ΕΣΤΙΑ Η

«ΠΡΥΤΑΝΊΤΙΣ»
ΕΣΤΙΑ Η «ΠΡΥΤΑΝΊΤΙΣ»
(θεά της εστίας, του οίκου, της οικογενειακής ζωής, της οικογένειας και του
κράτους)

Γενικά

Δώδεκα θεοί Ολύμπου

Ο Ήφαιστος δεν ήταν στην Ελλάδα η μόνη θεότητα της φωτιάς, ούτε και η
αρχαιότερη, σύμφωνα μ’ αυτά που λέει ο Ησίοδος στη Θεογονία.

Κατά τον ποιητή ήταν και μία θεά , από τους αντιπροσώπους της τρίτης
δυναστείας των Θεών.

Θεά της οποίας η προσωπικότητα δεν αποδόθηκε ποτέ από τους μυθογράφους
με όση ακρίβεια αυτό έγινε για τους άλλους κατοίκους του Ολύμπου.

Θεά, που εκπροσωπούσε τη φωτιά (3), ως στοιχείο της εστίας, στην οποία
γίνονταν οι θυσίες προς τους θεούς, αλλά και παρασκευάζονταν το φαγητό για τη
διατροφή της οικογενείας.
 -2-

Θεά, που ήταν το κέντρο της οικογένειας, εξυπηρετούσε τις καθημερινές ανάγκες
και δεχόταν τις προσφορές της.

Θεά, το σύμβολο της φιλοξενίας και του απαραβίαστου οικογενειακού ασύλου. Τη

λάτρευαν σε κάθε σπίτι, γιατί πίστευαν ότι αυτή εφεύρε την κατοικία. Σ΄ αυτήν
πρόσφεραν τους πρώτους καρπούς των αγρών, τις λεγόμενες απαρχές των καρπών.
Της αφιέρωναν επίσης μικρά μοσχάρια.

Αρχικώς, εντασσόταν στους Ολύμπιους θεούς, αλλά, αργότερα, προσέφερε τον

θρόνο στον Διόνυσο προκειμένου να λήξουν οι αψιμαχίες και έριδες μεταξύ τους.
Έπειτα, φρόντιζε την ιερή φλόγα στον Όλυμπο.

Αυτή ήταν η Εστία, που σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, ήταν μια από τις
κύριες Ολύμπιες θεές του αρχαίου Δωδεκάθεου.

Κατοικία της ο Όλυμπος όπου διατηρούσε παλάτι, που της είχε κατασκευάσει ο
Ήφαιστος.

Προέλευση ονόματος

Το όνομά της ετυμολογείται από το «εστάναι» (κατά τον Κορνούτο) δεύτερος

τύπος του απαρεμφάτου του ρήματος ἵστημι = στέκομαι (ἑστηκέναι και ἑστάναι) », ή
από το ρήμα «ἕζομαι» = κάθομαι, επειδή το «γέρας» (προνόμιο, έπαθλο) που της
έδωσε ο Δίας, μετά τον όρκο της αιώνιας παρθενίας της, ήταν να στέκεται στο
κέντρο της οικίας των θνητών, στην εστία, ή από το «εύω» (ανάπτω), και
ανέρχεται από την πρωτοελληνική «εφέστια» θεότητα, που βρίσκεται στην μέση του
μυκηναϊκού μεγάρου.

Μία άλλη εκδοχή λέει πως το όνομα «Εστία» σχετίζεται με την «ἐσσία» = ουσία,
διότι τιμής ένεκεν, πάντοτε λάμβανε το «πίαρ» (< λατ. optimus = άριστος), δηλαδή
το εκλεκτό κομμάτι, την «ουσία» από τα σφάγια των θυσιών.
 -3-

Τα σύμβολα της Θεάς

Σύμβολά της η οικιακή πυρά, ο πέπλος, και ο φλεγόμενος κύκλος, που συμβόλιζε
τη συνείδηση του Εαυτού, την πληρότητα, την αιωνιότητα και την ενοποίηση του
πολλαπλού. Ο λύχνος η λαμπάδα και ο πυρσός συμβόλιζαν την άσβεστη πυρά του
σπιτιού.

Ιερό χρώμα της Θεάς Εστίας είναι το λευκό.

Ιερό ζώο της θεάς Εστίας ήταν ο γάιδαρος, όπως θα δούμε παρακάτω .

Η γέννηση

Η Εστία είναι θεά της πρώτης γενιάς Ολυμπίων.

Η Εστία ήταν η μεγαλύτερη κόρη του Κρόνου και της Ρέας.

 -4-

Αδελφή της Ήρας, της Δήμητρας, του Δία , του Άδη (Πλούτωνας) και του
Ποσειδώνα.

Η γέννηση της ακολούθησε την ίδια μοίρα με των αδελφών της.

Ο Κρόνος κατάπινε τα παιδιά τους μόλις γεννιόντουσαν από φόβο μην του πάρουν
το θρόνο. Η Ρέα μην αντέχοντας άλλο να χάνει τα παιδιά της, βοήθησε τον
μικρότερο, τον Δία, να εκθρονίσει τον Κρόνο με ένα τέχνασμα και να ελευθερώσει
τα αδέλφια του από την κοιλιά του πατέρα τους.

Όντας η πρώτη που κατάπιε και η τελευταία που εξέμεσε ο Κρόνος, η Εστία
έγινε ταυτόχρονα η πρεσβύτερη και η νεότερη κόρη.

Εστία και Δίας

H Εστία γρήγορα ανταπέδωσε το καλό που της έκανε ο αδερφός της. Από τη
στιγμή που ο Δίας ανέλαβε τη βασιλεία του ουρανού, τον βοήθησε ουσιαστικά στην
εξολόθρευση των Γιγάντων και στην οριστική εγκαθίδρυση της εξουσίας του.

Ο Δίας εκτιμώντας την προσφορά της την ανακήρυξε θεά του Ολύμπου και της
χάρισε το μοναδικό προνόμιο να μπορεί να έχει και να αποκτά οτιδήποτε θέλει
και επιθυμεί με ή χωρίς τη μεσολάβησή του.
Επιπλέον της παραχώρησε το δικαίωμα να τιμάται σ’ όλους τους ναούς των θεών
ανεξαιρέτως κι ακόμη ο κάθε της βωμός να αποτελεί «κοινή εστία» για όλους
τους Έλληνες, οι οποίοι της προσέφεραν τη πρώτη και την τελευταία θυσία σε
κάθε γιορταστική σύναξη και στο όνομά της έδιναν τους πιο σημαντικούς όρκους.
 -5-

Εστία και Ερμής

Ο συνδυασμός της Εστίας και του Ερμού στα μνημεία της τέχνης και της
ελληνικής ποιήσεως μαρτυρεί πως υπάρχει σχέση μεταξύ τους.

Ο Ερμής ήταν ο αληθινός εφευρέτης των θυσιών, ανάβοντας την πρώτη Φωτιά
πάνω στη Γη, προς τιμήν των Θεών.

Στις σπάνιες απεικονίσεις της η Εστία εμφανίζεται συνήθως μαζί με τον Ερμή
με τον τρόπο που την σμίλεψε ο Φειδίας στο βάθρο του μεγάλου αγάλματος του Διός
στην Ολυμπία μαζί με τους δώδεκα Θεούς.
Μας το περιγράφει ο Παυσανίας στα Ηλιακά του, και σίγουρα δεν αποτελεί
μία καλλιτεχνική έμπνευση αλλά απεικονίζει βαθύτατες, φιλοσοφικές έννοιες.

Ο Ομηρικός Ύμνος στην Εστία περιλαμβάνει μια εξάστιχη επίκληση στον Ερμή
όπου ο ποιητής αναφέρεται δύο φορές στα αισθήματα φιλίας που νιώθει ο ένας για
τον άλλον, και την στενή σύνδεσή τους.

Ο Παυσανίας μας ενημερώνει στα Αττικά υπήρχε βωμός, στο «Αμφιαράειον»

του Ωρωπού, ο οποίος ήταν χωρισμένος σε τμήματα.
Στο τρίτο τμήμα μοιράζονταν τις προσφορές η Εστία και ο Ερμής.
 -6-

Εστία και Πρίαπος

Το μοναδικό, ίσως, επεισόδιο που σώζεται με θέμα την αποπλάνηση της θεάς
έχει σαν πρωταγωνιστή τον Πρίαπο. (έναν ελάσσονα θεό της γονιμότητας).

Αυτός σε κάποια γιορτή των θεών ύστερα από το πολύ φαγοπότι κι αφού όλοι
τους (μαζί και η Εστία) εξαντλημένοι κοιμήθηκαν, επιχείρησε να τη βιάσει.

Κανείς (ούτε και η ίδια) δεν πρόλαβε να αντιληφθεί τίποτα μέχρι που το
γκάρισμα ενός γαϊδάρου την ξύπνησε και την έσωσε.

Έρωτες - Απόγονοι εστίας

Η θεά Εστία, η θεά Αθηνά και η θεά Άρτεμη, ήταν οι μόνες Θεές που πάνω
τους δεν είχε δύναμη η θεά Αφροδίτη (που είχε υποτάξει το σύνολο Θεών και
ανθρώπων).
 -7-

Η Εστία ορκίστηκε να παραμείνει για πάντα παρθένα, αρνούμενη τα καλέσματα

του αδελφού της Ποσειδώνα και του Απόλλωνα.

Εστία και τέχνη

Όλα τα αγάλματα της θεάς, είχαν την μορφή σοβαρά και αξιοπρεπή και
εξέφραζαν κατάσταση πλήρους ακινησίας, ανταποκρινόμενη προς την περί αυτής
ιδεολογία των Ελλήνων.

Γιορτές και ναοί

(προς τιμή της Εστίας)

Αν και δεν μαρτυρείται κάποια γνωστή δημόσια λατρεία, λατρεύονταν σε κάθε

ναό ανεξάρτητα από την θεότητα, στην οποία ήταν αφιερωμένος.
 -8-

Η Θεά Εστία λατρευόταν όμως και στο επίπεδο της Πολιτείας, ως άσβεστη
«κοινή των πολιτών» ΕΣΤΙΑ , στο ανά κάθε Πόλη «Πρυτανείο», υπό την φροντίδα
ειδικών ιερειών, των παρθένων «Εστιάδων» (1).

Στο Ιερό του Δελφικού Απόλλωνα υπήρχε βωμός της Εστίας, αντικείμενο ιδίου
σεβασμού, μέσα από τον οποίο έβλεπαν την «ΚΟΙΝΗ ΕΣΤΙΑ» της Ελλάδος και
του Κόσμου.
Εκεί έκαιγε το «αθάνατο κεντρικό ΠΥΡ» (2) , η αιώνια εστία, η αρχή πάσης
γήινης ζωής, από ξύλα δάφνης και ελάτης από την οποίαν άναβε το πυρ των ναών
κάθε ελληνικής πόλης.

Μέσα στον ναό των Δελφών, δίπλα από την Ιερή Εστία, βρισκόταν ο λίθος
ομφαλός, ο οποίος αναμφίβολα υποτίθεται πως έδειχνε το ακριβές σημείο του
«γήινου δίσκου». Αυτή η θρησκευτική ιδέα της Εστίας, εξερχόμενη από την
κατοικία της οικογενείας, με τον τρόπο που επεκτάθηκε σ’ όλο τον κόσμο, απέκτησε
κοσμογραφικό χαρακτήρα μεταβάλλοντας την αρχική φύση αυτής της θεότητας.

«Αμφιδρόμια»

Την 5η ή την 10η ημέρα από τη γέννηση ενός παιδιού και ταυτόχρονα με την
ονοματοδοσία, ελάμβανε χώρα η τελετουργία των «Αμφιδρομίων» με περιφορά του
βρέφους γύρω από την εστία.
Σήμαινε την αναγνώριση του νεογέννητου από τον πατέρα και είχε σκοπό να
εντάξει το παιδί στο χώρο του Οίκου και να το συνδέσει με τη θεά, προστάτιδα της
οικογένειας.

Λατρευτικά επίθετα της Εστίας

Οι επικλήσεις της «Πατρώα», «Ένοικος», «Σύνοικος», «Εφέστιος» μας

εγγυώνται την σταθερότητα αλλά και την μονιμότητα και την συνέχιση του βίου.

Η Εστία συμβολίζει την συμμαχία μεταξύ των αποικιών και των μητέρων -
πόλεών τους «Πρυτανίτις».
 -9-

Επίλογος

Η Εστία ήταν μια από τις πιο αξιόλογες, σεβαστές και σεμνές μορφές του
Ελληνικού Δωδεκάθεου.

Καλοσυνάτη και ευγενική Θεά, που εκφράζει το Ιερό Κέντρο του παντός, πράα
και δίκαιη αποτελεί την προσωποποίηση του σπιτιού, το σύμβολο της οικίας της
οποίας είναι προστάτιδα και κατ’ επέκταση της πιστής και γερά δεμένης οικογένειας.

Η Εστία ήταν μικρή θεότητα, δίχως αναφορά σε πολλούς μύθους, μα έπαιρνε

την πρώτη θυσία στην οικία από μία γυναίκα ή, μερικές φορές, από άνδρες.

Ποτέ δεν έφευγε από τον Όλυμπο.

Δεν είχε συμμετάσχει σε κανέναν πόλεμο (εκτός από την Τιτανομαχία), εξαιτίας
της ήρεμης, ειρηνικής και πράας προσωπικότητά της.

Ήταν η μόνη θεά που τα πήγαινε καλά με όλους τους θεούς (ανεξάρτητα αν ήταν
μεγάλοι ή μικρότεροι θεοί), ακόμα και με τον θεό Άρη (που όλοι τον
απεχθανόντουσαν για τον αιμοδιψή χαρακτήρα του) και τον θεό Πλούτωνα . Όλοι οι
θεοί την σέβονταν και λέγεται ότι αυτή ήταν ο συνδετικός κρίκος που ένωνε όλους
τους θεούς (κυρίως στις αψιμαχίες μεταξύ των θεών). Χαρακτηριστικό παράδειγμα
είναι όταν πρόθυμα παρέδωσε τον θρόνο της στον Όλυμπο, για να μπει στην θέση
της ο θεός Διόνυσος, έτσι ώστε να μην τσακωθούν οι θεοί μεταξύ τους.
 -10-

Σημειώσεις:

(1). Εστιάδες

Η φλόγα της Εστίας φυλασσόταν από έξι ιέρειες, τις αποκαλούμενες Εστιάδες.
Κάθε Εστιάδα θεωρούνταν κόρη του κράτους και υπηρετούσε την θεά 30 χρόνια. Η
επιλογή τους γινόταν συνήθως κατά την προσχολική ηλικία και μεταφέρονταν στο
ιερό της Εστίας, όπου μυούνταν στις διάφορες βαθμίδες μέχρι να αποκτήσουν το
δικαίωμα φύλαξης της φλόγας.

(2) Εφέστειο ιερό πυρ

Το εφέστιο ιερό πυρ, για τους Έλληνες και όλους τους υπόλοιπους «εθνικούς»
αποτελεί ένα ηθικό ον.

Λάμπει, ζεσταίνει και μαγειρεύει την ιερή τροφή, όμως ταυτόχρονα «σκέπτεται»
και έχει ολοκληρωμένη συνείδηση. Γνωρίζει τα καθήκοντα των ανθρώπων και
επιβλέπει την εκπλήρωσή τους. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε και
«ανθρώπινο», γιατί κατέχει τη διπλή ανθρώπινη φύση, αφού σε υλικό επίπεδο,
αναφλέγεται, κινείται, ζει, παρέχει αφθονία, ετοιμάζει τα γεύματα, τρέφει το σώμα
και σε ψυχικό επίπεδο εκδηλώνει συναισθήματα και αγάπη, δίνει στον άνθρωπο
αγνότητα, επιβάλλει το κάλλος και το αγαθό, τρέφει την ψυχή.

Υπό αυτή την οπτική, σε κάθε οργανωμένη εγκατοίκηση (Οίκος, Πόλη) υπήρχε
πάντοτε μια αρμόδια «ιερή εστία», ως φυσικό άγαλμα της θεάς. Εκεί έπρεπε να
βρίσκονται πάντα μερικά αναμμένα κάρβουνα και λίγες στάχτες και ο ιδιοκτήτης
κάθε Οίκου (ή οι «Εστιάδες» ιέρειες στην πολιτειακή λατρεία της θεάς), είχε / είχαν
ιερή υποχρέωση να διατηρεί / διατηρούν αυτό τη φωτιά άσβεστη ημέρα και νύχτα.
 -11-

Συμφορές αναμένονταν στο σπίτι ή την Πόλη όπου έσβηνε το Ιερό Πυρ.

Το Ιερό Πυρ έπαυε να καίει στους βωμούς του μόνο όταν ολόκληρη η οικογένεια
(ή Πόλη) είχε αφανιστεί.

(3). Η φωτιά συμβολίζει τη δύναμη και αντιπροσωπεύει δύο αντίθετες πλευρές της
ζωής: δίνει ζωή με τη ζεστασιά της, αναζωογονεί, ζωντανεύει, εξαγνίζει, ατσαλώνει
εάν κρατήσουμε τις αποστάσεις, αλλά αν πλησιάσουμε υπερβολικά θα καούμε και
μπορεί να πεθάνουμε.

Πηγές:

 Ιωάννης ΚΑΚΡΙΔΉΣ, Ελληνική μυθολογία: οι θεοί, Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα

1986).
 Ιωάννης ΡΙΣΠΈΝ (Γαλλικής Ακαδημίας), Ελληνική μυθολογία: τόμος Α΄- οι θεοί,
Έκδοση Βίβλος (Αθήνα 1953).
 https://el.wikipedia.org/wiki/Εστία - (μυθολογία)
 «Θησαυρός Γνώσεων» Μεγάλη παιδική και σχολική εγκυκλοπαίδεια (1956).

Γραφή / Γιάννης Μ. Νικολάου (2019)