tij;
hadithi është burimi i
dytë i sheriatit islam;
Haddun: (arab.)
disiplinë shkencore
Shumësi: hudud, që në kuadër të
do të thotë: kufi, pe- shkencave islame.
ngesë; përcaktim. Në
të drejtën islame Hadithi-kudsi: (arab)
fjala ‘hadd’ do të - Fjalët e Pejgamberit
thotë dënim i a.s., kurse kuptimi dhe
sheriatit, i konfirmuar domethënia nga Allahu
me Kur’an për xh.sh.
veprën e caktuar si
Hafidh: (arab.) -
vjedhje, pirje e
Mbajtës, ruajtës,
alkoolit, marrëdhënie
rojtar; ‘hafiz’, ai që e
seksuale me ndonjë
ka mësuar dhe ruan
grua të huaj.
Kur’anin përmendësh
Hades: (arab.) - në memorien e tij.
Gjendje e papastër; Ndërsa ‘hifdh’ quhet
gjërat dhe veprimet, vetë procesi të
të cilat individin e mësuarit
bëjnë të papastër për përmendësh; një nga
kryerjen e obligimeve emrat e bukur të
fetare. Allahut.
Hadith: (arab.) - Atë Hajz: (arab.) - E
që i dërguari i përmuajshme, e
Allahut, Muhamedi përmuajshmja;
a.s. e ka thënë, si ciklusi mujor te
dhe atë që për të dhe femrat; pastrimi
sjelljet e tij e kanë
mujor te femrat e myslimane. Trashëgi-
moshës madhore; mtar i plotë i
menstruacioni. Muhamedit a.s. në
aspektin shoqëror,
Hakk: (arab.) - I ushtarak, politik,
përcaktuar, i ekonomik, por jo
përhershëm, i edhe në aspektin
dëshmuar, i drejtë, pejgamberik. Katër
detyrë, i vërtetë, halifët e drejtë janë:
realitet. Emër i Zotit. Ebu Bekri r.a., Omeri.
Hal: (arab.), shumësi r.a., Othmani r .a.
‘ahval’ - Sipas dhe Aliu r.a. Sipas
sofizmit, ‘hal’ është islamit, njeriu është
gjendje e zotëri në tokë e jo
kthjelltësisë ose zotëri i tokës, në
dëshpërimit, emër të Zotit.
ngushtësisë se gjerë- Hallall: (arab.) -
sisë. Nëse kjo gjendje Vepra e lejuar, e
bëhet cilësi, atëherë pagabueshme. Ajo që
quhet ‘mekam’. është e lejuar në
‘Ahvali’ është Kur’an, sunnet dhe
dhuratë, kurse me fe. E kundërta e
‘mekami’ është i hallallit është harami.
fituar.
Hamam: (arab.) -
Halif: (arab.) - Banjë publike për
Mëkëmbës, trash- pastrim. Hamami
ëgimtar, prijësi është ndër objekt më
suprem i bashkësisë të rëndësishme në
kulturën dhe qytetër- Axha i Muhamedit
imin islam, sepse a.s., i cili e pranoi
lidhet ngushtë me islamin pas dy viteve
adhurimin e të para të shpalljes.
besimtarëve (nama- Ishte përkrahës i
zi), me leximin e fortë i Muhamedit
Kur’anit etj. Kemi a.s. dhe pikërisht për
hamame të veçanta këtë arsye shumë
për meshkujt dhe për myslimanë e bartin
femrat. këtë emër.
Hameletul-’arshi: Han: (turq. tat. pers.)
(arab.) - Bartësit e - Han, kan, sundues,
Arshit. Katër prej titull sunduesi; turqit
meleqëve më të e kanë përdorur si
madhërishëm e bart- titull për halifin.
in (fronin), kurse në Fjala ‘han’ do të
Ditën e Gjykimit thotë edhe: objekt
Kur’ani i përmend te- për bujtinë dhe depo
të si bartës të fronit në rrugë për
të Zotit, (El-Hakka: furnizimin e
17). udhëtarëve dhe
tregtarëve. Shih.
Hamsin: (arab.) - Erë Karavansaraj.
e fuqishme e ngrohtë
e ngjashme me erën Hanbeli: (arab.) -
sircco. Pasuesit e shkollës
juridike hanbelite me
Hamza ibnu Abdul themeluesin Ahmed
Muttalib: (arab.) - ibn Hanbelin. Shkolla

më e vogël juridike 2. mekruh - e
islame. Pasuesit e saj qortuar; 3. mubah - e
pjesërisht janë lejuar, neutrale; 4.
vehabijntë. mustehab - e
preferuar dhe 5. fard
Hanefi: (arab.) - - e urdhëruar.
Pasuesit e shkollës
juridike liberale, Harem: (arab.) - I
themelues i së cilës kufizuar, i ndaluar, i
është Ebu Hanife. shenjtë; vend i shenj-
Myslimanët e të; oborri i xhamisë;
Ballkanit i takojnë ‘harem’ dikur pjesë e
kësaj shkolle, apo shtëpisë e rezervuar
këtij medhhebi.. vetëm për gjininë
femërore, kurse
Hanikah: - Teqe në ‘selamllëk’ hapësirë
përbërje të së cilës e caktuar për
gjendet edhe konvikti meshkuj dhe pritje;
për dervishë. shih: haremi-sherif.
Haram: (arab.) - Haremi-sherif:
Vepër e ndaluar, jo e Oborri i Qabesë,
lirë, e gabueshme; vende të shenjta
ajo që është ndaluar rreth Mekës, Medinës
me Kur’an, sunnet, dhe Xhamisë së
ose sipas principeve Jerusalemit.
islame. Të gjitha
veprat në fikh janë të Haraxh: (arab.) -
ndara në pesë grupe: Haraç; ajo që ka dalë
1. haram - e ndaluar; nga toka, prodhim, të
ardhura, tatim i kësaj dinastie arriti
tokës. Tatim në në kohën e tij. Haruni
natyrë i mbante raporte me
jomyslimanëve në Karlin e Madh. Pallati
shtetin islam. i tij lidhet me treg-
imet nga1001 net.
Harixhit: (arab.) -
Harixhitët janë ndër Hasan El-Benna:
grupet e para që u Themelues dhe
larguan nga mësimi i autoritet i
drejtë islam. padiskutueshëm i
Organizuan shumë organizatës
kryengritje dhe “Vëllezërit Myslim-
atentate ndaj kund- anë”. U lind në
ërshtarëve. U qytezën Mahmudija,
larguan nga Aliu r.a. jo larg Aleksandrisë,
për të formuar ushtri më 1906. Vdiq më
vetjake, për shkak të 1949 nga një atentat
kompromiseve të i përgatitur nga
Aliut ndaj Muaviut. qeveria e asaj kohe.
Kjo lëvizje, e theme-
Harun: Emër luar më 1928, sot ka
mysliman dhe te një shtrirje të madhe
popujt semitë; emri i jo vetëm në Egjipt,
vëllait të Musait a.s. por edhe në vendet e
Harun El-Reshid: tjera arabe dhe
(arab.) - Halifi i pestë islame.
i dinastisë abaside. Harf: (arab.) -
Kulmi i zhvillimit të Shkronjë; shenjë e

shkruar e shkrimit Haxh: (arab.) - Vizitë
arab. vjetore Mekës, duke i
kryer ceremonitë fe-
Hatib: (arab,) - tare, e cila është
Orator; personi i obligim për çdo
autorizuar me mysliman dhe
dekretin e kryetarit myslimane, nëse
të Bashkësisë Islame janë të aftë dhe kanë
për mbajtjen e mundësi materiale,
hytbes në xhami. së paku një herë në
Hadixha bintu jetë; kryhet gjatë
Huvejlid: (arab.) - muajit të dhul-hixh-
Gruaja e parë e të xhe; kushti i pestë i
dërguarit të Allahut, islamit.
Muhamedit a.s. Haxhi: (arab.) -
Përkrahës dhe Shtesë para emrit të
mbështetës i parë personit që e ka
me rastin e shpalljes. kryer haxhin.
Ajo lindi dy djem:
Abdullahin dhe Haxhija: Thirrje nderi
Kasimin dhe katër për çdo mysliman
vajza: Fatimen, dhe myslimane, të ci-
Rukijen, Zejneben lët e kanë vizituar
dhe Umi Kulthumin. Mekën dhe i kanë
kryer ceremonitë e
Hatme: (arab.) - haxhit.
Leximi i tërë Kur’anit
prej fillimit në mba- Haxherul-esved:
rim. (arab.) - “Guri i zi”;
një gur i madh në fo- Havarizmi: -
rmë të vesë, ngjyrë Themelues algjebrës
të zezë (supozohet konsiderohet El-
se është meteor), të Havarizmi, i lindur
cilin, me rastin e më 786 në
renovimit të Qabesë, Havarizëm, në
vetë Muhamedi a.s. Kaukaz. Vepra e tij
(në atë kohë ende titullohet “Hisabul
nuk ishte Pejgamber) xhebri vel-
e ka vendosur në mukabele”.
këndin e Qabesë në
anën e majtë të de- Hazret: (arab. turq.)
rës, 28 cm i gjerë - Ekselencë i (e)
dhe 38 cm i gjatë nderuar, i (e) respek-
tuar; shpeshherë
Hava: (arab.) - Emër vihet para emrave të
femre; gruaja e parë të dërguarve të
në botë, gruaja e Allahut xh.sh.,
Ademit a.s., nëna e anëtarëve të
njerëzimit (Eva). familjeve të tyre të
respektuara dhe
katër halifëve të
parë.
Hedije: (arab.) -
Dhuratë, peshqesh.
Hidajet: (arab.) -
Udhëzim në rrugë të
drejtë.

Hikmet: (arab.) - atshme e paraparë
Urtësi, filozofi; emër sipas principeve
te myslimanët. islame, e cila
parasheh mbulimin e
Hikaje: (arab.) - tërë trupit, përveç
Tregim i shkurtër fytyrës, shuplakave
domethënës, dhe shputave.
anekdotë; hiqaje.
Hixhret: (arab.) -
Hilafet: (arab.) - Shpërngulja e
Formë e njësuar e Pejgamberit a.s. prej
pushtetit fetar dhe Mekës në Medinë në
politik te myslimanët, vitin 622; prej kësaj
e cila vazhdoi deri në date fillon njehsimi i
vitin 1923. kalendarit islam;
Hira: (arab.) - Kodër shënohet si njëra prej
në verilindje të datave më të
Mekës. Në shpellën rëndësishme në his-
Hira, Muhamedi a.s. torinë islame.
ka qëndruar disa Hizbullah: (arab.) -
kohë. Aty pranoi Partia e Zotit.
edhe fillimin e
shpalljes së Kur’anit. Hoxha: (turq.) -
Kjo kodër sot quhet Shkrues, dijetar,
Xhebel En-Nur. mësues; shih imam.
Hiqaje: shih: Hikaje. Hud: (arab.) - Emër
mashkulli; emër i
Hixhab: (arab.) - pejgamberit i
Veshje e përsht- dërguar te populli Ad,
të cilët, për shkak të në xhami gjatë
mosbindjes, qenë namazit të xhumasë,
shkatërruar. apo namazit të
bajrameve.
Huda: (arab.) -
Udhëzim.
Hurija: (arab.) -
Banore e xhenetit;
vajzat e xhenetit.
Husejn ibn Ali r.a.
(arab.) - Djali i dytë
nga martesa e Ali
ibnu Ebi Talibit me
Fatimen, të bijën e
Pejgamberit a.s..
Husejni refuzoi ta
pranonte legjitimitet-
in e Jezidit për halif
të shtetit islam. Për
këtë edhe u shkaktua
konflikti i armatosur
në betejën e njohur
të Qerbelasë. U vra
në vitin 61 të
hixhretit.
Hytbe: (arab.) -
Fjalim i hapur i
personit të autorizuar
I djalli, satana, i mall-
kuari përgjithnjë nga
Ibadet: (arab.) - Zoti për shkak të
Konsiderohet çfarëdo mosnënshtrimit.
forme adhurimi, i
Ibnu Arabi: (arab.) -
jashtëm apo i brend-
Mistik, dijetar i
shëm, publik ose
përmasave të mëdha
sekret, i obliguar dhe
në historinë e
jo i obliguar, formal
misticizmit islam.
dhe joformal, me
qëllim të fitimit të Ibnu Batuta: (arab.)
kënaqësisë së - Udhëpërshkrues i
Allahut të madh mysliman. Ka
madhërishëm. lindur më 703/1304
në Marok. Vdiq më
Ibrahimi a.s.: (arab.)
799/1377. I ka bërë
- Emër mashkull;
tri udhëtime të gjata,
emri i Pejgamberit
të cilat kanë zgjatur
Ibrahim, i cili bashkë
29 vjet, duke arritur
me të birin e tij,
deri në Samarkand
Ismailin, e ndërtoi
dhe në Kinë.
Qabenë. Kur’ani për
Përshkrimin e
të thotë se Ibrahimi
udhëtimeve të tij e
a.s. nuk ishte as he-
bëri në librin e tij
bre as i krishterë, por
“Rihlet Ibni Batuta”
‘hanif’ i bindur,
(Udhëtimet e Ibni
monoteist; Abraham.
Batutas).
Iblis: (arab.) - Emri
vetjak për shejtanin;
Ibnu Rushdi: (arab.) Ihlas: (arab.) -
- Shih Averosi. Sinqeriteti, pastërtia;
predikimi i fesë me
Ibnu Sina: (arab.) - sinqeritet, pa
Shih: Avicena. përzierje politeizmi
Ibret: (arab.) - dhe besëtytnie.
Habitje, shastisje; Ihram: (arab.) -
mësim. Veshje e veçantë, e
Id: (arab.) - Festë, përbërë prej dy
kremtim, bajram. pjesëve të paqepura,
Shih: bajrami. të cilën janë të oblig-
uar ta veshin
Idriz: (arab.)- Emër meshkujt gjatë kohës
mashkulli; emri i së kryerjes së haxhit
njërit prej të dhe të umres; nijeti
dërguarve të Allahut dhe vendosmëria për
xh.sh. t’i filluar ceremoninë
e haxhit ose të
Iftar: (arab.) - Shujtë umres.
me cilën ndërpritet
agjërimi ditor, pikëri- Ihsan: (arab.) -
sht në kohën e Dashamirësi, mirësi,
namazit të akshamit. njerëzi, sjellje e mirë,
sjellje e hijshme;
mirësjellje; gati-
shmëri, (koncept i
rëndësishëm
kur’anor).

Ikamet: (arab.) - Imam: (arab.) -
Thirrja apo lajmërimi Prijës, udhëheqës,
(në kuptimin formal personi i aftësuar
shumë i ngjashëm profesionalisht për
me ezanin) në fillimin t’u kujdesur për jetën
e çdo namazi farz; fetare në një xhemat;
sikurse ezani, udhëheq regjistrin e
ndërsa, zakonisht, të lindurve të
myezini është ai që e xhematit dhe e
bën ikametin. përfaqëson xhematin
në çështje të fesë;
Ilham: (arab.) - prijës shpirtëror dhe
Inspirim, frymëzim. politik te shiitët.
Ilm: (arab.) - Dije, Iman: (arab.) -
dituri, shkencë. Ajeti i Besim, besim në një
parë i zbritur në Zot të vetëm absolut,
Kur’an urdhëron për i Cili ka krijuar dhe
kërkimin e diturisë: krijon, ka drejtuar
“Lexo me emrin e Zotit
dhe drejton tërë
tënd, i cili krijoi (çdo
gjithësinë. Besimi në
gjë)”. (Kur’ani: 96-1).
islam përbëhet nga
Ilmihal: (arab.) - gjashtë shtylla:
Libër themelor mbi Besimi i Allahut, i
besimin dhe melaqeve, librave, i të
obligimet islame. dërguarve, i Ditës së
Ekzistojnë disa lloje Gjykimit dhe i
të ilmihalit, varësisht caktimit të Zotit.
prej nivelit për të
cilin janë përpiluar.
Imaret: (arab.) - Insan: (arab.) - Njeri,
Kuzhinë humanitare individ, person.
publike, në të cilën
përgatitet dhe Insan-i-kamil:
shpërndahet ushqimi (arab.) - Njeri i
pa kompensim për përkryer, përdoret
personat që janë për të dërguarit e
përcaktuar nga the- Allahut xh.sh.
meluesi i atij vakëfi Insha-Allah: (arab.) -
(udhëtarët, “Nëse do Allahu”.
skamnorët, nxënësit Shprehje që përdoret
e medreseve, për ta treguar
jetimorja e vendit, varësinë e vullnetit
etj.). të njeriut nga i
Imsak: (arab.) - vullneti i Zotit.
Abstenim, heqje Inxhil: (arab.) - Libër
dorë, ndërprerje në i Zotit i shpallur të
çast. Fillim i dërguarit të Allahut
agjërimit. xh.sh., Isait a.s.
Iftitahi-tekbir: (Ungjilli).
(arab.) - “Tekbiri Isa a.s. (arab.) -
fillestar”: tekbiri me Emër mashkulli, i biri
të cilin fillon apo i Merjemes; i dërguar
hyhet në namaz. i Allahut; pranues i
Insaf: (arab.) - librit të Inxhilit; Isa
Drejtësi. a.s. Kur’ani pohon se
ai nuk është
kryqëzuar e as nuk
është gozhduar në besimit, është po ai
kryq, por Allahu e ka që nga Ademi a.s. e
shpëtuar duke e deri te Muhamedi
ngritur në qiell. a.s., por në aspektin
e ritualeve, format e
Is-hak: (arab.) - islamit kanë
Emër mashkulli; ndryshuar gjatë
emër i pejgamberit historisë. Aspektin
të Zotit, i cili ishte i praktik të islamit e
biri i Ibrahimit a.s. përbëjnë pesë sht-
dhe Sares. yllat e tij: shehadeti,
Pasardhësit e tij janë namazi, agjërimi,
hebrenjtë. zekati dhe haxhi.
Islam: (arab,) - Isra: (arab.) -
Nënshtrim, dorëzim i Udhëtimi i natës i
vetëdijshëm, i ndër- Muhamedit a.s., prej
gjegjshëm, i Mekës në Jerusalem;
qëllimshëm ndaj vull- shih: Lejletul-miraxh.
netit të Zotit, Një dhe
i Vetëm. Koncept i Ismail: (arab.) - Emër
përgjithshëm, që për- mashkulli; emër i
fshin të gjitha pejgamberit të Zotit,
aspektet e jetës së ishte i biri i Ibrahimit
njeriut të shpallura a.s. me Haxheren,
në librat e Zotit në nga i cili vijnë arabët,
Zebur, Tevrat, Inxhil ndaj edhe Muhamedi
dhe në veçanti në a.s.
Kur’an; feja e Allahut.
Islami, në aspektin e
Istibra: (arab.) - qëllim të ibadetit më
Rregulli i pastrimit intensiv. Ky izolim
pas kryerjes së bëhet në xhami, apo
nevojës së vogël. në ndonjë vend të
veçantë të ndërtuar
Istinxha: (arab.) - në kuadër të
Rregulli i pastrimit xhamisë.
pas kryerjes së
nevojës së madhe. Ixhma: (arab.) -
Konsensus i juristëve
Istigfar: (arab.) - myslimanë lidhur me
Kërkim falje nga Zoti ndonjë çështje ju-
i madhërishëm. ridike, që nuk është
Istihada: (arab.) - zgjidhur në mënyrë
Rrjedhje jo e rregullt eksplicite në Kur’an e
te femrat e moshës as në sunet; burim i
madhore; pastrim i tretë i të drejtës isl-
bardhë, apo lulet e ame.
bardha. Ixhtihad: (arab.) -
I’tikaf (arab.). - Tekstualisht do të
Mënjanimi, veçimi, thotë përpjekje apo
izolimi i një personi angazhim, kurse si
në emër të gjithë term do të thotë
xhematit, sipas she- angazhimi i individit
mbullit të të kualifikuar, mysli-
pejgamberit, Mu- manit dhe mysliman-
hamedit a.s., në es, për të arritur te
dhjetë ditët e fundit zgjidhja e ndonjë
të Ramazanit me çështjeje të hapur

juridike. Shekujve të J
fundit institucioni i
ixhtihadit është ana- Jacia (namazi): Shih:
shkaluar duke ia mb- namazi i jacisë.
yllur dyert. Ekzistojnë
disa lloje ixhtiha- Jahja: (arab.) - Emër
desh: ‘mutllak’ (i mashkulli; emri i
përgjithshëm), ‘must- Pejgamberit të
ekil’ ( i pavarur) etj.. Allahut Jahja a.s., i
cili është i biri i Ze-
Izen: (arab.) - Leje, kerjas a.s., i cili
të kërkuarit e lejes kërkoi Zotit në
apo izes prej të zotit pleqëri t’ia falte një
të shtëpisë. djalë. Të krishterët e
quajnë Gjon Pagë-
zuesi.
Jakub: (arab.) - Emër
mashkulli; emri i
pejgamberit të Alla-
hut, të birit të Is-
hakut dhe nipit të
Ibrahimit a.s..
Dymbëdhjetë bijtë e
tij janë themelues të
12 familjeve izraelite.
Jasin: (arab.) - Emri i
sures së 36 të
Kur’anit, e cila
përmban 86 ajete. Po myslimanëve pas
ashtu, edhe emër Mekës dhe Medinës.
njeriu. Jerusalemi ra në duar
të myslimanëve në
Jekin: (arab.) - Dije e kohën e sundimit të
sigurt, e vërteta e Omer ibnul Hatabit,
sigurt. Pa dyshim. në vitin 638.
Jemin: (arab.) - Jetim: (arab.) -
Betim. Bonjak, fëmija i mitur
Jeniçer: (turq.) - pa prind.
Njësitë e reja, të para Jethrib: (arab.) -
dhe elite të Emri i Medinës para
organizuara hixhretit.
këmbësorie, të
formuara nga të rinj Jevmul-Arefe:
të krishterësh në (arab.) - (Jevmu-
territorin e hilafetit l-’Arefe): “Dita e
Othman. Kjo praktikë Arefatit”; dita e
nuk ishte në pajtim nëntë e muajit dhul-
me normat islame. hixhe, kur haxhilerët
qëndrojnë në Rraf-
Jerusalem: (arab. shnaltën e Arefatit;
Bejtu-l-Makdis) - shih: Arefat.
Qyteti në të cilin
është xhamia ‘El- Jevmul-ashura:
Mesxhidul- Aksa’. Ki- (arab.) - (Jevmu-
blja e parë e l-’ashura): “Dita e
myslimanëve. Vendi i Ashureve”; shih:
tretë i shenjtë i ashura.
Junus: (arab.) - Emër K
mashkulli, emri i
pejgamberit të Alla- Kaba: shih: Qabeja.
hut, dërguar popullit
Niniva. Kabur: Shih: varri,
varrezat.
Jusuf: (arab.) - Emër
mashkulli, emri i Kabil dhe Habil:
pejgamberit të (arab.) Dy të bijtë e
Allahut. Jusufi ishte i Ademit a.s. Rasti i
biri i Jakubit a.s. tyre përmendet në
Kur’ani ia dedikon Kur’an, Habili në rolin
një sure të plotë pozitiv, kurse Kabili
jetës së këtij në rolin negativ. Këta
Pejgamberi. dy paraqesin edhe
fillimin e prishjes së
rendit në tokë.
Kada dhe Kader:
(arab.) - Caktimi dhe
paracaktimi, vendimi
i fundit; fati. Besimi
në dijen dhe
paracaktimin e
Allahut për të gjitha
ndodhitë dhe
ngjarjet.
Kadir: (arab.): I
gjithëfuqishëm; njëri
nga emrat e bukur të
Allahut të kryerjen e shumë
madhërishëm. obligimeve fetare;
sipas mënyrës së
Kadiu: (arab.)- njehsimit të kohës;
Kadiu, gjykatës i është kalendar
gjyqit të sheriatit. mujor.
Kafir: (arab.) - Kantar: (kandar) -
Jobesimtar, ai që e Masë e vjetër
fsheh të vërtetën, tregtare për matjen e
pasi që ajo i është peshës.
bërë e qartë atij; ai i
cili nuk e do Zotin; Kanun: (greq.) - Ligji
qafir. civil për dallim prej
atij të sheriatit, të ci-
Kala: (arab.) - lin e kishte nxjerrë
Kështjellë e madhe e sulltani për
ndërtuar me material veprimtarinë e tij
të fortë, me gurë dhe legjislative.
tulla.
Karvansaraj: (pers.)
Kalendari hixhri - Objekte të
(takvim) - Kalendari i ndërtuara për gjatë
myslimanëve për nje- rrugës për pushim
hsimin e kohës, që për kalimtarët dhe
fillon prej hixhretit kafshët e tyre. Këto
dhe shërben për për- objekte shf-
cjelljen dhe shënimin rytëzoheshin në
e ndodhive me veçanti nga tre-
rëndësi të historisë gtarët, udhëtarët
islame si dhe për
rastit, haxhilerët dhe Kefaret: (arab.) -
të tjerë. Kompensimi i
obligueshëm në
Karta e Medinës: aspektin e dhënies të
(arab.) (Vethikatul- varfërve për gabime
Madineti) - Karta e apo lëshime të bëra,
Medinës si për shembull gjatë
konsiderohet kushte- agjërimit të muajit të
tuta e parë e ramazanit.
mirëfilltë në botë.
Përmbante 52 nene, Kelimetu-tevhid:
të cilat i trajtonin (arab.) - Pjesa e parë
myslimanët dhe e fjalës së dëshmisë:
jomyslimanët, të (La i lahe il-lallah,
drejtat dhe detyrimet Muhamedun resul-
e përgjithshme, të ullah - Nuk ka zot
veçanta dhe ind- tjetër pë-rveç
ividuale në kuadër të Allahut, Muhamedi
qytetit shtet. është i dërguar i
Allahut); shih:
Kasaba: (turq.) - kelimei-shehadet.
Ksaba, qytet.
Kelimetush-
Kaside: (arab.) - shehadet: (arab) -
Poemë, këngë e Pjesa e dytë e fjalës
vjetër arabe. së dëshmisë
Katib: (arab.) - (Eshhedu en la i lahe
Sekretar, shkrues; il-lallah ve eshhedu
shkrimtar. en-ne Muhammeden
abduhu ve resuluhu -
Dëshmoj se nuk ka që e ndihmojnë
zot tjetër përveç reisu-l-uleman në
Allahut dhe dëshmoj punën e tij.
se Muhamedi a.s.,
është rob i Allahut Kibla: (arab.) -
dhe i dërguar i Tij); Orientimi drejt
kredo (sintagmë) e Mekës, përkatësisht
besimit islam; drejt Qabesë, gjatë
deklaratë me të cilën kryerjes së namazit
në kuptimin formal, për të gjithë
nëse thuhet me myslimanët e botës.
vetëdije dhe vullne- Në fillim, kible ishte
tarisht, bëhet Jerusalemi, por në
mysliman; hapi i parë vitin 624 Muhamedi
i islamit. a.s. dhe myslimanët
urdhërohen të
Kevther: (arab.) - drejtohen në drejtim
Shumë të mira që të Qabesë. (shih. El-
Zoti ia ka dhuruar Bekare: 143-144).
njeriut; emri i
kaptinës së 108 të Kibël-name: (arab-
Kur’anit; burimi i pers.) - Vegla,
Pejgamberit a.s. në mekanizmi apo
xhenet. kompasi që tregon
orientimin drejt
Këshilli i reis- Qabesë.
ulemas - Trup i
përbërë prej reisu-l- Kijam: (arab.) -
ulemas, dekanit të Qëndrim në këmbë;
FSI-së dhe myftinjve pjesa e obligueshme

e namazit që kryhet Kisasun: (arab.) -
duke qëndruar në Ndëshkim,
këmbë. hakmarrje. Lloj
ndëshkimi në
Kiamet: (arab.) - sheriatin islam, siç
Fundi i botës; është vrasja dhe
përfundimi dramatik i sulmi i të pafajshmit.
ekzistimit të kësaj
bote kalimtare dhe Kësmet: (arab-
fillimi i botës tjetër, turq.)- Kësmeti, fati,
botës së paracaktimi.
amshueshme; Dita e
Kiametit, Dita e Kitab: (arab.) - Libri;
Gjykimit. shpallja e Zotit për
njerëzimin në formë
Kijas: (arab.) - të librit; shih: Kur’ani,
Analogjia; burimi i Inxhili, Tevrati,
katërt i së drejtës Zeburi, ehlul-kitab;
islame. qitap.
Kiraet: (arab.) - Kuba: (arab.) - Fshat
Mësimi (leximi pranë Medinës, në të
melodik) i Kur’anit; cilin u ndal Mu-
pjesa e obligueshme hamedi a.s. gjatë
për çdo namaz; di- rrugëtimit të hixhretit
siplinë shkencore, që nga Meka për Me-
merret me rregullat dinë. Aty e ndërtoi
dhe me mënyrën edhe xhaminë e
(melodike të leximit) parë.
të Kur’anit.
Kube: (arab.) - dhuruar njerëzimit
Kupola; forma më e nëpërmes
njohur e pjesës pejgamberit të fundit
qendrore të Muhamedit a.s., në
konstruksionit të gjuhën arabe, në një
xhamisë. periudhë kohore prej
23 vjetësh, aq sa
Kubbetus-sahreti: zgjati edhe misioni i
(arab.) - Kupola prej Pejgamberit a.s.
shkëmbi në Jerusa- Kur’ani i përmban
lem. Vakëf i halifit 114 sure dhe mbi
Abdul Melik bin 6.000 ajete, filloi të
Mervan nga viti 669. shpallet rreth vitit
Kudret: (arab.) - I 610 dhe është libri i
gjithëfuqishëm, njëra fundit hyjnor.
prej cilësive të Kurban: (arab.) -
Allahut të madhëri- Sakrificë, prerja e një
shëm. kafshe në emër të
Kufr: (arab.) - Zotit, qoftë ai dash,
Pabesim; fshehje e viç apo deve. Prerja
së vërtetës për Zotin; duhet të bëhet në tri
mohimi i ekzistencës ditët e para të
së Allahut xh.sh. Bajramit të Kurbanit.
Sakrifica rituale që
Kur’an: (arab.) - lidhet me Ibrahimin
Shpallja e fundit nga a.s. dhe të birin e tij
ana e Allahut të madh- Ismailin. Kurbani,
ërishëm në formë sipas islamit, ndërron
libri, e cila i është traditën e deriatëher-
shme semite pagane shtetur në mur,
të therjes së njeriu zakonisht në anën e
(djalit të madh) në majtë të mihrabit,
emër të hyjnive nga i cili, duke
kafshë e në dëm të qëndruar ulur, ligj-
njerëzve. (Përveç as- ërohet apo
pektit fetar, kurbani këshillohet; foltore.
ka edhe karakter
humanitar-social). Kushtetuta e
Bashkësisë Islame:
Bajrami i Kurbanit - Akti më i lartë
(ar. ‘Idu-l-’ad-ha); normativ i Bash-
dita e sakrificës; së kësisë Islame të
bashku me Fiter- Kosovës i aprovuar
Bajramin, festën e
Ramazanit, me ç’rast nga Kuvendi i Bash-
myslimanët festojnë kësisë Islame të
më 11, 12, 13 dhul- Kosovës në Prishtinë.
hixhe sipas
kalendarit hixhri; Kuvendi i
paraqet përfundimin Bashkësisë Islame
e haxhit; Bajrami i të Kosovës: - Organi
haxhillëkut. më i lartë për-
faqësues dhe
Kurejsh: (arab.) - Fis ligjdhënës i
arab në Mekë, të cilit
i përkiste edhe Mu- Bashkësisë Islame të
hamedi a.s. Kosovës.
Kursi: (arab.) -Vend

në xhami i ngritur
mbi dysheme, i mbë-
L vullnetin dhe me ndi-
hmën e Allahut, ka
Lejletul-Berat: kaluar prej Mekës në
(arab. lejletu-l-berat) Jerusalem (Isra) e pr-
- “Nata e përcaktimit ej Jerusalemit në
të fateve dhe faljes afërsi të Zotit (mi-
së mëkateve”; nata e raxh) dhe është
pesëmbëdhjetë e kthyer prapa; natë e
muajit shaban; nata mirë (e madhe).
e mirë (e madhe).
Lejleletu-Regaib (ar.
Lejletul-Kadr (arab. Lejletu-r-regaib) -
lejletu-l-kadri) - “Nata “Natë e dëshirës”;
e vendimeve”; nata e nata në prag të ditës
njëzeteshtatë e së xhuma në muajin
muajit Ramazan, në rexhep, në të cilën
të cilën besohet se besimtarët i dre-
në vitin e nëntë, para jtohen me lutje All-
hixhretit, ka filluar ahut të madhërishëm
shpallja e Kur’anit të dhe luten për për-
madhërishëm; natë e mbushjen e dësh-
mirë (e madhe). irave të tyre; natë e
mirë (e madhe).
Lejletul-Miraxh
(arab. lejletu-l- Levha: (arab.) -
miraxhi) - “Nata e Tekst i shkurtër i
ngritjes”; nata e njëz- Kur’anit i shkruar me
eteshtatë e muajit shkrim kaliografik në
rexhep, në të cilën ndonjë material apo
Muhamedi a.s., me në ndonjë mbajtëse

për shkrim; M
shfrytëzohet për zbu-
kurimin e mureve të Magrib: (arab.) -
brendshme të Magrib, perëndim;
xhamisë, apo të shtë- territor gjeografik i
pive private, zyrave Afrikës
etj.; shprehje kulm- Veriperëndimore
ore në artin islamik. (Libia, Tunizia,
Algjeria dhe Maroku).
Salatu-l-magrib-
namazi i akshamit.
Mahrem: (arab.) - I
afërm i gruas me të
cilin ajo nuk lejohet
të martohet për
shkak të afërsisë
familjare; përcjellës i
gruas në haxhillëk.
Mahfil: (arab.) -
Galeri apo pjesa e
sipërme e hapur në
xhami, e caktuar për
faljen e namazit dhe
për aktivitete të tjera
fetare. Në pjesën
qendrore të përpar-
me të mafilit,
zakonisht ulet my-
ezini gjatë kohës së Masha-Allah: (arab.)
faljeve të namazeve - Shprehje habie apo
të përbashkëta. Në kënaqësie. (Ma sha-
mafil zakonisht në ’All-llah! - Çka
disa xhami falen dëshiron Allahu, ajo
gratë. ndodh!).
Mal: (arab.) - Pronë, Medina: (arab.) -
pasuri. Bejtu-l-mal - Qytet në Arabinë e
thesari shtetëror, ar- sotme Saudite, në të
ka shtetërore. cilin Muhamedi a.s.
ka gjetur strehim pas
Malik ibn Enes: dëbimit të tij nga Me-
(arab.) - Jurist dhe ka; qyteti në të cilin
dijetar i njohur i ka vdekur dhe është
shekullit të tetë, varrosur Muhamedi
sipas mësimeve të të a.s.; qyteti në të cilin
cilit është themeluar gjendet xhamia e
shkolla e njohur Pejgamberit a.s.; qyt-
juridike islame: eti i Pejgamberit të
medhhebi maliki. Allahut”.
Vepra e tij më e
njohur është “El- Medrese: (arab.) -
Muvatta”. Institucion edukativo-
arsimor ku mësohen
shkencat islame.
Shkollë e mesme dhe
e lartë islame, në të
cilën përgatiten
imamët e ardhshëm,

hatibët dhe mualimët Mejjit: (arab.) - Njeri
(mësuesit). Edhe sot, i vdekur; xhenaze.
në trojet shqiptare,
shkollat fetare islame Mejtash: Gur në
njihen me këtë emër. formë kënddrejtë në
oborr të xhamisë apo
Medhheb: (arab.) - në hapësirën e
Shkolla juridike varrezave, në të cilin,
islame. Ekzistojnë me rastin e faljes së
katër shkolla sunite namazit të xhenazes,
të gjitha pranuara: vendoset tabuti me
hanefite, malikite, të vdekurin; gur i
shafiite dhe xhenazeve.
hanbelite. Shqiptarët
dhe myslimanët e Mekka: (arab.) -
Ballkanit i përkasin Qytet në pjesën
medhhebitt hanefi. perëndimore të
Arabinë Saudite të
Mehër: (arab.) - sotme, në të cilin
Paja, të cilën dhëndri është lindur Muha-
ia jep nuses së tij, në medi a.s. Aty ka
emër të pavarësisë filluar shpallja e
materiale të saj në Kur’anit, aty gjendet
jetën Qabeja dhe në të
bashkëshortore, pas cilin për çdo vit
vdekjes së burrit, apo shkojnë myslimanët
me rastin e nga të gjitha anët e
shkurorëzimit nga ai. botës për ta kryer
haxhin.
Mekruh: (arab.) - Ajo Melik: (arab.) -
që është e keqe dhe Mbret, sundues. Një
e qortueshme për ta nga emrat e Zotit.
bërë.
Memluk (memalik):
Mekteb-kuttab: (arab.) - Memlukët
(arab.) - Mejtep, apo Memalikët; dina-
klasë, mësonjëtore; sti e formuar prej
hapësirë apo objekt, robërve dhe
në të shumtën e jomyslimanëve, të
rasteve pranë cilët e kishin pranuar
xhamisë, në të cilin islamin në rininë e
zhvillohet baza e tyre. Në fillimi ishin
mësimit fetar; në gardën e halifit,
institucioni i mësimit por më vonë, në
fillestar islam. shekullin XII, e
formuan dinastinë e
Melaqe: (arab.) - vet në Egjipt dhe Siri.
Qenie shpirtërore që Shumica e tyre ishin
nuk shihet e krijuar çerkezë, mongolë,
prej drite, e cila iu turq. Këta u mundën
nënshtrohet nga Othmanlinjtë në
vazhdimisht shekullin XIX, por e
urdhrave dhe adh- vazhduan sundimin e
urimit të Zotit të Egjiptit, deri me
madhërishëm; nuk e ardhjen e Mehmet Ali
ka lirinë e vullnetit; Pashës, i cili ishte
engjëll. shqiptar dhe vali i
Egjiptit në vitin 1805.

Mendub: (arab.) - Merjem: - Nëna e të
Ajo që është e bukur dërguarit të Allahut,
dhe e lëvdueshme Isait a.s.; Mejremja.
për ta kryer; i dele-
guar, apo përfa- Merva: (arab.) - Dy
qësues. kodra në verilindje të
Qabesë. Haxhiu e ka
Menshura: (arab.) - obligim të vrapojë
Akti me anë të cilit lehtë shtatë herë nga
reisu-l-ulemaja i Ba- njëra anë në tjetrën,
shkësisë Islame i jep pas tavafit. Shih:
legalitet dhe e Safa.
legjitimon dikë për
kryerjen e obligimeve Mesxhid: (arab.) -
islame, zakonisht kjo Vendi në të cilin
u lëshohet imamëve bihet në sexhde;
me rastin emërimit vendi për kryerjen e
të tyre; menshuren namazit, i cili nuk
reisu-l-ulemas ia jep është i
Komisioni, të cilin e domosdoshëm të jetë
emëron Kuvendi i në kuadër të
Bashkësisë Islame. xhamisë; xhamia pa
minare.
Merhamet: (arab.) -
Mëshirë, dhembshuri, Mesxhidul-Aksa:
shpirtmirësi, brenga (arab.) - Xhamia në
për të tjerët. Bejtul-Makdis (Jerusa-
lem); kiblja e parë e
myslimanëve.
Mesxhidul-Haram: Mevlana: (arab.) -
(arab.) - Xhamia në Zotëria ynë, emërtim
Mekë, në kuadër të solemn për njerëzit e
së cilës është edhe ditur, për kadilerët
Qabeja. Objektet e dhe profesorët, e më
tjera në përbërje të vonë edhe për im-
tij janë: Zemzemi, amët.
Qabeja dhe Mekami
Ibrahim. Mevlevi: (arab.) -
Rendi i dervishëve, i
Mesele: (arab.) - cili rrjedh nga qyteti i
Pyetje, temë, çështje, Konjës. Shquhen me
problem: teori shken- vallëzimin e tyre, të
core, qëndrim. cilin e konsiderojnë
të veçantë. Këtë
Meshihat: (arab.) - emërtim e kanë
Organi më i lartë marrë sipas
fetar dhe Xhelaludin Rumit.
administrativ i
Bashkësisë Islame. Mevlud (mevlid):
(arab.) - Vendlindje,
Mexhlis: (arab.) - ditëlindje; festimi i
Njësi organizative e datës së
Bashkësisë Islame, e dymbëdhjetë të
cila në realitet për- muajit rebiul-evel,
fshin së paku shtatë dita e lindjes së pej-
xhematë, të cilët gamberit të fundit,
përbëjnë një tërësi të Muhamedi a.s.;
përbashkët; kuvend. manifestimi fetaro-
kulturor me të cilin

shënohet ditëlindja e Medhhebi hanefi: -
Muhamedit a.s. Shkolla juridike apo
Lidhur me këtë drejtim islam i
manifestim, në themeluar sipas
gjuhën shqipe janë mendimit juridik të
hartuar shumë tekste Ebu Hanifes.
të veçanta në poezi
për jetën e Medhhebi hanbeli: -
Muhamedit a.s., të Shkollë juridike ose
cilat recitohen me drejtim islam që ësh-
këtë rast. Mevludi te të themeluar sipas
ne ka luajtur rol tejet mendimit juridik të
pozitiv në ruajtjen Ahmed ibnu Hanbelit.
dhe kultivimin e ndje- Medhhebi Shafii: -
njave fetare islame. Shkollë juridike apo
Mezar: Varreza; drejtim në islam i
vendi në rrethinën e themeluar sipas
varrezave i shënuar mendimit juridik të
me simbole apo pa Ebu Abdullah Muha-
to, në të cilin janë të med Shafiiut.
varrosur të vdekurit. Medhhebi Maliki: -
Mezaristan: - Shih: Shkolla juridike apo
varreza. drejtim në islam i
themeluar sipas
Medhheb: (arab.) - mendimit të Malik ibn
Drejtim; shkollë Enesit.
juridike islame.
Mexhus: (arab.) -
Mexhusitët;
zjarrputistët, i haxhit. Mikati për
adhuruesit e zjarrit, myslimanët e
simpatizuesit e Ballkanit është në
Zoroastrës në Dhul-Hulejfe.
Persinë e lashtë.
Mil-let: (arab.) -
Mihrab: (arab.) - Religjion, fe, besim,
Pjesë e thelluar në ritual, sekt ose
pjesën së bashkësi shpirtërore,
brendshme, në mes për dallim nga fjala
të murit të përparmë ‘din’, e cila do të
të xhamisë, në thotë vetëm fe. Në
drejtim të kibles, ku Turqi dhe Persi fjala
qëndron imami, ‘mil-let’ përdoret
teksa i prin xhematit edhe në kuptimin:
me rastin e faljes së kombi, populli, ose
namazeve të shteti.
përbashkëta.
Minber: (arab.) -
Mikat: (arab.) - Koha Piedestal prej së
e caktuar, data e paku tri shkallëve në
caktuar, vendi dhe anën e përparme të
koha e takimit. Në djathtë të këndit të
rrugë tradicionale xhamisë, nga i cili
për të hyrë në Mekë, hatibi u drejtohet të
ekzistojnë disa pika, pranishmëve ditën e
vende, ku haxhiu premte gjatë faljes
është i obligim ta së namazit të
veshë ihramin dhe ky xhumasë si dhe gjatë
fakt llogaritet si fillim

namazeve të deri tek e cila arrihet
bajrameve. nëpërmes shkallëve
të brendshme në
Mi’mar: (arab.) - formë spiraleje.
Ndërtues, arkitekt. Minarja nuk është
Arkitekti i njohur i pjesë e
Perandorisë Osmane domosdoshme e
Mimar Sinani. xhamisë dhe ka
Mina: (arab.) - Kodër lindur si nevojë
në lindje të Mekës, praktike e
një nga vendet ku besimtarëve.
haxhilerët ndalen për Mi’raxhi: (arab.) -
ta gjuajtur me gurë Ngritja; term, i cili
shejtanin. Në traditën përdoret për ta për-
islame, Mina është shkruar udhëtimi e
vendi ku Ibrahimi a.s. natës së Muhamedit
bëri kurban dashin a.s. nga Mesxhidi Ak-
në vend të të birit, sa - Jerusalemi në
Ismailit. sferat qiellore.
Minare: (arab.) - Mi’raxhi çmohet si
Ndërtesë e lartë dhe mrekullia e dytë më
e hollë në anën e dja- e madhe pas
thtë të xhamisë, e Kur’anit. Mi’raxhi
cila para majës ka ndodhi një vit para
një ballkon (sherefe) hixhretit. (shih:Isra).
nga e cila myezini e Misvak: (arab.) - Lloj
thërret ezanin si druri për pastrimin e
ftesë për në namaz,
dhëmbëve në kohët Muavije ibnu Ebi
e vjetra. Sufjan: (arab.) -
Shok i Pejgamberit
Murasele: (arab.) - a.s. I përket fisit
Autorizim, urdhëresë Kurejsh. Islamin e
zyrtare nga ana e pranoi pas çlirimit të
halifit, për hatibët që Mekës. Gjatë
të kenë të drejtë të sundimit të Omer
mbajnë hytbe ditëve ibnul Hatabit dhe
të xhuma dhe gjatë Othman ibnu Affanit
festave të u caktua mëkëmbës
bajrameve. në Siri. Pas vdekjes
Mizan: (arab.) - së Othmanit, ra në
Terezi: peshorja konflikt të armatosur
absolute e saktë e me Aliun r.a. dhe pas
Allahut të tij u bë halif i
madhërishëm; myslimanëve. Selia e
mënyrë, metodë, shtetit islam u
instrumenti me të transferua nga
cilin do të vlerësohen Medina në Damask.
dhe do të maten Gjatë sundimit të tij
veprat e njerëzve në kufijtë e shtetit islam
Ditën e Gjykimit. u zgjeruan në të
gjitha anët. Vdiq në
Mualim: (arab.) - vitin 60 të hixhretit.
Mësuesi i cili ua
mëson të tjerëve Mubarek: ( arab.) - I
parimet e fesë bekuar; i zgjedhur.
islame.

Mubarek: (arab.) - çështjet që kanë të
Ditë e mirë, e bëjnë me fenë në
zgjedhur, e bekuar; rajonin e Muftillëkut,
festë, ditë feste, komenton normat
kremte. islame dhe jep fetva,
mbikëqyr punën e
Mubarek: (arab.) - imamëve, hatibëve,
Natë e bekuar; natë mualimëve dhe myd-
e mirë, e madhe. errizëve.
Muderris: (arab.) - Myftinia: - Zyra apo
Mësues; profesor në selia e myftillëkut.
medrese.
Myftillëku: - Njësi e
Mulla: - Funksionar organizuar e
mysliman i caktuar Bashkësisë Islame
për kujdesin e xham- me myftiun në krye,
isë. e cila, sipas rregullit,
Mufsid: (arab.) - duhet t’i përfshijë një
Ngatërrestar, apo dy këshilla, të
intrigant, i prishur. cilët përbëjnë një
tërësi të përbashkët.
Myftiu: (arab.) -
Autoritet fetar, Muhamed: (arab.) -
dijetari që nxjerr Emër mashkulli. Emri
fetva për çështje i të dërguari i fundit
juridike islame. Auto- të Allahut, nëpërmjet
ritet kryesor fetar që të të cilit njerëzimit i
e përfaqëson Ba- është shpallur
shkësinë Islame në Kur’ani i
madhërishëm. Babai Muharrem: (arab.) -
i tij, Abdullahu, vdiq Muaji i parë sipas
ende pa lindur kalendarit hixhri.
Muhamedi a.s. Nëna
Eminja vdiq kur ky Muhaxhir: (arab.) -
ishte në moshën Refugjat, i
gjashtëvjeçare. Eduk- shpërngulur, i
imin e tij e vazhdoi persekutuar, i dëbuar
gjyshi Abdul Mut- nga vend dhe shtëpia
talibi, kurse pas e vet.
vdekjes së tij, Mulk: (arab.) - Pronë
edukimin dhe private e tokës;
kujdesin ndaj tij e pasuri.
vazhdoi axha i tij,
Ebu Talibi. Një kohë Mulla: (arab.) - Titull
punoi si bari dhe tre- solemn që u jepet
gtar, kurse në mosh- dijetarëve të lartë të
ën 25-vjeçare u xhamisë së caktuar.
martua me Hatixhen Te ne me këtë emër
që ishte e ve. Shpall- quhen shumica e im-
ja e parë i erdhi kur amëve.
ai ishte në moshën
40-vjeçare. U lind në Murshid: (arab.) -
vitin 571, kurse vdiq Prijës, udhërrëfyes i
në vitin në vitin 632, ndonjë tarikati; njeri
në moshën 63-vje- që pretendon se ka
çare. njohuri në tesavuf.
Murxhi: (arab.) -
Sekt i hershëm në

historinë islame, i cili Munkiri dhe Nekiri:
mund të quhet pasiv (arab.) - Emrat e dy
apo neutral, që i melaqeve, të cilët e
shtyn vendimet për marrin njeriun në
kohë më të mira. pyetje në varr, pas
Disa i konsiderojnë vdekjes.
murxhitët si myslim-
anë, kurse disa të Murid: (arab.) -
tjerë i quajnë jomy- Personi, i cili pa fjalë i
slimanë. shërben tarikatit dhe
shehut të vet; pasu-
Myezin: (arab.) - esi i tarikatit me
Personi, i cili, duke e betim që është ende
kënduar ezanin me në fazën e nxënies së
melodi, i thërret besi- mësimit.
mtarët në faljen e
përbashkët të Murtat: (arab.) -
namazit. Shih: murted; tradhti.
Mumin: (arab.) - Murted: (arab.) -

Besimtar; e kundërta Renegat i fesë;
e qafirit, jobesimtarit. personi që ka
zgjedhur një besim të
Mynafik: (arab.) - ri; tradhtar; tekstua-
Hipokrit; dyfytyrësh lisht: murtat.
në fe; personi që pa-
raqitet se beson, Musa: Emër
ndërsa në realitet mashkulli; i dërguari
është jobesimtar. Allahut nëpërmjet të
të cilit Allahu i
madhërishëm e ka
shpallur Tevratin, islamit ishin të shk-
Musa a.s. Në Bibël ruara në materiale të
njihet me emrin Moi- ndryshme, të ndara
siu. nga njëri-tjetri. Sot,
fjala mus-haf është
Musal-la: (arab.) - sinonim për Kur’anin.
Vend faljeje; vend
publik në hapësirë të Muslim: (arab.) -
hapur, në lagje apo Personi që i
pranë saj, ku falen nënshtrohet Allahut
namazet e të madhërishëm, i cili
përbashkëta (në i kryen urdhrat e Tij
veçanti ato ku marrin dhe u largohet
pjesë një numër më i gjërave që i ka
madh i besimtarëve, ndaluar Ai; te-
siç janë namazi i kstualisht: pasues i
xhumasë dhe islamit.
namazet e bajrame-
ve). Mustehab: (arab.) -
Atë që Muhamedi
Mus-haf: (arab.) - a.s. e ka porositur që
Libër, kodeks, të bëhet; gjëra të
përmbledhje në të caktuara, të cilat e
cilën është tubuar, zbukurojnë namazin,
shkruar dhe ruajtur por edhe pa të cilat
Kur’ani. Të gjitha namazi plotësisht do
tekstet e Kur’anit të të jetë i saktë.
përmbledhur në një
koleksion, të cilat në
kohët e hershme të

Mushrik: (arab.) - të njeriut për veprat
Politeist; ai që beson veta etj.
në shumë zota.
Muvekkit: (arab.) -
Muteveli: (arab.) - Personi që kujdeset
Udhëheqës i vakëfit; për konstatimin e ko-
kujdestar; kjo thirrje hës së saktë të pesë
është familjarizuar namazeve ditore dhe
për kryetarin e të festave të tjera fe-
këshillit të xhamisë, tare.
do të thotë
mutevilinjtë dhe Muxhahid: (arab.) -
emërtimet e tyre, Personi që bën
sepse ata, mes the- përpjekje shpirtërore,
rash, kanë intelektuale apo fizi-
udhëhequr me ke për të nga-
pasurinë vakëfnore dhënjyer e mira mbi
të xhamive. të keqen dhe të
drejtën e çdokujt që
Mu’tezile: (arab.) - ta praktikojë pa
Grup i myslimanëve i pengesë islamin;
themeluar nga ana e tekstualisht do të
Vasil ibn Ataut, pas thotë: luftëtari në
përçarjes me Hasan rrugën e Zotit.
El-Basriun. Shkollë
racionale islame, e Mu’xhize: (arab.) -
cila përkrah lirinë Mrekulli; mundësia e
dhe vullnetin e krijimit të veprave të
mendjes, mbinatyrshme me të
përgjegjësinë e plotë cilat ishin të pajisur
disa pejgamberë të N
Allahut të
madhërishëm. Nafile: (arab.) -
Ibadet joobligues,
Muxhtehid: (arab.) -
ibadet vullnetar; çdo
Personi i përgatitur
namaz apo agjërim
profesionalisht, mysl-
që nuk bie në rangun
iman apo myslimane,
e obligimeve të
i cili bën përpjekje
domosdoshme (farz)
individuale për ta
e që nuk është në
arritur një zgjidhje të
nivel të sunetit.
çështjeve të hapura
juridike; dijetari islam Nahi: (arab.) - Anë,
i rangut dhe vis, mjedis, rajon,
autoritetit më të zonë, njësi gjeogra-
lartë. fike, territor.
Muzdelife: (arab.) - Namaz: (pers.) -
Vend në rrugën Forma islame e
ndërmjet Arafatit dhe kthimit të
Mines, në afërsi të drejtpërdrejtë të
Mekës, ku haxhilerët, njeriut kah Krijuesi i
në kuadër të obligi- vet; kushti i dytë i
meve të haxhit, islamit. Namazi në
qëndrojnë. gjuhën arabe quhet
‘salat’. Namazi është
rituali i parë dhe
kryesor në islam.
Lutje që sintetizon
aspektin fizik dhe
shpirtëror. Njëra prej Namaz (i drekës):
pesë shtyllave në (arab. salatu-dh-
islam, që kryhet pesë dhuhri) - Namazi i
herë në ditë. Kohët e drekës falet në
namazit janë: sabahu mesditë.
(fexhr), dreka
(dhuhr), iqindia (asr), Namazi i iqindisë:
akshami (magrib), (arab. Salatu-l-’asr) -
jacia (‘isha). Përveç Namazi i pasdrekes.
këtyre namazeve, Namazi akshamit:
kemi edhe namazin e (arab. Salatu-l-
xhenazes, namazin e magrib) - Namazi i
teravisë, namazin e akshamit (mbrëmjes)
xhumasë, namazin e falet menjëherë pas
bajrameve, namazin perëndimit të diellit.
nafile etj. Periudha
kohore e kryerjes së Namazi i jacisë:
namazeve është 24 (arab. salatu-l-’isha) -
orë gjatë ditës dhe Namazi i mbrëmjes
natës e ndarë në falet kur mbretëron
pesë kohë të errësirë e plotë.
namazit; vakti i
kohëve të namazit. Namazi i xhumasë:
(arab. Salatu-l-
Namazi sabahut: xhumu’ah) - Namazi i
(arab. salatul-fexhr) - obligueshëm i
Namazi i sabahut përbashkët javor, i
falet para lindjes së cili falet në xhami
diellit. ditën e premte në
drekë.
Namazi i teravisë: Nes’h: (arab.) -
(arab. salatu-t- Derrogim, shfuqizim;
teravih) - Namaz i anulimi i një ajeti
natës, i cili falet paraprakisht të
vetëm netëve të shpallur me një ajet
muajit ramazan pas tjetër të shpallur më
namazit të jacisë; vonë.
teravija.
Nexhaset: (arab.) - I
Nebij: (arab.) - papastër, papastërti;
Pejgamberi i Zotit. Të gjërat që trupi i nje-
gjithë ata që nuk ka- riu, rrobat dhe vendi
në pasur shpallje rreth tij e bëjnë të
vetjake, por që kanë papastër për kryerjen
vazhduar shpalljen e e obligimeve fetare.
ndonjë pejgamberi
paraprak ose të Nevruz: (pers.) -
kohës së tij. Sa për Festa e vitit të ri dhe
ilustrim po e stinës së
përmendim Harunin pranverës, të cilën e
a.s. është ‘nebij’, festojnë kryesisht
sepse e ka ndihmuar shiitët, duke e lidhur
Musain a.s. edhe me ditën e
lindjes së Aliut r.a.
Nefs: (arab) - Shpirti,
fryma; në aspektin e Nidham: (arab.) -
gjerë është shpirti, Organizim, rend,
ndërsa në aspektin e sistem, rregull.
ngushtë është egoja. Nifas: (arab.) -
Çrregullimet pas
lindjes (gjakrrjedhja e në emër të zekatit
pakontrolluar) te një herë në vit.
gratë që mund të Nisabi i arit është
zgjasin deri në dyzet vlera 91,5 gr. ose
645,5 gr. Argjend.
ditë; gjatë kohës së Kjo sasi plotësohet
nifasit gruaja nuk kur personi e
është e obliguar të posedon një pasuri
falet, nuk mund të mbi një vjet. Nga kjo
lexojë Kur’an dhe pasuri jepet 2.5 për
nuk mund të ketë qind.
marrëdhënie
Nishani: (arab.) -
seksuale.
Shënimi mbivarrezor
Nijet: (arab.) - në gur apo në dru në
Qëllim, vendim për varreza.
kryerjen e një
obligimi fetar, apo Nuh: (arab.) - Emër
destinimi; shprehja e mashkulli, emri i të
cila është kusht për dërguarit të Zotit, i
kryerjen e shumë cili e ndërtoi anijen
obligimeve fetare me të cilën i shpëtoi
islame, siç janë:
besimtarët nga
namazi, agjërimi,
zekati etj. vërshimi i madh.
Nikahi: (arab.) - Nur: (arab.) - Dritë,

Martesa, kurorëzimi kaptina e 24-t e
ndërmjet dy të rinjve, Kur’anit.
sipas sheriatit.
Nisabi: (arab.) -
Sasia e cila paguhet
O Xhamisë El-Aksa në
Jerusalem nga një
Omer ibnul Hattab: çifut i ardhur nga
- As-hab, Australia në Izrael.
bashkëpunëtor dhe
Osmanlinjtë: -
shok i pejgamberit,
Dinasti e fuqishme e
Muhamedit a.s.; halifi
formuar në fillim prej
i dytë i myslimanëve.
turqve në vitin 1342,
Othman bin Affan: - e cila e vazhdoi
As-hab, dhëndër, sundimin e saj deri
bashkëpunëtor dhe në vitin 1924. Kjo
shok i të dërguarit të dinasti me karakter
Allahut, Muhamedit gjithislam e shtriu
a.s.; kalif i tretë i sundimin e saj në tri
myslimanëve. kontinente. Në
kulmin e fuqisë së saj
Organizata e arriti deri te muret e
Konferencës Isla- Vjenës. Kemal Atatu-
mike (OKI): - rku e abrogoi
Organizatë ndër- sulltanatin në vitin
kombëtare e 1922, duke vendosur
shteteve islamike, ku republikën, kurse
bëjnë pjesë 57 vende sheriatin e abrogoi
anëtare dhe 5 vende në vitin 1924.
vëzhguese. OKI u
themelua në Rabat
të Marokut më 25
shtator 1969, si për-
gjigje ndaj djegies së
P Pejgamber: (pers.)-
Nebij, felajmërues,
Padishah: (turq.- komunikues dhe inte-
pers.) - Titull su- rpretues i shpalljes
nduesi, mbret, mbret së mëhershme të
mbi mbretër. Zotit; ai cili nuk ka
pasur shpallje të
Palestinë: (arab.) - veçantë, por që ka
Vend në brigjet vazhduar njërin prej
lindore të detit misioneve të një
Mesdhe. U okupua pejgamberi thetër
nga Izraeli në vitin ‘resul’. Shih:
1948. Aty gjendet resulullah (i dërguari
edhe Jerusalemi, e në Allahut).
të xhamia El-Aksa,
njëra prej tri xhamive Profet: (greq.) -
të shenjta në islam. Paradëftues, fallxhor,
parashikues etj. Në
Pashë: (turq.-pers.) - terminologjinë islame
Titulli i lartë ushtarak të shekullit të njëzetë
dhe civil në Peran- nënkupton pejgam-
dorinë Osmane. Në berin, të dërguarin e
shekujt XV dhe XVI Zotit.
këtë titull e kanë
pasur vetëm vezirët Pir: (pers.)- Sheh;
dhe bejlerbejtë epror; kryetar i
aktivë. Edhe pas familjes; prijës
ndërrimit të pozitës, shpirtëror dhe
titulli i pashës nuk ka themelues i një rendi
humbur. të dervishëve.
Pustekija: - Postiqe Q
e veçantë në të cilën
është falur namazi, e Qafir: (arab.) - Shih:
bërë prej lëkurës së kafir.
deles.
Qatib: - Shih: katib.
Qabeja: (arab.) -
Qendra kryesore e
botës islame; është e
vendosur në xhaminë
e shenjtë në Mekë;
objekti i parë fetar,
apo shtëpia e parë
për t’iu lutur Allahut
të madhërishëm, të
cilën e ndërtoi
Ibrahimi a.s.; vendi
në drejtim të cilit
kthehen të gjithë
myslimanët nga të
katër anët e botës,
gjatë faljes së pesë
kohëve të namazit;
shih: kibla.
Qerbela: - Vend në
afërsi të qytetit të
Kufes në Irak, ku në
vitin 680 është

mbytur, në mënyrë R
mizore, nga emevitët
nipi i Muhamedit a.s., Rabb: (arab.) -
Husejn ibnu Aliu r.a. Krijues, Zotëri.
Qitab ose qitap: - r.a. - Shih: redi
Shih: kitab. Allahu anhu: “Zoti
qoftë i kënaqur me
Qupri: (arab. turq.) -
të”; thuhet apo
Urë; qupri, qypri.
shkruhet pasi të për-
mendet, apo të
shkruhet, njëri prej
shokëve ose
anëtarëve të familjes
së Pejgamberit a.s.;
shkurtimisht r.a.
Rahmet: (arab.) -
Mëshirë (e Allahut).
Rahmetli: - Ai që
është në mëshirën e
Allahut; shtohet para
emrit të personit që
ka vdekur.
Rahmetliu: - I ndjeri;
personi që ka vdekur.
Ramazan: (arab.):
“Ramadan” - Muaji i
agjërimit islam; muaji Reisu-l-ulema
i nëntë i kalendarit (arab.) - Reisu-l-
sipas hixhretit. ulema; titullar më i
lartë fetar dhe myftiu
Ramazani: (arab.) - kryesor i Bashkësisë
Agjërimi në muajin e Islame së një vendi;
ramazanit; agjërimi i kryetari i Bashkësisë
obligueshëm; shtylla Islame.
e tretë e islamit;
shih: agjërimi islam. Resul: ( arab.) - I
dërguar; shih:
Rashidun: (arab.) - resulullah.
Katër halifët e parë,
të cilët konsiderohen Resulullah: (arab.) -
të drejtë: Ebu Bekr Resulullah; pers.
Es-Siddku, Omer pejgamber; i dërguari
ibnul Hatabi, Othman i Allahut; personi të
ibnu Afani dhe Ali cilin Allahu i
ibnu Ebi Talibi r.a. madhërishëm e ka
zgjedhur që,
Rebiul-ahir (rebiu-l- nëpërmjet tij, t’ia
ahir) - Muaji i katërt dërgojë mesazhin
sipas kalendarit hixhri. ndonjë populli apo
Reqat: (arab.tur.) - njerëzimit në tërësi;
Tërësi e veprimeve në përdorimin e
që kryhen gjatë një përditshëm të mysli-
pjese të namazit. Një manëve, fjala i
namaz mund t’i ketë dërguari i Allahut
2, 3 dhe 4 reqate. nënkupton të

dërguarin Muhamed- lajmërues në natyrën
in a.s. e njeriut. Sipas disa
dijetarëve, ‘ruhi’
Rexheb: (arab.) - përbëhet, ashtu
Emër personi; muaji i sikurse dhe ‘nefsi’,
shtatë i kalendarit nga substanca shp-
hixhri. irtërore e rafinuar e
Rexhm: (arab.) - formës materiale, e
Goditje me gurë; lehtë, e lëvizshme. Ai
dënim me vdekje për është i përhershëm
të martuarit në rast dhe pas vdekjes
marrëdhëniesh shkon në qiell në gjy-
intime ilegale, sipas kim preliminar, për ta
sheriatit islam. pritur gjykimin final.
Në sufizëm bëhet da-
Riaset: (arab.) - llim ndërmjet ‘ruhit’
Organi më i lartë dhe ‘nefsit’.
fetar dhe
administrativ i Ruhul-Kudus:
Bashkësisë Islame të (arab.) - Shpirti i
një vendi. shenjtë. Mendohet në
Xhibrilin.
Ruh: (arab.) - Shpirt.
Sipas Kur’anit ‘ruhi’ i Ruku’: (arab.) -
Kërrusje, përkulje;
është dhuruar njeriut pjesë e namazit, e
nga Allahu me cila kryhet duke
urdhrin e Tij. Andaj, qëndruar në këmbë
‘ruhi’ është bartës i me boshtin e kurrizit
cilësisë së Allahut të shtrirë përpara për
dhe Allahu është afër nëntëdhjetë shk-
allë dhe krahët e S
mbështetur në
gjunjë.
Sabah: (arab.):
Rumeli: (turq.) - ‘salatu-l-fexhri’ -
Term gjeografik, i cili Namazi i parë, para
dikur përfshinte ven- lindjes së diellit
det e Ballkanit nën sabahut. Përbëhet
Perandorinë Osmane: prej 2 reqateve sunet
Bullgarinë, Maqedo- dhe 2 reqateve farz.
ninë, Serbinë,
Sabr: (arab.) -
Shqipërinë, Greqinë
Durim; cilësi nje-
dhe Trakinë.
rëzore, të cilën e
potencon Kur’ani në
shumë ajete.
Sadaka: (arab.) -
Lëmoshë; ndihmë
joobliguese, por e
rekomanduar
materiale ndaj të var-
fërve.
Sadakatul-fitr:
(arab.) - Obligim
fetar-material, i cili u
jepet gjatë
ramazanit, para
Bajramit,
myslimanëve të

varfër. Te ne është Safa-Merve: (arab.) -
bërë traditë që kjo Dy kodrina në
ndihmë materiale t’i verilindje të Qabesë.
dedikohet fondit për Të vizituarit e tyre
mirëmbajtjen e është obligim gjatë
institucioneve të kryerjes së
Bashkësisë Islame, ceremonisë së haxhit
Fakultetit të si dhe vrapim i lehtë
Studimeve Islame prej njërës anë në
dhe Medresesë tjetrën pas kryerjes
“Alauddin” në së tavafit rreth
Prishtinë. Qabesë.
Sadri azem: (arab.) - Safavidet: (pers.) -
Emërtim i Dinasti sunduese në
kryeministrit në Persi gjatë viteve
Perandorinë Osmane (1501 - 1732), me
dhe në Iran. prirje shi’ite.
Saff: (arab.) - Radhë; Safije bintu Huja:
radha e besimtarëve, (arab.) - Gruaja e
të cilët renditen në Muhamedit a.s., e
radhë të gjata dhe të cila i përkiste fisit
drejta gjatë faljes së çifut Benu Ahtab. Ajo
namazeve të për- u zu rob gjatë
bashkëta. konfliktit të fisit të saj
me myslimanët. Mu-
Safer: (arab.) - Muaji hamedi a.s. e liroi
i dytë i kalendarit nga robëria dhe
hixhri. pastaj u martua me
të. Vdiq në Medinë botën myslimane.
në vitin 50 të hi- Një parim i tillë nuk
xhretit. pajtohet me parimet
islame, pa hyrë në
Sahibi-uzur: (arab.) - çështjen e
Personi që ka ndonjë autenticitetit të
problem të për- mjekrës.
hershëm, apo të për-
kohshëm, i cili e Salahudin Ejubi:
prish abdestin. (arab.) - Komandant i
Personi i tillë derisa madh i myslimanëve,
të vazhdojë problemi i cili luftoi me zell
në fjalë është i kundër armiqve të
obliguar që për çdo fesë islame, sidomos
namaz të marrë kundër kryqtarëve.
abdes të ri. Salahudini çliroi
Jerusalemin prej
Saim: (arab.) - kryqtarëve. Vdiq në
Agjërues; personi që Damask duke i lënë
është agjërueshëm nën kontroll të
në momentin kur myslimanëve Sirinë,
flitet për të. Palestinën dhe
Sakalli-sherif: Egjiptin.
(turq.arab.) - Mjekra Salat: (arab.), (pers.)
e shenjtë. Mendohet - Namaz.
në mjekrën e
Muhamedit a.s., e ci- Salih: (arab.) - Emër
la ekspozohet në mashkulli, emri i
raste festave në pejgamberit të Zotit,

të cilin Allahu ia Saracen: (span.) -
dërgoi popullit Lindorët, orientalët.
Themud. Populli i tij e Emri me të cilin nji-
refuzoi thirrjen dhe u heshin arabët e
shkatërrua. Shpëtoi Andaluzisë në mesin
vetëm Salihu a.s. dhe e evropianëve.
një grup i vogël
besimtarësh. Saraj: (turq.) - Pallati
apo rezidenca e
Sallname: (pers.) - sulltanit, ose e
Vjetar, libër. Revistë qeveritarëve të lartë.
vjetore në
Perandorinë Osmane Savm: (arab.) -
që e përmbante gjen- Agjërimi islam.
djen e institucioneve, Sebeb: (arab.) -
emërtimet dhe Shkak.
lëvizjet e nëpunësve
etj. Sebebi-nuzul:
(arab.) - Shkaku i
Sanxhak: (turq.) - zbritjes së disa
Flamur, territor i ajeteve të Kur’anit,
caktuar në administr- apo të kaptinave të
atën Osmane. Njësia tij.
më e madhe
administrative Sejfudin: (arab.)-
territoriale, të cilën Shpata e fesë: titull
drejtonte sanxhak- nderi në periudhën
beu. Disa sanxhaqe abaside për
përbënin një ejalet komandantët e
apo pashallëk. suksesshëm
ushtarakë. Më vonë Selamun alejkum!
është përdorur si (arab.) - (Es-selamu
emër për meshkujt. ‘alejkum!): “Paqja (e
Zotit) qoftë mbi ju!”,
Sejfullah: (arab.) - (forma më e gjatë e
Shpata e Zotit. Me selamit: es-selamu
këtë nofkë është njo- ‘alejkum ve rahme-
hur Halid bin Velidi. tullahi ve be-
Më vonë është rekatuhu: (Le të jenë
përdorur si emër për me ju paqja, mëshira
meshkuj. dhe begatia e Zotit!);
Selam: (arab.) - përshëndetja islame.
Paqe; versioni i Selef: (arab.) -
shkurt i Pararendësit, të
përshëndetjes parët. Brezi parë i
islame; shih: myslimanëve, i cili
selamun alejkum! konsiderohej nga të
tjerët si burim i
praktikës dhe i udh-
ëzimit islam.
Sexhade: (arab.) -
Shtrojë ose tepih në
të cilën bëhet sexhde
gjatë namazit.
Sexhde: (arab.) -
Rënia barkas,
vendosja e ballit dhe

hundës në tokë para Sire: (arab.) -
Allahut të madhërish- Biografia e Mu-
ëm; pjesa obliguese hamedit a.s. Sirja më
e namazit. e hershme është ajo
e Ibnu Is-hakut, e
Sevab: - Shih: sevap. shkruar në gjysmën e
Sevab: (arab. thevab) dytë të shekullit të
- Shpërblim; bamirësia tetë dhe ajo e Ibnu
për të cilën Allahu, në Hishamit e shkruar
mënyrë direkte apo in- një shekull më vonë,
direkte, ka premtuar në bazë të sires së
shpërblim; shpërblimi Ibnu Is-hakut.
për mirëbërësi. Sirat-qupria: (arab.)
Sifat: (arab.) - - Ura nëpër të cilën
Atribute, cilësi; njerëzit do të kalojnë
besimtarët e besojnë në Ditën e Gjykimit.
Zotin në bazë të Besimtarët do ta
sifateve (cilësive) të kalojnë pa probleme
Tij, ashtu si këtë urë, edhe pse
përshkruhen në Ku- thuhet se është më e
r’an dhe hadith. hollë se peri dhe më
e mprehtë se tehu i
Sihr: (arab.) - Magji, shpatës.
fall. Sihri ndalohet,
sipas mësimit islam,
por megjithatë është
i pranishëm në të
gjitha shtresat e po-
pullsisë myslimane.
Siria: (arab. Surija) - Sufara: (arab.):
Shami; shtet në Lindjen (supara) - Abetare
e Mesme, me krye- arabe; libër fillestar
qytet Damaskun. për mësimin e
Kur’anit dhe të gju-
Shumica dërrmuese ja- hës arabe; njëri prej
në arabë myslimanë. librave fillestarë për
ndjekjen e mësimit
Sixhil: (arab.) - Libër në mejtepe në të
protokolli. kaluarën.
Spahi: (turq.) - Sufiu: - Ai person
Ushtar i njësisë zemra e të cilit është
kalorësiake në një e pastër prej
krahinë dhe intrigave dhe
shfrytëzues i timarit. dyshimeve; pasues i
Ka pasur edhe shkollës sufiste
spahinj të krishterë. (mistike); shih: der-
Softa: - Vijuesi në vish.
medrese; nxënësi që Sufizmi: - Shih:
edukohet dhe përga- tesavuf.
titet për profesionin e
imamit. Suhuf: (arab.) -
Fletushka; krahas
Subashë: (turq.) - risales, kelimes dhe
Komandant kitabit, suhufet janë
administrativo- njëri ndër katër llojet
ushtarak i një ven- e shpalljes së
dbanimi, më vonë i Allahut. Këto janë
vilajetit. shpallje më të vogla

të Zotit, të shpallura zakoni, mënyra e
për disa pejgamberë, jetës. Përvoja e
sikurse janë Ademi, Pejgamberit a.s., e
Nuhu, Ibrahimi e cila nënkupton atë
Davudi a.s. që Pejgamberi a.s. e
ka vepruar, duke
Sulltan: (arab., folur, apo e ka lejuar
turq.) - Sundues- në heshtje; ibadeti,
komandant në të cilin Pejgamberi
shekujt e mesëm të a.s. vazhdimisht e ka
islamit në vendet vepruar “sunneti mu-
islame. Sovrani i ekkede” (suneti i
Perandorisë Oth- fortë) si dhe ato, të
mane. cilat nganjëherë i ka
Synetllëk: (arab. lënë “sunneti gajri
turq.) - Riti islam i muekkede” (suneti jo
bërjes synet të i fortë).
fëmijëve meshkuj. Sure: - Kaptinë e
Sunitët (sunni): - Ata Kur’anit.
të cilët në komentimin Syfyr: (arab. sehur) -
përveç Kur’anit, mbë- Shujtë para sabahut,
shteten në sunetin e të cilën e hanë agjë-
Pejgamberit a.s.; ruesit gjatë muajit të
shumica dërrmuese e Ramazanit apo gjatë
popullatës islame në agjërimit vullnetar,
botë. para mëngjesit, para
Sunet: (arab.) - se të ndriçohet;
Tradita, praktika, syfyri nuk është
obligim, kurse SH
agjërimi edhe pa të
do të jetë i rregullt. Shaban: (arab.) -
(sha’ban): Muaji i
tetë sipas kalendarit
hixhri. Po ashtu
përdoret si emër
mashkulli.
Shall: - Copë e
pëlhurës së bardhë
apo shall i lidhur
rreth fesit të kuq;
simbolizon njohuri
islame; çallmë.
Shafiiu, Ebu
Abdullah Muhamed:
(767-820), dijetar
dhe jurist i njohur
islam i shekullit të
tetë dhe të nëntë, në
bazë të mësimeve të
të cilit është the-
meluar dhe është
quajtur shkolla
juridike islame:
medhhebi shafi.

Medhhebi shafi: - Gjykimit për
Shkolla juridike apo mëkatarët. Këtë të
drejtimi në islam, që drejtë e ka
është themeluar në Muhamedi a.s.
bazë të mendimeve
juridike të Ebu Shehadet: (arab.) -
Abdullah Muhamed Dëshmi; shih:
Shafiut. kelimei-shehadet.
Shahid: (arab.) - Sheher: (turq.) -

Dëshmitar. Vendbanim i madh
qyteti, i banuar me
Shart: (arab.) - myslimanë dhe me
Kusht, konditë. Kusht së paku me disa
për të qenë xhami e me
mysliman është që të institucione të tjera,
plotësohen shartet e sikurse biblioteka,
caktuara të besimit medrese, hamame
të islamit etj. etj.
Shefa’at: (arab) - Shehid: (arab.) -
Ndërmjetësim, Personi, i cili në
ndërhyrje, marrje për luftën e tij të
dikë. E drejta e drejtpërdrejtë për
Pejgamberit a.s. ose vlerat islame dhe të
e ndonjë njeriut, të drejtat e njeriut, me
cilit Allahu ia lejon që vetëdije të plotë e në
të që të emër të Allahut e
ndërmjetësojë tek sakrifikon jetën e vet;
Allahu në Ditën e personi, i cili për shk-
ak të veprave të tij të i dymbëdhjetë. Në
jashtëzakonshme në Perandorinë Osmane
këtë botë, u shejhul-islami ishte
bashkëngjitet myftiu suprem me
pejgamberëve të zyrë në kryeqytet
Allahut në xhenet. pranë sulltanit. Atë e
emëronte vetë halifi.
Shejh: (arab.) - Sipas shumë
Dijetar i fesë; plak, i burimeve, institucioni
shtyrë në moshë; i shejhul islamit u
epror, mësues i fesë vendos nga sulltan
që merret me ed- Mahmudi i Parë,
ukimin dhe me kurse u hoq në vitin
mësimin e rregullave 1924 nga Mustafa
të misticizmit në te- Kemal Ataturku.
qe, apo në ndonjë
vend tjetër; personi Shejtan: (arab) -
që udhëheq hallkën e Qenie e padukshme
ziqrit, pranon dhe i shpirtërore, e cila
prezanton në tarikat; mundohet ta çojë
epror i një rendi të njeriun në mëkate
dervishëve; shih: pir. dhe ta bëjë të
padëgjueshëm ndaj
Shejhul-islam: Zotit.
(arab.) - Titulli më i
lartë që mund ta Sherif: (arab.) -
arrijë një teolog, Fisnik, bujar, i
filozof, apo jurist nderuar, i lartësuar.
mysliman. Filloi të
përdorej nga shekulli

Sherefa: (arab.) - Shirk: (arab.) -
Ballkoni i Nënshtrimi dhe
rrumbullakët para adhurimi i kujtdo
majes së minares, qoftë tjetër përveç
nga i cili myezini Allahut të madhëri-
thërret për namaz, shëm; politeizmi.
tek i cili arrihet me
Shuajb: (arab) -
anë të shkallëve
Emër mashkulli,
spirale në brendi të
Shaip; emër i
minares.
pejgamberit të Zotit i
Sheriati: (arab.) - dërguar popullit të
Ligji islam. Medjenit.
Sheval: (arab. Shura: (arab.) -

shevval) - Muaji i Kuvendim, këshillim,
dhjetë sipas konsultë; marrëvesh-
kalendarit hixhri. je; institucioni islam
për marrjen e
Shiitët: (arab.) - vendimeve të
Pasuesit e medhhebit rëndësishme dhe për
të veçantë të së zgjidhjen e probleme-
drejtës islame dhe ve të rëndësishme.
mbrojtësit e idesë se
Aliu r.a. ka qenë
dashur të jetë halifi i
parë pas vdekjes të
dërguarit të Allahut,
Muhamedit a.s.
T përhershëm që të
bëhet mirë dhe të
Tabut: - Bartëse e mos bëhet keq.
rrafsh prej druri, mbi
Tarikat: (arab.) -
të cilën të vdekurit
Rrugë apo drejtim;
myslimanë apo
metodologjia ideo-
myslimane barten
praktike e
deri te varrezat dhe
misticizmit.
vendoset mbi var.
Tanzimat: - Nismë
Takvim: (arab.) -
reformatore, e cila në
Kalendari sipas
vitin 1839 kishte për
hixhretit; almanaku
qëllim ta reformonte
vjetor, i cili përveç
hilafetin Osman.
teksteve shkencore-
Zgjati deri në vitin
fetare përmban edhe
1878. Këtë nismë e
kalendarin sipas
mori sulltan Abdul
hixhretit me datat kr-
Mexhidi, kurse e
yesore, me netët e
hartoi Reshid Pasha,
mëdha në traditën
ambasador i Turqisë
islame, si dhe me
në Angli. Tanzimati u
kohët e faljes së pesë
pezullua në vitin
kohëve të namazit; e
1878.
boton Kryesia e
Bashkësisë Islame e Tapi: (turq.) -
Kosovës. Dokument mbi
pronësinë e tokës.
Takva: (arab.) -
Devotshmëri, Tarih: (arab.) -
përkushtim, kujdes i Kronovarg; mbi-
shkrim në poezi për me lëndë prej dheu, i
ndonjë objekt apo cili në mungesë të
ndonjë person. ujit të pastër, e zëv-
endëson gusulin apo
Tavaf: (arab.) - Një abdesin.
prej kushteve të
haxhit është tavafi, i Tekbir: (arab.) -
cili kryhet duke u (Allahu ekber! -
sjellë 7 herë rreth Allahu është më i
Qabesë. Tavafi- madhi!) - Madhërimi
zijareh është i njohur dhe lëvdimi i Allahut;
si tavaful-ifada. Ku- fjalia me të cilën
shti tjetër për fillon secili namaz
pranimin e haxhit dhe me anë të së
është edhe veshja cilës ndahen pjesët
ihramit dhe qëndrimi përbërëse të tij; në
në Arafat. formën e tij të
zgjeruar janë edhe
Tefsir: (arab.) - adhurimet e tjera jo-
Komentimi; egzegeza obliguese, siç janë:
e Kur’anit; disiplina tevhidi (kelime-i- te-
shkencore që merret vhidi), mevludi etj.
me studimin e llojeve
dhe të metodave të Tekija: (arab.)
komentimit të (teqeja) - Institucioni
Kur’anit. themelor i tarikatit
për kultivimin dhe
Tejemum: (arab.) - përhapjen e
Pastrimi simbolik arsimimit, të
islam me dhe, apo shkencës dhe të
kulturës në thellimin xhemat. Mund të
e devotshmërisë; falet edhe vetëm.
vend edukimi
shpirtëror, e sipas Tesav-vuf: (arab.) -
nevojës edhe bujtinë. Rrugë apo drejtim
mistik, filozofia
Tekfir: (arab.) - mistike islame.
Shpallja tjetrit për Zhvillimi i njohjes
qafir, mosbesimtar. dhe forcimi i besimit
Të gjitha shkollat se ekziston Krijuesi
juridike janë unanime dhe se këtë e
që askush të mos dëshmon dhe e
shpallet jobesimtar, vërteton e tërë
pa qenë e qartë natyra; shikojnë fenë
deklarata ose dhe jetën nëpërmes
veprimi i personit të dashurisë ndaj Zotit.
caktuar. Viteve të
fundit janë përhapur Tespih: (arab.) -
grupe të këtilla në Adhurimi i veçantë, i
disa vende të botës cili përbëhet në for-
islame. mulimin e caktuar në
të përmendurit të
Teravi: (arab.) - Zotit që bëhet në
Namazi i teravisë; fund të namazit e
namazi i përbashkët, para lutjes (duasë) së
i cili kryhet ndërmjet namazit; mbyllja prej
jacisë dhe vitrit gjatë 33 apo 99 kokrrave të
muajit të ramazanit. tespiheve, të cilat
Ka 20 reqate dhe përdoren, ashtu që
zakonisht falet me me rastin e numërimit

të tespiheve të mund Texhvid: (arab.) -
të kontrollohet numri i Rregullat e leximit të
fjalëve të shqiptuara, Kur’anit; lëndë e veç-
apo sintagmave me antë në mejtepe;
anë të të cilave medrese. Fakultetet
madhërohet Allahu islame; libri për
apo falënderohet, por lëndën e texhvidit.
përdoret edhe për
ibadetet e tjera, siç Tevbe: (arab.) -
është zikri. Pendim; përdoret për
pendim dhe kërkim
Tesheh-hud: (arab.) falje prej Zotit për
- Pjesa e obliguar e mëkatet e bëra.
namazit, e cila bëhet
duke qëndruar në Tevhid: (arab.) -
pozitë ulur. Njëshmëria e Zotit;
tekstualisht: ritual
Texhdid: (arab.) - vullnetar, në të cilin
Rimëkëmbje, madhërohet emri i
ripërtëritje. Lëvizje Allahut dhe
reformiste, e cila potencohet
përpiqet të rikthejë njëshmëria e Tij.
formën e pastër të
islamit duke iu kthyer Tevrati: (arab.)
Kur’anit dhe Sunetit Tora: (hebr.) - Libri i
dhe duke refuzuar Allahut i zbritur të
ligjet dhe praktikën e dërguarit të Tij,
mëvonshme. Musait a.s.
Tyrbe: Përmendore
e ndërtueme për një
njeri që besimtarët U
(mysliman) e
konsiderojnë se ka Uhud: - Kodër jo larg
shejtnue në jetë. Medinës, në të cilën
Tyrbet nga një herë në vitin e tretë pas
bahen edhe shteg hixhretit (625) u
vizitimi e ma së forti zhvillua lufta
cak besëtytnish. Si ndërmjet
trajtë konstukcjoni myslimanëve dhe po-
ma së forti kanë: liteistëve të Mekës.
rreth vorrit ndërtimi Në këtë luftë ka rënë
bahet katër ose pesë shehid axha i Pejga-
kandësh me poaq mberit a.s., hazreti
shtylla guri së latuem, Hamza, së bashku
mbi të cilat po prej me një numër të
guri të puthitun me sahabëve të njohur.
horasan, qëndron
mbulesa si një kube. Ulemaja: (arab.) -
Dijetarët, shih: alim.
Tyrbedar: (arab.,
turq.) - Personi që Umet: (arab.) -
kujdeset për tyrben. Bashkësia botërore
myslimane; populli.
Uumul-kitab: (arab.)
- Protoipi i
amshueshëm hyjnor i
gjithurtësisë hyjnore
dhe i të gjitha fjalëve
hyjnore, të cilat Zoti

ia ka shpallur Usulud-din: (arab.) -
njerëzisë gjatë kohës Baza e fesë.
në format e
përshtatshme Usuli - fikh: (arab.) -
njerëzore. Burimet e fikhut;
shkenca që merret
Umejad: - Shih. me studimin e buri-
Emevit meve të fikhut dhe
me metodat me anën
Umra: (arab.) - e të cilave nxirren
‘Haxhi i vogël’, të dispozitat (rregullat)
cilin myslimani e bën e fikhut.
duke e vizituar
Mekën gjatë gjithë Ushur: (arab.) - E
vitit, për dallim prej dhjeta, 1/10; si
haxhit që kryhet në shprehje juridike
kohë të caktuar. ‘ushur’ do të thotë
Gjatë umres nuk tatimi në natyrë për
shkohet në Arafat. prodhimet bujqësore,
të kopshtarisë,
Urfi: (arab.) - Zakon, vreshtarisë, bletarisë
traditë, dok, shprehi, dhe të xehetarisë.
zakon juridik, e drejta
ligjore. Burim juridik i
dorës së tretë në
shumë shkolla
juridike e edhe në
ato hanefite. Këtu
bën pjesë drejta
zakonore, kanunore.
V namazit për çdo ditë
gjatë tërë vitit.
Vahj: (arab.) -
Vakëf: (arab.) -
Shpallje, frymëzim;
Pasuria e lënë
shpallja e Zotit;
testament për
shpallja e fjalës së
qëllime bamirësie,
Zotit të dërguarve
nën kushte të ve-
dhe pejgamberëve.
çanta që gjenden në
Kemi katër libra të
vakëfname. Kjo
shpallur: Tevratin për
pasuri shfrytëzohet
Musain, Zeburin për
vetëm për destinim
Davudin, Inxhilin për
të caktuar dhe ajo
Isain dhe Kur’anin
nuk është në
për Muhamedin a.s.
dispozicion të lirë të
Vahdanijet: (arab.) - askujt; me pasurinë
Njëshmëria e Zotit; vakëfnore në Kosovë
shih: tevhid. udhëheq Bashkësia e
Kosovës; zyra e
Vakt: (arab.) - Koha, vakëfit ka për qëllim
koha e namazit; kohë Këshillin e
në të cilën njeriu Bashkësisë Islame.
bëhet i pavarur nga e
kaluara apo e Vakëfimi: - Të lënët
ardhmja; mjedisi testament, të lënët
ndërmjet të kaluarës vakëf.
dhe të tashmes.
Vakif: -
Vaktia: - Koha e Testamentari i
saktë për falje të pronës personale.

Vakëfname: (arab. çdo familje
turq.) - Dokument myslimane në një
juridik për vakëfim. xhemat, me qëllim të
pagimit të shp-
Vaiz: (arab.) - enzimeve të imamit
Personi që mban dhe të mirëmbajtjes
ligjëratë - këshillë. së xhamisë.
Vasiet: (arab. Vehabizëm: (arab.) -
vasijet)- Autorizim, Lëvizje konservatore
porosi, testament. të cilën e themeloi
Vaxhib: (arab.) - Muhamed ibn Abdul-
Dispozitë islame që vehabi (1703-1792).
ka obligueshmëri të Vetë lëvizja nuk
shkallës së dytë për identifikohet me
çdo mysliman dhe emrin vehabizëm.
myslimane të Karakterizohet me
moshës madhore; qëndrime tejet të
ato obligime islame, skajshme, madje
edhe pse nuk bien në ekstreme kundër
obligime rigoroze shkollave të tjera,
(farz), Muhamedi a.s. sikurse janë
nuk i ka lënë. medhbehi hanefi-
maturidij, esharij etj.
Vaz: - Shih: vaz e
nasihat. Velij - evlija: (arab.)
- Mik, mbrojtës,
Vazife: (arab.) - kujdestar, protektor;
Anëtarësia vullnetare njeri i mirë. Ky term
vjetore që paguan përdoret edhe për
kujdestarin e femrës Vilajet: (arab.) -
e cila lidh kurorë. Territor administrativ
në Perandorinë Osm-
Vezir: (arab.) - ane, ku udhëheqës
Person në post të ishte mëkëmbësi,
lartë, ministër. Këtë valiu.
titull e kanë pasur
pashallarët me tri Viti i ri hixhri: - Shih:
tuga (medaljone), të viti i ri i
cilët bënin pjesë në myslimanëve.
divanin e sulltanit.
Vudu: (arab.) - Shih:
Viti i ri mysliman abdes.
(viti i ri i hixhretit):
- Data 1 e muajit mu-
harrem; dita e parë e
muajit të parë sipas
vitit hixhri; dita kur
myslimanët e
shënojnë shpër-
nguljen e Muhamedit
a.s. prej Mekës në
Medinë.
Vitri (namazi): -
Namaz i obligueshëm
(vaxhib) që falet na-
tën, pas namazit të
jacisë përbëhet prej
tri reqateve.

XH obligimeve të tjera
ndaj Zotit. Për dallim
Xhahil: (arab.) - nga fjala mesxhid, që
Injorant, i pain- ka domethënien çdo
formuar; i objekt në të cilin
paudhëzuar në rre- falet namazi, fjala
gullat fetare. xhami përdoret për
objektet që janë
Xhahilijet: (arab.) - ndërtuar veçanërisht
Gjendje e injorancës për këtë akt fetar
fetare; historikisht do dhe kanë në
të thotë periudhë përbërjen tyre
paraislame; kohë e minaren.
mosnjohjes së adhu-
rimit të Zotit. Xhebraili: (arab.) -
Melaqja e ngarkuar
Xhaiz: (arab.) - I për dërgimin e
lejuar, e lejuar. shpalljes
pejgamberëve; Xheb-
Xhamia: (arab.) -
raili; i pari në mesin e
Institucioni themelor
meleqeve.
edukativo-arsimor i
myslimanëve; objekti Xhebri: (arab.) - Sekt
qendror me minare, sipas të cilit njeriu
ku myslimanët tub- nuk ka liri të zgje-
ohen për ta kryer dhjes dhe veprimit. E
bashkërisht faljen e kundërta e tyre është
namazit, marrjen e kaderizmi, pasuesit e
mësimeve fetare si vullnetit dhe të
dhe kryerjen e veprimit të lirë.
Xheberut: (arab.) - Xhelaludin Rumi
Bota engjëllore. Mevlana): (1207-
1273) - Poeti më i
Xhehenem: (arab.) - madh në gjuhën
Skëterra, vend në persiane, i cili ka the-
botën tjetër, ku mëk- meluar rendin
atarët do ta kryejnë mevelevi të der-
dënimin e merituar vishëve.
sipas peshës së
mëkateve që kanë Xhemat: (ar.
bërë, apo kanë shk- xhama’atun) - Grup,
aktuar në këtë botë. grumbull; njësia
Mësimi islam thotë themelore e organi-
se ka disa lloje xheh- zuar e bashkësisë is-
enemesh. lame, të cilën, sipas
rregullit, e përbëjnë
Xhelat: (arab.) - grupi prej njëqind
Ekzekutori prof- familjeve të
esionist i dënimit me organizuara mes
vdekje, sipas urdhrit vete për t’i kryer
të shtetit, ose sipas obligimet e përba-
hamendjes së tij. shkëta islame; grup i
besimtarëve në
namazin e për-
bashkët në xhami
apo në ndonjë vend
tjetër.

Xhematli: Xheneti: (arab.) -
(arab.turq.) - Anëtar Vend në botën tjetër
aktiv i xhematit. për besimtarët e vër-
tetë dhe për ata që
Xhenabet: (arab.) - kanë bërë vepra të
Gjendje e mira, ku do t’i përj-
papastërtisë fetare të etojnë frytet e jetës
trupit, e shkaktuar së tyre të drejtë dhe
nga marrëdhëniet të veprave të tyre të
intime apo të mira që kanë bërë në
ngjashme. Personi në këtë botë.
këtë gjendje quhet
‘xhunub’ dhe nuk Xhehvher: (arab.) -
lejohet të kryejë Substancë; emër
rituale të caktuara, si mashkulli, (emër
leximi i Kur’anit, falja femre, Xhevhere,
e namazit etj. Xhevavhire).
Ndryshimi gjendjes
mund të bëhet me Xhezira: (arab.) -
gusul (pastrim ritual), Ujdhesë; zonë
apo me tejemum gjeografike ndërmjet
(pastrim simbolik). lumi Tigër dhe Eufrat.
Xhenaze: (arab.) - Xhihad: (arab.) -

Ceremonia për Synim, aspiratë,
varrimin e përpjekje; luftë;
myslimanit apo përpjekja shpirtërore,
myslimanes; Shih: intelektuale, apo fi-
namazi i xhenazes. zike për inkurajimin e
të mirës kundër të
keqes dhe mbrojtjen për mbrojtjen që ua
e të drejtës të çdo ofron shteti. Pleqtë,
njeriu, që, në mënyrë të sëmurët, fëmijët
të lirë dhe të papen- dhe femrat nuk
guar, ta praktikojë paguajnë xhizje.
islamin; gjuhësisht:
lufta në rrugën e All- Xhuma, jevmul-
ahut. xhumati: (arab.) -
Namazi i përbashkët
Xhin: (arab.) - javor, ditën e premte
Krijesa të papara të në kohën e drekës.
krijuara prej zjarrit, Namazi i xhumasë
të cilët kanë in- përbëhet prej dy
teligjencë dhe reqateve dhe hytbes.
vullnetin e lirë dhe
që kanë aftësi të Xhumadel-ula:
paraqiten në forma (arab.) - Muaji i pestë
të ndryshme e të sipas kalendarit
kryejnë punë të hixhri.
vështira. Xhunub: (arab.) - I
Xhizje: (arab.) - papastër; personi i
Tatim të cilin paguan papastër për kryerjen
popullsia e obligimeve fetare.
jomyslimane për Xhuz: (arab.) - Pjesë,
arkën e shtetit islam. pjesëz. Njëri prej
Këtë tatim e tridhjetë pjesëve me
paguajnë meshkujt e faqe të njëjta të Mus-
rritur dhe të aftë, të hafit; përgjithësisht:
pasur, si kompensim pjesë e tërësisë.
Xhybe: (arab. Y
xhubbe) - Pallto,
pelerinë, mantel i Ylemaja: (arab.)
gjatë; zakonisht me shih. ulemaja.
ngjyrë të zezë apo të
kaltër; pjesë e Ymeti: (arab.) - Shih.
veshjes solemne e umeti.
imamit.
Ymri: (arab.) - Jeta,
shih. Umri.
Z (Bashkësisë Islame)
për qëllime të
Zahiri: (arab.) - caktuara me Kur’an,
Shkollë juridike apo surja IX-60. Shtylla e
drejtim pak i njohur katërt e islamit.
në islam, të cilin e Zekerija: (arab.) -
themeloi Davud ibn Emër mashkulli;
Halef ez-Zahiri. Shih: emër i të dërguarit të
dhahiri. Zotit. Jahja a.s. ishte i
Zavije: (arab.) - biri i tij.
Kënd, aneks në një Zemzem: (arab.) -
ndërtesë për Burim, burimi i ujit
dervishët, ose në qytetin e Mekës,
mesxhid. Kjo brenda Haremi
shprehje kryesisht sherifit, i cili daton
përdoret në vendet nga koha Ismailit a.s.
arabe. Zem-zem do të thotë
Zebur: - Libri i ujë me bollëk.
Allahut që i është Zijaret: (arab.) -
shpallur pejgamberit Vizitë, vizita është
Davudit a.s.; obligim fetar.
Psalmet.
Zikr: (arab.) -
Zekat: (arab) - Rikujtimi dhe të
Obligim vjetor me një përmendurit të
minimum 2.5 për qind Allahut, duke i
nga pasuria që i shqiptuar emrat e Tij
nënshtrohet zekatit, si dhe duke menduar
të cilin e paguan çdo për Të; praktikë e
mysliman i pasur në rregullt, të cilën
arkën e shtetit islam mistikët të udhë-
hequr nga shehu e kënaqësitë materiale:
bëjnë në teqe. Shih. pasuria, ushqimi,
dhikr. pijet, gjumi etj. Zahid
është personi, i cili e
Zimi: - Shih. Dhim- frenon veten nga të
mi. mirat e kësaj bote.
Kjo metodë e jetesës
Zinaluk: (arab.turq.)
- Kurvëri, amoralitet; praktikohet nga misti-
marrëdhëniet seks- kët.
uale Zul-hixhe: (arab.) -
jashtëmartesore. Muaji i dymbëdhjetë i
kalendarit hixhri.
Zuhd: (arab.) -
Përmbajtja dhe Zul-kade: (arab.) -
frenimi i vetes nga Muaji i njëmbëdhjetë
teprimi në të mirat i kalendarit hixhri.
materiale dhe
Format e gabueshme në
përdorimin e disa nocioneve
Gabimisht
Drejt
Esselamun alejkum (selamun alejkum)
...........................................Esselamu alejkum
Zotëri myfti..................Shkëlqesia e tij myftiu
Zotëri reisu-l-ulema......Eminenca e tij reisu-l-
ulema
Bashkësia fetare islame.......Bashkësia Islame
Lehva.....................................................Levha
Nata e Lejletul-Kadrit...Nata e Kadrit, Lejletul-
Kadr
Tehvid...................................................Tevhid
Besimtarë të fesë islame...............myslimanë
Literatura:
1. Fjalor i gjuhës shqipe, Prishtinë, 1976.
2. Fjalor i gjuhës së sotme shqipe, Tiranë,
1980.
3. Fjalor i shqipes së sotme, Toena,
Tiranë, 2002.
4. Glosar religijskih pojmova,
(Medjureligisko Vijece Bosne e
Hercegovine), Sarajevo 1999.
5. Abdulah Skaljic, Turcizmi u
srpskohrvatskom-hrvatskosrpskom
jeziku, Sarajevo, 1973.
6. Nerkez Smailagaic, Leksikon Islama,
Sarajevo, Svjetlost, 1990.
7. Teufik Muftic, Arapsko-Bosanski rjecnik,
Sarajevo, 1997.
8. John L.Esposito, Oksfodrdska Istorija
Islama, Beograd, 2002.
9. Religije svijeta, Krscanska sadasnjost,
Zagreb, 1987.
10.Akbar S. Ahmed, Zivi Islam, Sarajevo,
1993.
11.Deeb Al-Khudrawi, Dictionary of Islamic
Terms, Damscus, 2004.
12.Akademik Ekrem Murtezai, Fjalor i
terminologjisë fetare, Prishtinë, 2007.
13.Anic -Klaic Domovic, Rijecnik stranih
rijeci, Beograd, 2001.
14.Rade Bozoviq - Vojislav Simiq,
Pojmovnik Islama, Beograd, 2003.
15.Terminologjia islame, Prishtinë, 2006.
16.Tahir Dizdari, Orientalizmat në gjuhën
shqipe, Tiranë, 2005.
17.Nexhat Ibrahimi, Leksikoni islam,
Prishtinë, 2008.
18.Halil Muharremi, Fjalor i teologjisë,
Tiranë, 206.
19.An Encyclopedia of Religion, Vergilius
Ferm, New York, 1945.
20.Hajro Ulqinaku, Glosar (fjalorth i
detarisë i të folmes së Ulqinit),
Prishtinë, 2003.
Glosari
i nocioneve
ortodokse
A nëpërmjet energjisë
së Zotit.
Agnec: agneza,
Akatist: (nga greq.
agnezë: (fjalë me
prejardhje nga gjuha ά) - Të
sllave e vjetër) - dëgjuarit duke
Pjesa e mesme dhe qëndruar në këmbë:
më ndritshme e himni i falënderimit.
tharmit të bukës, ku Himnografija
është e shënuar emri ortodokse njeh ak-
i Krishtit, IS HS NI KA, atist që i janë
që do të thotë dedikuar trinisë së
“Krishti do të ngadh- shenjtë. Kryqit të
ënjejë”, i cili shenjtë si dhe
paraqitet si viktimë shenjtorëve të tjerë.
në meshë dhe Aksios: (nga
shërben për kungatë. greqishtja ), lat.
Simbolikisht paraqet dignus - Me dinjitet,
Jezu Krishtin, i cili si liturgji me brohoritje
qengj - agnezë i pra- e besimtarëve gjatë
non mëkatet e botës shërbesës fetare.
mbi vete dhe
viktimizohet për ta Altar: - Pjesa më e
shpëtuar njerëzimin. shenjtë e faltores, që
është ndarë nga
Adhurim: (nga greq. pjesa tjetër e faltores
θέοσις, lat. Deficatio) me ikonostas.
- Pjesëmarrja e besi-
mtarëve në Amvon: - Amvonë,
adhurimin e Zotit hype, pjesë e ngritur
para altarit në kishë, Anafora: (nga greq.
ku qëndron prifti ά) - Ka
gjatë leximit të kuptimin: ngritje,
Biblës dhe ligjërimit. lartësim, lëvdim,
(shqip dhe për katolikët glorifikim, ekzaltim:
quhet ambon) pjesa e mesme e
liturgjisë ortodokse,
Anamneza: (greq.
që i përgjigjet
Ανάμνησις përkujtim,
Kanonit të
kujtim) - Pjesa kryes-
Eukaristisë. Anafora
ore e Kanonit
përbëhet nga lutjet e
Eukaristik, në të cilat
mirënjohjes, shuguri-
përkujtohen çastet
mit dhe thirrjes, e
kryesore nga historia
përcjellë me lëvizje
e shpëtimit, duke
dhe veprime sim-
filluar prej
bolike gjatë kohës
ungjillëzimit e deri
kur bëhet hapja e
tek ardhja e dytë e
dhuratave të shenjta
Jezu Krishtit.
dhe e sekretit të
Anatema: mallkim, shenjtë.
shkishërim, anatemë;
Antifon: - Këngë
veprim i fundit që
kishtare që këndohet
ndërmarrin organet
ndërmjet dy koreve
kishtare ndaj atyre
gjatë liturgjisë.
që bien në herezi,
përjashtimi i tyre nga Antimins: (fjalë
bashkësia për shkak latine. Ante-mensa -
të mësimeve të tyre në vend të sofrës) -
të gabuara. Liturgji në ekran, ku
paraqiten vuajtjet e Altar i sakrificës: -
Jezu Krishtit dhe Pjesa e altari në të
varrosja e tij. cilin ku kryhet
proskomidia.
Antropologjia: (nga
greqishtja : Apologjia: (nga greq.
njeri) - Mësimi i kri- ), latinisht.
shterë mbi njeriun, Apologetium, apolo-
personalitetin dhe gji, mbrojtje,
natyrën e tij. Si elem- arsyetim - Degë e
ente kryesore të teologjisë
antropologjisë sistematike që përpi-
ortodokse mund të qet ta argumentojë
përmenden: ekzistencën e Zotit,
- Prejardhja hyjnore nëpërmjet
dhe ontologjia e argumenteve
përbashkët e gjinisë racionale apo
njerëzore. argumenteve logjike.
- Njeriu si subjekt
unik është krijuar në Apostull: - Libri i
“parafytyrimin” ose shërbesave fetare,
“përngjasimin” e në të cilin gjenden
Zotit. veprat e apostujve
- Ripërtëritja e dhe letra enciklike,
vazhdueshme e pjesë të të cilit
natyrës njerëzore në lexohen gjatë shë-
Jezu Krishtin dhe rbesave fetare.
nëpërmjet tij. Apostull domethënë
dërgimtar apo edhe i
dërguar, dhe
përdoret së pari për përgënjeshtrim) -
12 apostujt, bashkëp- Apofatika ose
unëtorët më të teologjia negative
ngushtë të Jezu Kri- është modalitet i
shtit, kuptimi i njohjes nëpërmjet
ngushtë, ndërsa kup- kundërshtimit dhe
timi i gjerë, edhe për përparimit, që është
të therët. njëra prej atributeve
të Zotit, i cili mbetet i
Apostolike panjohur dhe i
përcjellje: (lat. Succ- pakuptueshëm sipas
esssio apostolica - përmbajtjes së tij
përcjellje, trashë- transcendentale. Për
gimi) - Mënyra në të shkak të
cilën kisha e ruan pamundësisë së
unitetin dhe stru- zbulimit të
kturën permanente përmbajtjes së Tij të
të dymbëdhjetëshes fshehtë, Zoti nuk
së apostolizmit në mund të njihet në atë
kontinuitetin e saj mënyrë ashtu siç i
historik. (vazh- njohim ne krijesat e
dimësia e krijuara të kësaj
pandërprerë me ap- bote, do të thotë
ostujt nëpërmjet nëpërmjet
pasardhësve të tyre). argumentimit, duke u
Apofatika (nga greq. mbështetur në
όφασις - konceptet dhe kate-
mospranim, goritë e kohës dhe të
kundërshtim; rrëzim, hapësirës. Apofatika
më tepër mëton në peshkop, kryemurg
atë se çka nuk është në një dioqezë. Si për
Zoti, sesa në atë çka shembull, secili
është Ai. Si metodë e peshkop është edhe
njohjes, apofatika do arhierej.
të thotë përjetim i
ekzistencës së Zotit. Arhierejve kuvendi
Për ortodoksët, apo- (peshkopëve) -
fatika paraqet Organi më i lartë
mënyrën adekuate të ligjvënës dhe
vrojtimit të jetës gjyqësor i një Kishe
transcendentale dhe Ortodokse, të cilin e
ekzistencën e Zotit. përbëjnë arhierenjtë
(peshkopët). Kuvendi
Argjipeshkëv: (nga i shenjtë i
greq. αρχιεπίσκοπος- peshkopëve zgjedh
kryepar i një kishe peshkopët e rinj, for-
ortodokse. Si për mon dioqeza të reja,
shembull argji- zgjedh
peshkvi i parë serb kryepeshkopin do të
ishte Sava Nemanjiqi thotë patriarkun.
(Shën Sava) më
1219. Këtë statut sot Arkimandrit: - Në
e kanë kisha greke, radhë të parë do të
qipriote dhe ajo shqi- thotë kryemurg
ptare. përgjegjës për disa
manastire. Sot titulli
Arhierej: (nga greq. arkimandrit jepet, jo
αρχιερέας) - Titulli për shkak të mbikë-
më i lartë fetar, qyrjes së
manastireve, por aq përmbajtjes, pendes-
më tepër për shkak të ës, agjërimit...)
angazhimeve per-
sonale si dhe Autoqefaliteti: (nga
greq. αύτοκεφάλη -
renomesë së eprorit autoqefale, e
të manastireve. pavarur) - Pavarësia
e një kishe ortodokse
Askeza: (nga greq. në krahasim me
ασκησις - ushtrim, kishat e thera. Që një
shprehi; trimëri) - Li- kishë të jetë auto-
rim nga emocionet qefale duhet t’i
apo ndarja e shpirtit plotësojë disa ku-
nga jeta e shte, si për shembull:
përkohshme, që të ta ketë kuvendin e
vihet deri te gjendja peshkopëve vendorë,
ta zgjedhë
e gjakftohtësisë duke
kryemurgun, arkima-
arritur virtyte. ndritin apo patrikun,
Askeza është ndër të ketë territor të
elementet përbërëse caktuar si juridiksion
të ortodoksisë shpir- si dhe të bëhet
tërore dhe është e krezmimi me vaj të
barabartë me shenjtë…
aktiviteteve të
Autonomia: - Një
virtyteve filozofike,
nivel më i ulët i
shkallën e parë të
pavarësimit të
ngritjes. (te katolikët
kishës. Kishat i
përdoret edhe zba-
shuguron kisha nënë
timi apo ushtrimi i
(Patrikana e
virtytit nëpërmes
Stambollit), ajo është
kishë autonome nuk B
e zgjedh kr-
yepeshkopin e saj Bibla: (nga greq.
dhe nuk ka të drejtë βιβλίον, lat. Scriptura
të shugurojë. Kishat - libri, shkrimi) - Emë-
autonome ortodokse rtimi latin i librit të
sot janë: në Finlandë, shenjtë, përmbledhje
Japoni dhe Maqedoni. të shkrimeve religj-
ioze të Dhiatës së
Vjetër dhe të Re, të
cilat kisha i ka tubuar
dhe i ka zgjedhur si
dhe ato që janë
shkruar me
inspirimin e shpirtit
të shenjtë, të cilat
përmbajnë fjalë apo
zbulesa që i janë
shpallur Moisiut,
profet në Jezusin, të
cilat kanë arritur
nëpërmes apostujve.
Bibla përmban shkr-
ime të ndryshme të
njëjtit kuptim të
zbulesave. Tekstet
dogmatike dhe ato
profetike qëndrojnë
pranë përshkrimeve
historike, kronikave, Ballkan në shekullin
lutjeve, çështjeve fa- e dymbëdhjetë.
miljare, vizioneve …
Bibla është, mbi të Biografi: - Libra të
gjitha, fjalë e Zotit, e cilët përmbajnë
shkruar sipas jetëshkrimin e
inspirimit të shpirtit shenjtorëve të ra-
të shenjtë, që demo- dhitur sipas muajve
nstron shpëtimin e gjatë vitit.
zbatuar në Jezu Bylyzik: - Lidhje e
Krishtin. Libri i mëngëve të duarve
shenjtë - Bibla është te prifti dhe xhakoni
libër fetar që përm- që para liturgjisë
ban të vërtetën e fetare të jenë më të
Zotit në fillimin e shtrënguara.
krijimit, duke mos
pretenduar që të jetë
libër shkencor, apo
libër i kozmologjisë,
biologjisë, apo hi-
storisë.
Bogumilizmi: -
Mësim i krishterë,
sekt dualist i njërit
nga bogumilët
(gjysma e shekullit të
nëntë), në Bullgari,
prej nga është
përhapur edhe në
D nistrativ nën
juridiksionin e pesh-
Dalja: (nga greq. kopit. Dioqezat e para
εκπόρευσις lat. në Kishën Ortodokse
Processio - dalje) - Serbe i ka themeluar
Mënyra në të cilën Shën Sava në vitin
shpirti i shenjtë ka 1219.
ekzistencën inostase Diskos: - I
prej Atit, parime rrumbullakët, pjatë e
unike dhe burimet e metaltë në të cilën
përbashkëta të Zotit. vendoset ajo pjesë e
Dintisi: - Ose bukës së bekuar, e
pëshpëritja, dy pllaka cila do të jetë e
të drunjta të kapura ndriçuar për kungim.
të lyera në brendi me Dogma: (nga greq.
dyllë të kuq. Më vonë δόγμα - δόγματα
në këtë mënyrë janë rregull, mendim, ven-
përgatitur librat prej dim) - Mësimi i fesë i
pergamenti apo prej formuluar në
letre, në faqet e të kuvende, koncilë apo
cilave janë shkruar edhe në sinode, gjatë
emrat e të gjallëve e shekujve të parë të
të vdekurve, krishterimit, në të
njerëzve që kanë cilët kisha njihet me
shërbyer për kishën. përmbajtjen e plotë
Dioqezë: (nga greq. të zhvillimit ortodoks
επαρχεία lat. Diacesa) të mësimit apostolik,
- Territor kishtar admi- të sjellë në mënyrë
të shkruar apo sipas Dh
traditës gojore.
Dhuratat (dhuratat
Doksologjija: (nga
nderi): - Buka dhe
greq. δόξα, festë
vera të përgatitura
familjare, lat. gloria
për kungimin e
festim, shenjtërim,
shenjtë.
lavdi, zulmë, famë,
nam) - Forma e
lavdisë për ta treguar
fuqinë dhe madhësh-
tinë e Krijuesit,
nëpërmes lutjes,
adhurimit, liturgjisë,
bisedave dhe dialog-
ëve fetarë. Në realitet
ortodoksia potencon
strukturën
doksologjike të
dogmës dhe idenë se
kisha dhe faltorja janë
vende për falënder-
imin e Zotit: “Duke
qëndruar në faltore,
duke t’u lutur Ty, na
duket sikur ne në qiell
qëndrojmë”, (un. Is, 1-
3).
E Eklizijarh: -
Nënshtrimi ndaj rre-
Ekzark: - Prijës gullave të manastirit.
kishtar me ko- Prej detyrave
mpetenca zëvendësit kryesore të
të patriarkut apo të eklizijarhut është
vikarit, si dhe të ruajtja e gjërave të
dërguarit të shërbesave fetare, li-
ipeshkvit. brave dhe gjërave të
tjera me vlerë në
Egzegeza: (nga kishë. Ndihmësi
greq. εζήγησις - quhet paraekzijarh.
komentim,
shpjegim)- Metoda Në parullë ato njihen
me anë të së cilës për ato shërbime ata
vendoset teksti biblik njihen me emrin si
në kontekstin e tij kishtar.
historik dhe kulturor
dhe i kupton porositë Energjia: e Zotit, e
e tij teologjike duke pakrijuar (nga greq.
pasur kujdes në in- ενέργεια - veprim,
tegritetin dhe vepër, punë) -
unitetin e zbulimit bi- Mësimi i mbi
blik. Metoda e energjinë e pakrijuar
egzegezës nuk është të Zotit formon
e pavarur, sepse
Bibla nuk mund të karakteristikën krye-
komentohet pa sore të ortodoksisë.
kriter, por në kishë Teologjia ortodokse
dhe kishërisht . kupton dhuntinë si
energji dhe veprim të
Zotit, personalisht
dhe të pakrijuar, e trinisë së shenjtë
nëpërmjet së cilës me rastin e
njeriu bëhet “i ku- kryqëzimit të Jezu
nguar i natyrës së Krishtit në Jordani.
Zotit” (2 Petr. 1,4), Deri në shekullin e
Shën Grigorije katërt, festa e
Palama (+ 1359) bën epifanisë ka pasur të
dallime në mes: a) bënte me disa
qenies apo esencës ndodhi të historisë së
së Zotit dhe b) shpëtimit: lindjes në
energjive të trup të birit të Zotit,
pakrijuara të Zotit. nënshtrimit të
Energjitë nuk e dishepujve dhe bari-
krijojnë inostasin, njve, pagëzimit në
nuk kanë inostasin e Jordani dhe
tyre vetjak dhe nuk mrekullisë së parë në
mund të ekzistojnë të malin Galile. Sot
pavarura. Energjitë festa e epifanisë fest-
bashkohen në një ohet më 19 janar
inostas dhe mani- sipas kalendarit të ri
festohen nëpërmes dhe ka të bëjë në
inostasit, por ato radhë të parë me
vetë nuk janë pagëzimin e Jezu Kri-
inostas. shtit në lumin Jordan.
Epifani: (nga greq. Epikleza: (nga greq.
έπιφάνεια - epifani, επίκλησις lat.
ujët e bekuar) - invocatio - thirrje për
Manifestimi i Zotit, shugurim) - Një pjesë
në veçanti paraqitja e kanonit të eu-
karistisë, në të cilin qafë dhe në pjesën e
komunitetit, me një përparme të trupit.
lutje klerikale, i drejt-
ohet Atit Zot, që ta Es-hatologjia: (nga
dërgojë shpirtin e greq. εσχατον i
shenjtë për t’i fundit, vendimtari) -
shndërruar dhuratat Mësimi mbi gjërat e
në trupin dhe gjakun fundit të shpëtimit,
e Jezu Krishtit për t’i mbi vendosjen e
shuguruar sundimit të Zotit, apo
besimtarët. Në jetës së amshuesh-
liturgjinë ortodokse me, si kurorëzimi i
shugurimi i veprës së veprës së
dhuratave bëhet me Jezu Krishtit që do të
lutjen e thirrjes së ndodhë në përfundim
shpirtit të shenjtë, i të historisë, “Ai do të
cili vjen me një herë vijë me tërë namin e
pas fjalës së instituci- tij dhe do të sundojë
onit të eukaristisë. të gjallët dhe të
vdekurit” (Ef. 1, 20-
Epitrahil: - Uniformë 23); 1 Sol. 5,1-11).
të cilën në liturgji e Es-hatologjia nuk
veshin priftërinjtë duhet të ngatërrohet
dhe ipeshkvijtë. Pa me “përfundimin
këtë uniformë asnjë (kataklizmin) e
prift nuk mund ta kr- botës” - nuk duhet të
yejë liturgjinë apo kufizohet në të. Es-
ndonjë shërbesë hatologjia ka të bëjë
fetare. Vendoset në me rendin e ri të
ekzistencës, me
gjendjen e eukaristisë është
transformimit për- pika më e
fundimtar. shndritshme e litur-
gjisë. Për teologjinë
Eukaristia: (nga ortodokse, eukaristia
greq. εύχαριστία nuk është thjeshtë
mirënjohje, akt klerikal, por
falënderim) - Sekreti është kuvend
i shenjtë është them- qendror i tërë jetës
eluar nga vetë Jezu kishtare.
Krishti, nëpërmjet
lutjes së falënderimit
dhe me bekimin e
bukës dhe të verës.
(Lk. 22, 19-20). Eu-
karistia është
themeluar në darkën
sekrete të fundit të
Jezu Krishtit me
apostujt. Kisha dhe
eukaristia,
te katolikët quhen
edhe mesha e
shenjtë dhe janë dy
të vërteta të
pandara, sepse lidhja
e Dhiatës së Re
është i vulosur me
gjakun e Jezu Krishtit.
Sekreti i shenjtë i
F apo pajtor i familjes,
apo edhe festë
Famulli: - Territori familjare me miq dhe
më i vogël dashamirë.
administrativ kishtar
Froni ikonave: -
në kishën ortodokse,
Ikonat kryesore në
në të cilin shërben
ikonostas: ikona e
famullitari.
Jezu Krishtit, Shën
Festa e familjare: - Mërisë, Shën Jovanit
Festë solemne Pagëzues (Gjon
familjare, me të cilën Pagëzuesi).
festohet mbrojtësi i
shtëpisë, shenjtori i
caktuar. Në atë ditë i
dedikohen lutje
mbrojtësit, ashtu që
të jetë përfaqësues
para trinisë së
shenjtë. Për festë fa-
miljare më e
rëndësishme është të
ketë qirinj, grurë dhe
ëmbëlsirë të bekuar.
Festa familjare është
karakteristikë e
kombit serb. Mirëpo,
është e pranishme
edhe te shqiptarët e
krishterë, si mbrojtës
GJ
Gjenealogjia: (nga
greq. γενεαλοία,
ονομα των γενων,
lat. Genealogia, libër
i gjeneratave apo
brezave, rrënja e
familjes) - Term-
inologjia që tregon
për rrënjën familjare
të Jezu Krishtit. Në
Dhiatën e Re janë dy
gjenealogji për Jezu
Krishtin, gjenealogjia
sipas Mateut (Mt.
1.1-17) dhe gjeneal-
ogjia sipas Llukës
(Lk.5.23-38). Të dy
këto gjenealogji kanë
për qëllim të tregojnë
se si Jezu Krishti,
sipas lindjes trupore,
i përket popullit
hebraik dhe se është
me prejardhje nga
Davidi.
H I
Hierarkia: (nga greq. Igumen: - Kujdestar i
ιερά + αρχή manastirit ortodoks.
udhëheqje e shenjtë Igumeni, në marr-
apo pushtet) - ëveshje me
Përfshin shërbimet të vëllazërinë e man-
vërtetuara sipas astirit, i vendos
hierarkisë, të cilat e murgjit e tjerë në
kanë pushtetin që të shërbim. Detyra
udhëheqin kishën. kryesore e igumenit
Thënë drejt, hierarkia është që të jetë më-
përfshin peshkopët, sues shpirtëror i fesë
argjipeshkvijtë, dhe i jetës në ma-
patriarkët me një nastir.
fjalë jerarkët.
Ikona: (nga greq.
Hieromonah: - Murg εικών fotografia,
që i bën të gjitha paraqitje, ikonë) -
detyrat e priftit Figura e shenjtë, e
(Sekretet e shenjta). cila e paraqet Jezu
Krishtin, familjen e
Heshta: - Përdoret shenjtë, apo
në liturgji për shenjtorët, të cilët
nxjerrjen e agnesit mund t’i fo-
dhe të trupthave tografojmë për shkak
tjerë. Me heshtë pri- të trupit që ata kanë
ten trupthat gjatë pasur. Si paraqitje
kungatës. pikture, ikona mund
ta ketë aspektin e saj
historik, estetik, ark- vende të caktuara.
eologjik, por ajo u Në ikonostas gjenden
përket shërbesave tri dyer, dera e
fetare. Ajo nuk është altarit: në veri, në
vetëm art, por edhe mes dhe në jug.
shpjegim viz-ual i
krijesës së paparë të Inspirimi: (nga greq.
Krijuesit, e cila mani- θεόπνευστος, lat.
festohet në kohë dhe Inspiro, inspiratio-ins-
në hapësirë. pirim i shkrimit të
librit të shenjtë si
Ikonomia: (nga greq. tërësi) - Veprim
οικονομία lat. direkt i shpirtit të
Dispensatio - shenjtë, me anë të të
demonstroj, cilit shkruesi i Biblës
udhëheq, plan) - është në gjendje të
Plani i Zotit në pranojë e saktësisht
përcaktimin e fatit të të argumentojë si
njerëzve; kthimi në dhe të shkruajë
vullnetin e Zotit, i cili mësimin e fesë dhe
bazohet në dashurinë të moralit.
e Tij ndaj njeriut.
Inostas: (nga greq.
Ikonostasi: - υποστασιο) - Në
Parmaku që ndan filozofinë helene
hyrjen e faltores nga inostasi ka pasur
pjesa më e kuptimin e
ndritshme - altari. Në vërtetësisë së
ikonostas gjenden ekzistimit të njeriut.
ikonat e radhitura në Ka pasur kuptimin e
“natyrës”, “esencës”. i hapet Zotit. Lutja e
Më vonë në Jezu Krishtit përbëhet
teologjinë e krishterë prej këtyre fjalëve:
ortodokse pason “Zotëri i ynë, Jezu
barazimi i inostasit Krisht, bir i Zotit, më
dhe “fytyrës perso- mëshiro mua mëka-
nale”. Për ortodoksët tarin. Themelues i
uniteti i Zotit, një Zot vërtetë i isahazmit
dhe mësimet ontolo- është Jovan Lestiviq-
gjike, apo “shkaku” nik (+ 649), autor i
me trininë e Zotit “Gamës së Parajsës”,
krijon inostasin, do të në të cilën propozon
thotë personaliteti i lutjen monologe.
Atit. Isaihija krijon gjendje
ku praktikohen vlerat
Isahazmi: (nga greq. prej të cilave më
ησυχία - heshtje, kryesore janë:
qetësi, rregullim i pastrimi i zemrës,
brendshëm) - Tradita pendimi, në veçanti
asketike me përmbajtja, durimi.
prejardhje murgjish
(shek IV-V), që është
organizuar si lëvizje
shpirtërore e vërtetë
e rilindjes ortodokse,
me futjen e lutjes së
Jezu Krishtit, si
metodë për krijimin e
paqes së brendshme,
ku shpirti dëgjon dhe
J nga ana e priftit, i së-
muri fiton shërimin e
Jektenija: - Lutje e shpirtit dhe faljen e
shkurtër gjatë mëkateve. Vendi ku
liturgjisë, të cilën e flitet në mënyrë
udhëheqin prifti apo direkte për këtë
xhakoni, kurse të sekret të shenjtë
pranishmit gjendet në enciklikën
përgjigjen. Si për e apostullit Jakov
shembull: Prifti: “Që 5,14-15: “A është i
tërë kjo ditë të jetë e sëmurë dikush në
përkryer, e shenjtë, e mesin tuaj? Le t’i
qetë dhe pa mëkate, thërrasë priftit e
prej Zotit lutemi”. Të kishave dhe le të
pranishmit: “Të lu- luten për ta, duke i
temi, o Zot”. lyer me vaj në emër
Ekzistojnë lutje të të Zotit…” (në kishën
mëdha dhe të vogla, katolike ky
në veçanti ato për të sakrament quhet
vdekurit. edhe vajimi i shenjtë
i të sëmurëve).
Jeleosvegjenje: (nga
greq. είχέλαιον, ευχή Jeroxhakon: -
lutja dhe ελαιον-vaj, Xhakon me gradë
lat. unctio) - Njëri murgu.
prej shtatë sekreteve
të shenjta të kishës
ortodokse, të cilin,
nëpërmes thirrjes së
shpirtit të shenjtë
K ktuar kanonin e
shkrimit: kanoni i
Kallogjer: - Emër i Dhiatës së Vjetër dhe
njohur për murgun kanoni i Dhiatës së
në Lindje. Sipas fjalës re.
greke καλο-γεροσѕ - b) Kanonet kishtare,
plak i mirë. rregullat, dispozitat
sa i përket etikës së
Kamillaf: - Emërtim i krishterë, liturgjive,
serbizuar për kapelë disiplinës,
pa rreth, në formë murgjërisë,
cilindri, me të cilin në organizimit kishtar
fillim e kanë mbuluar dhe juridiksionit, të
kokën vetëm murgjit, cilat i kanë aprovuar
kurse më vonë edhe kuvendet e peshko-
priftërinjtë në tërësi. pëve apo të nivelit
vendor. Në mënyrë
Kanon: (κανών -
të përgjithshme
masë, rregull, ligj) -
kanonet paraqesin
Ka shumë kuptime:
ligjet kishtare, të
a) Kanoni i librit të
cilat formojnë lëndën
shenjtë, apo lista e
e të drejtës kano-
librave të pranuar
nike.
nga kisha, që janë
c) Kanoni i mëngjesit
shkruar sipas inspir-
përbëhet nga disa
imit të shpirtit të
këngë, të formuara
shenjtë dhe përm-
në bazë të nëntë
bajnë zbulesën e
këngëve biblike, të
Zotit. Kisha, në bazë
cilat këndohen në
të radhitjes, e ka ca-
pjesën e dytë të përkthyera nga gjuha
mëngjesit dhe përf- greke. Në fillim është
shijnë psalmet: 148, quajtur Nomokanon.
149. 150), kurse Prej shekullit të trem-
formimi i tyre i përsh- bëdhjetë në Rusi
kruhet Shën Andreut paraqitet termi tjetër
(shek. VII-VIII). - Kormqaja.
Nokomanon apo
Katafatika: - Krmqija është
Teologji pozitive që përmbledhje e
lejon definimin e rregullave kishtare
Zotit me termat: (kanoneve) dhe të
Shumë i urtë, i Përje- zakoneve civile
tshëm, Krijues,…. (noma) që kanë të
Teologjia kataftike bëjnë me kishën.
nuk është në
kundërshtim me Krezmim: (nga greq.
anofatiken, në të το μύρον χρισμα, lat.
kundërtën, ato e Christomatio) - Sek-
plotësojnë njëra- reti i shenjtë në
tjetrën. shpërndarjen e
dhuratave të shpirtit
Kondak: - Një këngë të shenjtë, i cili bëhet
e shkurtër liturgjike nëpërmes thirrjes së
që i dedikohet festës shpirtit të shenjtë
apo shenjtorëve. dhe me mirosjen me
Krmqija: - vaj të shenjtë, me
Përmbledhje të kan- anë të të cilit i
oneve kishtare, të pagëzuari vuloset si
“prift” dhe “mbret”
nga i tërë personeli shme, apo me
kishtar. Pagëzimi dhe ndihma të ko-nside-
krezmimi formojnë rueshme.
një veprim të shenjtë
të veçantë. Kuvend: (nga greq.
σύνοδος lat.
Kryq: (nga greq. Concilium - kuvend -
σταυρός lat. crux - sinod) - Që nga fillimi
kryq) - Njëri prej sim- kisha ka vepruar në
boleve të para të mënyrë kuvendare
krishtera që e dhe ky realitet është
përfaqëson sekretin treguar i dobishëm
e fesë së krishterë, për ekzistencën e
vuajtjen dhe vdekjen, kishës.
nëpërmes kryqëzimit
të Jezu Krishtit.
Ktitor: - Themeluesi i
manast-irit si dhe
personi në emër të të
cilit themeluesi i bart
të drejtat e veta. Më
vonë ktitor është
quajtur edhe çdo
mirëmbajtës i
manastirit. Ktitor
quhen edhe ata që e
ndihmojnë mana-
stirin me ndihma
vjetore të vazhdue-
L officium - shërbim,
shërbimi publik) - Në
Lajmërim: - Shpallje, fjalorin bashkëkohor
lajmërim. Falënderim liturgjia ka një dome-
i shkurtër për Zotin, thënie të ngushtë,
të cilin e bën prifti ajo ka të bëjë me
me zë të lartë, ashtu aktin e pagëzimit të
që të gjithë të prani- sekretit të shenjtë.
shmit ta dëgjojnë e jo Në fillim koncepti ka
sikur lutjet e tjera, të pasur të bëjë me
cilat bëhen me zë të shërbesat fetare, të
ulët. cilat kisha i ka kryer
bashkërisht,
Litija: (nga lat. publikisht në vendet
processio): vargan i e lutjeve. Liturgjia
besimtarëve rreth ortodokse ka një
tempullit, karakter të thellë
vendbanimeve dhe kishtar. Liturgjia nuk
fushave për ndonjë është vetëm një akt
festë të caktuar, në emocional dhe es-
krye me priftërinjtë. tetik, ajo nuk është
Atëherë, populli dhe vetëm një aspekt
priftërinjtë i luten ceremonial, që arrin
Zotit për popullatën kulmin në eukaristi,
e atij vendit për të por ajo është
lashtat e tyre. përjetësim për-
mbajtjesor dhe
Liturgjia: (nga greq.
paraqitje simbolike e
λειτουρία
shpëtimit. Liturgjia,
lat.miniserium,
përveç aspekteve të Luga: - Luga e artë
tjera, i ka dy pjesë apo e praruar me ar
kryesore: liturgjia e me kryq, me anë të
shpalljes së të së cilës në liturgji
(papagëzuarve), të pagëzohen besim-
cilën e kryen pjesa tarët.
misionare e liturgjisë
si dhe liturgjia e
besimtarëve apo
kuvendi eukaristi, që
është pjesa e shenjtë.
Liturgjia e shenjtë
kryhet për çdo javë
dhe për çdo festë. Në
manastire varësisht
prej tipave të tyre,
liturgjia kryhet për
çdo ditë.
Lutje: - Lutje e
përditshme në kishë.
Shënim i fillimit të
ditës së re sipas
kalendarit kishtar.
M a) Natyra e
monogamike e ma-
Martesa, rtesës në aspektin
kurorëzimi: (nga fizik dhe shpirtëror
greq. γάμος - ndërmjet dy
συνάφεια, personave të dy
lat.matrimonium - gjinive të ndryshme.
martesë) - Njëra prej b) Shenjtëria e trupit-
sht-atë fshehtësive sepse trupi është
të shenjta dhe njëra “faltore e Shpirtit
prej traditave me Shenjt. ( l. Ko. 6, 19).
rëndësi të natyrës së c) Mirëkuptimi
njeriut, të cilën Zoti e paralel në mes
ka sanksionuar prej bashkëshortëve.
fillimit të ekzistencës d) Ripërtëritja e jetës
së njeriut. “Zoti tha: nëpërmjet lindjes së
Nuk është mirë që fëmijëve.
njeriu të jetë vetëm;
Mitra: - Pjesë e
që atij t’i krijojmë
veshjes gjatë shë-
ndihmës të përshtat-
rbesës fetare,
shëm për të…. Prej
mbahet në kokë.
brinjëve të marra
Trashëguar nga
prej Ademit, Zoti e
tradita e mbretërve
krijoi Ademin, gruan
bizantinë.
e tij...” (Agjërimi, 2,
18-24). Martesa e Mishërim: (nga greq.
krishterë dallon nga ενανθρώηπσις, lat.
martesat tjera: Incarnatio - hyrja e
zotit në trupin e nje-
riut: mësimi i fesë të krejtësisht nga jeta
cilin e ka aprovuar dhe vënie në shërbim
Kuvendi i Nikejit, të plotë të atit
sipas së cilit pamja e shpirtëror. Gjatë
dytë e trinisë së historisë monakizmi
shenjtë, i biri i Zotit, është zhvilluar në dy
është mishëruar nga forma: a) forma
shpirti i shenjtë dhe anahoretike, e cila
Shën Mëria dhe është tërheqje dhe
është bërë njeri. Mi- largim i plotë nga
shërimi paraqet një bota; dhe b) jeta në
sekret të madh të kuadër të bashkësisë
fesë së krishterë: së organizuar ose në
“Zoti lajmërohet në manastir.
trup” (1. Tim. 3.6).
Metania: -
Mitropolit: - Ipeshkvi Mbështetja e madhe
që është i vendosur që kryhet para
në selinë e kryeqytetit shenjtorëve të më-
të një krahine dhe dhenj, ikonave,
gëzon respekt e relikteve duke u
nderim në mesin e kryqëzuar.
peshkopëve.
Metoh: - Në fillim,
Monakizmi: (nga me këtë është
greq. μοναχός - i emërtuar toka
vetmuar, i veçuar) - bujqësore, kolonia e
Mënyrë e jetës një manastiri, në të
ungjillore, dedikuar cilën kanë jetuar
lutjes, e tërhequr vetëm murgjit dhe
janë marrë me Minej: (ekzistojnë
punimin e tokës. Sot dymbëdhjetë) - Libra
metoh quhet pasuria të shërbesave fetare,
që është larg në të cilët, në
manastirit, por që i mënyrë kalendarike,
është lënë manastirit janë të theksuara da-
testament. tat e shërbimeve të
shenjtorëve për çdo
Metohia: - Pjesë e muaj veçmas.
një pasurie të kishës,
e cila përfshin disa Mëkati: para prindor,
fshatra, deri në (lat. Peccatum
njëzet. Qendra e originatum) - Mënyra
“metohisë” është e ndërprerjes së
metohi, që ka marrë bashkësisë së parë
emrin sipas ndërmjet Zotit e
shenjtorit, të cilit i njeriut dhe pasojat e
është dedikuar kisha atij veprimi. Mëkati
në metoh. është kryer me
vullnetin e lirë të
Miro: - Vaji i shenjtë njeriu të parë nëpër-
me të cilin miros mjet mashtrimit të
prifti i një kishe djallit, por ai nuk
(argjipeshkvi, është i afërm i tij.
patriarku) së bashku Mëkati nuk është
me peshkopët bëjnë princip ontologjik. Ai
lyerjen me vaj të është rezultat i
bekuar të keqpërdorimit të
besimtarëve (krez- lirisë së njeriut ndaj
mimin). Zotit, apo edhe
mungesa e së mirës N
dhe keqpërdorimi i
lirisë njerëzore. Nafora: - Bukë e
bekuar që përgatitet
për kohë të liturgjisë
dhe u ndahet
besimtarëve në fund
të lutjeve.
Nalonj: - Tetranod
ekspozohet para
portës së pallatit, që
në të vendoset
Ungjilli me rastin e
leximit në Liturgjinë
e shenjtë. Nalonji
ekspozohet edhe me
rastin predikimit të
priftërinjve, apo në të
vendoset ikona.
Nurija: - Emërtimi i
famullisë në disa
pjesë të Gadishullit
Ballkanik.
O
Omusios: (nga greq.
ομοούσιος, lat.
Consubstantialiter) -
Term teologjik
jobiblik, i aprovuar në
Kuvendin e Nikejit
(325) për t’u definuar
mishërimi i logosit
me të Atin në një
qenie me të birin.
Orar: - Veshje
liturgjike e gjatë e
priftit, të cilën
xhakoni e vesh në
krahun e majtë. Një
anë bie nën shpinë,
kurse anën tjetër të
rrobës xhakoni e
mban me tre
gishtërinjtë e dorës
së djathtë, duke u
dhënë shenjë ndih-
mësve se kur duhet
të fillojnë të
këndojnë. Orarin e
bartin xhakonët gjatë
shërbesave fetare,
ashtu siç bartin P
priftërinjtë
uniformën. Pagëzimi: (nga greq.
βάπτισμα, lat.
Ortodoksia: (nga
Baptiso, baptismum -
greq. ορθός + δοζα -
i nënshtruar) -
festa (feja) e vërtetë)
Pagëzimi është njëra
- Mësimi që
prej sekreteve të
vazhdimisht është i
shenjta, të cilën
lidhur me predikimet
shpëtuesi vetë e ka
e apostujve nëpër-
themeluar (Mt.
mjet seminareve dhe
28,18-19), kurse apo-
neopatristike.
stujt e kanë pra-
Ortodoksia iden-tif-
ktikuar (Vepra 2,38;
ikohet me vetë
10,48), si një veprim
predikimet
për hyrje në historinë
apostolike, ashtu siç
e shpëtimit (Mt.
është vërtetuar dhe
3,11). Ceremonia e
zhvilluar në pajtim
pagëzimit është
me kuvendet
ceremoni e hyrjes në
kishtare.
fenë e krishterë. Ajo
përfshin:
Përgatitjen me agjërim
Largimin dhe mohimin e
njeriut të moshuar,
Shpalljen botërisht të
besimit të vërtetë
(simbolin e fesë),
Spërkatjen me ujë të edukojnë në fenë e
bekuar të pagëzimit, krishterë, për t’u
Thirrjen e trinisë së liruar nga mëkati i
shenjtë si dhe rrjedhshëm, burimor,
Sekret i shenjtë në të ai i pari, i Adamit dhe
cilin i pagëzuari i ri i Evës, i cili trashë-
pranon vulën e gohet në çdo njeri
dhuratës së shpirtit të dhe që është
shenjtë. zanafilla e të gjitha
Pagëzimi i fëmijëve mëkateve të tjera.
praktikohet, edhe Palamizmi: - Është
pse fëmijët nuk kanë emërtuar nga Shën
mëkate personale Grigorie Palami (1296
dhe nuk mund ta - 1359). Teologjia
shprehin besimin e mbi energjinë e
tyre për shkak të pakrijuar të Zotit, e
papjekurisë. Ndalo- cila rrjedh nga qenia
het pagëzimi i dytë e Zotit si një burim i
apo përsëritja e tij, pashtershëm.
por fëmijët mund të Energjia ekziston që
pagëzohen përsëri nga fillimi bashkë-
nëse nuk dihet se a risht dhe e bashkuar
janë pagëzuar apo jo. me qenien e Zotit.
Pagëzimi i fëmijëve
bëhet me kërkesën Patristika,
dhe me marrjen e patologjia: -
përgjegjësisë së Shkenca që merret
prindërve se do ta me historinë dhe me
rrisin dhe do ta përmbajtjen e etërve
të kishës. Ky mësim Serbe në nivel të
është konciz dhe i Patrikanës është që
pranuar nga e tërë nga koha e Car
kisha. Predikimi Dushanit, më 1346.
patristike ka
karakterin e sintezës Pesëdhjetat: (nga
dogmatike, në të greq. πενηκοστή
cilën kanë punuar: lat.pentecoste -
apostujt meshkuj, pesëdhjeta, dita e
apologjetët, pesëdhjetë) -
nxënësit, shkruesit e Ndodhia dhe festa e
kishës dhe etërit. Në zbritjes së shpirtit të
fjalimin e rëndomtë, shenjtë apostujve në
periudha klasike e ditën e pesëdhjetë
patristikës përfundon pas ringjalljes së Kri-
me Shën Jovan shtit. Kjo ngjarje
Damaskin (753), por është përmendur në
kjo nuk do të thotë Dhiatën e Vjetër si
se shpirti patristik profeci mesianike
nuk ka vazhduar. (Joil 3,1; Vepra an.
2,1-21). Vërtet, sipas
Patriarku: - Prijësi Dhiatës së Vjetër dita
kishës autoqefale e pesëdhjetë është
ortodokse në nivel të festuar si ditë e pran-
Patrikanës, të cilin e imit të Ligjit në Sinaj.
zgjedh Sinodi i
Shenjtë i Peshkopëve Predikimi: (nga
dhe në këtë post ai greq. παράδοσις lat.
mbetet tërë jetën. Traditio - traditë, pre-
Kisha Ortodokse dikim) - Kisha
ortodokse rëndësinë dytë të klerit.
më të madhe i ka Priftërinjtë -
kushtuar predikimit prezviterët në
në kuptimin e tij të bashkësitë e kri-
dyfishtë, duke e shtera janë të
kuptuar si veprim të caktuar për barinj të
plotë të Krishtit në shpirtit të shenjtë
kohë, do të thotë si (vepra ap. 20,28).
urdhër apostolik Ata kanë rolin
dorëzuar kishës, baritor. Priftërinjtë
mënyrën e tran- shugurohen nga pe-
smetimit të zbulesës shkopi. Prifti e
së Zotit nëpër kohë pranon antimisin nga
nëpërmjet kishës. peshkopi i vet, emri i
Predikimi nuk është të cilit përmendet në
burim thetër i liturgji. Prifti është
Zbulesës, pranë prijës fetar,
shkrimit të shenjtë, predikues dhe bari (1
por ai është normë e Tim. 4,13), udhëheq
vazhdueshme, kriter besimtarët në
dhe ndërmjetës. besimin në Krishtin.
Shkrimi i shenjtë dhe
predikimi i shenjtë Pëshpëritje: - Lutja
përbëjnë një tërësi. për të vdekurit që
bëhet pas dyzet
Prezviter: (nga greq. ditëve, gjysmë viti
πρεσβύτερος lat. dhe në krye të vitit.
Presbiter - prift, kujd-
estar, plak) - Peshkopi: (nga greq.
Shërbyes i rangut të επίσκοπος lat.
Episcopus - Psalmet janë pjesë e
mbikëqyrës, kuj- Dhiatës së Vjetër dhe
destar) - Shërbyes përbëhen prej 150
më i lartë në këngëve religjioze, të
hierarkinë kishtare, i cilat përdoren si nga
zgjedhur ta kryejë hebrenjtë, ashtu
detyrën e prijësit të edhe nga të
parë të fesë në krishterët.
kuvendin e dioqezës,
mësues i Ungjillit dhe
koordinatorit të
shërbimit të kishës
vendore. Shërbimi
ipeshkvnor është
qendror dhe i
domosdoshëm në
kishë, sepse pa ipe-
shkvi, kisha vendore
nuk mund të
pranohet si kishë.
“Aty ku gjendet
ipeshkvi, aty do të
ketë fe dhe popull”,
thotë Shën Ignatije.
Psalm: (greq.) -
Këngë fetare, në të
cilat lavdërohet,
falënderohet apo
madhërohet Zoti.
R përfshirë si simbol i
fesë në Stamboll, në
Relikte: - Trupi apo vitin 381. Ringjallja
pjesë e trupit të është festa më e
ndonjë shenjtori, i cili madhe e të kri-
ruhet si i shenjtë. shterëve, sepse ajo
Eshtrat e shenjtë është simbol i
janë burimi i ngadhënjimit të jetës
energjisë së Zotit. Në mbi vdekjen.
kishën e vjetër në
Sarajevë ruhet dora e
shenjtores Tekla.
Ringjallja: (nga
greq. ανασταία των
νεκρων,
lat.resurrectio morto-
rum) - Mësimi
kryesor i kishës
ortodokse është
ringjallja e Jezu Kri-
shtit “në ditën e tretë
sipas Biblës”, ndërsa
me ringjalljen e Jezu
Krishtit është vërte-
tuar feja e jonë në
ringjalljen e të
vdekurve dhe jetën e
botës tjetër. Kjo
doktrinë e fesë është
RR sekret. Pendimi ka
karakter dhe mund
Rrëfimi: (nga greq. të kryhet pavarësisht
μετάνοια lat. nga rrëfimi.
Panitentia - ndryshim
shpirtëror, pendimi) -
Sekreti i shenjtë në
të cilin besimtari, me
fuqinë e shpirtit të
shenjtë dhe me
lutjen e kishës,
pranon faljen mëka-
teve që ka bërë pas
pagëzimit, në
mënyrë që ai t’i ripë-
rtërijë marrëdhëniet
e tij me Zotin dhe të
pajtohet me
bashkësinë liturgjike,
anëtar i së cilës
është. Sekreti i
rrëfimit përbëhet prej
katër elementeve: a)
pendimit, b) rrëfimit
të mëkateve, c) lu-
tjes për falje, ç)
pajtimit me ba-
shkësinë që manife-
stohet me rrëfimin
S SH
Sinodi i Shën Mëri: - Zonja e
peshkopëve: - bekuar, Zonja Shën
Organi më i lartë Mëri. Ungjijtë e
ekzekutiv administr- pranuar nuk japin
ues dhe mbikëqyrës shumë detaje për
në kishën ortodokse. Zonjën Shën Mëri.
Anëtarë të Sinodit të Ajo është vajza e
Shenjtë në Kishën vetme e Joakimit dhe
Serbe janë patriarku e Anës, e cila
dhe katër peshkopë, shërbente në tempull
të cilët ndërrohen (faltore). Është e li-
vazhdimisht çdo dy ndur në Nezaret të
vjet, ndërsa patriarku Galileut (Lk. 1,26,27).
është anëtar i Virgjëresha Mëri ka
përhershëm. marrë lajmin e
gëzuar nga engjëlli
Gabrieli se ajo do ta
lindte Jezu Krishtin
(Lk.1.24-38). Shën
Mëria ishte me
Jezusin në të gjitha
ndodhitë e mëdha:
synetimin, vendosjen
në faltore (tempull),
largimin në Egjipt,
këshillën në faltore,
në kohën e vuajtjeve,
pas së cilës për të
kujdeset apostulli
Joani. Mësimet
ortodokse për Shën
Mërinë mund të
përmblidhen në disa
emra, siç janë:
gruaja, nëna e Zotit,
Shën Mëria etj.
Shpirti i shenjtë:
(nga greq. Πνεύμα
Lat. Spiritus - shpirti i
Zotit); (Jn. 4,24; 2.
Kop. 3.17) - Veta e
tretë e trinisë së
shenjtë, prej të cilit
anëtari i tretë simboli
fesë thotë: “Besoj në
shpirtin e shenjtë,
Krijuesin e jetës, që
vjen nga Ati, i cili së
bashku me Atin, të
birin, të cilët bash-
kërisht nderojnë dhe
bashkërisht
falënderojnë, i cili ka
folur nëpërmes të
dërguarve”.
T
Të shpallurit
katekistët: - Njerëzit
që përgatiten për
pagëzim. Kisha ua
lejon të marrin pjesë
në pjesën e parë të
liturgjisë, në liturgjisë
së të shpallurve, që
ka karakter misionar
të mësimit të fesë.
U mijë, të gjithë janë të
barabartë, të varfër
Ungjill: (nga greq. dhe të pasur, të ditur
ευαγγέλιον lat. dhe të paditur, duke
Evangjelium - lajm i përfshirë edhe ro-
mirë) - Në Dhiatën e bërit”. (Jevsevija
Re me Ungjillin Cezarian, Ungjilli,
kuptohet: lajmi i libri I,1.6). Prej fillimit
mirë, apo zbulimi i kisha ka kuptuar me
falënderimit të Zotit Ungjillin ka kuptuar
në figurën dhe tërë traditën gojore
veprimin e shpë- apo predikimet e
tuesit Jezu Krishtit, si Jezu Krishtit. Me
mesazh apo kalimin e kohës,
përmbajtje e zbulimit termi ka filluar ta
të predikimit dhe marrë formën e
mësimit të saj. Ajo saktë dhe të caktuar
paraqet lajmin e mirë të asaj tradite gojore,
të paqes dhe të do të thotë përmble-
dashurisë, të cilin dhjen e librave të
Zoti e ka sjellë në Dhiatës së Re.
tokë, për të gjithë Ekzistojnë katër
njerëzit dhe të gjitha tekste paralele të
kohët. Kjo është thi- Ungjillit, të ruajtura
rrje që përfshin të në gjuhën greke dhe
gjithë pa farë dallimi: secili prej tyre e
“…..qofshin ata përmban Ungjillin në
grekë, apo barbarë, tërësi, të paraqitur
burra, gra apo fë- nga autorë të
veçantë: Ungjilli XH
sipas Mateut, Ungjilli
sipas Markut, Ungjilli Xhakon: (nga greq.
sipas Llukës dhe διάκονος - shërbëtor,
Ungjilli sipas Joanit. shërbyes) - Shërbëtor
i kishës, i cili, në
mënyrë direkte,
është i lidhur me
peshkopin. Xhakonët
u ndihmojnë pe-
shkopëve dhe
priftërinjve, si në
bartjen e viktimave
eukaristie të
falënderimit, si dhe
në disa çështje
administrative.
Y
Ylli i vogël: - Dy
shirita të ngushtë
metali, të cilët
bashkohen në majë,
në atë mënyrë që
mund të ndahen (si
shkronja X).
Vendoset në diskos
nëpërmes një trupthi
që përgatiten për
kungimin e shenjtë.
Simbolikisht ajo
paraqet yllin që ishte
shfaqur në qiell dhe
kishte lajmëruar
lindjen e Jezu Krishtit.
Z me marrëdhëniet e
Tij, me ekzistencën e
Zoti: (nga greq. θεός nuk ka të bëjë me
- θεότης, lat.Deus, fshehtësinë e Tij tra-
Dominus Deus – nscendentale.
Krijues) - Qenia më e Paraqitjen për Zotin e
lartë, Ai i cili nuk ka ka dhënë vetë Ai në
fillim dhe nuk ka krijesat e Tij si dhe
mbarim. Teologjia në ardhjen e të birit
ortodokse i jep një të Tij. Me të gjitha te-
koment apofatik të ofanitë (paralajmë-
vërtetës së Zotit dhe rimet), me çfarë
më tepër e preferon Dhiata e Vjetër është
kategorinë e fshehtë- përlot, megjithatë
sisë dhe përdorimin e tërhiqet tran-
termave më të scendentalja e Zotit.
lavdishëm kur flitet “Unë jam ai që jam”
për Zotin - ai është (Iz l. 3,14); ky emër
emër mbi të gjithë është, par
emrat - (Filip.2.9). excellence, emri i
Shkrimi Areopadik Zotit.
mbi “Emrat e Zotit”,
Zbulesa: (nga greq.
tregon se Zoti as nuk
αποκάλυψις lat.
mund të definohet, e
Revelatio nga revelo,
as të kufizohet me
revelare - zbuloj) -
gjërat e krijuara,
Veprim me të cilin
prandaj vetë termi
Zoti ia zbulon veten
Zot është relativ,
botës së krijuar.
sepse ai ka të bëjë
Mësimi mbi Zotin nuk
duhet kuptuar vetëm
si informim i mësimit,
sepse Zoti zbulohet
edhe nëpërmjet
veprave, ndodhive,
shenjave dhe mreku-
llive.
Literatura e konsultuar:
1. Glosar religijskih pojmova,
(Medjureligijsko Vijece Bosne i
Hercegovine), Sarajevo, 1999.
2. Jovan Brija, Recnik pravoslavne
teologije, Beograd 1977.
3. Anic-Klaic Domovic, Rjecnik stranih
rijeci, Subotica, 2001.
4. Azbuka Srpske pravoslavne crkve po
Radoslavu Grujic, priredio Slobodan
Mileusnic, Beograd 1993.
5. Emilijan Carnic, Cin svestene i
bozanstvene Liturgije svetog Jovana
Zlatustog, prevod sa grckog jezika,
Dizeldorf, 1976.
6. Verksi praznici (izbor), Beograd, 2007.
7. Fjalor serbokroatisht-shqip, (Grup
autorësh), Instituti Albanologjik, botim i
dytë, Prishtinë, 1986.
Glosari
i nocioneve
katolike
A pasur natyrën e
Zotit. Ky besim i
Abat: - Kryemurg i gabuar është gjykuar
ndonjë bashkësie në koncilin e shtatë
kallogjerësh. ekumenik të Nikejit
në vitin 787.
Administrator: -
Udhëheqës i ipe- Adoracioni: -
shkvisë në periudhën Falënderim apo falje
derisa ipeshkvi nuk që i dedikohet vetëm
është i emëruar. Zotit (quhet edhe
latrija për dallim nga
Administrata dulija, që ka të bëjë
apostolike: - Rajon me falënderimin e
kishtar, i cili për shenjtorëve, relik-
çfarëdo shkaqesh teve si dhe
nuk është i përfshirë fotografive të tyre).
në kuadër të
ipeshkvisë, të cilën e Adventi: - Koha e
udhëheq ad- parë e liturgjisë. Një
ministratori në emër vit prej katër javësh
të papës. si parapërgatitje para
Krishtlindjeve.
Adopcionizmi: -
Besim i gabuar nga Agape: - Vjen nga
shekulli i 7, i cili greqishtja që do të
vërteton se Krishti si thotë dashuri. Fjala
njeri ka qenë vetëm i Agape në kishën e
adoptuar si bir i Zotit, parë është përdorur
do të thotë se nuk ka
te darka ku janë në meshën e
festuar euharstia. viktimës - bartësi i
qiriut në liturgji.
Agnosticizmi: -
Shkencë filozofike, e Alba: - Fustan i
cila e lejon bardhë, i gjatë, që ka
ekzistencën e një hyrë në shërbime
fuqie mbinatyrore, liturgjike, që nga
por na mëson se shek. i 4-të si veshje
mendja e njeriut nuk kishtare në mesha.
mund ta kuptojë atë.
Albigenzi: - Besim i
Agnus Dei: e para - gabuar i shek. të 12
Qengj i Zotit, Krishti dhe të 13 në Francë,
si viktimë shpërbli- i cili nuk e ka pranuar
mtare; e dyta: lutje e as kishën e as papën,
meshës para ngjashëm me bogu-
kungimit. milët boshnjakë.
Agjërimi: - Marrja e Aleluja: - Thirrje që
një racioni në ditë te ka domethënien
besimtarët e moshës “Faleminderit
madhore prej (18-60- Jehovait”, nëpërmjet
vjeçare, për ditë të së cilës i shprehet
caktuara gjatë vitit falënderimi dhe
liturgjik. respekti Zotit, në
traditën
Akolit: - Laik apo perëndimore, në ve-
fillestar për shërbim çanti gjatë shënimit
kishtar, të cilit i është
besuar roli ndihmës
të festave të Amen: - Përkthimi i
Pashkëve. rëndomtë “ashtu
qoftë” e shpreh
Aleanca e Vjetër: veçse dëshirën jo
apo edhe Besëlidhja edhe sigurinë,
e Vjetër është prandaj s’ka kuptim
themeluar në Sinaj të fjalës “Amen”. Kjo
ndërmjet Zotit dhe fjalë ka domethënie
popullit të zgjedhur. pohimi: me siguri,
Alokucija: - Fjalimi i përnjëmend, por
papës drejtuar edhe ashtu është,
këshillit të besoj... Ndajfolja e
kardinalëve rreth çë- marrë nga
shtjeve aktuale. hebraishtja do të
thotë sigurinë,
Altar: - Altar i qëndrimin, fortësinë,
sakrificës për bindjen me të cilën
kryerjen e shërbimit pajtohemi me diçka,
të Zotit në kujtim të e pohojmë dhe e
darkës së fundit, zak- pranojmë, ta zëmë,
onisht një tavolinë kur është fjala për
katërkëndëshe në uratën. Thirrja e
pllakën e së cilës fundit në liturgji, lutja
rëndom janë të që e sqaron fenë dhe
varrosur eshtrat e e vërteton pranimin e
patronit të shenjtë fjalëve e të veprave
apo të mbrojtësit të të Zotit, do të thotë,
kishës dhe famullisë. po ashtu është, ashtu
le të jetë, nga fjala
hebraike: “aman”, që Pas Krishtit kjo fjalë
do të thotë të qën- ka kuptim e
drosh fuqishëm. mallkimit. Anatema
(mallkimi) bie mbi
Anabaptistët: - Sekt ata që s’e mbajnë
i shek. të 16, i cili ka betimin. Grada më e
kërkuar pagëzimin e lartë e anatemës
të rriturve edhe një është ndarja nga
herë. Krishti.
Anamneza: - Pjesa Kisha më vonë i
kulmore e meshës si përjashtonte nga
akt kulmor i viktimizi- bashkësia me
mit apo flijimit dhe shprehjen: ANA-
dhurimit të Krishtit. TEMASA SIT: (Qofsh i
mallkuar!) anëtarët e
Anatema: - I padëgjueshëm dhe
shkishëruar (i pë- ata që mësonin mbr-
rjashtuar), shprehje apshtë.
me të cilën
sanksionohet dhe Angelus: - Lutja e në
përjashtohet në shenjë për-
aspektin dogmatik. shëndetjeje të
Nga rrënja semite engjëjve në shenjë të
fjala do të thotë: nda- lajmërimit të Marisë,
lim të përdoret diçka e cila lutet me shenjë
për punë joreligjioze, të kambanës në
profane. Tërë plaçka mëngjes, drekë dhe
e luftës i përket Zotit mbrëmje.
(në Dhiatën e Vjetër).
Anglikane (Kisha): - shkrimit të shenjtë.
Kisha shtetërore Antikrishti, i cili do të
angleze, të cilën lajmërohet para
mbreti Henriku VIII, Ditës së Gjykimit (2
në vitin 1543 e ndau Sol. 2,1), do ta kthejë
nga kisha katolike. njerëzimin nga Kri-
shti dhe kisha.
Anima: (nga lat.) -
Shprehje për shpirtin. Argjipeshkëv:
archepiscopus - Emër
Antifona: - Sot do të nderi për peshkop në
thotë vargu hyrës në kryeqendër të ndonjë
këndimin e psal-m- rajoni.
eve, që kanë të bëjnë
me litu-rgjinë Apokalipsi: - Nga
kryesore, mendimin; greqishtja “zbulimi”,
në liturgjinë e vjetër libri i fundit i Biblës,
donte të thoshte të cilin e shkroi Shën
këndim me radhë i Gjoni Apostull kah
priftit dhe korit. viti 95 pas lindjes së
Krishtit.
Antikrishti: - Fjalë
për fjalë: kun- Apokaliptik: -
dërshtari i Krishtit. Misterioz, i kobshëm,
Kjo fjalë gjendet katastrofal.
vetëm te Shën Gjoni
Ungjilltari, por Apokrif: - Shkresa
kuptimin e saj e misterioze ose vepra,
hasim edhe në disa të cilat llogariten bib-
libra të tjerë të like, por nuk i
përkasin traditës
hebraike e as asaj të agnosticizëm.
krishtere si dhe nuk Apologjet
pranohen si libra të përgjithësisht quhet
shpallur. Apokrifet në ai i cili merret me
mënyrë të rrejshme u apologjinë dhe
përshkruhen disa apologjetikën.
apostujve (p.sh.,
Ungjilli i Jakovlit, Apologji: nga
ungjilli i Nikodomit, greqishtja: justifikim
Apokalipsi i Petrovit ose mbrojtja e kredos
etj,), që të kenë një (kredoja - përmbajtja
autoritet më të madh e të besuarit) -
si dhe të hyjnë në Mbrojtja me gojë apo
radhët e librave kan- me shkrim e një të
onikë. vërtete fetare.
Apologjet: - Apologjetikë: - Njëra

Mbrojtës, autor i cili ndër disiplinat
ngrihet në mbrojtje themelore të
të fesë, si p.sh., Jus- shkencës teologjike
tini, Tertuliani etj. Një (teologji dogmatike,
grup i shkrimtarëve teologji morale,
të krishterë të egzegeza: shpjegimi i
shekullit të dytë, të shkrimit të shenjtë,
cilët ballafaqohen me etj.) Qëllimi i saj
kundërshtime të është të arsyetojë e
judaizmit, të pag- të argumentojë
anizmit (filozofia misionin hyjnor të
greko-romake) e më Jezu Krishtit në botë
tej me ashtuquajturin dhe të kishës së tij.
Mirëpo, në anën Apostull: - Nga
tjetër hyn edhe më greqishtja do të thotë
gjerë në thelb të “i dërguari”, njëri
problemit, duke mos prej dymbëdhjetë
pasur lidhje nxënësve të Jezu Kri-
drejtpërdrejt me shtit; më vonë ky
shkencën teologjike, emër u jepet misio-
bie fjala probabiliteti narëve të merituar.
dhe mundësia e të
njohurit të së Apostullat: -
vërtetës, të ekziste- Shërbimi apostolik,
ncës së Zotit. veprimtaria për
Prandaj, edhe duke përhapjen e fesë.
sqaruar në tërësi Apostolike
problematikën e (prefektura): Njësi
fesë, të besimit dhe administrative, në të
të të besuarit. shumtën në rajone
Apostat: - Renegat, misionare, të cilën e
mohues i besimit të udhëheq prefekti në
krishterë; po ashtu ai emër të papës.
që e braktis thirrjen e Apostolike (selia): -
shenjtë të meshës Selia e shenjtë apo
apo të rregullores. selia e Romës, selia e
Apostaz: - Renegat, të parit të kishës
mohues i besimit të katolike, Papës, me
krishterë. kongregatat
ndryshme dhe
administratën Apostolik (besimi): -
përcjellëse. Formular i shkurtër i
fesë prej 12 neneve,
Apostolik të cilin tradita ua
(administratori): - përshkruan
Udhëheqës i apostujve.
administratës apos-
tolike. Apoteoza: -
Adhurimi i njerëzve
Apostolik (bekimi): - të gjallë apo të
Bekimi papnor. vdekur, si p.sh.
Apostolik (prefekti): mbretërit romakë.
- Prifti me juridiksion Apsolucioni: - Falja
ipeshkvnor që udh- nga mëkatet, apo
ëheq prefekturën. edhe zgjidhja prej
Apostolik mëkateve pas
(delegati): - Emisar i rrëfimit, të cilës i par-
papës për çështje aprin pendimi.
fetare. Ardhje-ardhja: -
Apostolik (vikari): - Koha e parë e li-
Ipeshkvi i caktuar që turgjisë të vitit
udhëheq vikarinë. kishtar të përbërë
prej katër javësh,
Apostolik parapërgatitje për
(vikariati): - Rajon Kërshëndella.
administrativ nën
kongregatën për Argjixhakon: -
përhapjen e fesë. Shërbëtori më i
madh, në mesjetë
ndihmësi i parë i ipe- Asketikja: - Degë e
shkvit; në aspektin shkencës teologjike
kanonik, i cili në mbi askezën, pende-
argjixhakonatin e vet sën, agjërimin, jetën
e informon ipeshkvin e virtytshme.
për gjendjen
shpirtërore të besi- Askeza: - Ushtrimi
mtarëve. mbi virtytet, lutjet
dhe vrojtimet, të cilat
Argjipeshkvia: kanë për qëllim
(kryeqytet) - Seli e afrimin dhe bash-
argjipeshkvit. kimin me Zotin.
Arijanizmi: - Besim i Aspersio: - Spërkatje
gabuar se Krishti nuk me ujë të bekuar.
është i qenësishëm,
por vetëm se i Aspersorium: - Ena
përngjan Zotit, do të me ujë të bekuar.
thotë se këta e Ati i shenjtë: - Titull
mohojnë trininë; nderi për papën.
është gjykuar në Ko-
ncilin e Nikejit të viti
325.
ِAt - etërit: -
Emërtim për shkri-
Arkangjelët: - Kori i mtarët e krishterë
lartë e engjëjve, si ose mësuesit e fesë
p.sh. Gabrieli (Xhib- të shekujve të parë
rili), Mihaeli (Miqaili) të krishterimit, në
dhe Rafali (Azraili). veçanti për ata që
kanë të bëjnë me
dogmën; ekzistojnë
lindorë dhe perëndi- B
morë.
Baal: - Zot i diellit
Ateizmi: - Mohimi i
dhe i begatisë, zoti
ekzistencës së Zotit,
kryesor i fenikasve,
apo të jetuarit në atë
aramitëve dhe
mënyrë sikur të mos
felestinëve.
ekzistonte Zoti.
Babilonit (Kulla): -
Aureola: - Rrethi i
Pallati mbretëror dhe
artë përreth kokës së
tempulli i zotit Ma-
priftit në fotografi
rduk në Mesopotami.
apo në statuja, si
shenjë shndritjeje të Baptistët: - Bashkësi
virtyteve të tij, e cila protestante, e cila
më vonë është bërë pagëzon vetëm të rri-
edhe shenjë shenjtë- turit dhe e pranon
rie. Biblën si burim të
fesë.
Ave Maria: -
Tungjatjeta Maria, Të Bazilika: - Kishë e
falemi Mari, lutje për vjetër e krishterë në
Marinë e përpiluar në formë kënddrejtë,
bazë Ungjillit të më vonë titull special
Llukës mbi femërinë i kishave më të
e Krishtit. mëdha dhe më të
rëndësishme.
Bendictio: - Bekim,
akt ritual që bie në
sakramentale e jo në shekullit të 13 deri
sakramente. në atë të 15.
Bendektianët: - Bibla: - Libri, Libri i
Rend të cilin e shenjtë, është
themeloi shenjtori përmbledhje e
Benedikt nga Nursiaj librave të shpallura
(529, u themelua në (73 kanonike), të
Monte Cassino). cilët të krishterët i
Parimi kryesor i respektojnë dhe i
rendit është “Ora et pranojnë si libra të
labora” (lutu dhe shenjtë. Janë dy
puno), ndërsa bartin pjesë voluminoze.
mantelin e zi me rrip Dhiata e Vjetër (46
lëkure. libra) dhe Dhiata e
Re (27 libra). Dhiata
Benefitet: - Të hyra e Vjetër është koha e
që paguhen për gatishmërisë dhe
ndonjë shërbim pritjes së
kishtar, në mesjetë si shpëtimtarit, kurse
të hyra të kishës. Dhiata e Re është
Bibla pauperum: - koha Jezu Krishtit. Të
Bibla e të varfërve, dy këta librat përf-
dedikuar për ata që shijnë periudhën
nuk kanë ditur të le- kohore prej vitit 1300
xojnë, por nëpërmjet para erës së re deri
fotografisë u është në vitin 100 pas
transmetuar mesazhi Krishtit.
biblik në kohën prej
Bireti: - Liturgji; grafitë; në Bosnjë
mbulesa për priftin kanë qenë më të
kryesor. fuqishëm në kohën e
Kulin Banit.
Bekimi: - Fjalë e
mirë, fjalë me të Boromejkët: - Rend i
cilën synohet një grupi të motrave,
lumturia, rit fetar i të i themeluar nga
krishterëve në të cilin Shën. Karlo
bëhet shenja e kryqit Boromejski.
duke kërkuar hirin e
Hyjnisë. Blasfemia: nga
greqishtja - Të shara
Bekimi urbi et orbi: kundër Zotit dhe
- Papa e shpreh me kundër fesë.
raste manifestimi në
qytetin e Romës si Bigamia: (nga lat.
dhe në tërë botën. Bi, bis-dy herë, e nga
greq. gameo-martoj).
Bogumilët: - Të Poligamia (poly -
krishterët boshnjakë: greq. - shumë).
besim i gabuar, sekt Bashkëjetesa me dy
gnostik nga shekulli i ose me më shumë
10 i quajtur sipas gra.
priftit bullgar Jeremij
apo Bogumilit nga Breviar: - Liturgji
Trakia. Refuzojnë ditore, të cilën e
martesën, nuk e kryejnë, bashkërisht
hanë mishin, nuk i ose individualisht,
respektojnë foto- priftërinjtë, murgjit,
murgeshat apo laikët
e devotshëm; përbë- C
het prej lutjeve të
psalmeve, leximeve Celibat: - Beqari, të
biblike dhe lutjeve të qenët i pamartuar,
tjera. disiplinë katolike me
të cilën obligohen të
Bula: - Kartë, dekret gjithë klerikët.
papnor.
Cenobitet: -
Shkretëtirasët (an-
ahertet dhe aremitet)
që jetojnë në ba-
shkësitë monarkiste
nëpër shkretëtira.
Censura: - Dënim
kishtar, nëse është
doktrinar ose
teologjik ka të bëjë
me ndonjë shkencë si
një mashtrim apo
herezi nëse i
kundërvihet të
vërtetës së doku-
mentuar; nëse është
represive shënohet
me indeksin e librave
të ndaluar (është
hekur në vitin 1966).
Leja e qarqeve kish-
tare për publikimin e lartë e bashkësisë së
librave fetarë të një kishave.
rëndësie të veçantë
si p.sh. Biblës, Confessio:
librave liturgjikë, përkatësia fetare
katekistike etj. p.sh. Confessio
tridentina, bashkësia
Cistercitet: - Degë e katolike Trentite;
rendit benedikt, i besimi augustan,
quajtur sipas luginës besimi ausburg pro-
Cistercium (Citeaux) testant, besimi
në Francë, ku vepron kalvinist etj. Në
i pari i tyre. kuptimin
sakramental dom-
Communio
ethënë edhe rrëfimi,
sanctorium: - Emër-
apo edhe pajtimi për
ton bashkësinë e
marrjen e faljeve të
shenjtorëve, publikun
mëkateve, pajtimin
e shenjtorëve.
me Zotin dhe me të
Shoqëria e të
afërmin.
shenjtërve, si dhe
lidhjen, komunikimin Confiteor: (po i
tonë me ta rrëfehem) rrëfimi i
nëpërmjet fesë dhe përgjithshëm në
uratës. fillim të meshës së
shenjtë dhe pendimi
Communio: -
për mëkate.
Bashkësi, komunitet
(communicatio in Credo: (besoj) - Fjala
sacris) shkalla më e fillestare në besimin
apostolik të Stamb- D
ollit apo Nikejit, që
lutja bëhet duke Dalmatine: lit. -
menduar, por edhe Rroba të cilën prifti e
përmbledhja e të vesh me rastin e me-
vërtetave të krish- shave festive.
tera.
Darka e fundit: -
Culpa: - Mëkat, Darka e Krishtit para
gabim moral, faj. vuajtjeve dhe
vdekjes, e mbajtur
sipas rregullave të
gostisë te çifutët;
atëherë është vë-
rtetuar eukaristia;
kështu që darka e
fundit e tij është
kthyer në shenjë
kujtimi të vuajtjeve
dhe të vdekjes së tij.
Në darkën e fundme
Jezusi e ka themeluar
eukaristinë - meshën,
meshtarinë dhe
kungimin.
Dei gratia: (me
mëshirën e Zotit) -
Shtesë në titujt e prij-
ësve fetarë dhe Dekanat: -
shtetërorë. Administratë kishtare
prej më shumë se një
Deo gratios: famullie.
(falënderim Zotit) -
Përgjigje në liturgjinë Dekretalet: - Libra
kishtare latine. të zgjedhur të
vendimeve juridike të
Dekalogu: - Dhjetë papës të mesjetës.
urdhrat e Zotit të
shpallur Mosiut (Mus- Depozitë fetare:
ait a.s.) në dy pllaka depozitues fetar -
prej guri, të cilat i Tubim i të vërtetave
rregullojnë fetare, të cilave asgjë
marrëdhëniet e nuk mund t’iu hiqet
njeriut me Zotin apo t’iu shtohet.
(vertikalisht) dhe me
vëllanë e tij njeri Deuteronomij: ligji i
(horizontalisht). përsëritur, libër
biblik, është pa-
Dekan: - Prift në raqitur në shek. e 7të
krye të dekanatit para erës së re.
(rrethit kishtar prej
më shumë famullish); Devocionet: - Gjëra
ekziston dekani që thërrasin në
kanonik; thirrje adhurim - përshpirtëri
profane për si p.sh. kryqet,
udhëheqësin e rruzaret (tespihet),
fakultetit. medaljet, figurat e
vogla etj.
Didache: - Burimi më dhe dashurinë e Zotit
i vjetër i ligjeve - parajsën.
kishtare të
mrekullive nga aspe- Dispensa: - Lirim
kti i disiplinës litur- nga obligimet e
gjike. zakonit të kishës.
Diaspora: - Rajon në Dogma: - Shpallja e

të cilin përfaqësuesit një të vërtete
e një besimi janë themelore fetare ose
shpërndarë si pakicë të ndonjë mrekullie
në mesin e nga aspekti fetar, të
përfaqësuesve të cilën çdo katolik
besimit tjetër, të cilët duhet ta pranojë dhe
e përbëjnë shumicën. ta praktikojë që të
jetë i shpëtuar; i
Dioqezë: - Rajon shpallin koncilët,
kishtar i administruar dijetarët e jashtëza-
nga një ipeshkvi. konshëm, apo papati.
Dita e shpirtrave: - Djalli: - Demon,
Në fenë katolike dita dreq, lanet, shejtan, i
e të vdekurve, apo paudhë; armik i njer-
edhe dita e iut dhe i Zotit,
burgatorëve ose pur- pushteti i tij
gatorëve, të atyre që definitivisht do të
ende janë në pastrim bjerë me fitoren e
të përkohshëm para Krishtit në ditën e
sa ta shijojnë praninë gjykimit; shih. dreqi.
Shqip ka edhe
emërtime të tjera, siç Atit, e birit e shpirtit
janë: i keqi, shenjt.
qoftëlargu, ai që nuk
përmendet... Dominikanët: - Të
quajtur rendi i
Dogmatika: - Në lypësve të themeluar
teologjinë katolike nga shenjtori
shkenca që ka të Dominika (1170-
bëjë me të vërtetat 1222), misionarit
themelore të fesë. spanjoll, me qëllim të
predikimit kundër
Doketizmi: - Besim i besimit të gabuar
gabuar faqe 2 dhe 3, e albigenzit dhe
cila gjykon çdo gjë valdenzit, prandaj
materiale dhe të edhe e quajnë rend
paraqitur në trup, predikues.
duke iu përmbajtur
pamjes së jashtme Duhoa: - Rrëshajë,
(dokein greq. do të festa e zbritjes së
thotë më duket, më shpirtit të shenjtë tek
bëhet, më ngjan). apostujt; ndarja e
thesarit të shpirtit të
Doksologjia: - shenjtë bashkësisë
Lavdërim në kishtare.
liturgjinë e krishterë,
si p.sh. Gloria (Lavdi) Dulija: - Respekt që
e madhe Atit, të birit u bëhet shenjtorëve.
dhe shpirtit të
shenjtë” si një dokso-
logji e vogël. Lavdi
DH E
Dhjeta: - Kontribut i Ecclesia: - Nga
besimtarëve për greqishtja emri i
mbajtjen e priftit. latinizuar për kishën,
që do të thotë thirrje,
Dhiata e Vjetër: 46 tubim, bashkim dhe
libra të Biblës, të bashkësi.
cilët e përfshijnë his-
torinë e shpëtimit që E diela e luleve: -
nga koha e krijimit të Java para pashkëve,
botës deri te lindja e përkujtimi i hyrjes së
Krishtit. Jezu Krishtit në
Jerusalem, kur bëhet
procesioni me degë
të ulliri, palma apo
qirinj.
E mërkura e
thjeshtë: - Ose edhe
e mërkura e
përhime, për faktin
se, në shenjë të
pendesës, bëhet
përhimja, dita e parë
e kreshmës, agjërimi
i obligueshëm
kreshmor.
Egzegeza: (nxjerrja Ekzorcizëm: -
e mendimeve nga Përbetim, uratë dhe
fjalët) - Komentimi i rite për ta liruar dikë
teksteve biblike. prej pranisë dhe
ndikimit të djallit të
Egzercicizmi: - mallkuar, vetëm
Ushtrime shpirtërore, persona me
të menduarit në autorizim të veçantë.
heshtje në vetmi për
vete, Zotin në kuadër Eukaristia: - Mesha
të fesë së vet, një lloj e shenjtë, thyerja e
ushtrimi shpirtëror bukës, mesi dhe
në heshtje, uratë dhe kulmi i sakramentit të
adhurim ndaj Zotit, si jetës fetare në krish-
dhe kërkimi i pranisë, terim. Edhe vetë
dashurisë dhe darka e fundme që e
vullnetit të Tij për hëngri Krishti me apo-
jetën tonë. stujt ishte një darkë
rituale e ashtuquajtur
Ekzodusi: paskale (e Pashkëve),
(shpërngulja) - Në ku hahej qengji
radhë të parë e paskal në çdo shtëpi
izraelitëve nga Egji- të izraelitëve. Mu atë
pti, pastaj është darkë e shfrytëzoi
përcjellë te çdo Jezu Krishti për ta the-
popull pa marrë meluar eukaristinë në
parasysh shkakun e kuptimin e krishterë,
robërimit. duke shuguruar
bukën e verën në
trupin dhe në gjakun qëllim unifikimin e ki-
e vet duke thënë: shave.
“Merrni e hani të
gjithë prej këtij E mërkura e
Merrni e pini të gjithë përhime: - Fillimi i
prej tij”. agjërimit prej 40
ditësh, përgatitja për
Ekskomunikimi: - Pashkë.
Shkishërim, mallkim,
përjashtim nga Eminencë: -
bashkësia kishtare, Shkëlqesi, lartësi,
zakonisht për shkak titull nderi për
të besimit të gabuar, kardinal.
apo të ndonjë mëkati Enciklikë: - Rrethi
të rëndë. qarkor i papës me
Ekspozitura: - Degë, peshkopë apo me be-
ekspoziturë në simtarë, i cili za-
famulli. konisht citohet sipas
fjalëve të para. Letër
Ekumenizmi: - apo qarkore e papës
Lëvizje që ka për me karakter të lartë
qëllim unitetin e që iu drejtohet së
kishave të krishtera; pari katolikëve në
ekumenizmi si atri- botë, por edhe të
but, para së gjithash, tjerëve.
përdoret për koncilët
e përgjithshëm si dhe E drejta kishtare: -
për përpjekjet e Përmbledhje e
atyre që kanë për parimeve kishtare,
që në kishën katolike
quhen e drejta kan- Zotit në tërë botën, i
onike që përmbahet cili i përfaqëson tre
në Kodeks mbretërit, pra, është
tejkalimi i kufijve
E enjtja e madhe: - hebraikë dhe zbulimi
E enjtja para i Zotit për mbarë nje-
pashkëve, kur ishte rëzimin; për arsye se
edhe darka e fundme për atë festë
dhe është fillimi i tre- shenjtërohet uji i
ditëshit të madh para shenjtë e në disa
Pashkëve. vende kjo festë
E premtja e madhe: quhet pagëzimi i ujit.
- E premtja para Episkopat: - Ka për
Pashkëve, kujtim i qëllim tubimin e të
vuajtjeve të Krishtit gjithë peshkopëve të
në ditën e kryqë- kishës katolike, apo
zimit, si dhe vdekja e të një shteti.
tij në kryq për
shëlbimin e Es-hatologia: -
njerëzimit. Shkenca dogmatike
lidhur me ndodhitë
Epifani: - njëra prej përfundimtare, do të
festave më të vjetra thotë mbi fatin e
që e feston kisha kat- fundit të njeriut dhe
olike. Teologjinë e botës.
kësaj feste më së
miri e shpjegon vetë Etikë: - Shkenca mbi
emri. I porsalinduri moralin në bazë të
shpallet njeri, i biri i
parimeve të arsyes Gabrieli e Shën Ra-
së shëndoshë. faelli”, kryeengjëj.
Eukaristi: - Mesha e Ex cathedra: (selia e
shenjtë, thyerja e shenjtë) - Do të thotë
bukës, mesi dhe definicionet e paga-
kulmi i sakramentit buara të papës si
të jetës fetare te të mësues kulmor i
krishterët. kishës katolike lidhur
me çështje të fesë
Engjëlli: - Nga greq. dhe të moralit.
angelos, që do të
thotë “lajmëtari” dhe
tregon jo natyrën,
por detyrën
(shërbimin) e tij.
Engjëjt i përmendin
të gjithë librat e
shkrimit shenjtë, bile
me emër e shërbim
specifik, si Kerubinët
dhe Serfainët, më të
afërm të Zotit, pos
emrave të përgjithësi
si “Shërbëtorët e
Zotit”, “Shenjtërit e
Zotit”, “Bijtë e Zotit”,
dhe me emër vetjak
si Shën Mëhilli, Shën
F të Moisiut, por shp-
esh në mënyrë
Famullitar: - Prifti që formale, pa shpirt
udhëheq famullinë, dhe pa bindje; veten
bashkësinë e krishte- e kanë konsideruar si
rë të një vendi dhe mbrojtës të besimit
është përgjegjës për të drejtë.
të.
Fashnik: - Karnaval;
Famullia: - Njësia dita dhe mbrëmja
më e vogël e para të mërkurës së
juridiksionit kishtar, përhime, që kalohet
të cilën, në emër të në gëzim para
ipeshkvit, e udhëheq agjërimit.
prifti.
Fetishizëm: - Lloj
Fanatizëm: - besimi i gabuar,
Entuziazëm i tepruar adhurimi i ndonjë
fetar. gjësendi, figure, apo
shtaze duke besuar
Farisenjtë: - Lëvizje se në të gjendet
fetare-politike çifute ndonjë fuqi mbina-
e formuar në shek. e tyrore.
dytë para Krishtit, e
cila edhe në kohën e Ferr: - Gjendja në
Jezusit është vuajtje të
interesuar për zbati- përhershme për
min e plotësimin e engjëjt dhe
Ligjit do të thotë krejt besimtarët e
trashëgimin mësimor përzënë, të cilët si të
paudhëzuar kanë gështenje; ekzistojnë
vdekur në mëkate të disa degë.
rënda dhe nuk kanë
kërkuar falje dhe nuk Fëmijët e
janë penduar për ato. pafajshëm: - Sipas
urdhrit të Herodovit
Fideizëm: - Drejtim mbytja e fëmijëve
teologjik sipas të cilit meshkuj të
vetëm feja mund të Betlehemit deri në
vijë tek e vërteta e moshën dyvjeçare,
mbinatyrshme. duke menduar se në
mesin e tyre do ta
Firma: - Sakrament i mbyste edhe Jezusin.
vërtetimit të shenjtë,
që quhet edhe kre-
zmimi apo
përforcimi.
Fra: - Nga lat. frater
që do të thotë at,
mbiemër, të cilin fra-
n-çeskanët e
vendosin para emrit
të tyre.
Françeskanët: -
Rend lypës, të cilin e
themeloi shenjtori
Franjo Asishki 1212,
bartin mantele ngjyrë
G varrit të shenjtë në
Jerusalem.
Gabriel: - Emri i
Grekokatolikët: -
arkangjelit, i cili e ka
Besimtarë të ritit
paralajmëruar lindjen
lindor bizantin, të
e Gjon Pagëzuesit
cilët janë bashkuar
dhe të vetë Jezu
me Romën, por që e
Krishtit; vetë emri do
kanë ruajtur
të thotë fuqia e Zotit.
ceremoninë fetare
Gnostikët: - Besim i dhe të drejtën
shtrembër që kishtare lindore apo
predikon dualizëm, bizantine.
sipas të cilit çdo gjë
që është materiale
është e keqe, kurse
vetëm ajo që është
shpirtërore është e
mirë.
Gloria: - Falënderim,
pjesë e meshës.
Golgota: - Vend
jashtë mureve në
kohën e Jezusit, ku
Krishti ishte kry-
qëzuar, sot në atë
vend gjendet kisha e
GJ H
Gjeneza: - Ka të bëjë Habit: - Uniformë
me librin e parë të zyrtare e murgut apo
Biblës, që do të thotë e murgeshës.
krijimi, zanafilla.
Hagiografia: -
Biografia e shenj-
torëve.
Heretik: - Besimtar i
gabuar.
Herezi: - Besimi i
gabuar si disiplinë
kinse shkencore,
herezi.
Hermeneutikë: -
Shkenca mbi parimet
e komentimit të
Biblës.
Herodi i madh: -
Mbreti vasal i
Palestinës (37 deri
më 4 para lindjes së
Krishtit); gjatë sun-
dimit të tij ka lindur
Krishti.
Hierarki: (sundimi i I
shenjtë) - Pushteti
kishtar me prejardhje Idiolatria: - Besim i
nga Zoti, të cilin e gabuar në fotografi
përfaqësojnë apo në idhuj, të
klerikët. cilëve u përshkruhet
fuqia e Zotit.
Hoterodoks: - I një
feje tjetër, besimtar i Idhulli: - Nga
një përkatësie tjetër greqishtja: “figurë e
fetare; e kundërta e cila adhurohet si
kuptimit ortodoks, hyjni”.
besimtar i vërtetë.
IHS: - Shkurtesa e
Homiletika: - fjalës greke
Shkencë teologjike “Iesosus”, por edhe
mbi predikimin. të latinishtes “Jesus
hominum salvator”,
Hosana: (na shpëto
që do të thotë: Jezusi
neve) - Përshëndetje
shpëtimtar i
me të cilën çifutët
njerëzve; këtë
përshëndetnin Jezu
shkurtesë e gjejmë
Krishtin para hyrjes
në shumë objekte lit-
në Jerusa.
urgjike apo në
fotografi.
Imprimatur: (le të
shtypet) - Leje
kishtare se një libër
mund të shtypet.
Index: - Lista e katolicizëm apo dën-
dikurshme e librave imit me vdekje.
të ndaluar për shkak
të kundërshtimit të INRI: - Shkurtesë e
tyre me fenë shprehjes latine
katolike. “Jezus Nazarenus
Rex Juderotum”, që
Inkarnimi: - do të thotë: “Jezusi
Mishërim në fjalët e nga Nezareti mbret i
Zotit; Logos, në çifutëve”; ky është
natyrën njerëzore. shkrim i Pilatit në
kryqin e Jezusit.
Inkuizicion: -
Gjykatë kishtare për Ipeshkëv koautor: -
devijim fetar e Ipeshkëv ndihmës
shekujve të me- me të drejtë trashë-
sjetës; inkuizicioni gimie, të cilin e
spanjoll ishte gjykatë cakton Selia e
shtetërore të Shenjtë.
devijuesve të fesë, të
cilëve zakonisht u Ipeshkëv ndihmës: -
paraprinin domeni- Ipeshkvi që nuk ka
kanët. Gjyqeve të ipeshkvi të veten,
inkuizicionit spanjoll por caktohet në
iu nënshtruan edhe ndonjë ipeshkvi
myslimanët dhe tjetër, ku e ndihmon
çifutët, të cilët mund ipeshkvin titullar apo
të zgjidhnin ndërmjet kryesor në kryerjen e
konvertimit në punëve kishtare.
Ipeshkëv: - Ite, missa est: lat. -
Trashëgimtar i apos- Fjalët përfundimtare
tullit, anëtar i kolegjit të meshës në liturgj-
të kishës. inë e përsëritur:
shkoni në paqe.
Ipeshkvi: - Rajon
kishtar nën jur-
idiksionin e ipeshkvit.
Ipeshkvnor
(Ordinariati): - Bash-
kim i institucioneve
dhe personelit, të
cilët e ndihmojnë ipe-
shkvin në kryerjen e
punëve të
ipeshkvnisë.
Ipeshkvisë (Sinodi
i): Tubim i
priftërinjve apo
besimtarëve të emë-
ruar, ose të zgjedhur,
të një kishe vendore
si trup këshillues.
Inspirim: - Frymëzim
dhe ndriçim i Zotit te
shkruesit e Biblës.
J quajturin egjiptian, të
birin e Jakovlevit si
Jezusi: - Çifuti dhe Josip nga Arim-
Jeshuah, shpëtimtar, eteu, i cili e ka
shpëtues; për të varrosur Jezusin në
krishterët emër i varrin e tij të ri.
përjetshëm për
person tjetër zot që
është mishëruar dhe
ka lindur aty rreth
vitit të gjashtë para
fillimit të kalendarit
sipas Krishtit; 30 vjet
pas Krishtit ai
gozhdohet në kryq;
për të krishterët ai
është i biri i Zotit, në
të cilin janë
mishëruar natyra
njerëzore dhe ajo e
Zotit, që nëpërmjet
mrekullive ka vërt-
etuar dërgimin e
Zotit.
Josip: hebraisht -
“Zoti e shtoftë”, i
fejuari i Marisë së
virgjër. Bibla njeh
edhe Josip të ashtu-
K kurse i ka pranuar
vetëm dy sakrame-
Kalvari: - Golgota, nte (pagëzimin dhe
vendi i kryqëzimit darkën), ka predikuar
dhe rruga nëpër të se Jezusi është preze-
cilën kaloi Jezu nt në eukaristi vetëm
Krishti në emër të në aspektin
përkujtimit të shpirtëror e jo në atë
vuajtjes dhe të vd- real.
ekjes së Jezu Krishtit.
Kamerlengo: -
Kalvinizmi: - Një Thirrja e kardinalit që
degë e lëvizjes është i angazhuar
radikale protestante për zgjedhjen e
e quajtur sipas papës së ri.
themeluesit të tij
Kanoni: - Kanun,
Galvinit (1509-1564),
kanon, e para:
i cili në Gjenevë ka
përmbledhja librash
vendosur diktaturën
që përbëjnë Librin e
fetare, ka djegur
shenjtë, e dyta:
besimtarët e gabuar.
përshkrimi i
Së bashku me
shenjtorëve katolikë;
Luterin ka predikuar
e treta: pjesa
pohimin se vetëm
kryesore e meshës; e
feja shpëton (soal
katërta: udhëzuesi
fide), nuk e ka pra-
kryesor i rregullit të
nuar traditën fetare
koncilit.
si burim të fesë, por
vetëm Librin e she-
njtë (sola scritura),
Kanonik: - Prift sëmurëve; më vonë i
anëtar i kuvendit kanë mbrojtur
kanonikësh, të cilët shtegtarët, bartin
interesohen për mantele të zeza me
udhëheqjen e kryq të bardhë, nga
meshës në katedrale. viti 1530 në Maltë,
kurse nga viti 1798
Kanonizim: - Procesi në Romë.
i shpalljes së
shenjtorit, klasifikimi Kapelan: - Prift, i cili
në mesin e me dekret të
shenjtorëve të kishës peshkopit ndihmon
katolike. famullitarin, ndihmës
famullitari.
Karitas: (dashuri) -
Mirëbërësi, vepër Kaptol: - Kapitull,
bamirësie ndaj Zotit, kaptinë; kuvend
duke argumentuar kanonikësh; si grup
me dashurinë ndaj këshilltarësh pranë
njeriut; organizata ipeshkvijve.
humanitare katolike
për ndihmë të Kapucin: - Degë e
afërmve. rendit françeskan
katolik, e formuar
Kalorësit maltezë: - prej Matea Bassit më
Rend kalorësish, i 1525, bartin mantele
themeluar në vitin të gështenjta me
1120 pas Krishtit, në kapela të gjata dhe
Jerusalem për mbanin mjekër në
shërimin e të shenjtë të pendesës.
Kardinal: - Ndihmësi Karmelitët: - Rend
kryesor i papës në asketësh, të cilin e
administrimin e kish- themeloi kryqtari
ës; emërtimi rrjedh Bartoli nga Kalabria,
nga emrat e kishave në malin Karmel, në
kryesore të Palestinë, më 1156;
romakëve me në ekziston edhe rendi i
krye priftërinjtë, për zbathur (më radikal)
atë kardinali si dhe rendi femrave
simbolikisht është të karmelitëve.
udhëheqës i një fa-
mullie romake; titulli Kartuzianët: - Rend i
nga shek. i 12 që u shkretëtirës, të cilin e
jepet peshkopëve në formoi Bruna nga
tërë botën; kard- Chartreuseeu, jo larg
inalët që nga vitet 80 Grenobleas; secili
të shekullit të kaluar kartuzian ka shtëpiz-
marrin pjesë në ko- ën e vet të posaçme
nklava, zgjedhjen e brenda mureve të
papës së ri. pavarura; ata
asnjëherë nuk hanë
Karizma: - Dhunti mish dhe gjatë tërë
mbinatyrore e kohës i përmbahen
shpirtit të shenjtë, që një heshtjeje të
u jep disa individëve rreptë.
në lëmenj të caktuar
për të mirën e për- Katakombe: -
gjithshme. Korridoret nënto-
kësore, të cilat të
krishterëve të parë u
kanë shërbyer për fesë, mësues besimi
adhurim dhe (laik apo klerik), i cili
varrosjen e të vde- kryen shërbimet e tij
kurve; më të njo- me lejen e ipeshkvit.
hurat via Appia janë
në Romë. Katekizmi: - Së pari,
libër fetar; së dyti,
Katari: - Sekt mësimi fetar në
gnostik i përhapur në shkollë apo në
shek. 11-13të; i famulli.
lidhur ngushtë me të
krishterët boshnjakë; Katekumenët: -
mohojnë Kandidatët për
sakramentet, hier- pagëzim;
arkinë dhe aparatin heterodoksët të cilët
shtetëror. i marrin mësimet nga
katolicizmi dhe
Katedralja: - përgatiten për t’u
Kryekishë e një ipe- konvertuar në kishën
shkvie, aty ipeshkvi e katolike.
ka selinë e tij, nga e
cila ai paraqitet si Katholikos: -
mësues i fesë dhe Emërtimi për pat-
moralit të krishterë riarkun e kishës
dhe e udhëheq armene.
kishën vendore; Katolikët e vjetër: -
mrekullibërës. Një grup katolikësh
Kateheta: - që nuk e kanë pranu-
Katekist, mësues i ar dogmën për
pagabueshmërinë e
papës në koncilin e dhe ideal i kri-
parë të Vatikanit më shterimit.
1870; kanë futur gju-
hën popullore në Koncil: - Mbledhje
liturgji; kanë kishtare katolike e
braktisur rrëfimin e nivelit më të lartë
fshehtë si dhe për të trajtuar
celibatin. çështje dogmatike e
disiplinore.
Kler: kat. - Klasa
shpirtërore; kleri Konfesion: - Besim,
është anëtar apo fe; histori e fesë; si
kandidat për klasën dhe thirrje për altar
shpirtërore. në varrezat e
apostujve në
Klauzurë: - Jetë bazilikat romake të
manastiri; pjesë e një Shën Petrit dhe Palit.
hapësire ku nuk i
lejohet personelit Kongregacion: - 1.
jokishtar të hyjë në Bashkësi më tepër e
të, apo njerëzve të pavarur; 2. Bashkësi
gjinisë tjetër. e rregullt me lejen e
ipeshkvit me urdhrat
Kodra e bekimit: - e tij apo pa ta; 3.
Sipas Mateut 5, 3-11 Union i bashkësive
një kodër te liqeni e me qëllim të përkr-
Galileut, në të cilin yerjes fetare dhe
Jezu Krishti ka morale, si p.sh.,
shqiptuar bekimet, të kongregacioni i
cilat janë program Marisë; 4. kong-
regatat romake, gjithë peshkopët
këshillat e ndihmës si dhe pe-
përhershëm, në krye shkopët tjerë të atij
të cilëve janë rajoni, në të shumtën
kardinalët. e rasteve të një
shteti.
Konklava: (dhomë e
mbyllur) - Hapësira Konkordat: -
në të cilat zgjidhet Marrëveshja e
papa i ri; po ashtu përhershme shtetit
edhe thirrja e dhe kishës që vlen si
kardinalëve të cilët ligj për partneritet.
marrin pjesë në zgje-
dhjen e papës së ri; Konvertit: - I
tymi i bardhë nga konvertuar në kishën
oxhaku i kapelës katolike.
sikstinke është Këmbëzbathurit: -
shenjë se papa është Anëtarët e një rendi,
zgjedhur, kurse i ziu të cilët ecin zbathur,
jo. ose mbathin vetëm
Konferenca me sandale, si p.sh.,
ipeshkvnore: - Instit- augustinët, karmel-
cioni i një kishe krah- iqanët etj.
inore, të cilin e Këshilli i famullisë: -
vendos apo e anulon Anëtarët e emëruar
pushteti më i lartë i dhe të zgjedhur të
kishës, anëtarët e të këshillit të famullisë,
cilit janë të caktuar të cilët së bashku me
dhe ku bëjnë pjesë të famullitarin kujdesen
për veprimtarinë obitët si dhe të gjitha
fetare dhe të mirat e kishat nacionale orto-
kishës në kuadër të dokse, si p.sh., ki-
famullisë. shës greke, ruse,
serbe etj...; ky em-
Krematorium: - ërtim përfshin gjith-
Ndërtesa për djegien ashtu edhe ato
e kufomave të vdek- bashkësi fetare, të
urve. cilat gjatë historisë,
Kisha: - Nga fjala në mënyra të ndr-
greke “eklesia” që do yshme, kanë shfaqur
të thotë, tubim asa- lojalitet ndaj Romës,
mble, kuvendi, siç është pranimi i
mbledhja (zyrtare papës për prijës
publike) e popullit. fetar, por në të
Bashkësi e popullit të njëjtën kohë i janë
Zotit; ndërtesa në të përmbajtur ritit fetar
cilën besimtarët të Lindjes si dhe të
tubohen në shërbim drejtës kishtare të
të Zotit. Lindjes, si p.sh., gre-
ko-katolikët (të
Kisha lindore: - bashkuar nga rajonet
Emërtimi i të gjitha e ortodoksisë -
kishave të Lindjes, të ukrainasit, rusinët, si
cilat nuk e kanë dhe grupe të tjera
pranuar Kalendarin e nacionale),
Koncilit të vitit 451, maronitët, melkitet,
si p.sh., nestorianët, tominet, të krishterët
armenët, koptët, jak-
e ritit malabark, ar- vaj te hebrenjtë
menët katolikë etj. kishte kuptim të zgje-
dhjes - emërtimit,
Kisha perëndimore: shpalljes së mbretit,
- Fjala është për të kurorëzimit, si
kishën latine, do të shenjë e jashtme e
thotë ritin romak, për zbritjes së shpirtit të
dallim nga kishat Hyjit përmbi të
ortodokse, të cilat ja- zgjedhurit (shih 1
në të ritit lindor ose Sam 9, 6, 10, 1; 10,
bizantin. 26, 13).
Kambanar: - Personi Kreshmor: - Ndalimi
që interesohet për i marrjes së ushqimit
kambanën e kishës. me mish, apo nga
Krijuesi: - Fjala prodhimet e mishit,
krijuesi rrjedh nga sipas kishës; agjërim
latinishtja: creo, i rreptë, të cilin kisha
creare (kreo, kreare - ua obligon besim-
krijoj, të krijuarit). tarëve prej moshës
Hyji krijoi gjithësinë. 18-60-vjeçare në të
premten e madhe.
Krishti: Fjala Krisht,
nga greqishtja, dhe Kryqi: - Fjala kryq
Mesia, nga gjuha ara- rrjedh nga latinishtja:
meike (të cilën e ka cruxc - crucis - kruks
folur Krishti), janë - krucis. Krishti ka
sinonime dhe kanë qenë kryqëzuar siç
domethënie “I lyeri”. na njoftojnë
Lyerje e mbretit me ungjilltarët.
Kungimi: nga lat. Kongregatat
Communicare romake: - Zyrat e
(komunikuare) - përhershme si
kungoj. - Besimi ka- institucione më të
tolik mëson se kungi- larta për udhëheqjen
mi është një e kishës, në krye të
sakrament, të cilin e cilave janë të
themeloi Jezu Krisht vendosur kardinalët.
përmes të cilit na
jepet Korpi dhe Gjaku Krezmim: - Vaj i
i Krishtit në trajtën e shenjtë i përzier me
bukës dhe të verës balsam, të cilin e
së shuguruar. Për të ndez ipeshkvi në të
marrë kungimin du- enjten e madhe, të
het të jesh pa cilin e përdor me
mëkate të rënda, të rastin e
cilat të falen në sakramenteve të
rrëfim, pas pendimit. dëshmisë së shenjtë;
në një aspekt më të
Kuria romake: - ngushtë quhet
Zyrë ipeshkvijsh, sakrament i dë-
kancelari episkopate; shmisë së shenjtë,
shtëpi kanonikësh; ose edhe përforcimi.
kështjellë; pallati
papnor me zyrat dhe Kryqtarët: -
institucionet e tjera Pjesëmarrësit e luf-
për ta administruar tërave të
kishën. kryqëzatave; pjesë-
marrësit e radhëve
kalorësiakë, bartin
mantele me kryq të rastin e martesës në
zi. kishë, i cili zakonisht
shoqërohet me dhur-
Kryqëzimi: Ose edhe ata. Emërtimi shqip
më mirë shenja e përfshin edhe fjalët
kryqit, prekja e ballit, nun apo nune.
gjoksit dhe dy
krahëve, me këto Kuvend: (manastir) -
fjalë: në emër të Atit, Shtëpia në të cilën
të birit dhe të shpirtit jetojnë murgjit apo
të shenjtë, që bëhet murgeshat.
në hyrje-dalje në
kishë, para çdo Kyrie eleison: - “O
urate, pune, ushqimi Zot, ki mëshirë!”,
etj. Simboli i fesë së pjesë e meshës së
krishterë. Sakrament shenjtë menjëherë
elementar (i hyrjes në fillim.
në krishterim, kishën
katolike).
Kumbar: - Dëshmitar
me rastin e
pagëzimit apo
dëshmisë, i cili merr
përsipër obligimin e
ndihmës së edukimit
fetar të kumbarës,
kur atë prindërit nuk
janë në gjendje ta
bëjnë, si dhe me
L edhe i fëmijëve të
papagëzuar, si
Laik: nga greqishtja mësim teologjik, por
laos (popull) - Tregon jo edhe e vërtetë e
për besimtarin pr- fesë e definuar nga
ofan apo vëllanë magjisteri kishtar.
joklerik; paraqet
Liturgjia: - Në
edhe ata që nuk janë
kuptimin më të
ekspertë në ndonjë
ngushtë mesha e
lëmë të caktuar,
shenjtë apo
shekullarë.
eukaristia; në
Librat kanonikë: - kuptimin më të gjerë
Përmbledhje e shërbim kishtar
librave të frymëzuar kremtimi i sakramen-
që përmbajnë Biblën. teve.
Leksionar: - Logos: - Mishërimi i

Ungjillor; libër i fjalës së Zotit; Jezu
liturgjisë leximi para Krishti.
meshave.
Lucifer: - Mbreti i të
Letër papnore: - gjitha të këqijave,
Letër e shkurtër satanai.
zyrtare papnore ose
Lumturimi: - Bëhet
vërtetim.
nga papa, pas
Limb: - Vendi i liturgjisë kanonike të
dishepujve të drejtë shpalljes së individit,
në pritje të zbritjes të cilit i lejohet kulti
së Jezu Krishtit, apo publik.
Lutja - urata: - Sipas M
Fjalorit të gjuhës
shqipe, lutje është Mariologjia: -
fjala që i drejtohet Shkencë teologgjike
një hyjnie a një të mbi dogmat e Shën
shenjti: fjalë e Mërisë, të vërtetat
shprehje që thonë dhe respektin, si dhe
besimtarët gjatë një tradita kishtare gjatë
riti fetar. Ndërsa shekujve.
“urata” nga fjala
latine, oaratio ka Meditimi: -
domethënien lutje. Përqendrimi, në asp-
Ndoshta edhe ektin më të thellë, në
bisedimi, dialogu dhe të vërtetat fetare;
komunikimi me forma më e përkryer
Zotin. e lutjes me anë të së
cilës njeriu e
shoqëron Zotin.
Mesia: - Nga
hebraishtja: “mesh-
iah” që do të thotë
vaji i shenjtë, për të
cilin kanë par-
alajmëruar profetët e
mëhershëm, por
edhe “Shpëtimtari”
apo “Shëlbuesi” Jezu
Krishti, i
paralajmëruari dhe i Mister: - Fshehtësi,
premtuari i Zotit. mister; sekreti fetar
që shumë herë
Mitra: - Mbulesë shpallet dogmë;
koke të cilën e vënë dramë e kohës së
kryepeshkopët si dhe mesme me temë
peshkopët apo fetare.
ipeshkvitë.
Mistika: - Shkencë
Mitropolia: - Selia e fetare, e cila i
peshkopit ortodoks. studion përvojat apo
Mitropolia është selia përjetim i thellë
e ipeshkvit shpirtëror i bashkimit
mitropolit, i cili e me Zotin në kuadër
kryeson një bashkësi të realitetit dhe të
të disa ipeshkvijve, si metodave të krishte-
p. sh. Mitropolia e ra.
Tiranës, apo e
Shkodrës. Monofoziatizmi: -
Rrjedh nga dy fjalë
Minoritet: - greke: monos (një)
Vëllezërit e vegjël, dhe physis (natyrë)
degë e rendit dhe tregon për fenë
françeskan. e gabuar të cilën e
Misal: - Libër me ka predikuar Eutih në
lutje të meshës së shekullin e pestë, për
shenjtë për ditë feste atë se si Krishti
dhe për ditë të tjera kishte vetëm një
të zakonshme. natyrë, atë të Zotit,
por kjo pikëpamje
është gjykuar në lejojnë pas vitit të
koncilin në Kalcedon tetë të jetës;
më 451. parimisht e lejojnë
edhe poligaminë.
Monoteizmi: -
Rrjedh nga fjalët Mrekulli: nga fjala
greke monos (një) latine “miarculum -
dhe theos (Zot) do të miarkulum - Diçka e
thotë besim në një pabesueshme, që
Zot. s’mund të ndodhë në
të vërtetë e që nuk
Monsinjor: - Zotëria shpjegohet me ligjet
im; shkurtesë mons, e natyrës, por kryhet
paraqet respekt për gjoja nga forca e
thirrje të disa mbinatyrshme, çudi
priftërinjve, të cilët i (sipas fesë e
nderon papa me besëtytnive)” kështu
propozimin e thotë Fjalori i gjuhës
ordinariatit vendor. së sotme shqipe,
Mormonët: - (fq.1176-1177).
Priftërinj të kohës së Vepër mbinatyrore, e
fundit; sekt cila i përshkruhet
protestant i formuar fuqisë së Zotit; ajo
Joe Smith (1805- për kishën nuk është
1844) në SHBA. Atë e vetëm ndodhi mbin-
udhëheqin një krye- atyrore, por edhe
tar, dy nënkryetarë shenjë e Zotit. Bibla
dhe dymbëdhjetë përmban një varg
apostuj; pagëzimin e mrekullish të
panumërta që
shtrihen gjatë tërë kundërta, rasti i
historisë së rruzull- mëkatit të vogël po
imit, qysh prej edhe të lehtë, është
krijimit, kur s’kishte kur nuk plotësohen
kurrgjë dhe Zoti këto tri kushte dhe
urdhëronte: Le të kur njeriu, pa dashje,
bëhet drita! Le të pa liri, pa vetëdije
bëhet kupa qiellore! mëkaton në ndonjë
Le të qesë toka bar gjë të vogël.
të gjelbër etj. (Zan
1,3). Mëkat i lehtë: -
Nënçmimi i Zotit, me
Mëkat i madh: të cilin nuk humbet
Mëkat vdekatar, i mëshira, hiri i Tij, por
madh, i rëndë, pjesërisht dëmtohet,
mortar, ku humbet dobësohet.
hiri i Zotit, miqësia
me Të, ndërsa
shkaktohet kur plotë-
sohen këto tri
kushte: punë e
madhe dhe e
rëndësishme; liria e
plotë dhe vetëdija e
plotë se është i tillë,
megjithatë bëhet.
Mëkat i vdekjes, me
ç’rast humbet
mëshira e
shugurimit; e
N Nihil obstat:
tekstualisht - asgjë
Nekrolog: - Fjalim i nuk e pengon -
folur apo i shkruar Shprehje zyrtare
për ndonjë të ndjerë; sipas së cilës teologu
libër me emrat e të përkatës dëshmon se
vdekurve. nuk ka pengesë
fetare për kryerjen e
Nicea: - Qyteti në të ndonjë veprimi.
cilin janë mbajtur dy
koncilë të përgj- Nunc: - Ambasador i
ithshëm, i pari, më papës, i dërguari i
325, i cili e ka Vatikanit në ndonjë
gjykuar arianizmin shtet me qëllim të
dhe e ka formësua ndërmjetësimit midis
besimin e Nikejit, si kishës dhe shtetit,
dhe koncili i shtatë Romës dhe kishave
më 787, në të cilin lokale.
kanë marrë fund
Nunciatura: - Selia e
konfliktet
përfaqësuesit
ikonoklasike lidhur
diplomatik të
me ikonat dhe
Vatikanit.
respektin ndaj tyre.
Nobet: - E dhjeta, e
njohur në popull si
dita vjetore e tubimit
të kontributit për
përkujdesjen ndaj
priftit.
O entit pa marrë
parasysh fenë dhe
OFM: - Ordo fratrum shenjtërinë e vep-
minorum, urdhri i ruesit.
vëllezërve të vegjël,
Ordinar: - Peshkopi
urdhri françeskan.
që është udhëheqës i
Ontologia: - Degë e rregullt i ipeshkvisë.
filozofisë që e
studion ekzistencën
si të tillë. Ordinariat: - Selia e
ipeshkvisë.
Observantët: - Degë
të rendeve me Ortodoks: -
rregulla strikte tek Tradicionalist; besi-
augustinët, fra- mtar i vërtetë;
nçeskanët dhe kar- ortodoksia do të
meliqanët. thotë pastrimin e
fesë nga çfarëdo
Opus Dei: (Vepra e herezie; shprehja
Zotit) - Institucioni që përdoret për besim-
vepron sipas par- tarët e kishës
imeve ungjillore, ortodokse.
është themeluar në
vitin 1928. OSB: Ordo santi
Benedicti, urdhri
Opus operatum: bendektian.
(punë e përkryer) -
Mësime dogmatike li-
dhur me vle-
fshmërinë e sakram-
P të kaluarit në
barasnatë.
Pagëzimi: - Sipas
Papa: nga greq.
besimit (katekizmit)
(papas - at) -
katolik “pagëzimi
Emërtimi i ipeshkvit
është një sakrament i
të Romës, si udhë-
themeluar prej Jezu
heqës më i dalluar, i
Krishtit, me të cilin
cili e ka pushtetin më
falet mëkati i
të lartë në aspektin
rrjedhshëm dhe të
shkollor, fetar, juridik
gjitha mëkatet e
në kishë; zëvendës i
tjera, kur pagëzohet
Krishtit në tokë; tra-
ndonjë i rritur,
shëgimtar i Shën
kthehet hiri
Petrit, të cilit shpirti i
shenjtërues i Zotit,
shenjtë ia jep
bëhen fëmijë të tij
dhuratën e udhëzimit
dhe anëtarë të
kur e mëson ex
kishës”.
chatedra për çështje
Panteizmi: - të fesë dhe moralit.
Mishërimi i natyrës
Parusija: - Lëmoshë
me Zotin.
që u ndahet të
Pashkët: - Festa më vobektëve me rastin
e madhe e e një pëshpëritjeje.
krishterimit, festa e
Paruzia: - Ardhja
ringjalljes së Krishtit;
përsëri e Jezu Krishtit
festohet javën e parë
në fund që të
pas një muaji të plotë
sundojë dhe ta për-
fundojë Mbretërinë e përdorohet edhe fjala
Zotit. pajtor, apo pajtore e
kishës, famullisë, apo
Patriarku: - Patriku; edhe e familjes.
1. Thirrje për të parët
e popullit çifut, Pendimi: - Pendesa,
prijësit e 12 fiseve të dy fjalët pend-imi,
çifute; 2. I pari i pend-esa, rrjedhin
kishës që është nga fjala latine
përgjegjës për “poena” që do të
mitropolitët dhe thotë: dënimi,
peshkopët e tjerë; 3. ndëshkimi. Sipas
Thirrja për prijësit Fjalorit të gjuhës së
fetarë të krishterë, të sotme shqipe,
qendrave të njohura pendimi është
të krishtera, si: Ro- “Ndjenjë keqardhjeje
ma, Aleksandria, për një veprim të
Antihoija, Stambolli gabuar që kemi bërë,
dhe Jerusalemi; 4. Në pra edhe pranim
kishën katolike gabimi. Ndërsa
vetëm thirrje nderi pendesa është
për patrikun e ndëshkim për
Venedikut. 5. Prijësi i mëkate të bëra, që
kishës autoqefale cakton meshtari në
nacionale në kishat rrëfim, po edhe veç
ortodokse. mundimit…, për-
mbarimi i përkorjes,
Patroni: - Shenjtor, deri në vetëmohim të
mbrojtës i ndonjë mirëqenies trupore si
vendi, populli, masë ndëshkimore
për t’i fashitur shpreh besimin e
tallazet e shqetësimit kishës se Maria me
të ndërgjegjes për një mëshirë dhe hir
fajin e bërë, për special të paraparë
rrëshqitje në lajthitje. nga shërbimet e
Krishtit është ruajtur
Personi kishtar: - nga mëkati burimor
Hierarkia që është apo i rrjedhshëm i
përgjegjëse për Adamit dhe Evës.
radhitjen e drejtë dhe
autoritare të fjalëve të Purgator: - Vend për
Zotit, duke e mbrojtur pastrim nga mëkatet
nga sulmet. e vogla apo për vuaj-
tjen e dënimit të për-
Peshkopi ndihmës: - kohshëm deri në
Peshkopi që është i kalim në jetën e am-
emëruar nga papa që shueshme, në
ta ndihmojë lumturinë e plotë të
ipeshkvin ordinar apo parajsës.
titullar, ordinariatin
në aspektin baritor Prift: - Klerik, pastor;
dhe udhëheqjen e fjala “prift” rrjedh
ipeshkvisë. nga fjala greke
“presbiter” që do të
Përfitim i thotë “i moshuar”,
pafajësisë: Immacu- sepse apostujt kanë
lata, Zonja e zgjedhur njerëz të
Papërlyer - Dogmën pjekur për nga
të cilën e ka shpallur mosha, me plot
Pio IX 1854, e cila besim se janë të aftë
t’i udhëheqin veçantë lidhur me
bashkësitë e krishte- këtë titull.
ra, të
porsathemeluara. Po Prelatura: - Territori
ashtu, fjala prift në të cilin e shtrin
është përkthim i pushtetin e vet
shprehjes latine prelati i pavarur nga
“secredos”, që do të ipeshkvia.
thotë “kujdestar”, Primat: - Përparësia
personi që ka e peshkopit romak
pranuar rendin e në hierarkinë
shenjtë dhe është e kishtare.
autorizuar me anën e
juridiksionit ipesh- Profet: - I frymëzuar
kvnor, në aspektin me shpirtin e
baritor, të punojë për shenjtë, i cili i zbulon
shpëtimin e njerëzve; të vërtetat e fshehta,
ai është shpërndarës e transmeton fjalën e
i sakramenteve në Zotit, duke e koment-
emër të Krishtit sipas uar të tashmen e
urdhrit të ipeshkvit. zbulon të ardhmen.
Njeri i Zotit, i cili flet
Prelat: - Përgjegjës në emër të Tij,
në shërbim të kishës ndërmjetëson për
katolike; titull nderi popull dhe
që e jep selia e ndonjëherë edhe
shenjtë; bartës i paralajmëron ndonjë
titullit të monsinjorit, ngjarje të
por pa pushtet të rëndësishme.
Provinca: - Rajon i Q
më shumë
ipeshkvijve me Qytet i përjetshëm:
mitropolitin apo - Emërtim nderi për
ipeshkvin në krye; Romën si seli e kato-
bashkësi e më licizmit.
shumë rendeve nën
një udhëheqje.
Profan: - Laik,
shekullar, jofetar.
R Rekuiem: -
Pëshpëritje; mesha
Reformizmi: - për të vdekurin;
Lëvizja reformiste, e ashtu quhet sipas
filluar nga Martin fjalës së parë të
Luteri në shek. e 16, liturgjisë: “Requiem
e cila shkaktoi aeternam dona eis
ndarjen e pjesëve të Domine - Prehje të
mëdha të kishave përhershme fali, o
nga Roma; kjo lëvizje Zot!”, gjë që në atë
vuri në pikëpyetje meshë përsëritet
disa dogma të kishës disa herë.
katolike dhe të shke-
Relikte: - Eshtra,
ncës mbi
hire: pjesë e trupit
sakramentet; kisha u
apo gjërave të një
është përgjigjur disa
shenjti që përdo-
dilemave në Koncilin
reshin prej tij, ose
e Tridentit lidhur me
me të cilën e kanë
përmbajtjen
munduar, që e ruajnë
teologjike të sakra-
si diçka të shenjtë.
menteve.
Roketë: - Këmishë e
Ripajtimi: - Shprehje
shkurtër e priftit
për pajtimin e njeriut
katolik.
me Zotin, ku për-
fshihet edhe falja e Rota: - Tryeza e
mëkateve si dhe rrumbullakët me
anëtarësimi i ri në gjykatësit; rota
shoqëri. romake; gjykata ro-
make e selisë së RR
shenjtë, e cila
qëndron mbi gjykata Rregullsi: - Premtimi
e ipeshkve; gjykon për një jetë të pastër,
lloj-lloj procesesh, të varfër dhe për
më së shumti asosh dëgjueshmëri; mund
që kanë të bëjnë me të jetë i thjeshtë dhe
martesa. solemn; i përkoh-
shëm dhe për tërë
jetën.
Rregulltar: - Murg,
kallogjer, frat, abat;
anëtar i barabartë i
rregullit fetar, në
kuadër të të cilit e ka
dhënë betimin për
një jetë të pastër, të
varfër dhe të dë-
gjueshme.
Rregulltare: -
Murgeshë, kallogjere,
abateshë, motër e
nderit.
Rrëfimi i
përgjithshëm: - Rrë-
fimi i madh i
mëkateve gjatë tërë
jetës, praktikohet S
veçanërisht para
hyrjes në ndonjë Sakramenti: -E
rend të ri, apo si shenjtë, mister;
ushtrim shpirtëror. shenjë e pashme e
një hiri, një mëshire
të paparë në Krishtin;
në të ekziston dhe
vepron vetë Krishti;
sakramenti paraqet
fenë të cilën ai e
thellon, e forcon dhe
e zhvillon; Kisha njeh
shtatë sakramente:
pagëzimin, dësh-
minë, pajtimin
(rrëfimin), eu-
karistinë, martesën,
rendin e kuq dhe
lyerjen me vaj në
rast sëmundjeje.
Pagëzimi, krezmimi
apo përforcimi,
kungimi, rrëfimi,
vajimi, urdhri i
shenjtë dhe kurora e
martesës.
Sakramentalizmi: -
Lutjet liturgjike për
bekimin e Sekular: - Profan, i
gjësendeve adhurue- përket botës laike e
se, fotografive, gjëra- jo asaj klerikale.
ve… si p.sh.,
kryqeve, medaljeve, Septuaginta: -
ujit, ushqimit, Emërtimi për për-
banesave… Sa- kthimin e parë të
kramentet i kanë Dhiatës së Vjetër nga
aprovuar vetë Krishti gjuha hebraike në
dhe kisha. gjuhën greke, të
cilën e kanë kryer 70
Sakristan: - Personi përkthyes në Egjipt
që është i angazhuar në shek. e 3 para
për rregullimin dhe Krishtit.
përgatitjen e kishës
para dhe pas Sinagoga: - Është
meshës. fjalë greke me
domethënie tubimi,
Sakrificë: - vend tubimi, vend
Krishterimi e kupton uratash për hebrenj-
vuajtjen e Krishtit si të.
dhuratë të Zotit për
shpëtimin e Sinkretizmi: -
njerëzimit. Përzierje e eleme-
nteve të ndryshme
Sekt: - Grup i vogël nga fe të ndryshme
besimtarësh; në një bashkësi arti-
aderues që pasojnë stike.
mësimet që janë të
gjykuara nga kisha. Sinodi: - Takim,
kuvend i priftërinjve
me ipeshkvin, të të mund të kuptoj;
gjithë peshkopëve shpallja e së vërtetës
me papën (kuvend i duke argumentuar
peshkopëve); sinodi i me fuqinë e arsyes
shenjtë tek ortodok- dhe në dritën e fesë,
sët është trup udh- në bazat e Aristotelit
ëheqës i kishës dhe pjesërisht të
autoqefale. postulateve të Plato-
nit; Tomë Akuini
Sinopsa: - Pasqyrë, është përfaqësuesi
radhitja e teksteve kryesor i kohës së
biblike njëri pranë skolastikës.
thetrit për t’i parë më
mirë ngjashmëritë Soteriologjia:
dhe dallimet; (soter- shpëtues) -
sinoptikët: Mateu, Është shkenca
Marku dhe Lluka. teologjike mbi
shpëtimin e njeriut
Seminari: sipas Jezu Krishtit.
seminarium - Institu-
cioni në të cilin Sytë kishtarë: -
përgatiten kandida- Emërtim për shkri-
tët për priftërinj. mtarë të njohur të
krishterë. Historia e
Skolastika: - Drejtim krishterë dallon etërit
filozofik-teologjik në e kishës
mesjetë që është perëndimore: Am-
themeluar në brozin, Augustinin,
parimin: Credo ut Jeronimin…., si dhe
intelligam - besoj që etërit e krishterë të
lindjes: Atanazin, Ba- SH
zilin, Gregorin,
Nazijanskin, Gjon Shpallje: - Paraqitje
Gojarti etj. e përmbajtjes së
shpalljes së Zotit
Skizmë: - Përçarje
drejtuar njeriut; fjala
(fetare), shkëputja e
e Zotit apo e vërteta
një komuniteti fetar
e shpallur dhe e
nga kisha, ku më
shkruar në Librin e
parë bënte pjesë; për
shenjtë.
katolikët ndarja nga
kisha romake duke Shkopi baritor: -
mos njohur primatin Shkopi i ipeshkvit, të
e papës. cilin e bart me rastin
e liturgjive solemne.
Shkrimi i shenjtë: -
Shih Bibla.
Shëlbuesi: - Jezu
Krishti në esencë e
ka shpëtuar njeriun
nga mëkatet dhe
shkatërrimi i
përhershëm; njeriu
është i obliguar ta
pranojë shpëtimin
dhe të kontribuojë
vetë.
Shoqëria e Jezusit: - T
Jezuitët, shoqëri
rregulltarësh e Toka e shenjtë: -
formuar, të cilën e ka Sipas të krishterëve
themeluar spanjolli toka ku ka jetuar dhe
Ignacie Lajolla më vepruar Jezu Krishti
1534 në Paris, me (Izraeli, Palestina).
qëllim kryerjes të pu-
nës misionare të Të gjithë
përhapjes së mës- shenjtorët: - Përkuj-
imeve fetare dhe për timi vjetor i të gjithë
edukimin e fëmijëve. shenjtorëve më 1
nëntor.
Shkopi ipeshkvnor:
- Shenjë e pushtetit Teizmi: - Besimi se
ipeshkvnor që bartet Zoti ekziston, është i
gjatë ritualit të përjetshëm, se e ka
liturgjisë. krijuar botën, por Ai
nuk është pjesë e
Shpirti: - asaj bote (materiale),
Shpirtërore, jomateri- se ai dallon nga bota
ale, e pavdekshme, dhe ai e udhëheq
fillimin që Zoti ia botën.
frymëzon çdo qenieje
njerëzore, pjesa e Teokracia: - Formë e
pavdekshme e çdo pushtetit, sipas së
njeriu. cilës Zoti e udhëheq
shtetin, sepse ai e
udhëheq atë me
pushtetin shpirtëror
të kohës; shteti teo- ekziston në veten e
kratik duhet të jetë e vet, i pavarur prej as-
rregulluar sipas kujt dhe prej asnjë
ligjeve fetare të gjëje; mbi përvojën
Zotit. njerëzore.
Teologjia: - Shkenca Trinia: - Dogma e
mbi Zotin që krishterë sipas së
hulumton fenë, e cila cilës Zoti është një,
në rend të parë por që është
mbështetet në ele- paraqitur në tre per-
mente biblike, sona: Zoti - Ati, zoti -
argumentet kishtare, i biri, dhe zoti - shpir-
koncilët, etërit e she- ti i shenjtë; trinia, pa-
njtë, të cilët janë në ra së gjithash, është
shërbim të arritjeve e vërtetë e Dhiatës
logjike dhe filozofike. së Re, të cilën Jezusi
e predikon kur flet
Tiara: - Kurorë e për Zotin si të Atin e
papës. tij dhe për shpirtin e
Transcendizmi: - Të shenjtë, të cilin do ta
kaluarit, veprimi; të dërgojë; tri pe-
tejkaluarit matanë; rsonalitete hyjnore
Zoti në mënyrë jo të marrin pjesë në një
barabartë e kalon e natyrë hyjnore dhe
tejkalon botën; mbi në një luftë bashkim
botë, dallon nga hyjnor.
bota, nuk është i Të krishterët e
ngjashëm me botën; malabarskit: - Të
krishterët tominë në U
jugperëndim të
Indisë, kanë pranuar Uniat: - Katolik
krishterimin në Siri, oriental, grek, anëtar
ku kishte vepruar i kishës ortodokse që
apostulli Toma. është bashkuar me
kishën katolike;
besimtarë të
krishterë të traditës
lindore të bashkuar
me Romën; kanë
mbajtur ceremoninë
dhe traditën lindore,
si dhe të drejtën
kishtare.
Udha e kryqit: -
Devotshmëri që ka të
bëjë me 14 të
ndalura apo ngjarje
pengesat në kujtim
të vuajtjeve dhe të
vdekjes së Jezu
Krishtit.
Ungjillëzimi: -
Përhapja e lajmit të
mirë mbi rikthimin
dhe dëshminë e
atyre që rikthehen në
fenë e krishterë; lajm V
i mirë; në veçanti i
katër ungjillorëve Valdenzët: -
(Mateut, Markut, Bashkësi e vogël e
Llukës dhe Gjonit), krishterë në Itali, e
secili prej tyre në cila i shtrin rrënjët e
mënyrën e vet e saj në lashtësi deri
përshkruan jetën, në shek. e 13 deri
shkencën dhe tek Peter Valdezi,
veprimet e Jezu sipas të cilit edhe
Krishtit. janë quajtur.
Vazam: - Emërtimi
vjetër i kroatëve për
Pashkët.
Vikari gjeneral: -
Personi që i ndihmon
peshkopit në udhë-
heqjen e ipeshkvisë,
zakonisht është një
vikar i përgjithshëm
për një ipeshkvi, por
mund të ketë edhe
më shumë të tjerë
për ndonjë sektor
apo veprimtari të
posaçme.
Viti kishtar: - Cikli ndan peshkopi si
vjetor i përbërë nga dëshmi për zbritjen e
pesë kohëra kishtare. shpirtit të shenjtë te
disa të krishterë, të
Vulgata: - Përkthimi krishterët e pagëzuar
i Jeronimit të të cilët pas përgati-
Vulgatës të shkrimit tjes përkatëse dhe
të shenjtë në dëshmisë së fesë
latinishten popullore; marrin këtë
vulgus do të thotë sakrament të
popull, prej nga pjekurisë së
rrjedh edhe emërtimi krishterë.
Vulgata, të cilën
Tridenti e ka shpallur
përkthim zyrtar të Bi-
blës në kishë.
Vend i shenjtë: -
Altar; vendet e
shtegtimit,
shenjtëroret e haxhit
që kanë një rëndësi
të veçantë.
Vëllezërit e vegjël:
(fratres minores) -
Emërtimi për urdhrin
françeskan.
Vërtetimi: -
Sakramenti të cilin e
XH
Xhakoi: (shërbëtor) -
Rangu më i ulët i
rendit sakramental
në postin e krishterë,
predikikues i
kurorëzimit; tradita
kishtare tregon se
ata ishin ndihmës të
apostujve dhe të
peshkopëve. Në fillim
merreshin kryesisht
me ndihmën për të
varfrit dhe kujdesin
për vejushat. Tani në
kishën katolike kemi
dy lloj xhakonati: si
shkallë përgatitore
për meshtari, si dhe
xhakonat permanent,
që mbesin gjithë
jetën në këtë shkallë
dhe mund të jenë të
martuar e të merren
edhe me punë
profesionale.
Literatura e konsultuar:
1. Glosar religijkih pojmova,
(Medjureligijsko Vijece Bosne i
Hercegovine), Sarajevo, 1999.
2. Monsinior Nikë Prela, Fjalori biblik,
Drita, Ferizaj 1994.
3. Fjalor i gjuhës shqipe, Rilindja,
Prishtinë, 1976.
4. Fjalor serbokroatisht-shqip, (Grup
autorësh), Instituti Albanologjik, botimi
dytë, Prishtinë, 1986.
5. Anic-Klaic Domovic, Rjecnik stranih
rijeci, Subotica, 2001.
6. Religije svijeta, Krscanska sadasnjost,
Zagreb, 1987.
7. An Encyclopedia of religion, Vergilius
Ferm, New York, 1945.
8. Ekrem Murtezai, Fjalori i terminologjisë
fetare, botimi dytë, Prishtinë, 2007.
9. Halit Muharremi, Fjalor i teologjisë,
Tiranë, 2006.
Glosari
i nocioneve
çifute
A Agada: - Shih:
(h)agada.
A lahma anja: - Shih:
Alaha: - Shih:
(h)a lama anja.
(h)alaha.
Afikoman: (fjalë
Al-haroset: -
greke në hebraisht) - Ëmbëlsirë e përzier
Desert. Në (H)alahun prej mollëve të
bashkëkohor ky term bluara, bajameve,
ka të bëjë me pjesën mjaltit dhe rrushit të
e fundit të bukës pa terur, e cila hahet
tharmë, të cilën i zoti gjatë festës së
i shtëpisë e merr në mbrëmjes, me qëllim
mbarim të darkës. të përkujtimit të
baltës prej së cilës
Në kohën kur janë bërë tullat për
mbrëmja e merr for- ndërtimin e ngr-
mën definitive ehinave të faraonë-
standarde, bashkimi i ve, me një fjalë tjetër
festës përfundon me për ta rikujtuar koh-
desert. (H)alaha ën e robërimit të
ndalon dëfrimin me bijve të Izraelit në
çfarëdo qoftë përveç Egjipt. Ky term
shpeshherë përdoret
me (lëngje), pas
pa nyjën shquese
ngrënies së ‘al’.
kafshatës së fundit të
sakrificës së pashale. Alija: (hebr.) -
Tekstualisht: ngritje -
Aftara: - Shih: hyrje në leximin
(h)aftara. publik të Tevratit me
rastin e lutjes së
përbashkët. Ditëve të Tevratit. (H)alaha
hëna, të enjte, të është që me leximin
shtuna, festave, publik të Tevratit të
gjysmë festa, në niset me shkallën e
Rosh Hodesh dhe me
rastin e agjërimeve, përgatitjes së leximit
pas lutjes së - do të thotë më i
mëngjesit; të dijshmi së pari, tjetri
shtunave, gjatë fe- sipas aftësisë pas tij
stave, ditën e Jom Ki- e kështu me radhë.
purit dhe agjërimeve Nëse të gjithë janë të
si dhe pas lutjeve të një niveli (të dijes
pasdites, bëhet apo të mosdijes),
leximi publik i Tevra-
atëherë në leximin e
tit. Në leximin e mën-
gjesit, në shabat ka Tevratit dilet sipas
shtatë lexime, ditën meritës së
e Jom Kipurit gjashtë, baballarëve. Kështu,
gjatë festave pesë, themi, Ko(h)animët si
në Rosh Hodesh dhe pasardhës të teolo-
gjysmë feste katër - gut Aronit dalin të
kurse të hënën dhe parët, Levitët,
të enjten dhe gjatë pjesëtarë të fisit Levi,
agjërimeve si dhe në
që nuk kanë marrë
Hanuk dhe Purim - tri.
Gjatë leximit të pas- pjesë në ndërtimin e
dites gjithmonë lex- viçit prej ari - prandaj
ojnë tre veta. kanë qenë të
(shumësi: alijot). zgjedhur në udhëh-
eqjen e shërbesave
Alijat Ko(h)en: jofetare në Tempull)
(hebr.) - Hyrje e dalin të dytët - kurse
Kohenit në leximin e
të gjithë alijotët e Tisha be-Av, si dhe
tjerë janë në dispo- ditën e Jom Kipurit
zicion të çdo hebreu pasditen e katërt).
dhe quhen me emrin
e përbashkët Izrael. Alijat mashlim:
(hebr.) - Hyrje
Alijat Levi: (hebr.) - përfundimtare në
Hyrje e Levit në leximin e Tevratit.
leximin e Tevratit,
sipas (H)alahut Levi Alijat shelishi:
është në rendin e (hebr.) - Hyrja e tretë
dytë, vetëm nëse të në leximin e Tevratit.
gjithë janë të njëjtit Alijat shishi: (hebr.)
nivel. Në rast se në - Hyrja e gjashtë në
mesin e të leximin e Tevratit.
pranishmëve ka nje-
rëz të niveleve të Amida: - Shih: tefila.
ndryshme, së pari
Aninut: (hebr.) -
lexon ai që është më
Periudhë pikëllimi
i dituri, i dyti ai që ka
prej vdekjes së të
më pak njohuri - më
ndjerit e deri te
tepër se të tjerët - e
varrimi. Të afërmit e
kështu me radhë.
të vdekurit prej
Alijat martir: (hebr.) momentit të vdekjes
- Shtesë në hyrje të e deri në varrosjen e
leximit të Tevratit (e tij quhen ‘onenim’ (të
shtuna e tetë, në Jom pikëlluar) dhe kanë
Kipurin e shtatë, në status të veçantë.
festën e gjashtë, në Ata janë të liruar nga
shumë obligime, si Arba kosot: (hebr) -
për shembull, lutjet, Tekstualisht: katër
vendosja e tefelinit e gota. Ka të bëjë me
të ngjashme. katër gota verë, të
cilat pihen gjatë
Anus: (hebr.) - mbrëmjes, si kujtim
Tekstualisht: i për katër folje të
shtrënguar, i ndryshme, të cilat i
detyruar - në aspe- përmend Tevrati,
ktin teologjik ky term duke e përshkruar
ka kuptimin e daljen. Të gjithë të
konvertimit të pranishmit (meshkujt
çifutëve me dhunë. dhe gratë) janë të
(shumësi: anusim) obliguar gjatë
mbrëmjes t’i pinë
Anjo: - Shih: anju. nga katër gota verë
(apo lëng rrushi).
Anju: - Përvjetori i
vdekjes së anëtarit të Aron: (h)a-kodesh
familjes, që shënohet (hebr.) - Tekstualisht:
me vizitën e varrit si ‘arkivol i shenjtë’,
dhe me përkujtimin e orman apo dollap në
përbashkët (në sht- mur ku vendosen
ëpi apo në sinagogë), fletët e Tveratit. Aron
që quhet meldadu (h)kodesh shikon në
apo limud, në përfu- drejtim të
ndim të së cilës Jerusalemit, në
thuhet kadish drejtim të të cilit
derabanan. kthehen të gjithë
(shumësi: anjus). çifutët e botës gjatë
lutjeve. (shumësi:
aronot (h)a-kodesh).
Aron(h)a-metim: mërzitur, i (e)
(hebr.) - Tabuti pikëlluar. (shumësi:
(sënduku) i të avelim).
vdekurit. Sënduku i
të vdekurit bëhet Avot melahot:
prej dërrasave të (hebr.) tekstualisht -
rrafshëta, të papër- prototip (gjërat e
punuara, pa zbu- ndaluara - tridhje-
kurime dhe pa tenëntë kategori
përdorur gozhda të veprimesh, të cilat
metalta. janë të ndaluara të
bëhen ditën e shtunë
Arvit: (hebr.) - Darkë
me tekstet nga
e përbashkët
Tevrati:
falënderimi apo lutje e
1. lëvrimi,
mbrëmjes të
2. mbjellja,
individëve. Rrjedh nga
3. korrja,
fjala hebraike erev -
4. lidhja e duajve,
mbrëmje.
5. shirja e grurit,
Ashkava: - Shih: 6. shirja
(h)ashkava. 7. selektimi
8. thërrmimi,
Av bet din: (hebr.) - grimcimi.
Kryetar i këshillit 9. shoshitja, të
gjyqësor prej tre anë- siturit,
tarësh. 10.përzierja,
Avdala: - Shih: 11.pjekja,
(h)avdala 12.këputja,
Avel: (hebr.) - I 13.lyerja me
përmortshëm, i (e) gëlqere,
14.lënurja e leshit, 34.shkrimi,
15.ngjyrosja, 35.shlyerja e asaj
16.të treturit të që është
fijes, shkruar,
17.mbarimi i 36.tërheqja e
diçkaje, vijave në lëkurë
18.vendosja e ose
kornizës. pergamenteve,
19.endja e 37.ndezja e zjarrit,
pëlhurës, 38.fikja e zjarrit,
20.shprishja - 39.bartja nga një
shthurja, qëllim në tjetrin.
21.lidhja,
22.shqepja, Atikva: - Shih: (h)a-
23.qepja, Tikva
24.nxehja, Avelut: (hebr) -
25.ndërtimi, Pikëllim, rregullat e
26.prishja, pikëllimit.
27.kryerja e punës Aveluti fillon prej
duke goditur me momentit kur i ndjeri
çekiç, i është varrosur dhe
28.gjuetia, kur xhenazja është e
29.prerja, mbuluar. Personi në
30.regjia e lëkurës, pikëllim quhet avel,
31.shtrirja, kurse shumësi është
32. heqja e qimeve avelim. Tevrati
prej lëkurës, parasheh katër periu-
33.prerja e dha të pikëllimit.
lëkurës,
B synetisë. Të gjithë
fëmijët meshkujt bë-
Beca: (hebr.) - Ve, në hen synet ditën e
liturgji, është fjala tetë të lindjes.
për vezët që vihen Mashkulli, i cili nuk
në tavolinën është lindur në
solemne. traditën hebraike, i
cili dëshiron ta
Beriha: (hebr.) - pranojë Tevratin dhe
Falënderim, formulë t’i bashkëngjitet
e shkurtër liturgjike, popullit hebraik, pa-
e cila përdoret para tjetër duhet të bëhet
dhe pas ngrënies së synet.
çfarëdo ushqimi, si Sipas perspektivës
dhe para kryerjes së metafizike, shkaku i
çfarëdo rituali (si për udhëzimit hyjnor që
shembull larjes së synetia e djemve të
duarve, ndezjes së bëhet ditën e tetë të
qiririt të ditës së lindjes së tyre, duhet
shtunë etj.). kërkuar në të
(shumësi: berahot). vërtetën e thjeshtë
se dhënia e këtyre
Berit: (hebr.) -
urdhrave Ibrahimit
Lidhje. Termi ka të
a.s., se tërë njerëzimi
bëjë me të gjitha
i kanë obligim shtatë
llojet lidhjeve.
urdhra për bijtë e
(shumësi: beritot).
Nuhit a.s. Me këtë ur-
Berit mila: (hebr.) - dhër është formua
Tekstualisht: lidhje e një shoqëri e re, e
cila ka krijuar lidhje Bet Din: - Shih: Bet
të veçantë me Zotin, (h)a-Din.
duke pranuar në këtë
mënyrë edhe një Bet (h)a-almin:
urdhër të tetë. Nga (hebr.) - Tekstualisht
ky nukleus do të ‘Shtëpia e
zhvillohet më vonë përjetshme - varre-
Izraeli - bashkësia, e zat. Shih: bet
cila ka krijuar me Zo- (h)akevarot.
tin lidhje të (shumësi bate
mbështetur në për- almin).
mbajtje të Bet (h)a-Din: (hebr.)
gjashtëqind e trem- - Gjyq lokal hebraik, i
bëdhjetë urdhrave. cili përbëhet së paku
Besamim: (hebr.) - prej tre dajanim.
Erëza. Njëra prej (shumësi: Bate Din).
katër uratave, të cilat Bet (h)a-hajim:
përdoren në (h)avdall (hebr.) - Tekstualisht:
është edhe bekimi i Shtëpia e të gjallëve
erëzave “Baruh Ata - varrezat. Shih:
Adonaj, Elo(h)enu bet(h)a-kevarot.
Meleh (h)olam, bore
mine besamim” (I fa- Bet(h)a-keneset:
lënderuar je Ti Zot i (hebr.) - Sinagogë.
ynë, Mbret i botëve, Në vitin 586, para
që je krijues i lloj-lloj erës së re, kur është
erëzave ). rrënuar tempulli i
parë, çifutët skllevër
në Babiloni janë
tubuar që t’i mësojnë Gjuha hebraike me
librat e shenjtë, i termin bet(h)a-
kanë festuar festat kevarot njeh disa
dhe u janë për- emra përshkrues për
mbajtur traditave. varrezat si bet olam
Këto tubime janë qu- apo bet almin -
ajtur kneset shtëpia e përjetësisë,
(parlament). Në fillim bet(h)a-hajim - shtëpi
janë tubuar nëpër e jetës, bet moed le-
shtëpi, pastaj filluan hol haj - shtëpi e
të ngrinin ndërtesa takimit për çdo send
të veçanta, të cilat që është i gjallë e të
janë quajtur bet(h)a- ngjashme, që ka të
keneset (vend tub- bëjë me besimin se
imi). Fjala greke njerëzit në këtë botë
sinagogë ka të njëjtin janë përkohësisht -
kuptim. Hebrenjtë e kurse qëndrimi i
kthyer nga robëria e vërtetë dhe i
Babilonit, në vitin përhershëm është në
536 para erës së re, botën tjetër. Është
përsëri ngritën tem- traditë që në varreza
pullin, por gjithkund të mos hyhet pa ka-
edhe jashtë Izraelit pelë, nuk duhet të
vazhdojnë të pihet duhani, të mos
ndërtojnë sinagoga. hahet e të mos pihet.
(shumësi: bate Dijetarët e Talmudit
kneset). nuk preferojnë
vizitën e shpeshtë të
Bet(h)a-kevarot:
(hebr.) - Varreza.
varrezave. (shumësi: Bikur holim: (hebr.) -
bate(h)a-kevarot) Vizita të sëmurëve.
Bet (h)a- Mikdash: Bima: (hebr.) - Vendi
(hebr.) - Tempulli i i ngritur në mes të
Jerusalemit, vendi i sinagogës, prej të
vetëm ku mund të cilit lexohet Tevrati.
kryhet lutja, ashtu siç (shumësi: bimot).
urdhëron Tevrati me
kurbane publike dhe Birkat (h)a-mazon:
individuale. Jashtë (hebr.) - Tekstualisht:
tempullit të Jerusale- lutja e ushqimit -
mit nuk mund të falënderimi, i cili
theret kurban. bëhet pas ngrënies.
(shumësi: Bate(h)a- Lutja apo falënderimi
Mikdash). pas ushqimit është
urdhër pozitiv biblik -
Bet moed lehol haj: ashtu siç është thënë
(hebr.) - Tekstualisht: (Libri i Pestë i Moisiut
(shtëpia e takimit për 8:10): “Do të hash e
çdo send që është e do të ngopesh, do ta
gjallë) - varrezat. falënderosh Zotin
(shih: bet (h)a- tënd për tokën e
kevarot. pëlleshme që të
dhuroi”. Tevrati nuk
Bet olam: (hebr.) - e ka përshkruar for-
Tekstualisht: shtëpia mën e lutjes, por atë
e amshueshmërisë - ia ka lënë inspirimit
varrezat. Shih: bet të çdo individi.
(h)a -kevarot.
Birkat (h)a-mazon: - dikush me qëllim e
Citohet vetëm me braktis vendin e
rastin e ngrënies së ngrënies pa e bërë
bukës në një masë lutjen Birkat (h)a-
që e tejkalon sasinë mazon, pastaj
e një ulliri, ose pas pendohet dhe vendos
ngrënies së një që ta bëjë lutjen, ai
shujte, por jo edhe duhet të kthehet në
pas kafjalli, i cili vendin e ngrënies së
përbëhet prej ushqimit dhe atje ta
brumërave. bëjë lutjen. Mirëpo,
nëse i përmenduri e
Birkat (h)a-mazon: - citon lutjen në vendin
Citohet në vendin e ku është penduar për
ngrënies, madje duke shkak të lëshimit,
qëndruar në këmbë. llogaritet se ai e ka
Nëse dikush e ka kryer obligimin. Lutja
harruar lutjen e e ushqimit Birkat
ushqimit dhe është (h)a-mazon nuk bën
larguar nga vendi i të ndërpritet për të
ngrënies duhet ta biseduar.
citojë atë duke që-
ndruar në këmbë, aty
ku i është kujtuar
lëshimi, para të cilit,
normalisht, duhet të
bëjë “majim
acaronim” (t’i lajë
duart pas ngrënies së
ushqimit). Nëse
C ngrënia apo pirja), në
shenjë përkujtimi të
Cadik: (hebr.) - I vrasjes së Gedales, të
drejtë, personi i birit të Ahikamit, me
respektuar në popull të cilin është shka-
për shkak të vir- tërruar edhe gjurma e
tyteve të tij të larta fundit e
morale si dhe vetëqeverisjes në Izr-
devotshmërisë së tij ael të ndërmarrë nga
të madhe. Në mesin mbreti i Babilonit,
e të drejtëve termi Navukodonosorit me
cadik nënkupton dekretin e të cilit
rabinin. (shumësi: është përmbyllur
cadikim). dëbimi i tërë popullit.
Cedaka: (hebr.) -
Lëmoshë; mëshirë;
përdëllim. (shumësi:
cedakot).
Com: (hebr.) -
Agjërim. (shumësi:
comot).
Com Gedalja: (hebr.)
- Agjërim i Gedales,
dita e tretë e muajit
Tishrin - agjërim
gjysmëditor (prej lind-
jes e deri në perëndim
të diellit ndalohet
D E
Dajan: (hebr.) - El male rahatin:
Gjykatës i gjyqit ‘Zot me plot
hebraik. (shumësi: mëshirë’, fillim i
dajanim). fjalëve të tekstit li-
turgjik, i cili shekujve
Din: (hebr.) - të fundit është
Dispozitë, rregull; përhapur në mesin e
urdhër; normë. hebrenjve ashkinazë
(shumësi: dinim). - me anë të të cilit
kërkohet mëshira e
Zotit mbi anëtarët e
vdekur të familjes.
Erev shabat: (hebr.)
- Para darka e së
shtunës. E shtuna
fillon me perëndimin
e diellit ditën e
premte. Disa minuta
para perëndimit të
diellit, zonja e shtëpi-
së ndez qiririn e së
shtunës me lutjen:
‘Baruh Ata Adonaj
Elo(h)enu Meleh
(h)a-olam asher kid-
eshanu bemicvotav
vecivanu le(h)adlik
ner shel shabat’, (I G
bekuar je ti Zoti ynë,
mbret i botëve, që na Galut: (hebr.) -
ke ndriçuar me ur- Dëbimi, diaspora.
dhrat Tua, na ke (shumësi: galujot).
urdhëruar ta ndezim
qiririn e së shtunës’. Gemilut hasadim:
(hebr.) - Bamirësi,
dashuri, njerëzi, bërja
mirë pa pritur
shpërblim apo
kundërshërbim.
Veprimet e ‘gemilut
hasadim’, përfshijnë
shumë më tepër se
termi ‘cedaka’
(lëmoshë), i cili ka të
bëjë me ndihmën
materiale të varfërve
(ushqimi, rrobat e të
ngjashme) - si për
shembull: mikpritja,
‘bikur holim’ (vizita
të sëmurëve), ruajtja
e të vdekurve, përg-
atitja e të vdekurve
që nuk kanë të afërm
etj.
Geniza: (hebr.) - e familjes, me kujdes
Vend në varrezë ku t’ia mbyllë sytë dhe
vendosen librat e gojën të ndjerit. Me
përdorur me te- vdekjen e personit,
matikë të Tevratit. trupi lëshohet në
Përmendorja tokë dhe mbulohet
zakonisht shënohet me çarçaf, kurse në
me gdhendjen apo afërsi të kokës ndizet
skulpturën e librit të një qiri. (shumësi:
hapur. (shumësi: gosesim).
genizot).
Goses: (hebr.) -
Person në agoni.
Personi që është
para vdekjes nuk du-
het lënë vetëm. Qën-
drimi në shoqëri të
personit që është
para vdekjes është
shpërblim i madh.
Personin që është
para vdekjes nuk
duhet lënë vetëm
ashtu që ai të
mendojë për
vdekjen. Është zakon
që në momentin e
vdekjes, djali, ose
dikush nga anëtarët
H tjera të komunës he-
braike të Sarajevës
(H)a lahma anja: nga burgu, të cilët në
(aram.) - ‘Kjo është muajin tetor 1820 i
bukë e të mjerëve’. kishte arrestuar
Fillojnë fjalët e valiu, Ruzhdi Pasha,
paragrafit të nën pretekstin se
(H)agades. ishin shkaktarë për
vdekjen e Mosha Ha-
Haci kadish: - vijes, i cili kishte
Tekstualisht: ‘gjysma kaluar në islam dhe
e kadishit’, kadishi i ishte bërë dervish
shkurtër i cili thuhet Ahmeti, duke i
para darkës dhe pas kërcënuar se do t’i
ditës amida, para vrasë nëse komuna e
mbrëmjes dhe mën- hebrenjve të Saraje-
gjesit, Kerijat shema. vës nuk ia paguan
Shih: kadish. 500.000 groshë (në
variantin e parë
Hag (h)a-Asirim:
kishte kërkuar vetëm
(hebr.) - ‘Dita e
50.000), por kishte
festës ‘ - festa e
ndryshuar mendimin
hebrenjve të
dhe e kishte dhjetë-
Sarajevës, që
fishuar shumën) si
festohet në shenjë
dëmshpërblim për
përkujtimi të çlirimit
jetën e dervish
hahamit (rabinit) të
Ahmetit.
Sarajevës, Moshe
Danonit, si dhe të Haham: (hebr.) - I
personaliteteve të urtë, i mençur,
mendimtar, dijetar, i (H)a-maftir: (hebr.) -
ditur, i dijshëm. Personi që lexon
Emërtim për rabinin (h)aftaren. (shumësi:
në komunat safaride. (h)a-maftarim).
(shumësi: hahamim).
Hamishoshi: - Shih:
Haham-bashi: Hamisha Asar bi-
(hebraiko-turke) - shvat.
haham (hebr.), i
mençur, bash (tur). Hamisha Asar bi-
koka, haham-bashi - shvat: (hebr.) - Dita
koka e të mençurve - e pesëmbëdhjetë e
apo rabini kryesor i muajit shevat, dita e
komunës hebraike në parë e vitit tatimor
qendrat e qyteteve për dhënien e të
të provincave të dhjetave nga frutat e
Perandorisë Osmane. pemëve.
(H)aftra: (hebr.) - (H)ashkava: (hebr.) -

Pjesë nga parathënia Tekst liturgjik, i cili
që lexohet pas së shekujve të fundit
shtunës apo festës është rrënjosur në
se Kerijat (h)a-Tore. mes hebrenjve
safaridë - me anë të
(H)alaha: (hebr.) - E të cilit kërkohet
drejta hebraike, po mëshira e Zotit ndaj
ashtu emërtim për të vdekurve nga
ndonjë ligj të së anëtarët e familjes.
drejtës hebraike.
(shumësi:((h)alahot). Hanuka: (hebr.) -
Pushim tetëditor, në
të cilin festohen Hasid mot (h)a-
fitorja e kryengritja e olam: (hebr.) -
makabenjve ndaj Gjykatës i popullit të
pushtuesve helenë, botës. Sipas më-
qeverisë marionete, simeve të Tevratit i
të cilën e kishte ven- tërë njerëzimi, para
dosur në Judeja si ardhjes së Tevratit,
dhe të lëvizjes ka qenë e obliguat
helene, i cili e t’iu përmbahet
përkrahte okupimin shtatë urdhrave për
dhe helenizimin e djemtë e Nuhut, me
Judesë. Mbreti Seleu- pranimin e Tevratit,
dik Antihous hebrenjtë u obliguan
Epifanes, i katërti me t’u përmbahen 613
dekret mbretëror, e urdhrave. Pjesa tjetër
kishte ndaluar pre- e njerëzimit mbeti e
dikimin e Tevratit në obliguar t’iu
Judeja. përmbahet shtatë
urdhrave të bijve të
Hanukat (h)a-bajit: Nuhut.
(hebr.) - Manifestim
me rastin hyrjes në Hatan: (hebr.) -
shtëpi apo banesë të Dhëndër. (shumësi:
re. hatanim).
Hanukija: (hebr.) - (H)avdall: (hebr.) -
Qiri që përdoret për Tekstualisht: ndarje -
ndezjen e qirinjve të formulë liturgjike me
hanukes. anë të së cilës
shënohet fundi i
shabatit dhe fillim i shenjtëri mbi
javës së punës. shenjtëritë.
(H)avdala përbëhet
prej katër bekimeve: (H)eseja: (hebr.) -
bekimi mbi verën, Tekstualisht: shtrirje,
besamim me qiri dhe zgjatim.
llojllojshmërinë e Hevra Kadish:
botës. (shumësi: (aram.) - Tekst-
(h)avdalot). ualisht: ‘shoqëri e
Hazan: (hebr.) - shenjtë’ - shoqëri për
Paraprijës, udhë- përgatitjen e të vdek-
heqës i lutjeve në urve, shoqëri e cila
sinagogë - kantar. merret me larjen dhe
(shumësi: hazanim). varrimin e xhenazes.
Anëtarët e kësaj
Heder: - shoqërie i vizitojnë të
Tekstualisht është sëmurët, i ngushëll-
dhoma, emërtimi i ojnë ata, të varfërve
shkollës fillore u sigurojnë mjekimin
hebraike e njohur më dhe barnat, familjes
mesin e hebrenjve së pikëlluar ia
ashkinazit. (shumësi: sigurojnë drekën e
hadarim) parë, pas varrimit e
të ngjashme.
(H)ehal: (hebr.)
tekstualisht - Pallati, Hupa: - Burimisht:
burimisht ndërtesa e shtëpia apo dhoma
tempullit, e cila është në të cilën jetojnë të
porsamartuarit.
I J
Izijara: Nga Jad: (hebr.): dora.
arabishtja zijara (tur.
zijaret) - vizita e Jarcajt ose jorcajt:
varrezave të njerë- (jid.) - Tekstualisht,
zve të drejtë. viti, koha, viti i
vdekjes së anëtarit të
familjes, e cila shë-
nohet duke e vizituar
varrin e tij.
Jeshiva: (hebr.) - Në
Telmud: thirrja për
mbajtjen e Gjyqit Su-
prem në ekzil; sot;
universiteti,
akademia në të cilën
mësohet Bibla dhe
komentet biblike, do-
ktrina fetare,
(H)alaha, filozofia e
të ngjashme.
(shumësi: jeshivot).
Jidish: - Gjuha e
hebrenjve të Evropës
Lindore dhe të Mes-
me.
Jizikor: ‘Rikujtoje për shoqërinë -
Zotin’, fjalët paraqet përfundimin
nismëtare të tekstit e procesit të faljes
liturgjik, i cili në dhe pajtimit të
shekujt e fundit Izraelit. Për këtë të
është bërë traditë në gjithë janë të
mesin e hebrenjve obliguar që të
ashkinazit - me të pendohen dhe t’i
cilin thirret mëshira e pranojnë gabimet e
Zotit mbi të vdekurit veta ditën e Jom
e familjes. Në mesin (h)a-Kipurim.
e hebrenjve safaridë
për të njëjtin qëllim Jom (h)-Shoa: - Shih:
është krijuar teksti Jom (h)-Shoa ve(h)a-
liturgjik, i cili quhet Gevura.
(H)ashkava. Jom (h)-Shoa
Jom (h)a-Kipurim: ve(h)a-Gevura:
(hebr.) - Tekstualisht: (hebr.) - Dita (e
Dita e pajtimit, dita e përkujtimit të vikti-
dhjetë e muajit tishri mave) Holokaustit
sipas kalendarit çifut, dhe (dita) e
agjërimi më i rreptë, heroizmit.
dita e pranimit të të Jom Kipur: - Shih:
gjitha lëshimeve, Jom (h)a-Kipurim.
mëkateve dhe ga-
bimeve. Jom (h)a- Jom-Tov: (hebr.) -
Kipurim është ditë e Festa e dhjetë
pendimit për të gji- urdhrave (porosive).
thë: për individin dhe Emërtimi i përba-
shkët për dhjetë fe- K
stat e Tevratit. (Dita
e parë Pesaha, dita e Kadish: (aram.) -
shtatë Pesaha. Dita e Formulë e shkurtër
parë Sukota, dita e liturgjike në gjuhën
tetë sukota. Shuvout aramite, për të cilën
dhe dita Rosh(h)a- besohet se ka
shana në të cilin ndodhur në
është e ndaluar periudhën e hershme
kryerja e çfarëdo të Gaonit. Si duket
pune. funksioni burimor i
kadishit ishte të sig-
Jontef: (jid.) -
urohet nëpërmes
Hebraizmi i ji-
normave liturgjike që
dishiizuar Jom - Tov:
autoriteti i prijësve të
festë.
babilonëve jeshivë
(hebr. Geonim) të
jetë i pranuar nga
ana e të gjitha
bashkësive çifute. Në
realitet, prej kohës
kur në Babiloni
pushoi së ekzistuari
Gjykata e Madhe,
hebraizmi ndër-
kombëtar i ka
pranuar normat litu-
rgjike të vendosura
nga geonët babilonas
si të vlefshme në Mesisë, duke
shumë qendra, edhe përmendur Gaonin, i
pse në shumë vende cili në atë kohë ka
nuk i kanë pranuar si qëndruar në krye të
gjyq meritor, edhe babilonasve, ka për
pse në shumë qendra qëllim që i tërë
kanë konsideruar se Izraeli ta përmendë
gjyqi gaon ka statut Gaonin në çdo lutje,
të lartë se cilido që duhej të ishte hap
qoftë prej gjyqeve të i parë për pranimin e
rabinëve. Me obligue- autoritetit të tij. Ky
shmërinë e formulës kadish burimor
liturgjike në të cilën citohej para dhe pas
madhërohet emri i mbrëmjes, pas lutjes
Zotit: “Jigadal së pas ditës, para
vejitkadash sheme mbrëmjes dhe
raba bealma divera mëngjesit të Kerijat
hirute, vejamlih ma- shemes, si dhe pas
lhute, vejecmah lutjes së mëngjesit.
purkane…..”. (Le të Në mesjetë ishte
madhërohet dhe le të bërë traditë që
ndriçojë emri i madh kadishi, i cili vinte
në botë, i cili krijoi pas lutjes së (mbrë-
sipas vullnetit të vet mjes, mëngjesit apo
dhe le të rritet të pas ditës) t’i
pushteti i Tij dhe le shtohej pjesa ku
të lulëzojë shpëtimi i bëhej fjalë që lutja të
Tij….), paralajmëron jetë e pranuar.
ardhjen e shpejtë të
Ky kadish quhet Kadish jetom:
kadish titkabal, kurse (aram.) - “Kadishi i
ai para lutjes, para ankesave”. Kadishi, i
mbrëmjes dhe e pas cili menjëherë pas
ditës, si dhe ajo e varrosjes citon njëri
para mbrëmjes dhe e prej të bijve apo
mëngjesit Kerijat nipave, nëse nuk ka,
shema, në të citohet atëherë atë mund ta
vetëm një kadish i bëjë kushdo tjetër.
shkurtër, i cili ende Kadishi, burimisht, e
quhet haci kadish. ka paraqitur një for-
mulë të shkurtër
Kadish derabanan: liturgjike në gjuhën
(aram.) - “kadish i aramite, e cila qysh
rabinit” - i cili citohet në shekullin e
pas recitimit kolektiv. trembëdhjetë, në
Traditë e kohën e luftërave të
përgjithshme e kryqëzatave, bëhet
përhapur që pas çdo lutje e të
lutje publike pas pashpresëve.
kadish titkbal lexohet Përmbajtja e kadishit
ndonjë psalmeh apo është deklarimi i
pjesë të Mishnes- pas besimit në Zotin dhe
së cilës citohet pranimi i gjykimit të
kadish derbanan. Ka- Tij, në bazë të
dish derabanan, parimit se njeriu
citohet edhe në fund është i obliguar që të
të limudes. shprehë falënderimin
edhe për fatkeqësinë
që i ndodh, ashtu siç Kantor: - Prijës i
shpreh falënderimin lutjeve, udhëheqës i
edhe për të mirën. I shërbimeve në
biri i të ndjerit reciton sinagogë, hazan.
me zë: “Jitkadal
vejitkadash sheme Karpas: (hebr.) -
raba” (“Le të Selinoja; pjesë e
madhërohet e le të pandarë e lutjes së
ndriçohet emri i Tij”). mbrëmjes. Sikur
Kadishi recitohet edhe marori, karpasi
duke qëndruar në rikujton jetën e
këmbë, tri herë në hidhur të izraelitëve
ditë gjatë njëmbë- nën robërinë e
dhjetë muajve në egjiptianëve. Karpasi
vitin e pikëllimit, si hahet në fillim të dar-
dhe në njëvjetorin e kës, që fëmijëve t’u
vdekjes. jepet rasti të shtrojnë
pyetje. Para ngrënies
Kadish tikbal: së karpasit, lahen
(aram.) - “Kadishi le duart dhe recitohet
të jetë e pranuar lutja: “Baruh Ata,
lutja e jonë”, kadishi i Adonaj, Elo(h)enu,
cili recitohet pas çdo Meleh (h)a-olam, bo-
lutjeje. re peri (h)a-dama”. (I
Kala: (hebr.) - E reja, lavdëruar je Ti, o Zot
nusja. (shumësi: i ynë, Mbret i botëve
kalot). që krijon begatitë e
tokës”).
Kalendari: Shih: luah
(h)a-shana.
Kasher: (hebr.) - hidhëta. (shumësi:
Ceremonial i kearot).
përshtatshëm.
Kerija: (hebr.) - Riti i
Kasherut ose shqyerjes së rrobave
kashrat: (hebr.) - në shenjë pikëllimi.
Tekstualisht Kerija bëhet duke
ceremonial i për- qëndruar në këmbë,
shtatshëm, ka të për arsye se
bëjë po ashtu edhe pikëllimin duhet
me ceremoninë e pranuar vertikalisht.
ushqimit. Si, për Në qëndrimin vertikal
shembull, për rre- në raste të tragjedisë
gullat e ushqimeve individuale udhëzon
të kafshëve të pastra edhe Bibla-kur Jovi ka
dhe të papastra, në dëgjuar për vdekjen
ndarjen e ushqimeve e anëtarëve të
të mishit dhe të familjes së tij është
qumështit, ngritur në këmbë dhe
përgatitjen dhe ka grisur rrobat e tij.
paketimin e verës, në Kerija zakonisht
eliminimin e dhjamit bëhet në kapelë apo
të ndaluar etj. te varrezat, te
xhenazja, para
Keara: (hebr.) - varrimit. Në rast të
Tekstualisht: çini. Në vdekjes së babait
diasporë ka të bëjë apo nënës, rrobat
me çininë, në të cilën grisen prej anës së
përdoren bukët pa majtë kah zemra,
tahrimë, barërat e kurse në rast të
vdekjes së anëtarëve arrin pas tridhjetë
tjerë të familjes ditëve, kerija nuk
grisja bëhet nga ana duhet të kryhet, pë-
e djathtë. Në rast të rveç në rast të
vdekjes së babait vdekjes së babait
dhe nënës, grisja dhe nënës, për të
bëhet me dorë, cilët kerija bëhet pa
ndërsa në rast të e marrë parasysh se
vdekjes së anëtarëve kur arrin lajmi i vde-
tjerë të familjes, kjes. (shumësi:
grisja bëhet me kerijot).
thikë, nga lart poshtë
në një gjatësi prej një Kerijat (h)a-Megila:
pëllëmbe. Grisja e (hebr.) - Lexim.
rrobave me dorë Megilat Ester
bëhet me vështirësi, (Kokorrethi i Esterit).
prandaj rabinët ko- Se çfarë rëndësie e
nsiderojnë se kjo gri- madhe i është dhënë
sje i mban dhembjen, leximit të Megiles
pikëllimin dhe shihet nga fakti se
hidhërimin që i Telmudi urdhëron
pikëlluari ndjen, duke ndërprerjen e lutjes
i ndihmuar atij që ta në tempullin e Jerus-
shprehë atë. Edhe alemit për të pasur
fëmijët nën moshën mundësinë që të
trembëdhjetëvjeçare gjithë ta dëgjojnë
e bëjnë kerijen. Nëse leximin e Megiles.
lajmi mbi vdekjen e (H)alaha urdhëron që
babait apo motrës njeriu duhet ta
ndërpresë leximin e
Tevratit, apo mbari- Kipurim dhe ditëve të
min e çfarëdo urdhri agjërimit edhe para
tjetër biblik, për t’iu minhas. Në mëngjes
dhënë mundësia e të Kerijat (h)a-Tora
dëgjimit të Megiles. në shabat ka shtatë
Përjashtimi i vetëm alijot, në Jom(h)a-
mund të jetë urdhri i Kipurim gjashtë, në
varrimit. Nëse nuk ka festa pesë, në Rash
askush që mund ta Hodesh dhe gjysmë
bëjë varrimin, secili festë katra, kurse të
çifut e ka obligim që hënën, të enjten,
së pari ta varrosë të ditëve të agjërimit
vdekurin, pastaj ta dhe në Hanuka dhe
dëgjojë leximin e Purim tri. Në
Megiles. pasditen e Kerijat
(h)a-Tores lexojnë
Kerijat (h)a-Tora: vetëm tre veta. Për
(hebr.) - Leximi leximin publik të
publik i Tevratit gjatë Tevratit është i
lutjes së përbashkët, domosdoshëm
e cila bëhet ditëve të minjani.
hëna, të enjte, të
premteve, festave, Kerijat shema:
gjysmëfestave, në (hebr.) - Tregim
Rosh Hodesh, me (recitim) pjesë nga
rastin e agjërimeve, “shema Jisrael”
bëhet pas shahritit, (“Dëgjo, o Izrael”).
kurse të shtunave, Në librin e pestë të
ditëve të festave, Moisiut, 6:4-9, në
ditën e Jom (h)a pjesën të quajtur me
fjalët, sipas të cilave këmbë”. Vargjet e
edhe fillon “shema përmendura pa-
Jisrael” (“Dëgjo o raqesin urdhrin
Izrael”) gjenden të hyjnor sipas të cilit
shkruara këto fjalë: duhet të përmendet
“Këto fjalë, të cilat së paku dy herë në
unë po t’i urdhëroj ditë. Në librin e pestë
sot, le të mbeten në të Moisiut 16:3
zemrën tënde, hasim: “....T’i
përsëriti ato edhe kur rikujtosh ditët e
të jesh shtrirë edhe dëbimit tënd nga
kur të jesh në toka e Misirit
këmbë”. Në të (Egjiptit) gjatë të
njëjtën libër, 11:13- gjitha ditëve të jetës
21, në kaptinën, që tënde”. Të urtit e
fillon me fjalët: Telmudit nga ky varg
“Ve(h)aja im shamoa kanë kuptuar si një
tishmeu”, (Dhe do të udhëzim praktik, që
bëhet nëse ju obligon në
dëgjoni), thuhet: përmendjen (e çdo
“Vendosni këto fjalë vendi kur foljet
të mia në zemrat tu- përmenden në
aja.... mësojini Tevrat, ato të
fëmijët tuaj të flasin kuptohen si impe-
me ato kur ti je ulur rativ, kurse rabinët e
në shtëpinë tënde, kanë komentuar si
kur je duke ecur, kur udhëzim që fjalët e
je shtrirë në shtrat caktuara të nënvizo-
dhe kur je në hen), dëbimi nga
Misiri në mëngjes mineli i dënuar për
dhe në mbrëmje. vdekje ka të drejtë të
varroset. Sipas (H)al-
Kevod (h)a-met: aha, varrimi duhet të
(hebr.) - Nderi i të kryhet në një kohë sa
ndjerit, thirrja e më të shkurtër -
tubimit sipas rregullit sipas mundësive
që ka të bëjë me brenda 24 orësh. Çdo
xhenazen e të vonesë e ceremonisë
vdekurit. Është tr- së varrimit konside-
aditë që xhenazja të rohet moskujdes ndaj
mos lihet vetëm. të ndjerit, nënçmim
Xhenazja ruhet si ndaj dinjitetit të tij -
ditën ashtu edhe si dhe ofendim ndaj
natën, ditëve të fes- Zotit - sepse njeriu
tave, të shtunave si është krijuar në
dhe ditëve të punës. formën më të bukur.
Meqenëse ky veprim Mirëpo, nëse për
konsiderohet obligim shkaqe të
fetar, të gjithë ata që domosdoshme që
merren me këtë kanë të bëjnë me të
punë janë të liruar ndjerin, varrimi ka
prej të gjitha obli- nevojë të shtyhet, si
gimeve të tjera për shembull të
fetare. tubohen të afërmit,
Kevura: (hebr.) - të cilët jetojnë në
Varrimi. Sipas vende të ndryshme
mësimeve të apo gjëra të
Tevratit, edhe kri- ngjashme me këtë,
atëherë shtyrja e (h)avdal. Është
varrimit konsiderohet rregull që kidushi të
e arsyeshme dhe e thuhet në vigjilje të
lejuar. (shumësi: së premtes në të
kevurot). shtunën, por nëse
dikush nuk e ka
Kidush: (hebr.) - thënë për shkak të
Tekstualisht: harresës apo me
shugurim, formulë e qëllim, atëherë atë
shkurtër liturgjike e duhet ta thotë në
përbërë prej lutjes çfarëdo kohe gjatë
për verën, lutje për shabatit. Pas hyrjes
hyrje të shabatit apo së shabatit (pas
festës (shih: Jom- perëndimit të diellit
Tov), me të cilën të së premtes) është
fillon mbrëmja e e ndaluar ngrënia
festës së darkës të apo pirja e verës
së shtunës. Është para se të thuhet
urdhër biblik që kidushi. Po ashtu,
shabati të pas daljes së shabatit
shugurohet me fjalë, (pas daljes së tre
sepse në të thuhet: yjve të shtunën në
“Përmende ditën e mbrëmje), janë të
shtunë që ta shugur- ndaluara të ngrënët,
osh”. Shabati duhet pirja e verës, fillimi i
të përmendet para punës, apo të
hyrjes dhe para shijohet diçka para
darkës. Para hyrjes se të thuhet
me kidush, kurse (h)avdala.
para daljes me
Megjithatë, lejohet nuk mund të bëhet
pirja e ujit. Nëse mbi bukë, por vetëm
dikush ka harruar, mbi verë.
apo me qëllim ka
thyer rregullin, ka Kosher: - Shih:
ngrënë, apo ka pirë kasher.
para kidushit ose
para (h)avdalaes,
atëherë duhet ta
thotë kidushin pasi të
hajë. Është urdhër i
rabinëve që kidushi
dhe (h)avdala të
thuhen mbi verë. Në
fillim bekohet vera,
pastaj thuhet kidushi,
kurse duart nuk
lahen përpara, por
pas kidushit, para
ngrënies së bukës.
Kidushi thuhet vetëm
në vendin e ngrënies
së bukës. Do të
thotë, nuk mund të
thuhet kidushi në një
shtëpi, e ngrënia të
bëhet në një shtëpi
tjetër. Për dallim nga
kidushi, (h)avdala
L Levaja: (hebr.) -
Varrim. Në përcjellje
Ladino: - Dialekt nuk ka dallim ndër-
paraklasik i gjuhës mjet të varfërve dhe
spanjolle, i cili deri në të pasurve, ata që
Luftën e Dytë janë të njohur në
Botërore ishte gjuhë shoqëri dhe të
amnore e shumicës panjohur. Nëse për
së safaridve të ish- një ditë ka më shumë
Perandorisë Osmane. varrime, varrimi
Sot, nuk ka asnjë bëhet sipas radhës
familje ku ladinoja së vdekjes. Ai që ka
nuk është gjuhë e vdekur më herët do
parë në të cilën të varroset më parë.
fëmijët kanë mësuar Përcjellja e të
dhe janë rritur. vdekurit
konsiderohet obligim
Limud: (hebr.) - i madh, për hir të cilit
Tekstualisht, në lejohet edhe
traditën safaride me ndërprerja e leximit
këtë term kuptohet të Tevratit. Është tra-
mësimi i përbashkët, ditë që anëtarët më
që organizohet në të afërm të familjes
shtëpi apo në t’i hedhin disa lopata
sinagogë në ditën e dhe mbi varr, sepse
vdekjes së anëtarit të ata janë të obliguar
familjes. Në lumud të bëjnë varrimin dhe
zakonisht mësohen me këtë akt ata, në
mishnajot. mënyrë simbolike, e
kryejnë obligimin e emrat e muajve sipas
vet. Vendosja e lule- kalendarit hebraik:
ve në varr konsidero- 1. Nisan = mars -
het traditë pagane. prill,
Zhvarrosja është e 2. Ijar = prill - maj,
ndaluar dhe bëhet 3. Sivan = maj -
vetëm atëherë kur qershor,
eshtrat transferohen 4. Tamuz = qershor -
në Tokën e Shenjtë, korrik,
apo në varrezat 5. Av = korrik -
çifute. (Shumësi: gusht,
levajot) 6. Elul = gusht -
shtator,
Luah (h)a-shana: 7. Tishri = shtator-
(hebr.) - Kalendar. tetor,
Viti i thjeshtë 8. Heshvan = tetor-
kalendarik hebraik ka nëntor,
dymbëdhjetë muaj, 9. Kislev = nëntor -
nga njëzetenëntë dhjetor,
apo tridhjetë ditë, 10. Tevet = dhjetor -
kurse në vitet vijuese janar,
(me qëllim të 11. Shevat = janar -
barazimit të viteve shkurt,
diellore dhe viteve të 12. Adar = shkurt -
thjeshta të ka- mars,
lendarëve hebraikë 13. Vedar ose Adar
prej 354 ditëve) sheni = mars - prill.
shtohet muaji i trem-
bëdhjetë. Këta janë
M e dytë të Moisiut
12:39 shkruan: “Dhe
Maariv: (hebr.) - prej gjërave që keni
Lutje e përbashkët e marrë prej Misirit
mbrëmjes, apo lutje ishin pogaçet e
individuale. Në pjekura pa kripë,
traditën safaride sepse nuk kishit kohë
është më i popullar- kur ju dëbuan miser-
izuar termi arvit. linjtë” (egjiptianët),
prej kësaj shihet
Maca: (hebr.) - Bukë sipas Tevratit, se
pa tharmë që bukët pa tharmë
përdoret ditëve të hahen në shenjë
Festave Bukës pa kujtimi të
Tharmë, i cili në gju- shpejtësisë, në të
hën popullore quhet cilën u bë premtimi i
Pesahom, edhe pse daljes nga Misiri
Pesah është dita e (Egjipti) - do të thotë
katërmbëdhjetë e si simbol i lirisë. Në
muajit nisan (mars- të njëjtën kohë, në
prill) si dhe e sak- (H)agadë, bukët pa
rificës që ai sjell. tharmë quhen me
Buka pa tharmë (be- emrin “lahma anja”
kimi i së cilës është i (buka e mjerimit),
obligueshëm në ditën sepse ajo u përkujton
e parë të Festave të ushqimin e vetëm që
Bukës pa Tharmë), e posedonin, përveç
kanë (ashtu si edhe rrënjëve, të cilat vetë
vetë Festa) karakter i kishin nxjerrë gjatë
ambivalent. Në Librin
punës së macot, bukë pa tha-
mundimshme në Egj- rmë, të cilat hahen
ipt, si dhe simbolizon në Hag(h)a-Macot,
robërinë. Festa e Festën e Bukëve pa
Bukëve pa Tharmë në Tharmë. Shih: Pesah.
vetvete simbolizon
lirimin nga robëria e Maceva: (hebr.) -
kësaj bote, si dhe pra- Monument
nimin e robërisë së mbivarror. Maceva
Mbretërisë Hyjnore; apo monumenti
lirimin nga robëria e mbivarror ndërtohet
njeriut, shoqërisë, pas kalimit të
historisë e të fuqive tridhjetë ditëve të
që udhëheqin me ato, vitit të parë të
si dhe orientimin e vdekjes. Tradita e ve-
vetëdijshëm për ndosjes së
adhurimin e Zotit, për monumentit mbiva-
të cilën Tevrati thotë rror është e
se është mënyrë e hershme. Shumë
vetme për arritjen e monumente të tilla
lirisë së vërtetë. janë ruajtur edhe sot,
Kështu, pra, edhe si për shembull mon-
bukët pa tharmë umenti i mbretit
simbolizojnë të dyja Davud në Jerusalem,
këto gjëra në të varrezat e paraardh-
njëjtën kohë. ësve në Hebron. Që
(Shumësi: macot). nga kohët biblike,
deri në periudhën kur
Maces: (jid.) - Fjalë ngritja e
hebraike e jidishizuar përmendoreve është
bërë praktikë e genizë zakonisht
përgjithshme, ka shënohet me
mbisunduar tradita, gdhendjen apo
sipas së cilës mbi vizatimin e librit të
varr hidhet një gru- hapur. Nuk ka rregull
mbull gurësh, apo të përgjithshëm sa u
pranë varrit të përket monumenteve
vendoset ndonjë mbivarrore. Në
shenjë e qartë apo kohën biblike as që
ndonjë shtyllë. Kjo kishte monumente
është bërë për dy mbivarrore. Më vonë
shkaqe: që trupi të janë paraqitur mbi-
ruhet prej kafshëve shkrimet e shkurtra,
të egra si dhe t’u si: “Zihrono livraha”
tërhiqet vëmendja (Përkujtimi për të le
kalimtarëve, në të jetë lutje), e të
veçanti ko(h)ani- ngjashme. Në
mëve se aty gjenden përmendoret e
varrezat. Ashkinazet, ashkinazëve zako-
sipas rregullit, ve- nisht gjenden
ndosin monumentet shkronjat hebraike
mbivarror “pe” “tet”, të cilat
vertikalisht, kurse janë anagram i
safaridët horizontali- fjalëve “po nikbar”
sht. Vendi në varr ku (këtu është
varrosen librat e për- varrosur), ose “po
dorur me tematikë të temuna” (këtu është
Tevratit quhen ‘gen- strehuar) ose “po
iza’. Monumenti në temuna” (këtu është
e strehuar), ose “pe” anagramin e tij.
“nun”, të cilat janë (shumësi: macevot).
anagram i fjalëve
“po nikbar” (këtu Magen David:
është varrosur), ose (hebr.) - Mburoja e
“po nikbera” (këtu Davidit, emërtimi
është e varrosura). hebraik për yllin
Safaridët, si për gjashtëcepësh, i cili
meshkuj ashtu edhe në shekujt e fundit
për femra, vendosin ka marrë statutin e
shkronjën “me” simbolit çifut, par-
“kof”, të cilat janë excellence - edhe
anagrame të fjalëve pse rezultatin e këtij
“macevet kevura” simboli duhet
(varr guri). Në kërkuar krejtësisht
përmendore shkruh- në tradita të tjera.
en mbishkrime të Magen Tora: (hebr.)
shkurtra mbivarrore, - Mburoja e Tevratit,
emri, mbiemri, data e zbukurimi me të cilin
lindjes dhe vdekjes, mbështillet libri i
në të shumtën e Tevratit, zakonisht
rasteve të përcjella prej argjendit, kurse
me deklarata çifute prej motiveve më të
“Tije nishmato shpeshta të këtij
cerura bicror (h)a-ha- zbukurimi janë dy
jim” (Le të jetë luanë që mbajnë
shpirti i tij me tufën e pllakën, ku janë të
të gjallëve) ose me shënuar dhjetë
urdhrat.
Mahzor: (hebr.) - të ashtuquajturën
Lutësi për festa. “senduiqi (H)ilel”, i
Ekzistojnë tri lloje të cili përbëhet prej
Mahzorim: “haci kezajit”. Sallata
Mazor për shalosh e gjelbër duhet të
regalin, jetë e freskët, e
Mahzor për Rosh kontrolluar mirë që
(h)a-shana, të mos ketë krimba
Mahzor për Jom(h)a- apo insekte, nuk
kipurim. guxon të ketë kripë,
mëlmesa, vaj apo
Maror: (hebr.) - uthull. (shumësi:
Sallatë e gjelbër, e merorim).
cila hahet gjatë lutjes
së mbrëmjes. Matanot la-evjonim:
“Marori”, gjatë lutjes (hebr.) - Dhurata për
hahet dy herë. Herën të varfër, emërtim
e parë kur të gjithë për dhuratat e
të pranishmit të kenë obligueshme për të
ngrënë masën e varfrit, të cilat u
caktuar të macesit. jepen në kohën e
Të gjithë të seudat Purim. Është
pranishmit janë të obligim që secili të
obliguar të hanë çojë nga një dhuratë
“kezajit” (masë së paku dy të
hebraike e një varfërve. Ky urdhër
ushqimi mesatar) të ka mbështetje në
sallatës së gjelbër pa vargun 9:22 të Librit
farë shtese. Herën e mbi Esterin: “…….që
dytë marori hahet në atyre ditëve të
festoni duke dërguar Meldar: (Ladino) -
ushqime njëri-tjetrit Tekstualisht: lexim,
dhe të varfërve emërtim për shkollën
dhurata”. Edhe ai që fillore çifute që është
jeton nga ndihmat bërë traditë në mesin
nuk përjashtohet nga e çifutëve safaridë.
plotësimi i këtij
urdhri. Maldadu: - Shih:
limud.
Megilat Ester:
(hebr.) - Kokorreth Met mica: (hebr.) - I
ose libri mbi Esterin - ndjeri, i cili nuk ka
njëri prej një- pasur pasardhës të
zetekatër librave cilët do të an-
biblikë. Leximi apo gazhoheshin për
dëgjimi i Megilat varrosjen e tij. Me
Esterit në Purim këtë rast varrimi
është obligim edhe është obligim për çdo
për meshkuj dhe për çifut.
femra. Megilat Esteri Mezuza: (hebr.) -
në Purim lexohet dy Tekstualisht: shtalka
herë - pas arviti dhe e derës, ka të bëjë
pas shahritit. me komentimin e dy
Meil: (hebr.) - pasuseve të Biblës
Mushema (mbë- (Libri i pestë i Moisiut
shtjellësi) me të cilin 6:4-9 dhe 11:13-21,
mbështillet libri i të cilët sipas
Tevratit. (shumësi: rregullave të Biblës
meilim). duhet të shkruhen në
një lëkurë të kuorum deri në
posaçme dhe duhet dhjetë çifutë
vendosur në shtalkat (meshkuj), më të
e dyerve dhe të gji- vjetër se
tha hapësirat, ku trembëdhjetë vjet, i
qëndrojnë njerëzit. cili është i do-
(shumësi: mezuzot). mosdoshëm për
mbajtjen e lutjes
Midrash: (hebr.) - publike, leximin
Emër i përgjithshëm publik të Biblës dhe
për egzegezën e recitimin e kadishit.
literaturës klasike të Për lutje individuale
rabinëve. (shumësi: si dhe për shqiptim.
midrashim). (shumësi: minjanim).
Mila: - Shih: berit Mishloah manot ish
mila. lere(h)u: (hebr.) -
Mikve: (hebr.) - Tekstualisht:
Banjë ceremoniale “dërgimi i ushqimit
(shumësi: mikvaot). të afërmit tënd” -
emërtim për dhurata
Minha: (hebr.) - të cilat dërgohen në
Lutje e përbashkët e Purim. Është obligim
pasdites, ose lutja e për secilin që në
pasdites e Purim t’ia dërgojë së
individëve. paku një miku dy
pjata me ushqim. Si
Minjan: - për shembull: tortë
Tekstualisht: numëri- dhe verë, djathë dhe
mi - emërtim për bukë, suxhuk dhe
raki - e të ngjashme. të mësimit gojor të
Ky urdhër mbësh- Tevratit. Termi
tetet në vargun 9:22 “mishna” do të thotë
të Librit mbi Esterin: përmbledhje e tërësi-
“.... që ato ditë të shme, kështu që secili
festoni duke dërguar rregull i veçantë si
ushqime njëri- tjetrit njësi më e vogël e pë-
si dhe të varfërve rmbledhjes. Gjuha
dhurata”. Edhe ai që hebraike nuk njeh
mbahet nga ndihmat shkronja të mëdha
nuk përjashtohet nga dhe të vogla, por në
obligimi i këtij urdhri. gjuhët evropiane
ekzistimi i shkronjave
Mishna: (hebr.) - të mëdha dhe të
Tekstualisht: ajo që vogla shfrytëzohet për
vazhdimisht eliminimin e këtyre
përsëritet, mësim dyshimeve para
përmendësh, termi shfrytëzimit të këtij
kryesisht ka të bëjë termi. Kur fjala
me një përmbledhje “Mishna” shkruhet me
rregullash dhe udhëzi- shkronja të mëdha në
meve të hartuara në fillim, atëherë ajo ka
fund të shekullit të të bëjë me përmble-
dytë të erës së re, nga dhjen e rregullave si
ana e Rabinit Jude tërësi, kurse kur shkr-
(h)a-Nasije, uhet me shkronja të
përfaqësues i atëher- vogla në fillim, ka të
shëm i San(h)adrines, bëjë me rregullat
që paraqet përpjekjen individuale.
e parë të kodifikimit
Moel: - Shih: N
mo(h)el.
Neila: (hebr.) - Lutje
Mo(h)el: (hebr.) -
shtesë që thuhet në
Syneti, prerje.
Jom(h)a-Kipurim pas
(shumësi:
minhas.
mo(h)alim).
Ner amid: (hebr.) -
Musaf: (hebr.) - Lutje
Dritë e amshueshme,
shtesë e cila thuhet
kandil.
pas shahritit të shtu-
nave, festave dhe me Netilat jadajim:
rastin e hënës së re. (hebr.) - Tekstualisht:
ngritja e duarve, larja
ceremoniale e
duarve para Kerijat
shema, tefilit, apo
lutjes së bukës.
P Perashat (h)a-
shvua: (hebr.) -
Pajtan: (hebr.) - Pjesa e shtatë e
Shkrimtar, pijuta Tevratit, e cila
(poezi me të cilat lexohet publikisht me
madhërohet Zoti ose rastin e lutjes së
udhëzohet në rrugë mëngjesit të
të drejtë). (shumësi: shtunave.
pajtanim).
Pesah: (hebr.) -
Parohet: (hebr.) - Festa e çlirimit nga
Mbulojë e lidhur me robërimi egjiptian
të cilën mbulohet ar- dhe festa e ve-
on(h)a-kodesh. Termi tëdijesimit për ta
origjinal ka të bëjë adhuruar Zotin. Në
me perden që ka nd- aspektin etimologjik
arë shenjtërinë mbi termi Pesah ka pasur
shenjtërinë një tendë domethënien e
të një takimi, që sakrificës që është
është bërë me flijuar me katër-
urdhër të veçantë të mbëdhjetë të muajit
Krijuesit, shih Librin e nisan (mars-prill) pas
Dytë të Moisiut dite, si dhe
(26:31-33): “Dhe bëri periudhën e flijimit e
perde prej purpuri… që është quajtur Hag
që perdet të ndajnë (h)a-Pesah (Festa
Shenjtërinë prej She- Pashalle e flijimit).
njtërisë mbi shih: Libri i Dytë i
Shenjtërit”. Moisiut 34:25).
Pikuah nefesh: çifutëve nga veziri i
(hebr.) - Tekstualisht: madh persian
interesimi për (H)amana, i cili
shpirtin, rregullat e kërkoi nga mbreti
sjelljes me rastin e Ahashverosh
rrezikut të jetës. dekretin për
shkatërrimin e tërë
Pijut: (hebr.) - Me të perandorisë çifute.
cilën madhërohet Kjo festë, në vetë
Zoti, apo e cila nxit qytetin Shushan si
në përmbajtjen e dhe në qytetet tjera
urdhrave të Tij. izraelite, të cilat kanë
(shumësi: pijutim). ekzistuar në kohën e
Pizmon: (hebr.) - Jehushe ben Nunit,
Kënga me të cilën festohet më 14,
madhërohet Zoti, ose kurse në pjesën
që nxit në për- tjetër të botës më 15
mbajtjen e urdhrave adar (shkurt-mars).
të Tij, të cilat (për Tregimi për Purinin
dallim nga pijuti) përmendet në librin e
jepen në Biblës për Esterin.
manifestime shtë- Ngjarja ka ndodhur
piake. (shumësi: gjatë sundimit të
pizmonim). mbretit Ahash-
veroshit (485-464)
Purim: (hebr.) - para erës së re dhe
Tekstualisht: shorti. është përshkruar në
Festa në të cilën librin biblik mbi
festohet shpëtimi i Esterin. Në këtë ditë
ndalohet agjërimi Purm Sameah!
apo të mbahet zi. Gëzuar (mirë) Purimi!
Secili çifut është i Përgjigjja:
obliguar që në Purin Purim Sameah!
t’i kryejë këta katër Gëzuar (me fat)
urdhra: Purimi!
1. Kerijat (h)a-Megila,
2. Mishloah manot Purim di Saraj: shih:
ish le-re(h)u, Hag (h)a-Asirim.
3. Matanot la-
evjonim,
4. Seudat purim -
ceremonia e festës.
Shprehjet të cilat
përdoren për urimin
e festës. Te
safaraidët:
Purim lesimha!
Gëzuar Purimin!
Përgjigjja:
Purim Lesimha!
Gëzuar Purimin!
Apo në Ladin:
Buen Purim!
Gëzuar Purimi!
Përgjigjja është:
Buen Purim!
Gëzuar (mirë) Purimi!
Tek ashkinazët:
R sotme i është lënë
pothuaj më tepër
Rabanit: (hebr.) - rrethit evropian e jo
Gruaja e rabinit. nevojave të
drejtësisë çifute.
Rabi: (hebr.) - Rabini nuk ishte
Interpretues meritor funksion, por është
dhe gjykatës i shkallë e arritjeve
pranuar i ligjit çifut, arsimore. A do ta
shqiptimi i titullit bur- zërë ndonjërin prej
imor i titullit hebraik funksioneve një
sipas variantit dijetar i caktuar në
ashkinaz ribi. komunën çifute
(shumësi: rabanim). është çështje e
brendshme e
Rabin: - Është
komunës, në të cilën
ekuivalenti greko-
nuk mund të për-
latin i termit çifut rav
zihen faktorët e
- e ka fjalën për
jashtëm.
personin e specializ-
uar në zakonet Rabiner: - Varianti i
çifute, pa marrë jidishaizuar i termit
parasysh se çfarë rabin.
funksioni ka në
shoqërinë çifute Rav: (hebr.) - Rabin,
(mësues, dajan, personi i specializuar
hazan e të në të drejtën çifute,
ngjashëm.) ose jo. haham. Shih, po
Shpallja e titullit ashtu, ribi. (shumësi:
rabin në kohën e rabaim).
Rebecin: (jid.) - këtë emërtim,
Ekuivalenti ashkinaz i zakonisht, në mesin
termit hebraik rab- e safaridëve quhet
anit, gruaja e rabinit. mësuesi i fesë.
Ribi: (hebr.) - Rubisa (Ladino) -
Interpretues meritor Ekuivalenti safarid i
dhe gjykatës i termit hebraik
pranuar i ligjit çifut. rabanit, gruaja e
rabinit.
Rimonim: (hebr.) -
Ka të bëjë me
zbukurimet e
argjendta në formë
të kurorës të cilat
vendosen në librin e
Tevratit.
Rosh (h)a-shana:
(hebr.): Tekstualisht;
krye viti, Viti i Ri.
Rosh Hodesh:
(hebr.) - Fillimi i vitit,
dita e të parit të
hënës së re dhe
shpallja e muajit të
ri.
Rubi (hebr.):
Devijim nga ribi, me
S Sefaridët: (hebr.) -
Spanjollët në gjuhën
Sandak: (hebr.) - hebraike. Ky emërtim
Personi që e mban ka për qëllim çifutët
në krah fëmijën që spanjollë si një grup
bëhet synet. etno-kulturor, i cili
me shekuj më nuk
Seder: - Shih: darka jeton në Spanjë, si
e sederit. dhe banorët e
tashëm të Spanjës,
Seder (darka): -
pa marrë parasysh
Darka e festës (natën
përkatësinë e tyre
e parë në diasporë).
etnike apo
Festa e bukës pa
përkatësinë fetare.
tharmë (shih: Pesah).
Në gjuhët e tjera ky
Në darkën e sederit
emërtim ka të bëjë
hahen ushqime të
vetëm me çifutët
caktuara, të cilat ua
spanjollë.
rikujtojnë çifutëve
Në shumë gjuhë
robërimin në Egjipt si
botërore termi
dhe mrekullinë e
hebraik u është
shpëtimit.
përshtatur ligjeve
Sefarad: (hebr.) - fonetike dhe
Emërtim hebraik i morfologjike të çdo
Spanjës. gjuhe, si: sefard, apo
sefardi anglisht dhe
Sefard: - Shih: sefaridët shqip etj.
sefaridët.
Sefer Tora: (hebr.) -
Libri i Torës (Tevrati),
pesë librat e Moisiut, obliguar të pinë verë
të shkruar me dorë derisa të mos flenë.
në një lëkurë të Ky urdhër ka
veçantë, i cili mbështetje në
përdoret gjatë lutjeve vargun 9:17 të Librit
nëpër sinagoga. mbi Esterin: “Fe-
stuan atë ditë të
Seudat (h)avras: gostitur e të gëzuar”.
(hebr.) - Ushqim
ngushëllimi, emërtim Sidur: (hebr.) - Lutës
për ushqimin e parë për ditë pune dhe
që u përgatitet të shabat.
pikëlluarve pas kthi-
mit nga varrimi. Sion: (hebr.) - Emër
Ushqimin e përga- kodre mbi
tisin miqtë, fqinjët, Jerusalemin biblik, i
anëtarët e Hevra cili mbeti shpresë
Kadishit, sepse sipas kthimi në tokën e të
(H)alahut është e parëve, sipas të cilit
ndaluar që të është emërtuar sioni-
pikëlluarit ushqimin e zmi.
parë ta përgatisin ve- Sionizmi: lëvizje
të. politike, është
Seuadat Purim: - themeluar në Evropë
Festa e purimve, në fund të shekullit
ceremoni gjatë së të njëzetë, qëllimi i të
cilës të gjithë cilit ishte formimi i
meshkujt e moshës shtetit hebraik në at-
madhore janë të dheun e vjetër.
Suka: (hebr.) - Kolibe deri më njëzetedy
që ndërtohet pranë tishrijit (shtator-
shtëpisë, ku hahet tetor).
dhe pihet gjatë
festës së Sukotit.
Muret e sukes mund
të jenë të ndërtuar
prej dërrasave, karto-
nit, gurit apo tullave.
Me rëndësi është se
suka nuk mund të
jetë e mbuluar me
tjegulla, lesonit apo
najlon, por me degë,
me dërrasa druri,
kallam dhe hasra,
kështu që nëpërmes
tyre të shihet qielli.
Sukot: (hebr.) -
Tekstualisht: tendë.
Festa e Tendës, e cila
festohet në shenjë
kujtimi të daljes nga
Egjipti dhe të rrugë-
timit të gjatë nëpër
shkretëtirë deri në
Izrael. Festa e
Tendës zgjat prej
datës pesëmbëdhjetë
SH Të shtunë të qetë
dhe të bekuar!
Shabat: (hebr.) - E Tek Safaridët thuhet
shtunë, festa më e edhe:
madhe çifute. Në Buen shabat!
shabat rreptësishtë Të shtunë të mirë!
është e ndaluar kry- Në çka përgjigjet:
erja e çfarëdo pune. Buen shabat!
Veprimet që i ka Të shtunë të mirë!
ndaluar Tora Gojore Tek ashkinezët :
quhen avot melahot Hag sameah!
(veprime prototip), Gëzuar festën!
numri i të cilave arrin Përgjigjja:
në tridhjetenëntë. Hag sameah!
Ligjet e rabinëve i Gëzuar festën!
kanë ndaluar edhe Apo te jidishët:
veprimet që dalin Gut Jontef!
nga këto tridhjetenë- Mirë (urime) festa!
ntë, apo që i nxisin Përgjigjja:
ato. Gut Jontef!
Shprehjet me të cilat Mirë (urime) festa!
urohet festa:
Shehita: (hebr.) -
Shabat shalom!
Therja e kafshës
Të uroj të shtunë të
sipas rregullave të së
paqes!
drejtës çifute.
Përgjigjja:
(shumësi: shehitot).
Shabat shalom
umvorah! Shiva: (hebr.) -
Tekstualisht: shtatë,
periudha shtatëditore fuqi. Rregullat e
e pikëllimit për më të shivas hyjnë në fuqi
afërmit. Gjatë shtatë në rast të vdekjes së
ditëve të para, pas gjashtë personave
varrimit ndalohen më të afërt: babait,
gjërat në vijim: nënës, djalit, vajzës,
shkurtimi i flokëve vëllait dhe motrës së
dhe rruajtja, larja e pamartuar.
rrobave, larja e tru-
pit, noti, Sheloshim: (hebr.) -
marrëdhëniet seksu- Tekstualisht:
ale me tridhjetë, periudha
bashkëshorten, mba- tridhjetë ditëshe e
thja e këpucëve të pikëllimit pas vdekjes
lëkurës, kryerja e së ndonjërit nga
punëve, mësimi i anëtarët e familjes
Tevratit (gojarisht (babait, nënës, vëll-
edhe me shkrim), ait, motrës, vajzës,
rregullimi i krevatit, burrit, gruas).
zbulimi i kokës dhe Shofer: (hebr.) - Briri
përshëndetja me i dashit, i cili
njerëzit. Në rast se i përdoret në sinagoga
vdekuri ka bërë gjatë shërbesave
vetëvrasje, të fëmijës fetare në Rosh (h)a-
që lind i vdekur, të shana.
fëmijës që vdes para (shumësi:Vshofarot).
se t’i mbushë tridh-
jetë ditë, këto Shohet: (hebr.) -
rregulla nuk hyjnë në Kasap që ther
kafshët sipas T
rregullave të së
drejtës çifute. Taanit: (hebr.) -
(shumësi: shohatim). Agjërim. (shumësi:
taanijot).
Taanit Ester: (hebr.)
- Agjërim i Esterit.
Agjërim gjysmëditor,
që zgjat prej lindjes
së diellit e deri në
perëndimin e tij më
trembëdhjetë adar
(një ditë para
Purimit).
Ta(h)ara: (pastrim
apo larje) - Emërtim
për ceremoni rituale
e trupit, që bëhet
para varrimit.
Mbështetet në citatin
e Biblës “……shkon
ashtu si ka ardhur”,
(Libri i Tregimeve
5:15). Pasi që njeriun
e lajnë kur lind,
duhet të lahet edhe
kur të vdesë. Larjen,
sipas rregullit, duhet
ta kryejnë anëtarët e et në çarçaf, thahet
Hevra Kadishit, në mirë e pastaj vishet
shtëpi të veçantë, në rroba të vdekjes.
apo në kapelë te
varrezat. Rohacim, Tahrihim: (hebr.) -
ata që e lajnë, duhet Qefini, një çarçaf i
të sillen ndaj thjeshtë me ngjyrë të
xhenazes me res- bardhë me të cilin
pektin më të madh. varroset çdo i
Gjatë larjes vazhdim- vdekur, pa marrë
isht ndizet qiriri. parasysh gjendjen e
Ceremonia e larjes tij ekonomike. Në të
fillon me vendosjen e kaluarën janë bërë
xhenazes në një gur, varrime luksoze, janë
ku duhet të shtrohet blerë rroba të
një çarçaf. Uji i shtrenjta me të cilat
nxehtë duhet të është bërë përcjellja
hidhet në çdo pjesë e fundit e të
të trupit, duke filluar vdekurve. Shumat e
prej kokës në drejtim mëdha, që janë
të këmbëve. Flokët shpenzuar me rastin
lahen dhe krihen, e varrimit, kanë bërë
kurse thonjtë pastro- që të varfrit të
hen. Çarçafi përdoret gjenden në pozitë të
për tharjen e disa vështirë. Kështu,
pjesëve të trupit, Raban Gamaliel, kry-
kështu që duart nuk etar i San(h)ederinit,
prekin trupin. Pas i cili ka jetuar në fund
larjes trupi mbështill- të shekullit të parë
dhe në fillim të dytë
të erës së re, ka së tyre e përgatisin
urdhëruar që të qefinin e tyre. Është
vdekurit të varrosen traditë që me të
në mënyrë sa më të vdekurin të varroset
thjeshtë. Është taliti (mushemja), të
traditë popullore që cilën e ka përdorur
tahrihim (qefini) të gjatë lutjeve të tij.
përbëhet prej më së
shumti shtatë Talit: (hebr.) -
pjesëve, e së paku Sixhade, musheme e
prej tri pjesëve, lutjeve.
duhet të qepet pa Talmud: (hebr.) -
tegel, pa nyja e pa Tekstualisht: mësim i
xhepa dhe të jetë sa përgjithshëm i ligjeve
më i gjerë. Qefini nuk dhe shqyrtimeve
ka xhepa, sepse individuale mbi
pasuria e fituar në kuptimin e rregullave
këtë botë nuk mund dhe argumenteve
të bartet në botën gojore dhe të shk-
tjetër. Qefini, në të ruara të Tevratit,
shumtën e rasteve, dimensionin e rregu-
është me ngjyrë të llave të rabinëve,
bardhë, sepse ajo precedentët,
simbolizon pastërti- legjendat si dhe
në. Veshja e të thëniet e njerëzve të
vdekurit me rroba urtë, që janë zhvill-
klasike konsiderohet uar rreth Mishnes.
traditë pagane. Shu- Ekzistojnë dy
më njerëz gjatë jetës Talmuda. Një, më i
vjetër, më i thjeshtë, shtuar asaj Dhiatën e
më i shkurtër e më Re, të cilën çifutët
konkret, që është nuk e konsiderojnë të
zhvilluar në shpallur nga Zoti.
akademitë izraelite
(përfundimisht është Tefila: (hebr) - Lutje
shkruar rreth vitit e përbashkët publike,
350 të erës së re.), i apo lutje e përdit-
cili quhet Talmud shme individuale.
Jerushalmi (Talmudi i Tefilin: (hebr.) -
Jerusalemit); dhe i Brezi i lutjes, të cilin
dyti, shumë më i meshkujt e bartin
shkurtër që anon kah gjatë ditës së punës
skolastika që është e lidhin në muskul të
zhvilluar në aka- dorës së dobët (me
demitë e Babilonit, atë të cilën nuk
(përfundimisht i shkruajnë) dhe në
shkruar kah mesi i kokë. Sot çifutët e
shekullit të pestë të bartin vetëm gjatë
erës së re), i cili lutjes së mëngjesit.
quhet Talmud Bavli
(Talmudi i Babilonit). Teshuva: (hebr.) -
Pendim, kthimi në
Tanah: (hebr.) - jetë sipas urdhrave
Emërtimi origjinal të Zotit.
hebraik i Biblës. Kri-
shterimi në tërësi ka Teva: (hebr.) - Pjesë
pranuar Biblën duke e ngritur në mes të
emërtuar atë Dhiata sinagogës nga e cila
e Vjetër, duke i lexohet Tevrati, para
të cilit qëndron Tora shebihtav:
hazani gjatë (hebr.) - Tevrati i
shërbesës fetare. shkruar, Pesë librat e
(shumësi: tevot). Moisiut.
Tevila: (hebr.) - Larje Tora she-be-al pe:
ceremoniale. (hebr.) - Tevrati
gojor, shpjegim i
Tora: (hebr.) - detajuar i rregullave
Tekstualisht: mësim, të Tevratit të shkr-
udhëzim, emërtim i uar.
përbashkët për të dy
Tevratet - të shkruar Tubishvat: - Shih:
dhe gojor. Hamisha Asar bi-
shvat.

Fjalori I Nocioeneve Fetare

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fjalori I Nocioeneve Fetare

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Adl (arab.): nëntëmbëdhjetë.

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Bajrami i Batini: (arab.) - Grup

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Bilal ibnu Rebah: Biruni: (El-

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Daru-l-harb: (arab.) Daru-l-kurrai:

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Dushman: (turq) - Dhahiri (Zahirit):

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Evlad: (arab.) - Ezel: (arab.) -

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Kursi: (arab.) -Vend

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Mumin: (arab.) - Murted: (arab.) -

Glosar i Nocioneve Fetare

Nikahi: (arab.) - Nur: (arab.) - Dritë,

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Shahid: (arab.) - Sheher: (turq.) -

Glosar i Nocioneve Fetare

Sheval: (arab. Shura: (arab.) -

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Glosar i Nocioneve Fetare

Xhenaze: (arab.) - Xhihad: (arab.) -

Apologjet: - Apologjetikë: - Njëra

Diaspora: - Rajon në Dogma: - Shpallja e

Leksionar: - Logos: - Mishërimi i

(H)aftra: (hebr.) - (H)ashkava: (hebr.) -

You might also like