ตรรกศาสตร์

ตรรกศาสตร์1
1. ประพจน์ (Propositions or Statements)

บทนิยาม 1 ประพจน์ คือ ประโยคบอกเล่าหรือประโยคปฏิเสธที่เป็ นจริง หรือ
เท็จ อย่างใดอย่างหนึ่งเท่านัน
้
จริง และ เท็จ เรียกว่า ค่าความจริง (truth value) ของประพจน์ ใช้

แทนด้วยสัญลักษณ์ T และ F แทนค่าความจริงที่เป็ น “จริง” และ “เท็จ”
ตามลำดับ
ตัวอย่าง ข้อความที่เป็ นประพจน์ เช่น

1. เซตว่างเป็ นสับเซตของทุกเซต (จริง) 2. π เป็ น
จำนวนตรรกยะ (เป็ นประพจน์ที่เป็ นเท็จ)
ข้อความที่ไม่อยู่ในรูปประโยคบอกเล่าหรือปฏิเสธ ไม่เป็ นประพจน์ เช่น

ประโยคคำถาม ประโยคคำสัง่ คำอุทาน ประโยคขอร้อง ปรารถนาหรือ
อ้อนวอน ดังตัวอย่าง
1. ปิ ดไฟและปิ ดแก๊สก่อนเข้านอน (คำสั่ง) 3. (√ 3−5) มีค่าเท่าใด
2
(คำถาม)
2. หิวข้าวมาก (ปรารถนา) 4. อุ๊ย! ตาเถรตกใต้ถุน
(คำอุทาน)
ข้อความที่เป็ นประโยคบอกเล่าหรือปฏิเสธที่ยังไม่อาจตัดสินใจได้ว่าเป็ น
จริง หรือเป็ นเท็จ แต่มีข้อตกลง เงื่อนไข ระบุช่ อ
ื วัน เวลา สถานที่ชัดเจน
ถือว่าเป็ นประพจน์ได้ เช่น
1. อีก 10 ปี ข้างหน้ามนุษย์สามารถไปดาวอังคารได้
2. วันที่ 30 มกราคม พ.ศ. 2558 จะเกิดแผ่นดินไหวในประเทศไทย
กิจกรรมที่ 1
จงพิจารณาว่า ข้อความต่อไปนีเ้ ป็ นประพจน์หรือไม่ เพราะเหตุใด
1. 0 เป็ นจำนวนคู่
..................................................................................................................
..........
22
2. π = 7
...............................................................................................................
......................
3. √ a =a เมื่อ aเป็ นจำนวนจริง ................................................................................
2
.............
4. ( 1,2 ) ∪ {1,2 }={ 1,2 }……………………………………………………………………….
5. A ∪ B= A ....................................................................................................
......................
6. ไม่วา่ x เป็ นจำนวนจริงใด ๆ ก็ตาม x 2> 0 ……………………………………………………….
7. มีจำนวนจริง x บางตัวที่ x <8
…………………………………………………………………….
8. มีจำนวนจริง x และ y ซึ่ง x + y ≠ y+ x ……………………………………………………
9. x +1>5 …………………………………………………………………………………………
10. ขอให้สอบวิชา ค 30201 ได้เกรด 4 …………………………………………………………
……..
11. นิภาเป็ นครูสอนวิชาฟิ สิกส์ชน
ั ้ ม.4 ของโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา
.....................................................
12. เส้นตรงที่ตงั ้ ฉากกันย่อมมีความชันไม่เท่า
กัน...................................................................................
13. กรุณาอย่าส่งเสียง
ดัง..............................................................................................................
......
14. เทอมนีเ้ ราคงสอบตก

แน่ๆ..........................................................................................................
....
15. เซตของจุดบนระนาบเป็ นเซต
อนันต์………………………………………………………………………
16. { ค , น , ท , ร , ง } ⊂ {คนทรง }
…………………………………………………………………………
17. หนุ่มไทยชาวอีสานควรทาเล็บสีแดงจึงจะพ้นมนต์ขลังโรคไหล
ตาย...................................................
18. สงขลาอยู่ภาคเหนือของ
ประเทศไทย..............................................................................................
19. ยุงร้ายกว่า
เสือ............................................................................................................
.................
20. ปี พ.ศ. 2560 จะมียานอวกาศไปทัศนศึกษาที่ดาว
พระอังคาร..........................................................
2. การเชื่อมประพจน์
ตัวเชื่อม (Connective) เป็ นตัวสำคัญที่นำมาเชื่อมประพจน์ย่อยแล้ว
เกิดประพจน์ใหม่ ซึ่งอาจมีค่าความจริงคงเดิม หรือเปลี่ยนไป
ตัวเชื่อมที่สำคัญมี 5 ตัว คือ
1. ตัวเชื่อม “และ” (Conjunction) 4. ตัวเชื่อม “ก็ต่อ
เมื่อ” (Biconditional)
2. ตัวเชื่อม “หรือ” (Disjunction) 5. นิเสธ (Negati
on หรือ not)
3. ตัวเชื่อม “ถ้า...แล้ว...” (Conditional)
เพื่อความสะดวกเรานิยมใช้สัญลักษณ์ p, q, r, s เป็ นต้น แทนประพจน์

ใด ๆ การหาค่าความจริงของประพจน์ที่มีตัวเชื่อม จะพิจารณาตามกรณีทุก
กรณีที่จะเกิดขึน
้ ได้ดังนี ้
1. ถ้ามี 1 ประพจน์ จะแยกพิจารณาในตารางค่าความจริง 3. ถ้ามี 3
ประพจน์ จะแยกพิจารณาในตาราง
ได้ 21=2 กรณี คือ ( T ) หรือเท็จ ( F) ค่าความจริงได้ 23=8กรณี
2. ถ้ามี 2 ประพจน์ จะแยกพิจารณาในตารางค่าความจริง

p q r
p q r
ได้ 2 =4 กรณี
2
T T T
T T T F
T T F T
T F T F F
p q p q T F T T
T T F F T F
T T F F
F F T
T F T T
F F F
F F F T
F
T F
F T
F F
F
4. ถ้ามี 4 ประพจน์ ในทำนองเดียวกันกับกรณีข้างต้น จะแยก

พิจารณาค่าความจริงได้ 24 =16กรณี
1. การเชื่อมประพจน์ด้วยตัวเชื่อม “และ”
ให้ p, q เป็ นประพจน์สองประพจน์ใด ๆ
“p และ q” เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ “ p ∧q ”
แสดงค่าความจริงของกรณีต่าง
บทนิยาม 2 p ∧q มีค่าความจริงเป็ น
p q p ∧q
ๆ ได้จริ
ดังงนีเมื
้ ่ อประพจน์ p และ ประพจน์ T T T**
T F F
q มีค่าความจริงเป็ นจริงทัง้ คู่ กรณี F T F
F F F
อื่นๆ เป็ นเท็จ
ตัวอย่างที่ 1 ให้ p แทน 3 ∈ {1 , 3 ,5 , 7 }

ตัวอย่างที่ 2 ข้อความ 3 และ 4
q แทน 3 เป็ นจำนวนคี่

∴ p∧q แทน 3 ∈ {1 , 3 ,5 , 7 } และ 3 เป็ นจำนวนคี่
ประพจน์ p มีค่าความจริงเป็ น จริง (T)
ประพจน์ q มีค่าความจริงเป็ น จริง (T)
ดังนัน
้ p ∧q มีค่าความจริงเป็ น T ตอบ
2. การเชื่อมประพจน์ด้วยตัวเชื่อม “หรือ”
ให้ p, q เป็ นประพจน์สองประพจน์ใด ๆ
“p หรือ q” เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ “ p ∨q ”
บทนิยาม 2 p ∨q มีคา่ ความจริงเป็ น เท็จ แสดงค่า

ความจริ งของกรณี
เมื่อประพจน์ p ต่าง ๆ ได้ดังนี ้
และประพจน์ q มีค่าความจริงเป็ น เท็จ ทัง้ p q p ∨q
T T T
T F T
F T T
F F F**
หมายเหตุ ความหมายของคำว่า “หรือ” ในทางตรรกศาสตร์ หมายถึงอย่าง

ใดอย่างหนึ่งหรือทัง้ สองอย่าง เช่น โรงเรียนมอบรางวัลให้แก่นักเรียนที่เรียนดี
หรือช่วยกิจกรรมโรงเรียน นักเรียนที่มีคุณสมบัติที่จะรับรางวัลมี 3 ประเภท
คือ
1. เรียนดีอย่างเดียว แต่ไม่ใช่ช่วยกิจกรรม 3. ทัง้ เรียนดี และ
ช่วยกิจกรรมของโรงเรียน
2. เรียนดีอย่างเดียว แต่ไม่ได้ช่วยกิจกรรม
ตัวอย่างที่ 3 ให้ p แทน π แทนจำนวนตรรกยะ (F)

ให้ q แทน π แทนจำนวนเต็ม (F)
ให้ r แทน π แทนจำนวนจริง (T)
จะได้ว่า p ∨q แทน π เป็ นจำนวนตรรกยะ หรือจำนวนเต็ม
∴ p ∨q มีค่าความจริงเป็ น F
p ∨r แทน π เป็ นจำนวนตรรกยะ หรือจำนวนจริง
∴ p ∨r มีค่าความจริงเป็ น T
ตอบ
3. การเชื่อมประพจน์ด้วยตัวเชื่อม “ถ้า...แล้ว”
ให้ p, q เป็ นประพจน์ 2 ประพจน์

ข้อความ “ถ้า p แล้ว q เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ p →q
โดยที่ ประพจน์ p (ซึ่งอยู่หลังคำว่า “ถ้า” ) เป็ น เหตุ

ประพจน์ q (ซึ่งอยู่หลังคำว่า “แล้ว” ) เป็ น ผล
แสดงค่าความจริงกรณี
บทนิยาม 3 p →q จะมีค่าความจริงเป็ น
ต่าง ๆ ดังนี ้
เท็จ เมื่อ p (เหตุ) มี ค่าความจริวเป็ น
p q p →q
จริง แต่ q (ผล) มีค่าความจริงเป็ น เท็จ T T T
T F F**
ตัวอย่างที่ 4 จงหาค่าความจริงของข้อความต่อไปนี ้ F T T
F F T
1. ถ้า 0 เป็ นจำนวนเต็ม 0 เป็ นจำนวนลบ
วิธีทำ ให้ p แทน 0 เป็ นจำนวนเต็ม (T)
ให้ q แทน 0 เป็ นจำนวนลบ (F)
∴ ข้อความ “ถ้า 0 เป็ นจำนวนเต็ม แล้ว 0 เป็ นจำนวนลบ”
แทนด้วย p →q มีค่าความจริงเป็ น F
∴ ข้อความ มีค่าความจริงเป็ น เท็จ ตอบ
2. ถ้า √ 2 เป็ นจำนวนเต็ม แล้ว 2 เป็ นจำนวนอตรรกยะ
วิธีทำ ให้ p แทน √ 2 เป็ นจำนวนเต็ม (F)
ให้ q แทน 2 เป็ นจำนวนอตรรกยะ (F)
∴ ข้อความ “ถ้า √ 2 เป็ นจำนวนเต็ม แล้ว 2 เป็ น
จำนวนอตรรกยะ”
แทนด้วย p →q มีค่าความจริงเป็ น T
∴ ข้อความ มีค่าความจริงเป็ น จริง
ตอบ
2.4 ตัวเชื่อมประพจน์ด้วยตัวเชื่อม “ก็ต่อเมื่อ”

ให้ p, q เป็ นประพจน์ 2 ประพจน์
ข้อความ “ถ้า p แล้ว q เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ p ↔q
บทนิยาม 4 p ↔q จะมีค่าความจริงเป็ น แสดงค่าความจริง

กรณีจริ
ต่างง เมื
ๆ ่ อดังประพจน์
นี ้ p และประพจน์ q
มีค่าความจริงเหมือนกัน นั่นคือเป็ นจริง
p q p ↔q
T T T*
ด้วยกัน หรือเป็ นเท็จด้วยกัน

T F F
F T F
F F T*
ตัวอย่างที่ 5 ให้ p แทน 5 หารด้วย 2 ลงตัว (F)

. q แทน 3 เป็ นจำนวนคี่ (T)
r แทน 1 เป็ นจำนวนเฉพาะ (F)
จะได้ว่า ข้อความ p ↔q มีค่าความจริงเป็ น F
p ↔r มีค่าความจริงเป็ น T
ตอบ
ข้อตกลง p ↔q จะมีความหมายเช่นเดียวกับ ( p →q ) ∧(q → p)
แสดงค่าความจริงได้ดังตาราง
p →q q→ p
p q
( p →q ) ∧(q → p)
T T T T T*
T F F T F
F T T F F
F F T T T*
2.5 นิเสธ
ของประพจน์
นิเสธของประพจน์ p เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ ∽p อ่านว่า (อ่านว่า
“ไม่ p” หรือ “not p” )
เช่น นิเสธของประพจน์ 2 ÷3=5 หรือ 2 ÷3 ≠ 5 p ∽p
T F
F T
ค่าความจริงของ ∽p จะตรงข้าม กับค่าความจริง p
ตัวอย่างที่ 6 ให้ p แทน 2>5 (T) ตัวอย่างที่ 7 ให้ q แทน ดำ สูง

ดังนัน
้ ~p แทน 2 ≮5 (F) กว่า ขาว
เขียนได้อีกรูปหนึ่งคือ ~p แทน 2 ≥5 ตอบดังนัน
้ ~q แทน ดำ ไม่สงู
หมายเหตุ 1. เรียกประพจน์ที่นำมาเชื่อมกันด้วยตัวเชื่อมต่าง ๆว่า ประพจน์

ย่อย (automatic statement)
2. ถ้าประพจน์หนึ่งเกิดจากประพจน์ย่อยหลายประพจน์ ถ้าไม่ใช่
วงเล็บจะมีจ้อตกลงในการพิจารณาตัวเชื่อมเรียงลำดับการคลุมข้อความจาก
น้อยไปหามาก ดังนี ้ ∼ , ( ∧, ∨ ) , → ,↔
เช่น p ∧q → r หมายถึง ( p ∧q) → r
p ∨q หมายถึง ( p)∨ q
p ↔q → r หมายถึง ( p ) ↔(q → r)
1. จงเปลี่ยนประโยคต่อไปนีใ้ ห้อยู่ในรูปสัญลักษณ์
1). ฝนไม่ตก แต่แดดออก
ให้ p แทน ฝนตก q แทน แดดออก
ประพจน์ที่กำหนดให้ แทนด้วย ( p ) ∧q
2) ถ้าค่าครองชีพสูงขึน
้ อีก แล้วชาวนาจะหาเงินไม่พอใช้
.................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..........................................................
3). 14 เป็ นจำนวนคู่ ก็ต่อเมื่อ 0 เป็ นจำนวนคู่
.................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..........................................................
4). ถ้าฝนไม่ตก แล้วต้นข้าวจะไม่เจริญงอกงาม
.................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
.........................................................
5). ถ้า 3 เป็ นจำนวนคู่ หรือ 4 เป็ นจำนวนคี่ แล้ว 1 เป็ นจำนวนเฉพาะ
.................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..................................................................................................................
..........................................................
2. กำหนดประพจน์ p แทน B⊂ A ; q แทน B ⊂ A ; r แทน A ' ⊂ B ; s แทน B' ⊂ A' จง
เขียนสัญลักษณ์ต่อไปนีแ
้ ทนด้วยข้อความ
1). p→ q
……………………………………………………………………………………………
2) ( p ∨q ¿ →(r ∨ s)
………………………………………………………………………………..
3)( p ∧ q) ↔( r ∧s ) …………………………………………………………………………
3. จงบอกนิเสธของประพจน์ต่อไปนี ้
1) กรุงเทพฯ เป็ นเมืองหลวงของพม่า
นิเสธ คือ
……………………………………………………………………………………………..
2) แม่น้ำท่าจีนไหลผ่านรัสเซีย
……………………………………………………………………………………………..
3) สุนิศาสอบวิชา ค 40201 ได้คะแนนน้อยว่ากรกฎ
……………………………………………………………………………………………..
4) วันวิสา ไม่ชอบเล่นวอลเลย์บอล
……………………………………………………………………………………………..
5) 3< √10
……………………………………………………………………………………………..
3. การหาค่าความจริงของประพจน์
จากข้อตกลงของการเชื่อมประพจน์ เมื่อ p,q เป็ นประพจน์ใด ๆ จะมี

ค่าความจริงกรณีต่าง ๆ เมื่อเชื่อมประพจน์ด้วยตัวเชื่อม ดังนี ้
p q p q p ∧q p ∨q p →q p ↔q
T T F F T T T T
T F F T F T F F
F T T F F T T F
F F T T F F T T
จากตารางจะเห็นว่า มีขอ
้ สังเกตบางประการเกี่ยวกับการพิจารณาค่าความ
จริง ดังนี ้
(1) สามารถหาค่าความจริงของประพจน์เชิงประกอบ บางประพจน์ได้
เมื่อกำหนดค่าความจริงของประพจน์ย่อย บางประพจน์ เช่น
1 ถ้า p มีค่าความจริงเป็ น เท็จ หรือ q มีค่าความจริงเป็ น เท็จ

แล้ว p ∧q มีค่าความจริงเป็ น เท็จ
2 ถ้า p มีค่าความจริงเป็ น เท็จ หรือ q มีค่าความจริงเป็ น จริง
แล้ว p ∨q มีค่าความจริงเป็ น จริง
3. ถ้า p มีค่าความจริงเป็ น เท็จ แล้ว p →q มีค่าความจริงเป็ น
จริง
4. ถ้า q มีค่าความจริงเป็ น จริง แล้ว p →q มีค่าความจริงเป็ น
จริง
(2)สำหรับประพจน์เชิงประกอบบางประพจน์ เมื่อทราบค่าความจริงของ
ประพจน์เชิงประกอบ จะสามารถหาค่าความจริงของประพจน์ย่อยได้
โดยใช้เกณฑ์ดังนี ้
1 p ∧q มีค่าความจริงเป็ น จริง กรณีเดียว คือ เมื่อ p เป็ นจริง และ q
เป็ นจริง
2 p ∨q มีค่าความจริงเป็ น เท็จ กรณีเดียว คือ เมื่อ p เป็ นเท็จ และ q
เป็ นเท็จ
3 p →q มีค่าความจริงเป็ น เท็จ กรณีเดียว คือ เมื่อ p เป็ นจริง และ q
(1) กำหนดประพจน์ p, q, r และ s มีค่าความจริงเป็ น จริง จริง เท็จ
และ เท็จ ตามลำดับ จงหาค่าความจริงของประพจน์ต่อไปนี ้
ตัวอย่าง
1) ( p →q ) →( r → s )
T T F F
T T
T
3) ( p ∨q ) →(q ∨ s )
2) ( p ∧q ) →(r ∨ s) ………………………………………………………
…………………………………………………………….. …..
…………………………………………………………….. ………………………………………………………
…………………………………………………………….. …….
……………………………………………………………. .
…………………………………………………………….. ………………………………………………………
……………………………………………………………. ……..
……………………………………………………………………… ………………………………………………………
……………………………………………………………… …….
………………………………………………………
………………………
……..
………………………………………………………
…….
………………………………………………………
…………………………………………………
………….
4) ( p →q ) ↔( p ∨ q) 5) ¿
…………………………………………………………….. ………………………………………………………
……………………………………………………………. ……..
.…………………………………………………………….. ………………………………………………………
……………………………………………………………. …….
…………………………………………………………….. .
……………………………………………………………. ………………………………………………………
…………………………………………………………….. ……..
……………………………………………………………. ………………………………………………………
…….
………………………………………………………
……..
………………………………………………………
…….
………………………………………………………
……..
………………………………………………………
…….
(2)จงหาค่าความจริงของประโยคต่อไปนี ้
1) 0 เป็ นจำนวนนับ และ 1 เป็ น 6) ถ้า 2 เป็ นจำนวนเต็มหรือ
จำนวนคี่ จำนวนตรรกยะ และ เป็ น
รูปสัญลักษณ์ p ∧q ค่า จำนวนตรรกยะ แล้ว 2+5 = 7 และ
ความจริง T 7-5 = 2
(F) (T) รูปสัญลักษณ์
................................... ค่าความ
จริง.........
.....................................
2) ถ้า 5+3 = 6 แล้ว 7+2 = 9 7) ไม่จริงที่ว่า π เป็ น
รูปสัญลักษณ์ จำนวนตรรกยะ และ 2 ไม่เป็ น
............................ ค่าความ จำนวนจริง
จริง…….. รูปสัญลักษณ์
........................... ............................ ค่าความจริง……..
.... .............................
..
3) 15 หารด้วย 3 ลงตัว หรือ 23=6 8) ถ้า 4 เป็ นจำนวนเต็มคู่ และ 9
รูปสัญลักษณ์ เป็ นจำนวนเต็มคี่ แล้ว (-2) เป็ น
............................ ค่าความ จำนวนคู่
จริง…….. รูปสัญลักษณ์
............................ ............................ ค่าความจริง……..
... ..............................
.
4) จำนวนเต็มทุกจำนวนเป็ น 9) ถ้า 1+1 =2 และ 1+3 = 5 แล้ว
จำนวนตรรกยะ ก็ต่อเมื่อ 1+ 3 = 6
จำนวนจริงทุกจำนวนเป็ น รูปสัญลักษณ์
จำนวนตรรกยะ ............................ ค่าความจริง……..
รูปสัญลักษณ์ ..............................
............................ ค่าความ .
จริง……..
............................
...
5) ถ้า 3 ไม่เป็ นจำนวนคี่ หรือ 2 10) 5 มากกว่า 3 หรือน้อยกว่า 3
เป็ นจำนวนคี่ แล้ว 2+3 ไม่เป็ น แต่ไม่เท่ากับ 3
จำนวนคี่ รูปสัญลักษณ์
รูปสัญลักษณ์ ............................ ค่าความจริง……..
............................ ค่าความ .............................
จริง…….. ..
..............................
.
(3) ถ้า p, q, r เป็ นประพจน์ โดยที่ r มีค่าความจริงเป็ น จริง จงหาค่า

ความจริงของข้อความในแต่ละข้อต่อไปนี ้
1) ( p ∧q) → r 2) ( p ∨r ) ↔(p ∧ r)
……………………………………………………… ………………………………………………………
……. ……..
……………………………………………………… ………………………………………………………
…… ……..
. ………………………………………………………
……………………………………………………… ……..
……………………………………………………… ………………………………………………………
………………………………………………… ………………………………………………
………………………………………………… ……………………………………………….
………………..
3) ( p ∨ q )∧ r 4). ( p ∨q ) ∨ r → p ∨( p ∧ r )
……………………………………………………… ………………………………………………………
……. ……..
……………………………………………………… ………………………………………………………
…….. ……..
……………………………………………………… ………………………………………………………
……………………………………………………… ……..
………………………………………………… ………………………………………………………
………………………………………………… ………………………………………………
……………. ……………………………………………….
(4)กำหนดประพจน์ p, r, t มีค่าความจริงเป็ นจริง และประพจน์ q, s, u มี
ค่าความจริงเป็ น เท็จ จงหาค่าความจริงของประพจน์ต่อไปนี ้
1) [ p ∧ ( p → q ) ]→ q 2). ( p ↔ t ) ∨( q ∧ u)
……………………………………………………… ……………………………………………
……. ……………………………………………
………………………………………………………
……………
…….
……………………………………………
.
………………………………………………………
……………………………………………
……………………………………………………… …………..
…………. ……………………………………………
………………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ………….
……….
3) p ↔¿ 4). [ ( p ∨s ) →u ] →[ ( p → u ) ∧ ( s → u ) ]
……………………………………………………… ……………………………………………
……. ……………………………………………
………………………………………………………
……………
…….
……………………………………………
.
………………………………………………………
……………………………………………
……………………………………………………… …………..
…………. ……………………………………………
………………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ………….
……….
5) p →[r ↔ ( r ∧ p ) ] 6). ( t → s ) ∧ (t → s )
……………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ……………………………………………
……… ……………
……………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ……………………………………………
…….. …………..
……………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ……………………………………………
……. ………….
7) ( p ∧ q)→ ¿ 8).[ r ↔ ( s ↔ t ) ] ↔[(r ↔ s)↔t ]
……………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ……………………………………………
……… ……………
……………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ……………………………………………
…….. …………..
……………………………………………… ……………………………………………
……………………………………………… ……………………………………………
……. ………….
(5)จงเขียนแผนภูมิต้นไม้ สรุปค่าความจริงของข้อความให้เป็ นผลสำเร็จเมื่อ

กำหนดค่าความจริงบางประพจน์ย่อย
1) ( p ∧q ) →(r ∨ r ) 2). p →(q ∨ r )
……………………………………………… ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
……… ………
……………………………………………… ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
…….. ……..
……………………………………………… ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
……. …….
3) ( p ∧ q ) ↔(r ∨ s) 4). ( p ∧q) →(r ∨ s)
……………………………………………… ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
……… ………
……………………………………………… ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
…….. ……..
……………………………………………… ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
……. …….
5) ( p ∧ q ) ↔(r ∧ r )
………………………………………………
………………………………………………
………
………………………………………………
………………………………………………
……..
………………………………………………
………………………………………………
…….
(6)กำหนดให้ค่าความจริง r →(s ∧ r ) เป็ นจริง r ∨w
เป็ นจริง
p↔s เป็ นจริง w เป็ นจริง
จงหาค่าความจริงของ p,t ,r ,s,w
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
(7) จงหาค่าความจริงของ p,q,r เมื่อกำหนดให้ p →q มีค่าความจริงเป็ น
เท็จ q∨r มีค่าความจริงเป็ น เท็จ
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..
(8)ถ้า ( r →t ) ∧ ( s ∨t ) มีค่าความจริงเป็ นจริง จงหาค่าความจริงของ r , s ,t
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………… …………
……………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………….
(9)ถ้า ∼ p →(q ∨r )มีค่าความจริงเป็ น เท็จ และ s ∧ sมีค่าความจริงเป็ น จริง
จงหาค่าความจริงของ p,q,r ,s
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
(10) ถ้า p ∧q มีค่าความจริงเป็ นจริง จงหาค่าความจริงของ (q → p )∧ q
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
(11) ถ้า p ∨q มีค่าความจริงเป็ นจริง จงหาค่าความจริงของ
[ p→ q ] ∧(q ∨ p)
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
(12) ถ้า p ∨q มีค่าความจริงเป็ นจริง จงหาค่าความจริงของ
[ p→ q ] ∧(q ∨ p)
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………
…………………
___
4 การสร้างตารางค่าความจริง
ในหัวข้อ 3 เป็ นการกล่าวถึงการหาค่าความจริงของข้อความที่เป็ นประพจน์

เชิงประกอบเมื่อทราบค่าความจริงของประพจน์ย่อย แต่ในกรณีที่ถ้าไม่ทราบ
ค่าความจริงของประพจน์ย่อย เราสามารถสร้างตารางค่าความจริงของ
ประพจน์เชิงประกอบนัน
้ ได้ โดยพิจารณาค่าความจริงย่อยทัง้ หมดที่อาจเป็ นไป
ได้
ข้อตกลง 1) ประพจน์ย่อยแต่ละประพจน์ซึ่งไม่ได้กำหนดค่าความจริง
เรียกว่า ตัวแปรแทนประพจน์
2) ประพจน์เชิงประกอบที่ประกอบด้วยตัวแปรแทนประพจน์
เรียกว่า รูปแบบของประพจน์
ตัวอย่างเช่น ( p ∧q ) → r
มีตัวแปรแทนประพจน์ย่อย 3 ประพจน์ คือ p,q,r และเรียก ( p ∧q ) → r
ว่าเป็ นรูปแบบของประพจน์ จากหัวข้อ 2 เราศึกษาแล้วว่า ถ้ามีตัวแปร

แทนประพจน์ n ตัวแปร จะมีกรณีที่จะพิจารณาค่าความจริงของ
ประพจน์เชิงประกอบได้ทงั ้ หมด 2n กรณี
ตัวอย่างที่ 1 จงสร้างตารางค่าความจริงของรูปแบบประพจน์ ( p →q ) ∧ q
วิธีทำ
p q q p →q ( p →q ) ∧ q
T T F T F
T F T F F
F T F T F
F F T T T
ตัวอย่างที่ 2 จงสร้างตารางค่าความจริงของรูปแบบประพจน์ ( p ∧ q )∨ r
วิธีทำ
p q r q r p∧ q ( p ∧ q )∨ r
T T T F F F F
T T F F T F T
T F T T F T T
T F F T T T T
F T T F F F F
F T F F T F T
F F T T F F F
F F F T T F T
หมายเหตุ เพื่อความรวดเร็วเราสร้างตารางค่าความจริงแบบย่อได้ โดย

พิจารณาค่าความจริงตามลำดับขัน
้ ตอน , ,  ดังตาราง
p q r ( p ∧ q )∨ r
T T T T F F F
F
T T F T F T T
F
T F T T T T F
T
T F F T T T F
T
F T T F F F F
F
F T F F F T T
F
F F T F F F F
T
F F F F F T T
T
   
1) จงสร้างตารางค่าความจริงของรูปแบบประพจน์ต่อไปนี ้
1) ( p ∧ q ) →( p ∧ q)
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………… 2) ( p ∧q ) → r
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………….
2) [ ( p →q ) ∧ ( q → r ) ] →( p →r ) โดยใช้รูปแบย่อ
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………… 3)
p ∧ ( q ∨ r ) ↔ ( p ∧ q ) ∨(p ∨ r)
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
…
(3)จงสร้างตารางค่าความจริงของรูปแบบต่อไปนี ้
1) ( p ∧q ) , p∨ q , ( p ∨ q ) , p ∧ q
p q p q ( p ∧q ) p∨ q ( p ∨q ) p∧ q
T T
T F
F T
F F
2) p →q , p ∨q , q → p , ( p → q ) , p ∧ q
p q p q p →q p ∨q q→ p ( p →q ) p∧ q
T T
T F
F T
F F
ข้อสังเกต มีบางรูปแบบมีค่าความจริงเหมือนกันทุกกรณี
1) 5)
2)
3) 6)
4)
___
5. รูปแบบของประพจน์ที่สมมูลกัน
บทนิยามของรูปแบบประพจน์ที่สมมูลกัน
บทนิยาม 6 รูปแบบของประพจน์สองรูปแบบที่มีค่าความจริงเหมือน
รูปแบบ A สมมูลกับรูปแบบ B เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ A≡B
เช่น p ∧q ≡ q ∧ p เนื่องจากมีค่าความจริงเหมือนกันทุกกรณีของ p,q
ตัวอย่าง 1 จงตรวจสอบว่า p ∧q กับ (q → p) สมมูลกันหรือไม่

วิธีทำ
p ∧q q→ p (q → p)
p q ~p
T T F F T F
T F F F T F
F T T T F T
F F T T T F
จากตารางจะเห็นว่า p ∧q ≡ (q → p)
ตัวอย่าง 2 จงตรวจสอบว่า p →q กับ p → q สมมูลกันหรือไม่

วิธีทำ
q p →q p→ ๆ
p q ~p
T T F F T F
T F F T F T
F T T F T F
F F T T T F
จากตารางจะเห็นว่า p →q ไม่สมมูลกับ p → q
จากกิจกรรมที่ 4 ข้อที่ (2) จะเห็นว่ารูปแบบของประพจน์สมมูลกัน ดังแสดง

จากตารางค่าความจริง มีดังนี ้ สำหรับข้อความที่สมมูลกัน
( p ∧q ) ≡ p ∨ q สามารถใช้แทนกันได้ การสรุป
( p ∨q ) ≡ p ∧ q
( p →q ) ≡ p ∨ q ≡ q → p ทฤษฎีบทหรือนิยามทาง
( p →q ) ≡ p ∧ q
p ↔q ≡ ( p∧ q ) ∨( p ∧ q) คณิตศาสตร์จะใช้หลักการสมมูล
≡ ( p → q ) ∧(q → p)
( p ↔q ) ≡( p)↔ q ทางตรรกศาสตร์ในการสรุป เช่น
≡ p ↔( q)
≡ ( p ∧ q ) ∨( p ∧q)
A ⊂B เป็ นจริงเมื่อ ถ้า x∈ A แล้ว
x∈B มีความหมายเช่นเดียวกับรูป
แบบการสมมูล
กิจกรรมที่ 5 p →q ≡ q → p
จงแสดงว่ารูปแบบต่อไปนีส
้ มมูลกันหรือไม่ โดยใช้ตารางค่าความจริง
1) p ∧( q ∨r ) กับ ( p ∧q ¿ ∨( p ∨r ) 2) ( p → q)∧(q → r ) กับ ( p →(q ∨r )
p q r p ∧(q ∨r ) ( p q r
( p →(q ∨r
( p → q)∧(q → r )
p ∧q ¿ ∨( p ∨r )
T T T T T T
T T F T T F
T F T T F T
T F F T F F
F T T F T T
F T F F T F
F F T F F T
F F F F F F
……………………………………………………. ……………………………………………………
……………………………………………………. ……………………………………………………
(3)
p q r ( p ∧q) → r
( p →(q → r)
T T T
T T F
T F T
T F F
F T T
F T F
F F T
F F F
……………………………………………………
……………………………………………………
บทท่องจำ รูปแบบของประพจน์ที่สมมูลกันที่สำคัญ
1. p∧ p≡ p 11. ( p ↔q ) ≡( p)↔ q
2. p ∨ p ≡ p ≡ p↔ q
3. p ∧q ≡ q ∧ p ≡ ( p ∧q ) ∨( p ∧ q)
4. p ∨q ≡ q ∨ p 12. p ∧ ( q ∧ r ) ≡( p ∧q)∧r
5. p →q ≡ p∨q ≡ p ∧ q ∧r
≡ q↔ p 13. p ∨ ( q ∨ r ) ≡( p ∨q)∨r
6. p ↔q ≡ ( p→ q ) ∧(q → p) ≡ p ∨ q ∨r
≡ ( p ∧q ) ∨( p ∧ q) 14. p ∧ ( q ∨ r ) ≡ ( p ∧ q ) ∨( p ∧ r)
≡ ( p ∨q ) ∧( q ∨ p) 15. p ∨ ( q ∧ r ) ≡ ( p ∨ q ) ∧( p ∨ r)
≡ ( p ) ↔( q) 16. ( p → q)∧ ( p → r ) ≡ p →(q ∧r )

7. ( p)≡ p 17. ( p →r ) ∧ ( q → r ) ≡( p ∨ q)→ r
8. ( p ∧q ) ≡ p ∨ q 18. ( p ∧q ) → r ≡ p→ ( q → r )
9. ( p ∨q ) ≡ p ∧ q หมายเหตุ รูปแบบประพจน์ที่สมมูลกัน
ใช้แทนกันได้ใน
10. ( p →q ) ≡ p ∧ q การอ้างเหตุผลหรือ
การพิสูจน์
1). จงแสดงว่าประพจน์ต่อไปนีส
้ มมูลกันโดยไม่ต้องใช้ตารางค่าความจริง
1). ( p∧ q ) ≡ p ∨ q
วิธีทำ ( p∧ q ) ≡ p ∨ q ใช้รูปแบบ ( p ∧q ) ≡ p ∨ q
≡ p∨ q ใช้รูปแบบ ( p) ≡ p
2). ( p ∧q ) → r ≡ p∨( q ∨ r )
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………..
………………………………………………………………………………………………………
…………..
………………………………………………………………………………………………………
…………
3). ( p ∨q ) → r ≡ ( p→ r ) ∧( q → r)
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
…………………..
………………………………………………………………………………………………………
…………..
………………………………………………………………………………………………………
4). p →(q → r) ≡q →( p → r )
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
…………………..
………………………………………………………………………………………………………
…………..
………………………………………………………………………………………………………
(2) กำหนดข้อความ A และ B ดังนี ้

A แทน รัฐบาลเก็บภาษีมูลค่าเพิ่มแล้วรัฐบาลเก็บภาษีได้มากขึน
้ หรือ
สินค้ามีรายได้ลดลง
B แทน รัฐบาลไม่เก็บภาษีมูลค่าเพิ่มหรือรัฐบาลเก็บภาษีได้มากขึน
้ หรือ
สินค้ามีราคาลดลง
ข้อความ A สมมูลกับข้อความ B หรือไม่
………………………………………………………………………………………………………
…..……………………………………………………………………………………………………
……………..
………………………………………………………………………………………………………
…………..
………………………………………………………………………………………………………
………….
………………………………………………………………………………………………………
………….
………………………………………………………………………………………………………
…………..
………………………………………………………………………………………………………
…………..
………………………………………………………………………………………………
6. รูปแบบของประพจน์ที่เป็ นนิเสธกัน
บทนิยาม กำหนดให้รูปแบบประพจน์ A และ B ; รูปแบบของประพจน์ A

เป็ นนิเสธของรูปแบบประพจน์ B เมื่อค่าความจริงของรูปแบบประพจน์ A ต่าง
กับค่าความจริงของรูปแบบประพจน์ B ทุกกรณี
เช่น p ∧q เป็ นนิเสธ p∨ q ดังตารางค่าความจริงต่อไปนี ้

จะเห็นว่า ค่าความจริง
p q ~ ~ p∧q ~p∨
ของ p ∧q ตรงกันข้ามกับค่าความจริงของ
p q ~q
ของ ~p ~q เรียกว่า นิเสธของ p∧q คือ ~p∨~q
∨
T T F F T F
หรือเขียนแทนด้วย
( pT∧q ) ≡F p ∨F q T F T
F T T F F T
ดังนัน
้ จากรูปแบบการสมมูลของประพจน์ต่อไปนี ้
( p)≡ p หมายถึง นิเสธของ (~p) คือ p
( p ∧q ) ≡ p ∨ q หมายถึง นิเสธของ ( p ∧q ) คือ p∨ q
( p ∨q ) ≡ p ∧ q หมายถึง นิเสธของ ( p ∨q ) คือ p∧ q
( p →q ) ≡ p ∧ q หมายถึง นิเสธของ ( p →q ) คือ p∧ q
( p ↔q ) ≡( p)↔ q หมายถึง นิเสธของ ( p ↔q ) คือ ( p)↔ q
≡ p ↔( q) หรือ p ↔( q)
≡( p ∧ q)∨( p ∧q ) หรือ ( p ∧ q) ∨( p ∧ q)
1) จงหานิเสธของประพจน์ต่อไปนี ้ โดยใช้รูปแบบประพจน์ที่สมมูลกัน
1) p∨ q
นิเสธของ p∨ q คือ ( p ∨ q ) ≡ p ∧ ( q)
≡ p ∧q
2) p ∧q
นิเสธของ p ∧q คือ ( p∧ q ) ≡
………………………………………………………….
3) p→ q
นิเสธของ p→ q คือ ( p → q ) ≡………………………………………………………
4) ( p ∧q) → r
นิเสธของ ( p ∧q) → r คือ [(p ∧ q)→ r ] ≡…………………………………………………
…………………………………………………..
(2) จงหานิเสธของข้อความ “ถ้า a เป็ นจำนวนเต็มแล้ว a เป็ นจำนวนคู่หรือ

จำนวนคี่”
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
.................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
.................................................................................................................
(3) จงแสดงว่าข้อความต่อไปนีเ้ ป็ นจริงโดยสร้างตารางค่าความจริง
1. ถ้า q เป็ นจริง แล้ว p ∧q สมมูล 4. ถ้า q เป็ นเท็จ แล้ว p →q สมมูล
กับ p กับ p
p q p ∧q p q p →q p
T
T F
T
F F
2. ถ้า q เป็ นเท็จ แล้ว p ∨q สมมูล 5. ถ้า q เป็ นจริง แล้ว p ↔q สมมูล
กับ p กับ p
p q p ∨q p q p ↔q
F
T
F
T
3. ถ้า p เป็ นจริง แล้ว p →q สมมูล 6. ถ้า q เป็ นเท็จ แล้ว p ↔q สมมูล
กับ q กับ p
p q p →q p q p ↔q p
T F
T
F F
T
7. สัจนิรันดร์ (Tautology)
บทนิยาม 7 เรียกรูปแบบของประพจน์ซึ่งมีค่าความจริงเป็ นจริงทุกกรณี ว่า

สัจนิรันดร์ (tautology)
การตรวจสอบสัจนิรันดร์
1. ใช้ตารางค่าความจริง
ตัวอย่างที่ 1 จงแสดงว่า [( p → q)∧ p]→ q เป็ นสัจนิรันดร์
วีธีทำ
p q ( p → q) ( p → q)∧ p [( p → q)∧ p]→ q
T T T T T
T F F F T
F T T F T
F F T F T
จากตารางจะเห็นว่า [( p → q)∧ p]→ q เป็ นสัจนิรันดร์
2. รูปแบบของประพจน์ที่สมมูลกัน ถ้าเชื่อมด้วย ↔ จะเป็ นสัจนิรันดร์

เสมอ
A↔B เป็ นสัจนิรันดร์ ก็ต่อเมื่อ A สมมูลกับ
B
ตัวอย่างที่ 2 ประพจน์ที่กำหนดให้ต่อไปนี ้ เป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่

( p →q ) ↔( p ∨ q)
วิธีทำ
( p ) →q ≡ ( p ) ∨ q ≡ p ∨q
∴ [ ( p ) → q ] ↔( p∨ q) เป็ นสัจนิรินดร์
จงตรวจสอบว่ารูปแบบต่อไปนีเ้ ป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่
1. ( p ∨ q)↔( p ∨q)
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
………………
2. [ ( p ∧q ) → r ] ↔[ p → ( q → r ) ]
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
3. [ ( p →q ) ∧( p →r )] ↔[ p → ( q ∨r ) ]
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
3. ถ้าข้อความอยู่ในรูป A→B จะเป็ นสัจนิรันดร์ เมื่อ

1. ถ้า A มีค่าความจริงเป็ นจริง และ B มีค่าความจริงเป็ นจริง
2. ถ้า A มีค่าความจริงเป็ นเท็จ
การตรวจสอบดูว่ารูปแบบเป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่ มีวิธีทำดังนี ้

วิธีที่ 1 สมมุติ ค่าความจริงของ A เป็ นจริง แล้วหาค่าความจริงของ B
ก. ถ้าค่าความจริงของ B เป็ นจริง แล้ว A→B เป็ นสัจนิรันดร์

ข. ถ้าค่าความจริงของ B เป็ นเท็จ แล้ว A→B ไม่เป็ นสัจนิรันดร์
วิธีที่ 2 สมมุติ ค่าความจริงของ B เป็ นจริง แล้วหาค่าความจริงของ A
ก. ถ้าค่าความจริงของ A เป็ นจริง แล้ว A→B ไม่เป็ นสัจนิรันดร์

ข. ถ้าค่าความจริงของ A เป็ นเท็จ แล้ว A→B เป็ นสัจนิรันดร์
ตัวอย่างที่ 3 จงตรวจสอบดูว่า [ ( p →q ) ∧ q ] → p เป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่

วิธีทำ สมมุติว่า ( p →q ) ∧ q มีค่าความจริงเป็ น จริง
∴ 1) p →q มีค่าความจริงเป็ น T
และ 2) q มีค่าความจริงเป็ น T
ใช้กระบวนการสังเคราะห์ค่าความจริงของประพจน์ย่อย จะได้ว่า
จาก 2) q เป็ น T ∴ q เป็ น F
จาก 1) p →q ∴ p เป็ น F
FF
ดังนัน
้ p มีค่าความจริงเป็ น F
∴ p มีค่าความจริงเป็ น T
∴ [ ( p → q) ∧ q ] → p เป็ นสัจนิรันดร์
1. ( p ∧q ) →( p ∨ q)
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………
2. ( p →q ) →( p ∨ q)
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………….
3. ( p →r ) ∧ ( s → q ) ∧( p ∨ p)→(r → s)
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
4. ถ้ารูปแบบของประพจน์อยู่ในรูป A∨B จะเป็ นสัจนิรันดร์เมื่อ A หรือ B เป็ น
จริงซึ่งมีวิธีตรวจสอบได้ดังต่อไปนี ้
สมมุติว่าค่าความจริงของ A (หรือ B) เป็ น เท็จ
ก. ถ้าค่าความจริงของ B(หรือ A ) เป็ นจริง แสดงว่า A∨B เป็ นสัจนิรันดร์
ข. ถ้าค่าความจริงของ B(หรือ A ) เป็ นเท็จ แสดงว่า A∨B ไม่เป็ นเป็ นสัจนิ
รันดร์
ตัวอย่างที่ 4 จงตรวจสอบดูว่า ( p ∧q ) ∨ ( p ∨ q ) เป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่

วิธีทำ สมมติ p∨ q มีค่าความจริงเป็ น เท็จ ดังนัน
้ p,q มีค่า
ความจริงเป็ น F,T ตามลำดับ
( p ∧q ) ∨ ( p ∨ q ) สรุปได้ว่า p ∧q มีค่าความจริงเป็ น จริง
F ดังนัน
้ รูปแบบ ( p ∧q ) ∨ ( p ∨ q ) เป็ นสัจนิ
รันดร์
จงตรวจสอบว่ารูปแบบของประพจน์ต่อไปนีเ้ ป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่
1. ( p → q )∨ ( p ↔ q)
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………
5. การตรวจสอบสัจนิรันดร์โดยใช้รูปแบบขัดแย้ง
สมมุติว่ารูปแบบที่กำหนดเป็ นเท็จ แล้วพิจารณาว่ามีกรณีของประพจน์
ย่อยกรณีใดที่สอดคล้องกับค่าความจริงที่เป็ นเท็จ หรือไม่
ก. ถ้ามีกรณีของประพจน์ย่อย สอดคล้องกับรูปแบบเป็ นเท็จ สรุปได้ว่า
รูปแบบไม่เป็ นสัจนิรันดร์
ข. ถ้าเกิดกรณีขัดแย้ง จะได้ว่าไม่มีกรณีใดของตัวแปรแทนประพจน์ย่อย
ทีทำ
่ ให้รูปแบบนัน
้ เป็ นเท็จ ดังนัน
้ รูปแบบที่กำหนดให้จะต้องเป็ น สัจ
นิรันดร์
ตัวอย่างที่ 5 จงแสดงว่า ( p →r ) ∧ ( s ↔ q ) ∧ ( p ∧q ) →(s → r) เป็ นสัจนิรันดร์

วิธีทำ สมมติให้รูปแบบข้อความไม่เป็ นสัจนิรันดร์ ∴ มีบางกรณีที่ค่า
ความจริงรูปแบบเป็ น เท็จ
( p →r ) ∧ ( s ↔ q ) ∧ ( p ∧q ) →(s → r)
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
ใช้การสังเคราะห์ค่าความจริง เพื่อหากรณีของประพจน์ย่อยที่ทำให้รูป
แบบเป็ นเท็จ
∵ เกิดกรณีขัดแย้ง ที่ตัวแปรแทนประพจน์ p ∴ ข้อสมมุติไม่จริง
ดังนัน
้ รูปแบบ ( p →r ) ∧ ( s ↔ q ) ∧ ( p ∧q ) →(s → r) เป็ นสัจนิรันดร์
ข้อสังเกต รูปแบบที่มีค่าความจริงเป็ น เท็จทุกกรณี เรียกว่า คอนทราดิกชัน
(contradiction) เช่น p∧ p มีค่าความจริงเป็ นเท็จทุกกรณี
จงตรวจสอบว่ารูปแบบต่อไปนีเ้ ป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่
1. [ p ∧ ( p → q ) ]→ q
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
2. ( p ∧ q ) → ( p → q )
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
8. ประโยคเปิ ด
บทนิยาม 8 ประโยคเปิ ด คือ ประโยคบอกเล่าหรือประโยคปฏิเสธที่มีตัวแปร

ไม่เป็ นประพจน์ และเมื่อแทนที่ตัวแปรด้วยสมาชิกในแต่ละเอกภพสัมพัทธ์แล้ว
ได้ประพจน์
ตัวอย่างเช่น
1) 2 x−3=5 เป็ นประโยคเปิ ด
แทน x=1 จะได้ 2 ( 1 )−3=5 ( F ) ; แทน x=4 จะได้ 2 ( 4 )−3=5 (T )
จะเห็นว่า เมื่อแทนตัวแปร x ด้วย 1 หรือ 4 ทำให้ 2 x−3=5 เป็ น

ประพจน์
2) 2 x−3 ไม่เป็ นประโยคเปิ ด เพราะเมื่อแทนค่าตัวแปรแล้วตัดสินไม่ได้ว่า

เป็ น จริง หรือ เท็จ
3) ทุกค่าของ x ที่เป็ นจำนวนจริง x +0=x ไม่เป็ นประโยคเปิ ด เพราะ
สามารถบอกค่าความจริงได้ว่าเป็ นจริง
สัญลักษณ์แทนประโยคเปิ ดใด ๆ ที่มี x เป็ นตัวแปร เขียนแทนด้วย
สัญลักษณ์ P( x )
ประโยคต่อไปนีเ้ ป็ นประโยคเปิ ด หรือ ประพจน์ เพราะเหตุใด
1) เขาเป็ นนักกีฬา
..................................................................................................................
.................
2) 3+ 4=4 +3 ……………………………………………………………………………………………..
3) x +5=9 ……………………………………………………………………………………………………
4) x + y =4 ………………………………………………………………………………………………..
2 2
5) 6 น้อยกว่า x หรือ
ไม่…………………………………………………………………………………………….
6) ab=ba ………………………………………………………………………………………………………
7) สำหรับจำนวนจริงใด ๆ a+ 0=0+ a=a ……………………………………………………………

8) 3 x+ 8 y=17
…………………………………………………………………………………………………….
9) ระวัง ! สุนัข
กัด.............................................................................................................
..................................
10) x 2−5 x+ 6=0
……………………………………………………………………………………………..
11) 5 เป็ นคำตอบของ
สมการ.......................................................................................................
.........................
12) 8 เป็ นจำนวน
คี่...............................................................................................................
................................
13) x 2−4= ( x −2 x ) ( x +2)
………………………………………………………………………………..
14) x + y >2...............................................................................................
................................................
15) เขากำลังจะไปดู
หนัง...........................................................................................................
...........................
16) สำหรับจำนวนจริง x และ y ทุกจำนวน x + y= y + x
……………………………………………
17) มีจำนวนจริง x,y บางจำนวน x + y= y + x
……………………………………………………..
18) x ∈[0,1]…………………………………………………………………………………
…………….
19) x เป็ นจำนวนจริงใช่หรือ

ไม่..............................................................................................................
..........
20) 2 x<1 หรือ x >0
..................................................................................................................
......
9. ตัวบ่งปริมาณ (Quantifier)
เรียก “สำหรับ...ทุกตัว” และ “สำหรับ...บางตัว” ว่าเป็ น ตัวบ่งปริมาณ

และเขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ ∀ และ∃ ตามลำดับ
ใช้สัญลักษณ์ ∀x แทน สำหรับ x ทุกตัว
∃x แทน สำหรับ x บางตัว (มี x อย่างน้อย 1 ตัว)
ตัวอย่างเช่น ข้อความ “สำหรับ x บางตัว x >0 เขียนแทน

ด้วย ∃ x [ x> 0]
ข้อความ “สำหรับ x ทุกตัว x 2> 0 เขียนแทนด้วย

2
∀ x [x ≥ 0]
หมายเหตุ 1) ประโยคที่ตัวบ่งปริมาณ จะมีความหมายเพียงพอที่จะบอกค่า

ความจริงได้ ต้องประกอบด้วย
ก. ประโยคเปิ ด ข. ตัวบ่งปริมาณ และ ค. เอกภพ
สัมพัทธ์
เช่น ∀ x [ x 2 ≥ 0 ] , U=R หมายถึง “สำหรับจำนวนจริง x ทุกตัว x 2 ≥ 0”
เป็ นข้อความที่มีค่าความจริงเป็ น จริง

2)ประโยคที่มีตัวบ่งปริมาณเฉพาะ ที่เกี่ยวข้องกับจำนวน ถ้า
เอกภพสัมพัทธ์เป็ นเซตของจำนวนจริง อาจจะละไว้ในฐานที่
เข้าใจ ไม่ระบุเอกภพสัมพัทธ์ก็ได้
3)เอกภพสัมพัทธ์ที่เกี่ยวข้องกับตัวบ่งปริมาณต้องไม่ใช่เซตว่าง
จงเขียนจำนวนต่อไปนีใ้ ห้อยู่ในรูปสัญลักษณ์ เมื่อเอาเอกภพสัมพัทธ์เป็ นเซต
ของจำนวนจริง
1). มีจำนวนจริง x อย่างน้อยหนึ่งตัวซึ่ง x≥0
...........................................................................................................................
...........................................................
2). มี x บางตัวสำหรับ y ทุกตัว x + y=6
...........................................................................................................................
...........................................................
3). สำหรับ x และ y ทุกตัว ซึง่ xy= yx
...........................................................................................................................
...........................................................
4). มี x และ y ซึ่ง x 2= y 2
...........................................................................................................................
...........................................................
5). มีจำนวนเต็ม x ซึ่ง 2 x−2=0
...........................................................................................................................
...........................................................
6). สำหรับ x ทุกตัว x + x=2 x
...........................................................................................................................
...........................................................
7). จำนวนเต็มทุกจำนวนเป็ นจำนวนตรรกยะ
...........................................................................................................................
...........................................................
8). มีจำนวนจริงบวก x อย่างน้อย 1 จำนวนที่ทำให้ x 2−2 x+3=0
...........................................................................................................................
...........................................................
9). สำหรับจำนวนจริงบวกทุกจำนวน √ x =x
2
...........................................................................................................................
...........................................................
10). จำนวนจริงทุกจำนวนเป็ นจำนวนเต็ม
...........................................................................................................................
...........................................................
11). จำนวนเต็มบางจำนวนยกกำลังสองแล้วเท่ากับ 1
...........................................................................................................................
...........................................................
2. จงเขียนข้อความต่อไปนีใ้ นรูปสัญลักษณ์ เมื่อ A,B เป็ นเซตใด ๆ
1). A=B ก็ต่อเมื่อ สมาชิกทุกตัวของ A เป็ นสมาชิกของ B และสมาชิกทุกตัว
ของ B เป็ นสมาชิกของ A
...........................................................................................................................
...........................................................
2). A ⊄B ก็ต่อเมื่อ มีสมาชิกบางตัวของ A ไม่เป็ นสมาชิกของ B
...........................................................................................................................
...........................................................
3. จงเขียนข้อความในรูปสัญลักษณ์ต่อไปนีใ้ ห้เป็ นข้อความในรูปบรรยาย
1). ∃ x [ x ∈ I ∧ x> 0 ] , U =R
...........................................................................................................................
...........................................................
2). ∀ x [ 4 x =0 → x=0 ] , U=R
...........................................................................................................................
...........................................................
___
10. ค่าความจริงของประโยคที่มีตัวบ่งปริมาณ (ตัวแปรเดียว)

การพิจารณาค่าความจริงของประโยคที่มีตัวบ่งปริมาณ โดยทั่วไปจะพิจารณา
แต่ละส่วนของประโยคที่มีตัวบ่งปริมาณ ดังนี ้
ส่วนที่ 1 ตัวบ่งปริมาณ ส่วนที่ 2 ประโยคเปิ ด ส่วนที่ 3
เอกภพสัมพัทธ์
ถ้ากำหนดให้ x เป็ นตัวแปรในประโยคเปิ ด P(x)
ประโยคเปิ ดที่พิจารณาค่าความจริงได้จะอยู่ในรูป ∀ x [P(x )] หรือ ∃ x [ P ( x ) ]เมื่อ
U เป็ นเอกภพสัมพันธ์
บทนิยาม 9 ให้ P( x ) แทนประโยคเปิ ดที่มีตัวแปร x
1). ∀ x [P ( x ) ] มีค่าความจริงเป็ นจริง ก็ต่อเมื่อ แทนตัวแปร x ใน P ( x ) ด้วยสมาชิก

แต่ละตัวในเอกภพสัมพัทธ์ แล้ว ได้ประพจน์ที่มีค่าความจริงเป็ นจริงทัง้ หมด
2). ∀ x [P ( x ) ] มีค่าความจริงเป็ นเท็จ ก็ต่อเมื่อ แทนตัวแปร x ใน P ( x ) ด้วย
สมาชิกอย่างน้อยหนึ่งตัวในเอกภพสัมพัทธ์ แล้ว ได้ประพจน์ที่มีค่าความจริง
3). ∃ x [ P (x )] มีค่าความจริงเป็ นจริง ก็ต่อเมื่อ แทนตัวแปร x ใน P ( x ) ด้วยสมาชิก
อย่างน้อยหนึ่งตัวในเอกภพสัมพัทธ์ แล้ว ได้ประพจน์ที่มีค่าความจริงเป็ นจริง
4). ∃ x [ P (x )] มีค่าความจริงเป็ นเท็จ ก็ต่อเมื่อ แทนตัวแปร x ใน P ( x ) ด้วยสมาชิก
แต่ละตัวในเอกภพสัมพัทธ์ แล้ว ได้ประพจน์ที่มีค่าความจริงเป็ นเท็จทัง้ หมด
ตัวอย่างที่ 1
1). ∀ x [ x 2 ≥ 0 ] , U=R มีค่าความจริงเป็ นจริง เพราะจำนวนจริง x ทุกจำนวน x2 ≥ 0
2). ∀ x [ √ x =x ] ,U =R มีค่าความจริงเป็ นเท็จ เพราะมีบางค่า x เช่น x=−3 ซึ่ง

2
√−32 ≠−3
3). ∃ x [|x|=−x ] ,U =R มีคา่ ความจริงเป็ นจริง เพราะมีบางค่า x เช่น x=−2 ทำให้
|−2|=−(−2)
4). ∃ x [ x <0 ] , U =R มีค่าความจริงเป็ นเท็จ เพราะไม่มีจำนวนจริง x ใดที่ทำให้
2
x 2< 0
1. จงหาค่าความจริงของประพจน์ต่อไปนี ้
1). ∀ x [ x> 3 ] , U ={1 , 2, 3 }
........................................................................................................
2). ∃ x [ x < 4 ] ,U ={x ∨xϵ Ι }
..........................................................................................................
3).∃ x [ x < 4 ] ,U ={4,5,6 } ......................................................................................

....................
4). ∀ x [ x หาร 12 ลงตัว ] ,U ={1,2,3,4 }
..........................................................................................
1 3
5). ∀ x [ x < x ] , U={0 , ,1 , }
2
2 2
....................................................................................................
6). ∀ x [ x 2+ 2 x +2>0 ] , U=R
................................................................................................
7). ∀ x [ x + 2 x−3> 0 ] ,U =R .................................................................................
2
...............
8). ∀ x [ x เป็ นจำนวนคู่ ↔ x 2 เป็ นจำนวนคู่ ] เมื่อ U={2,3,4,5}
..........................................................
.......................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
................................................................................................................
2. กำหนด U ={−1,0,1} จงหาค่าความจริงของแต่ละข้อต่อไปนี ้

1). ∀ x [x <0 → x 2 >0 ] 3). ∃ x [(x <0)∧(x−¿>0)]
.......................................................... ..........................................................
.............................. ..............................
.......................................................... ..........................................................
.............................. ..............................
.......................................................... ..........................................................
.............................. ..............................
2). 4). ∃ x [ x< 0]∧∃ x [ x−1=0 ]

2
∀ x [x <0]→ ∀ x [ x > 0]
.......................................................... ..........................................................
.............................. ..............................
.......................................................... ..........................................................
.............................. ..............................
.......................................................... ..........................................................
.............................. ..............................
3. กำหนด P(x, y) เป็ นประโยคเปิ ดที่มี x,y เป็ นตัวแปร

บทนิยาม 10
1). ∀ x ∀ y [P ( x , y )] มีค่าความจริงเป็ นจริง ก็ต่อเมื่อ แทนค่า x,y ใน P ( x , y )
ด้วยสมาชิกใด ๆ
ของ U แล้ว จะได้ประพจน์ที่เป็ นจริงทัง้ หมด
2). ∀ x ∀ y [P ( x , y )] มีค่าความจริงเป็ นเท็จ ก็ต่อเมื่อ มีสมาชิก a,b ในU
อย่างน้อยหนึ่งคู่ ซึ่งเมื่อนำ a
แทนที่ x และนำ b ไปแทนที่ y จะได้ประพจน์ P (a , b) เป็ นเท็จ

3). ∃ x ∃ y [ P( x , y )] มีค่าความจริงเป็ นจริง ก็ต่อเมื่อ มีสมาชิก a,b ในU
อย่างน้อยหนึ่งคู่ ซึ่งเมื่อ
นำ a แทนที่ x และนำ b ไปแทนที่ y จะได้ประพจน์ P (a , b) เป็ นจริง
4). ∃ x ∃ y [ P( x , y )] มีค่าความจริงเป็ นเท็จ ก็ต่อเมื่อ แทนที่ x,y ใน P ( x , y )
ด้วยสมาชิกใด ๆ
ของ U แล้ว จะได้ประพจน์ที่เป็ นเท็จทัง้ หมด
5). ∀ x ∃ y [P ( x , y ) ] มีค่าความจริงเป็ นจริง ก็ต่อเมื่อ ถ้าแทน x ใน P ( x , y )
ด้วยสมาชิก a ใด ๆ
ของ U แล้ว จะได้ประพจน์ ∃ y [ P (a , y )] เป็ นจริง
6). ∀ x ∃ y [P ( x , y ) ] มีค่าความจริงเป็ นเท็จ ก็ต่อเมื่อ มีสมาชิก b ของ U
อย่างน้อยหนึ่งตัวทีนำ
่ ไป
แทน x ใน P ( x , y ) แล้วได้ประพจน์ ∃ y [P ( b , y ) ] เป็ นเท็จ

7). ∃ x ∀ y [P ( x , y ) ] มีค่าความจริงเป็ นจริง ก็ต่อเมื่อ มีสมาชิก a ของ U
อย่างน้อยหนึ่งตัว ที่นำไป
แทน x ใน P ( x , y ) แล้วได้ประพจน์ ∀ y [P ( a , y ) ] เป็ นจริง
8). ∃ x ∀ y [P ( x , y ) ] มีค่าความจริงเป็ นเท็จ ก็ต่อเมื่อ ถ้าแทน x ใน P ( x , y )
ด้วยสมาชิกใด ๆของ U
แล้ว จะได้ประพจน์ ∀ y [P ( x , y ) ] เป็ นเท็จ
พิจารณาว่าประโยคต่อไปนี ้ มีค่าความจริงเป็ นจริง หรือเท็จ

1) ∀ x ∀ y [ x + y 2 <7 ] , U={0,1,2} ……………………………………………………..
2) ∀ x ∀ y [ x + y 2 <5 ] , U={0,1,2} ……………………………………………………..
3) ∃ x ∃ y [ x + y >1 ] ,U ={−1,0,1 } ……………………………………………………..
4) ∃ x ∃ y [ x +5= y ] , U={−1,0,1} ……………………………………………………..
5) ∀ x ∃ y [ x+ y=0 ] ,U ={−2,0,2 } ……………………………………………………..
……………………………………………………..
……………………………………………………..
6) ∀ x ∃ y [ y > x ] , U={−2,0,2} ……………………………………………………..
7) ∃ x ∀ y [x + y= y ], U ={−2,0,2} ……………………………………………………..
8) ∃ x ∀ y [ x+ y=0 ] ,U ={−2,0,2 } ……………………………………………………..
9) ∀ x ∃ y [ x< y ] , U=I ……………………………………………………..
10) ∃ y ∀ x [ x< y ] , U=I
……………………………………………………..
ข้อสังเกต - ค่าความจริงของ ∀ x ∃ y [P ( x , y ) ] กับ ∃ x ∀ y [P ( x , y ) ] ไม่จำเป็ นจะ

ต้องเหมือนกัน เพราะเรายึดตัวบ่งปริมาณตัวแรกเป็ นหลักในการพิจารณา
___
11. สมมูลและนิเสธของประโยคที่มีตัวบ่งปริมาณ
สมมูลของประโยคที่มีตัวบ่งปริมาณ
รูปแบบสมมูลของประโยคเปิ ดที่สมมูลกัน จะใช้รูปแบบประพจน์ที่สมมูลกัน
ดังนี ้
กำหนด p , q เป็ น กำหนด P( x ) และ Q(x ) เป็ น สมมูลของประโยคที่มีตัวบ่ง
ประพจน์ ประโยคเปิ ด ปริมาณ
P( x )→ Q(x) ≡ P( x )∨Q( x ) ∀ x [ P ( x ) →Q ( x ) ] ≡ ∀ x [ P ( x ) ∨Q ( x ) ]
1. p →q ≡ p ∨ q
∃ x [ P ( x ) → Q ( x ) ] ≡∃ x [ P ( x ) ∨Q ( x ) ]
P ( x ) ∧Q ( x ) ≡ P ( x ) ∨ Q ( x) ∀ x [ P ( x ) ∧Q ( x ) ] ≡ ∀ x [ P ( x ) ∨ Q ( x ) ]
2. ( p ∧q ) ≡ p ∨ q
∃ x [ P ( x ) ∧ Q ( x ) ] ≡∃ x [ P ( x ) ∨ Q ( x ) ]
รูปแบบประโยคที่มีตัวบ่งปริมาณเป็ นประพจน์ จะสามารถเทียบรูปแบบที่

สมมูลกับรูปแบบประพจน์ที่สมมูลกันได้
เช่น ∀ x¿ สมมูลกับ ∀ x¿
เทียบได้กับ p →q สมมูลกับ
.....................................................
นิเสธของประพจน์ที่มีตังบ่งปริมาณ
กำหนด P ( x) เป็ นประโยคเปิ ด ; P ( x) เป็ นนิเสธของประโยคเปิ ด
บทนิยาม 11
1. นิเสธของ ∀ x [P ( x ) ] เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ ∀ x [P ( x ) ]
หมายถึง ประพจน์ที่มีค่าความจริงตรงข้ามกับ
∀ x [P(x )]
2. นิเสธของ ∃ x [ P (x )] เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ ∃ x [ P( x )]
หมายถึง ประพจน์ที่มีค่าความจริงตรงข้ามกับ
∃ x [ P( x)]
รูปแบบประพจน์ที่สมมูลกันและเป็ นนิเสธกันต่อไปนี ้ สามารถพิสูจน์ได้ 2 รูป

แบบ คือ
รูปแบบที่ 1 ∀ x [P ( x ) ] สมมูลกับ ∃ x [ P( x )]
นิเสธของ ∀ x [P ( x ) ] คือ ∃ x [ P( x )]
รูปแบบที่ 2 ∃ x [ P( x )] สมมูลกับ ∀ x [ P ( x )]
นิเสธของ ∃ x [ P (x )] คือ ∀ x [ P ( x )]
กิจกรรมที่ 12 จงตรวจสอบว่าประโยคในแต่ละข้อต่อไปนีส
้ มมูล
กันหรือไม่
1). [P ( x ) ∨ Q(x )] กับ P ( x ) ∧Q( x )
วิธีทำ [ P (x ) ∨ Q ( x) ] ≡ P ( x ) ∧ ( Q ( x ) ) รูปแบบ ( p ∨q ) ≡ p ∧ q
≡ P ( x ) ∧Q ( x ) รูปแบบ ( q )≡ q
2). ∀ x [P ( x ) ∨ Q(x )] กับ ∀ x [ P ( x )→ Q( x )]
วิธีทำ
..........................................................................................................................
.......................................
.............................................................................................................
..............................................................
.............................................................................................................
..............................................................
3). ∀ x [ P ( x ) → Q( x)] กับ ∀ x [P ( x ) ∧ Q ( x ) ]
วิธีทำ
..........................................................................................................................
.......................................
.............................................................................................................
..............................................................
.............................................................................................................
..............................................................
4). ∀ x [P ( x ) ]→ ∃ x [Q( x)] กับ ∃ x [Q ( x ) ]→ ∀ x [P ( x ) ]
วิธีทำ
..........................................................................................................................
.......................................
.............................................................................................................
..............................................................
.............................................................................................................
..............................................................
3. จงหานิเสธของข้อความต่อไปนี ้
1). ∀ x [x=5 ]
นิเสธคือ
.................................................................................................................
...................................
2). ∃ x [ x> 0 ∧ x=5]
.................................................................................................................
...................................
3). ∀ x [x +1<0]
.................................................................................................................
...................................
4). ∃ x [ x=2 → x 2=4]
.................................................................................................................
...................................
5). ∀ x [P ( x ) ]∧ ∃ y [Q( y )]
.................................................................................................................
...................................
6). ∃ x [ P( x) ∨Q(x )]
.................................................................................................................
...................................
7). ∃ x [ P ( x ) ]→ ∀ x [ P (x)]
.................................................................................................................
...................................
8). ∀ x [P ( x ) ]→ ∀ x [Q(x )]
.................................................................................................................
...................................
9). ∀ x [P ( x ) → Q(x)]
.................................................................................................................
...................................
10). ∀ x [x ≠0 ]→ ∃ x [ x ≠ 0]
.................................................................................................................
...................................
11). จำนวนตรรกยะทุกจำนวนเป็ นจำนวนเต็ม
.................................................................................................................
....................................................
12). จำนวนตรรกยะบางจำนวนเป็ นจำนวนเต็ม
.................................................................................................................
.................................................... ................................................
.................................................................................................................
...... ...............................................................................................
.........................................................................
13). จำนวนจริงทุกจำนวนเป็ นจำนวนคี่
.................................................................................................................
.................................................... ................................................
.................................................................................................................
...... ...............................................................................................
.........................................................................
12. การอ้างเหตุผล
การอ้างเหตุผล หมายถึงการอ้างว่า ถ้ามีข้อความ P1 , P 2 , … , P n แล้ว
สามารถสรุปข้อความ C ได้
การอ้างเหตุผลประกอบด้วย 2 ส่วน คือ

ส่วนที่ 1 เรียกว่า เหตุ หรือสิง่ ที่กำหนดให้ ได้แก่ ข้อความ
P1 , P 2 , … , P n
ส่วนที่ 2 เรียกว่า ผล ได้แก่ ข้อความ C
การอ้างเหตุผลที่เหตุเป็ น P1 , P 2 , … , P n และ ผล เป็ น C เขียน

แทนด้วยสัญลักษณ์
P1 , P2 , … , P n ⊢C
การตรวจสอบการสมเหตุสมผลหรือไม่สมเหตุสมผล
ขัน
้ ที่ 1 ใช้ ∧ เชื่อมเหตุเข้าด้วยกัน และใช้ → เชื่อมส่วนที่เป็ นเหตุกับ
ผล จะได้รูปแบบของประพจน์คือ
( P ¿ ¿ 1 ∧ P2 ∧ … ∧ Pn)→ C ¿
ขัน
้ ที่ 2 ตรวจสอบรูปแบบ ( P ¿ ¿ 1 ∧ P2 ∧ … ∧ Pn)→ C ¿ เป็ นสัจนิรันดร์หรือ
ไม่
ถ้ารูปแบบ ( P ¿ ¿ 1 ∧ P2 ∧ … ∧ Pn)→ C ¿ เป็ นสัจนิรันดร์ สรุปได้ว่า สม
เหตุสมผล
ถ้ารูปแบบ ( P ¿ ¿ 1 ∧ P2 ∧ … ∧ Pn)→ C ¿ ไม่เป็ นสัจนิรันดร์ สรุปได้ว่า ไม่
สมเหตุสมผล
ตัวอย่างที่ 1 จงตรวจสอบดูว่าการอ้างเหตุผลต่อไปนี ้ สมเหตุสมผลหรือไม่

เหตุ 1. p →q
2. q
ผล p
วิธีทำ ตรวจสอบว่า [ ( p →q ) ∧ q ] → p ว่าเป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่

สมมติ [ ( p →q ) ∧ q ] → p ไม่เป็ นสัจนิรันดร์
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.........................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.........................................................................................................
จงตรวจสอบว่า การอ้างเหตุผลต่อไปนีส
้ มเหตุสมผลหรือไม่
1). เหตุ 1. p ∨q
2. q
ผล p
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.........................................................................................................
.................................................................................................................
............................................................................................................
2). เหตุ 1. p →q
2. q→r
ผล p →r
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.........................................................................................................
.................................................................................................................
.............................................................................................................
3). เหตุ 1. r→ p
2. q
3. r →s
4. p ∨q
ผล s
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.........................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.........................................................................................................
พิมพ์สมการที่นี่

ตรรกศาสตร์

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ตรรกศาสตร์

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ตรรกศาสตร์1

1. ประพจน์ (Propositions or Statements)

จริง และ เท็จ เรียกว่า ค่าความจริง (truth value) ของประพจน์ ใช้

ตัวอย่าง ข้อความที่เป็ นประพจน์ เช่น

ข้อความที่ไม่อยู่ในรูปประโยคบอกเล่าหรือปฏิเสธ ไม่เป็ นประพจน์ เช่น

14. เทอมนีเ้ ราคงสอบตก

เพื่อความสะดวกเรานิยมใช้สัญลักษณ์ p, q, r, s เป็ นต้น แทนประพจน์

2. ถ้ามี 2 ประพจน์ จะแยกพิจารณาในตารางค่าความจริง

4. ถ้ามี 4 ประพจน์ ในทำนองเดียวกันกับกรณีข้างต้น จะแยก

ตัวอย่างที่ 1 ให้ p แทน 3 ∈ {1 , 3 ,5 , 7 }

q แทน 3 เป็ นจำนวนคี่

บทนิยาม 2 p ∨q มีคา่ ความจริงเป็ น เท็จ แสดงค่า

หมายเหตุ ความหมายของคำว่า “หรือ” ในทางตรรกศาสตร์ หมายถึงอย่าง

ตัวอย่างที่ 3 ให้ p แทน π แทนจำนวนตรรกยะ (F)

ให้ p, q เป็ นประพจน์ 2 ประพจน์

โดยที่ ประพจน์ p (ซึ่งอยู่หลังคำว่า “ถ้า” ) เป็ น เหตุ

2.4 ตัวเชื่อมประพจน์ด้วยตัวเชื่อม “ก็ต่อเมื่อ”

บทนิยาม 4 p ↔q จะมีค่าความจริงเป็ น แสดงค่าความจริง

ด้วยกัน หรือเป็ นเท็จด้วยกัน

ตัวอย่างที่ 5 ให้ p แทน 5 หารด้วย 2 ลงตัว (F)

ค่าความจริงของ ∽p จะตรงข้าม กับค่าความจริง p

ตัวอย่างที่ 6 ให้ p แทน 2>5 (T) ตัวอย่างที่ 7 ให้ q แทน ดำ สูง

หมายเหตุ 1. เรียกประพจน์ที่นำมาเชื่อมกันด้วยตัวเชื่อมต่าง ๆว่า ประพจน์

เช่น p ∧q → r หมายถึง ( p ∧q) → r

จากข้อตกลงของการเชื่อมประพจน์ เมื่อ p,q เป็ นประพจน์ใด ๆ จะมี

1 ถ้า p มีค่าความจริงเป็ น เท็จ หรือ q มีค่าความจริงเป็ น เท็จ

(3) ถ้า p, q, r เป็ นประพจน์ โดยที่ r มีค่าความจริงเป็ น จริง จงหาค่า

(5)จงเขียนแผนภูมิต้นไม้ สรุปค่าความจริงของข้อความให้เป็ นผลสำเร็จเมื่อ

(6)กำหนดให้ค่าความจริง r →(s ∧ r ) เป็ นจริง r ∨w

ในหัวข้อ 3 เป็ นการกล่าวถึงการหาค่าความจริงของข้อความที่เป็ นประพจน์

มีตัวแปรแทนประพจน์ย่อย 3 ประพจน์ คือ p,q,r และเรียก ( p ∧q ) → r

ว่าเป็ นรูปแบบของประพจน์ จากหัวข้อ 2 เราศึกษาแล้วว่า ถ้ามีตัวแปร

หมายเหตุ เพื่อความรวดเร็วเราสร้างตารางค่าความจริงแบบย่อได้ โดย

รูปแบบ A สมมูลกับรูปแบบ B เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์ A≡B

เช่น p ∧q ≡ q ∧ p เนื่องจากมีค่าความจริงเหมือนกันทุกกรณีของ p,q

ตัวอย่าง 1 จงตรวจสอบว่า p ∧q กับ (q → p) สมมูลกันหรือไม่

ตัวอย่าง 2 จงตรวจสอบว่า p →q กับ p → q สมมูลกันหรือไม่

จากกิจกรรมที่ 4 ข้อที่ (2) จะเห็นว่ารูปแบบของประพจน์สมมูลกัน ดังแสดง

≡ ( p ) ↔( q) 16. ( p → q)∧ ( p → r ) ≡ p →(q ∧r )

(2) กำหนดข้อความ A และ B ดังนี ้

บทนิยาม กำหนดให้รูปแบบประพจน์ A และ B ; รูปแบบของประพจน์ A

เช่น p ∧q เป็ นนิเสธ p∨ q ดังตารางค่าความจริงต่อไปนี ้

( p ∨q ) ≡ p ∧ q หมายถึง นิเสธของ ( p ∨q ) คือ p∧ q

( p →q ) ≡ p ∧ q หมายถึง นิเสธของ ( p →q ) คือ p∧ q

( p ↔q ) ≡( p)↔ q หมายถึง นิเสธของ ( p ↔q ) คือ ( p)↔ q

นิเสธของ p→ q คือ ( p → q ) ≡………………………………………………………

(2) จงหานิเสธของข้อความ “ถ้า a เป็ นจำนวนเต็มแล้ว a เป็ นจำนวนคู่หรือ

บทนิยาม 7 เรียกรูปแบบของประพจน์ซึ่งมีค่าความจริงเป็ นจริงทุกกรณี ว่า

2. รูปแบบของประพจน์ที่สมมูลกัน ถ้าเชื่อมด้วย ↔ จะเป็ นสัจนิรันดร์

ตัวอย่างที่ 2 ประพจน์ที่กำหนดให้ต่อไปนี ้ เป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่

3. ถ้าข้อความอยู่ในรูป A→B จะเป็ นสัจนิรันดร์ เมื่อ

การตรวจสอบดูว่ารูปแบบเป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่ มีวิธีทำดังนี ้

ก. ถ้าค่าความจริงของ B เป็ นจริง แล้ว A→B เป็ นสัจนิรันดร์

ก. ถ้าค่าความจริงของ A เป็ นจริง แล้ว A→B ไม่เป็ นสัจนิรันดร์

ตัวอย่างที่ 3 จงตรวจสอบดูว่า [ ( p →q ) ∧ q ] → p เป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่

ตัวอย่างที่ 4 จงตรวจสอบดูว่า ( p ∧q ) ∨ ( p ∨ q ) เป็ นสัจนิรันดร์หรือไม่

ตัวอย่างที่ 5 จงแสดงว่า ( p →r ) ∧ ( s ↔ q ) ∧ ( p ∧q ) →(s → r) เป็ นสัจนิรันดร์

บทนิยาม 8 ประโยคเปิ ด คือ ประโยคบอกเล่าหรือประโยคปฏิเสธที่มีตัวแปร

จะเห็นว่า เมื่อแทนตัวแปร x ด้วย 1 หรือ 4 ทำให้ 2 x−3=5 เป็ น

2) 2 x−3 ไม่เป็ นประโยคเปิ ด เพราะเมื่อแทนค่าตัวแปรแล้วตัดสินไม่ได้ว่า

7) สำหรับจำนวนจริงใด ๆ a+ 0=0+ a=a ……………………………………………………………

19) x เป็ นจำนวนจริงใช่หรือ

เรียก “สำหรับ...ทุกตัว” และ “สำหรับ...บางตัว” ว่าเป็ น ตัวบ่งปริมาณ