Πανεπιστήμιο Αθηνών

Φιλοσοφική Σχολή
Τμήμα Φιλολογίας
Τομέας Γλωσσολογίας
Μεταπτυχιακό Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας
Ακαδ. Έτος 2001-2002

Θέμα Σεμιναρίου: Σύνταξη

Διδάσκουσα: κ. Δ. Θεοφανοπούλου-Κοντού

ΑΥΤΟΠΑΘΕΙΑ – ΑΛΛΗΛΟΠΑΘΕΙΑ

ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Παναγιωτακάκης Φιλοποίμην
Α.Μ. 305.
 1

Εισαγωγή
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει την έννοια της αυτοπάθειας και της
αλληλοπάθειας, όπως αυτή εμφανίζεται στην παραδοσιακή γραμματική. Έτσι, αφού
μελετήσουμε την αυτοπάθεια και την αλληλοπάθεια στα Αρχαία Ελληνικά (ΑΕ), θα
εξετάσουμε τέσσερις γραμματικές της Νέας Ελληνικής (ΝΕ). Πιο συγκεκριμένα, θα
εξεταστούν η γραμματική Τζάρτζανου της καθαρεύουσας, η γραμματική Τριανταφυλλίδη της
δημοτικής, καθώς και δύο νεότερες γραμματικές της ΝΕ: η δομολειτουργική – επικοινωνιακή
γραμματική των Κλαίρη – Μπαμπινιώτη, και η γραμματική των Holton, Mackridge και
Φιλιππάκη – Warburton.

Αρχαία Ελληνικά
Στην ΑΕ η αυτοπάθεια εκφράζεται με τις αυτοπαθείς αντωνυμίες. Ως αυτοπαθείς
αντωνυμίες ορίζονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν ότι το ίδιο το υποκείμενο ενεργεί και
συγχρόνως παθαίνει.

Π.χ. γώ τιμ μαυτόν, γνθι σαυτόν, οτος πιμελεται αυτο.

Οι αυτοπαθείς αντωνυμίες, εξαιτίας της σημασίας τους, δεν συνηθίζονται στην

ονομαστική, αλλά μόνο στις πλάγιες πτώσεις. Συνεπώς δεν μπορούν να τεθούν σε ρόλο
υποκειμένου, αλλά χρησιμοποιούνται άμεσα όταν αναφέρονται στο υποκείμενο του ρήματος,
ή έμμεσα, όταν βρίσκονται σε εξαρτημένη πρόταση κι αναφέρονται στο υποκείμενο της
κύριας πρότασης.

Π.χ. γνθι σαυτόν, Ορέστης πεισεν Αθηναίους αυτόν κατάγειν (Θουκ. Ι, 111).

Ο πληθυντικός αριθμός των αυτοπαθών αντωνυμιών βρίσκεται συχνά στη θέση των
αλληλοπαθητικών αντωνυμιών λλήλων, λλήλοις κτλ.

Π.χ. μν ατος διαλεξόμεθα (Δημ. Κατά Ολυμπιόδωρου, 6).

Η θέση των αυτοπαθών αντωνυμιών μέσα στη φράση: Η αυτοπαθής αντωνυμία

τοποθετείται, κατά κανόνα, ανάμεσα στο άρθρο και το ουσιαστικό, ή μετά το ουσιαστικό με
επανάληψη του άρθρου.
Α – Αυ – Ο Π.χ. τς ατν διανοίας (Ισοκρ. Περί Ειρήνης, 32).
 2

ή Α – Ο – Α – Αυ . Π.χ. τας ρετας τας ατν (Ισοκρ. Περί Ειρήνης, 90).

Αλληλοπαθής αντωνυμία λέγεται η αντωνυμία που φανερώνει ότι δύο ή περισσότερα
πρόσωπα ενεργούν και παθαίνουν αμοιβαία.

Π.χ. οτοι δίκουν λλήλους

Επειδή είναι λέξη που φανερώνει δύο ή περισσότερα πρόσωπα, έχει μόνο δυϊκό και
πληθυντικό αριθμό, δεν έχει ονομαστική αλλά μόνο πλάγιες πτώσεις.

Η αλληλοπάθεια επίσης εκφράζεται με :

 ρήματα μέσης φωνής, τα οποία ονομάζονται μέσα αλληλοπαθή. Αυτά δηλώνουν μια κοινή
ενέργεια, δύο ή περισσοτέρων υποκειμένων, η οποία πηγαίνει αμοιβαία από το ένα στο άλλο.

Π.χ. Συμβαλόντες τάς σπίδας ωθοντο (= έσπρωχνε ο ένας τον άλλο)

Τα αλληλοπαθή ρήματα βρίσκονται κανονικά στον πληθυντικό αριθμό και μπορούν να

αναλύονται σε ενεργητικά ρήματα με αντικείμενο την αλληλοπαθή αντωνυμία.
(ωθοντο = ώθουν λλήλους)
 αυτοπαθείς αντωνυμίες

Π.χ. πίστως χουσι πρός αυτούς ο στρατιται (αντί: πρός λλήλους)

 με επανάληψη του ουσιαστικού

Π.χ. νήρ λεν νδρα (Ομ. Ιλιάδα, Ο, 328)

Αντίστοιχη δήλωση της αλληλοπάθειας με επανάληψη του ουσιαστικού παρατηρείται και

στην ΝΕ. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα δάσος στο δάσος έστελνε ψιθυρισμούς αγάπης
σε ποίημα του Σωτήρη Σκίπη1.

Νέα Ελληνικά
Α. Τζάρτζανος (καθαρεύουσα), Τριανταφυλλίδης (δημοτική)

Σύμφωνα με τον Τζάρτζανο, εκτός από τις αυτοπαθείς αντωνυμίες της ΑΕ (που βρίσκονταν
ακόμα σε χρήση), στην ΝΕ οι αυτοπαθείς αντωνυμίες σχηματίζονται ως εξής:

1
Βλ. Μανδηλαρά, Β. (1998): Η δομή της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας (Συντακτικό), Εκδόσεις Καρδαμίτσα.
 3

 Άρθρο + εαυτού, εαυτό, + γενική των προσωπικών αντωνυμιών.

Κλίνονται μόνο στη γενική και αιτιατική και συντακτικά παίζουν το ρόλο Αντικ-Ρ, γεν.Αντικ,
ή εμπρόθετου της αναφοράς.

Π.χ. βλάπτεις τον εαυτό σου. Δεν υπήρξα ποτέ διαλαλητής του εαυτού μου.
Έχει δημιουργήσει καλή φήμη για τον εαυτό του.

Στην ονομαστική χρησιμοποιούνται σπάνια, ως Υπ-Ρ ή Κατηγορούμενο, για να

παρουσιάσουμε εντονότερα την έννοια του ατόμου ή του Εγώ.

Π.χ. την σταματά ο εαυτός της. Επιτέλους, είμαι ο εαυτός μου.

Όμως: * ο εαυτός μου κοιμάται

 Επίσης αυτοπάθεια δηλώνουν αρκετά μεσοπαθητικά ρήματα

Π.χ. ντύνομαι = ντύνω τον εαυτό μου

Σύμφωνα με τον Τζάρτζανο, η αλληλοπάθεια στη ΝΕ εκφράζεται με:

 την αρχαία αντωνυμία λλήλων
 τη φράση που αποτελείται από τις αόριστες αντωνυμίες ες (ο ένας) και άλλος (μόνο ενικό)
 τη φράση Άρθρο + μεν – Άρθρο + δε
 τη φράση μεταξύ + γενική πληθυντικού των προσωπικών αντωνυμιών

Π.χ. αγαπάτε αλλήλους

επαινούν ο ένας τον άλλο
συκοφαντούν οι μεν τους δε
μη φιλονικείτε μεταξύ σας

Αντίστοιχη είναι και η προσέγγιση του Τριανταφυλλίδη, ο οποίος εξετάζει εννιαία τις
αυτοπαθείς και αλληλοπαθείς αντωνυμίες χρησιμοποιώντας τον όρο ιδιόπαθες αντωνυμίες.
Μερικές φορές η αυτοπαθής (Άρθρο + εαυτού, εαυτό, + γενική των προσωπικών
αντωνυμιών), ενισχύεται με την παρουσία της αντωνυμίας ο ίδιος.

Π.χ. αυτά να τα λες στον ίδιο τον εαυτό σου.

Η αλληλοπάθεια που εκφράζεται με τη φράση ο ένας τον άλλο έχει γενικά βραχυλογική
χρήση και η παρακάτω πρόταση ισοδυναμεί με δύο προτάσεις:
 4

Π.χ. έδερνε ο ένας τον άλλο (= έδερνε ο ένας τον άλλο και ο άλλος τον ένα), όμως δεν ισχύει
το ίδιο και για την πρόταση: ο ένας έδερνε τον άλλο.

Β. 1 Γραμματική Κλαίρη - Μπαμπινιώτη

Η γραμματική Κλαίρη – Μπαμπινιώτη θεωρεί ως πρωτοτυπική έκφραση της αυτοπάθειας

τη χρήση μεσοπαθητικών τύπων, των οποίων το υποκείμενο δηλώνει το δράστη, που είναι
ταυτόχρονα και ο δέκτης της δράσης.

Π.χ. πάλι πασαλείφτηκες με τις μαρμελάδες.

Η αυτοπάθεια μπορεί επίσης να δηλωθεί με ένα ενεργητικό μεταβατικό ρήμα, το οποίο

συμπληρώνεται από την αυτοπαθή αντωνυμία τον εαυτό του.

Π.χ. κλείστηκε σπίτι για να τιμωρήσει τον εαυτό του.

Στην προκειμένη περίπτωση, έχουμε μια αναλυτική έκφραση της αυτοπάθειας: Το

υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος δηλώνει τον δράστη, ενώ το αντικείμενο (η αυτοπαθής
αντωνυμία) δηλώνει την ταυτότητα του δέκτη με το δράστη. Όλα τα αυτοπαθή ρήματα
μπορούν να αναλυθούν με αυτό τον τρόπο, αν και σε αρκετές περιπτώσεις το αποτέλεσμα
ελέγχεται ως αντιγραμματικό.

Ρήματα που χρησιμοποιούνται ως μέσα αυτοπαθή

 Ρήματα που δηλώνουν σωματική φροντίδα (γυμνάζομαι, βάφομαι, λούζομαι, πλένομαι,

χτενίζομαι κλπ). Ο ομιλητής χρησιμοποιεί τη μέση διάθεση για να δηλώσει τη φροντίδα με
την οποία ένας δράστης «επηρεάζει» τον εαυτό του.

Π.χ. Πλένεται κάθε πρωί με κρύο νερό (= πλένει τον εαυτό του....)

 Ρήματα που δηλώνουν κάποια μορφή άσκησης επίδρασης (κάποιος σκεπάζεται, κοιτάζεται,
τρέφεται, συγκρατείται, τρίβεται, χτυπιέται κλπ).

Π.χ. Σκεπάστηκα με μια βαριά κουβέρτα (= σκέπασα τον εαυτό μου....)

 5

 Ρήματα που δηλώνουν κίνηση ή επικοινωνία (στρέφομαι, εκφράζομαι, απομακρύνομαι,

κινούμαι, σηκώνομαι, παρουσιάζομαι κλπ). Η άσκηση επίδρασης δεν είναι άμεσα αντιληπτή
με τα ρήματα αυτά, όπως συμβαίνει με τα ρήματα που δηλώνουν σωματική φροντίδα. Ο
ομιλητής χρησιμοποιεί τη μέση διάθεση για να δηλώσει μια κίνηση ή μια μορφή επικοινωνίας
την οποία ελέγχει ένας δράστης και με την οποία συγχρόνως επηρεάζει κατά κάποιο τρόπο
τον ίδιο του τον εαυτό.

Π.χ. Άκουσα ένα θόρυβο και στράφηκα προς τα πάνω (= έστρεψα τον εαυτό μου).

Ενίσχυση της αυτοπάθειας με προσδιορισμούς

Η δήλωση της αυτοπάθειας μπορεί να ενισχυθεί  με τους προσδιορισμούς (από) μόνος

του, μοναχός του, ο ίδιος κ.α. Ο ομιλητής χρησιμοποιεί τους προσδιορισμούς αυτούς, είτε για
να δηλώσει την αυτοπάθεια (έμφαση), είτε για να διακρίνει την αυτοπάθεια από την παθητική
διάθεση (αντιδιαστολή), κυρίως σε προτάσεις που πιθανόν να είναι αμφίσημες.

Π.χ. Ο διαρρήκτης παραδόθηκε στην αστυνομία από τους γείτονες. (παθητική διάθεση)
Ο διαρρήκτης παραδόθηκε μόνος του στην αστυνομία. (αυτοπαθητική διάθεση)

 Για τη δήλωση της αυτοπάθειας χρησιμοποιείται με αρκετά ρήματα το α΄ συνθετικό αυτό-:

(αυτοδιαφημίζομαι, αυτοεξορίζεται, αυτοκαταστρέφεται, αυτοπυρπολείται, αυτοτιμωρείται
κ.α).

Π.χ. Αυτοκαταστρέφεσαι με το κάπνισμα

Ο αθλητής αυτοσυγκεντρώνεται πριν από κάθε προσπάθεια.

Η εξέταση της αλληλοπάθειας στους Κλάιρη – Μπαμπινιώτη δεν διαφέρει πολύ από την
αντίστοιχη των προηγουμένων γραμματικών της ΝΕ. Αυτός ο τύπος δράσης περιλαμβάνει
δύο δράστες που αλληλοεπηρεάζονται. Κάθε δράστης αποτελεί ταυτόχρονα και τον δέκτη της
δράσης. Βασικός τρόπος δήλωσης της αλληλοπάθειας είναι η μεσοπαθητική φωνή του
ρήματος. Το ρήμα είναι πάντα σε πληθυντικό αριθμό και υπάρχουν τουλάχιστον δύο
υποκείμενα, είτε ως ξεχωριστά υποκείμενα, είτε ως πληθυντικός αριθμός.

Π.χ. Ο Αποστόλης και η Μαρία αγκαλιάζονται (ενν. « η Μαρία αγκαλιάζει τον Αποστόλη και
ο Αποστόλης την Μαρία »).
Εμείς αγαπιόμαστε (ενν. « εγώ αγαπώ αυτόν και αυτός εμένα »).
 6

Ενίσχυση της αλληλοπάθειας με προσδιορισμούς

Η δήλωση της αλληλοπάθειας μπορεί να ενισχυθεί  με τον προσδιορισμό μεταξύ με

προσωπική αντωνυμία.(μεταξύ μας, μεταξύ σας, μεταξύ τους)

Π.χ. Οι γονείς του συμφωνούν πάντα μεταξύ τους

 με τις φράσεις ο ένας τον άλλο, ο ένας στον άλλο, ο ένας από τον άλλο κ.α.

Π.χ. Ο δήμαρχος και ο δάσκαλος χαιρέτησαν ο ένας τον άλλο.

Με τα στοιχεία αυτά ο ομιλητής μπορεί να δηλώσει αλληλοπάθεια με οποιοδήποτε

μεταβατικό ρήμα.

Π.χ. Οι μαθητές έκαναν ο ένας στον άλλο μικρά δώρα για τα Χριστούγεννα.

Επίσης χρησιμοποιείται το α΄ συνθετικό αλληλο- με μερικά ρήματα, κυρίως μεσοπαθητικής

φωνής.

Π.χ. Υγεία και διατροφή αλληλοεξαρτώνται.

Οι οπαδοί των δύο ομάδων αλληλοβρίζονταν από τις απέναντι εξέδρες.

Β.2 Γραμματική Holton – Mackridge – Φιλιππάκη/Warburton.

Σημαντικές διαφορές κυρίως στη συντακτική ανάλυση της αυτοπάθειας και της
αλληλοπάθειας στη ΝΕ έχουμε στη «Γραμματική της Ελληνικής γλώσσας» των Holton –
Mackridge – Φιλιππάκη/Warburton. Στο τρίτο μέρος της γραμματικής, που αναφέρεται στη
Σύνταξη, η αυτοπάθεια και η αλληλοπάθεια εξετάζονται μέσα στην ευρύτερη κατηγορία της
αναφοράς. «Ο όρος αναφορά χρησιμοποιείται για το μέρος της γραμματικής που περιγράφει
τους κανόνες και τις συνθήκες που καθορίζουν τους τρόπους με τους οποίους τα στοιχεία που
παραδοσιακά ταξινομούνται ως αντωνυμίες βρίσκουν το σημείο της αναφοράς τους». Οι
συγγραφείς του έργου προσεγγίζουν τη συντακτική λειτουργία της αυτοπάθειας και της
αλληλοπάθειας σύμφωνα με τις σύγχρονες γλωσσολογικές αναλύσεις.
Σύμφωνα με τη γραμματική των Holton – Mackridge – Φιλιππάκη / Warburton υπάρχουν
τρεις τρόποι έκφρασης της αυτοπάθειας:  με την παθητική ρηματική μορφολογία,  με το
 7

αυτοπαθές ρηματικό πρόθημα αυτο- και  με την αυτοπαθή αντωνυμική φράση ο εαυτός
μου.
 Παθητικές αυτοπαθείς δομές: Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι παθητικοί ρηματικοί
τύποι μερικών ρημάτων, κυρίως αυτών που δηλώνουν σωματική φροντίδα, εκφράζουν συχνά
αυτοπάθεια.

Π.χ. Η Μαρία ντύνεται πάντα πολύ κομψά.

 Αυτοπαθείς δομές με το ρηματικό πρόθημα αυτο-: Το πρόθημα αυτο- προστίθεται σε

έναν παθητικό ρηματικό τύπο για να εκφράσει αυτοπάθεια, υποδεικνύοντας ότι το
υποκείμενο είναι ταυτόχρονα και δράστης της ενέργειας. Τα ρήματα σωματικής φροντίδας
δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτό τον τρόπο έκφρασης της αυτοπάθειας.

Π.χ. Με αυτά που κάνει αυτοκαταστρέφεται.

*Η Μαρία αυτοντύνεται πάντα πολύ κομψά.

 Αυτοπαθής αντωνυμική φράση: Σύμφωνα με τη γραμματική των Holton – Mackridge –

Φιλιππάκη / Warburton, η χρήση της αυτοπαθούς αντωνυμικής φράσης αποτελεί τον πιο
κοινό τρόπο έκφρασης της αυτοπάθειας. Ως αυτοπαθής αντωνυμική φράση νοείται μια
οριστική ονοματική φράση, η οποία αποτελείται από το αρσενικό οριστικό άρθρο ενικού ή
πληθυντικού ακολουθούμενο από το αρσενικό ουσιαστικό στον ενικό εαυτός ή στον
πληθυντικό εαυτούς και την κτητική αντωνυμία μου, σου, του, της για τον ενικό και μας,
σας, τους για τον πληθυντικό, σε συμφωνία με το σημείο αναφοράς τους. Η πτώση του
οριστικού άρθρου και του ουσιαστικού εαυτός καθορίζεται από τη συντακτική λειτουργία της
φράσης μέσα στην πρόταση. Έτσι, βρίσκονται συνήθως σε αιτιατική, καθώς η αυτοπαθής
φράση χρησιμοποιείται τις περισσότερες φορές ως άμεσο αντικείμενο, αλλά μπορεί να
βρίσκεται επίσης και σε γενική ή ακόμα και ονομαστική.
Οι αυτοπαθείς εκφράσεις χρησιμοποιούνται γενικά ως αναφορικά εξαρτημένα στοιχεία2 τα
οποία πρέπει να δημιουργούν συναναφορά με ένα κατάλληλο σημείο αναφοράς. Επίσης το
σημείο αναφοράς για το αυτοπαθές στοιχείο πρέπει να βρίσκεται μέσα στην ίδια πρόταση με
το αυτοπαθές στοιχείο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν το αυτοπαθές στοιχείο βρίσκεται
σε θέση άμεσου ή έμμεσου αντικειμένου της πρότασης, το σημείο αναφοράς πρέπει να είναι
το υποκείμενο της πρότασης. Ενδεικτικά είναι τα παρακάτω παραδείγματα:
2
Για μια αναλυτική παρουσίαση της θεωρίας αναφορικής δέσμευσης βλ. Δ. Θεοφανοπούλου-Κοντού 1999, Το
Πρότυπο της Κυβέρνησης και Αναφορικής Δέσμευσης.
 8

Πρέπει κανείς να προσέχει τον εαυτό του.

Η Μαρία συνέχεια κοιτάει τον εαυτό της στον καθρέφτη.
Αυτός αγαπά τον εαυτό του μόνο και κανέναν άλλο.
Να σέβεσαι τον εαυτό σου. (εννοείται εσύ)

Όταν η αυτοπαθής αντωνυμική φράση βρίσκεται σε θέση έμμεσου αντικειμένου, μπορεί να

βρίσκεται σε γενική πτώση ή σε μια προθετική φράση. Και σε αυτή την περίπτωση, σημείο
αναφοράς είναι το υποκείμενο της πρότασης.

Π.χ. Έδωσα του εαυτού μου / στον εαυτό μου κουράγιο και συνέχισα την προσπάθεια.

Τέλος, οι αυτοπαθείς εκφράσεις είναι δυνατόν να απαντούν επίσης ως συμπληρώματα σε

ρηματικά ουσιαστικά. Σε αυτές τις περιπτώσεις το σημείο αναφοράς είτε δεν εκφράζεται είτε
βρίσκεται μέσα στην ονοματική φράση.

Π.χ. Τα παράπονά του για τον εαυτό του δεν με συγκινούν.

Τον ενοχλεί η υπερβολική ενασχόληση της Μαρίας με τον εαυτό της.

Όσον αφορά την αλληλοπάθεια, αντίστοιχη είναι η αντιμετώπιση των Holton – Mackridge
– Φιλιππάκη / Warburton με τις υπόλοιπες προς εξέταση γραμματικές. Σύμφωνα με τη
γραμματική των Holton – Mackridge – Φιλιππάκη / Warburton υπάρχουν τρεις τρόποι
έκφρασης της αλληλοπάθειας:  με τις παθητικές ρηματικές καταλήξεις,  με το ρηματικό
πρόθημα αλληλο- και  με την αλληλοπαθητική έκφραση ο ένας τον άλλο.

 παθητικές ρηματικές καταλήξεις: Η αλληλοπάθεια είναι δυνατόν να εκφράζεται με τους

παθητικούς τύπους ρημάτων που εκφράζουν αγάπη, συναίσθημα και τα αντίθετά τους, καθώς
επίσης και ενέργειες που πηγάζουν από τα αισθήματα αυτά, όπως το φιλί, η διαμάχη κτλ. Το
υποκείμενο πρέπει να είναι έμψυχο (συνήθως ανθρώπινο όν) και στον πληθυντικό σύμφωνα
με τα παρακάτω παραδείγματα.

Πρέπει να αγαπιούνται πολύ.

Αρπάχτηκαν και σκοτώθηκαν στο ξύλο.
Χτυπηθήκανε σώμα με σώμα.
 9

 Αλληλοπαθείς δομές με το ρηματικό πρόθημα αλληλο-: Το πρόθημα αλληλο- προστίθεται

στους παθητικούς ρηματικούς τύπους με έμψυχο υποκείμενο στον πληθυντικό για να
εκφράσει αλληλοπάθεια.

Π.χ. Ο Γιάννης και η Μαρία αλληλοθαυμάζονται και αλληλοϋποστηρίζονται.

Το πρόθημα αλληλο- μπορεί επίσης να προστίθεται σε ουσιαστικά (π.χ. αλληλοβοήθεια) και
σε επίθετα (π.χ. αλληλοβοηθητικός).

 Αλληλοπαθής έκφραση ο ένας τον άλλο: Η αλληλοπαθής έκφραση αποτελείται από δύο
μέρη: α) το ένας, μια, ένα με το κατάλληλο οριστικό άρθρο μπροστά και β) την αντωνυμία
άλλος, άλλη, άλλο, επίσης με το κατάλληλο οριστικό άρθρο. Και αυτή η έκφραση συνοδεύει
ρήματα που εκφράζουν συναίσθημα, όμως σ’ αυτή την περίπτωση το ρήμα βρίσκεται στην
ενεργητική φωνή ή είναι αποθετικό. Η αλληλοπαθής έκφραση αναφέρεται πάντα σε ένα
έμψυχο υποκείμενο στον πληθυντικό. Και τα δύο μέρη της αλληλοπαθούς έκφρασης
βρίσκονται στον ενικό αριθμό και το γένος τους καθορίζεται από το γένος της ονοματικής
φράσης στην οποία αναφέρονται, είτε δηλώνεται ρητά στην πρόταση, (παράδειγμα 1) είτε
εννοείται (παράδειγμα 2).

Οι αδερφές του αντιπαθούν έντονα η μία την άλλη.

Θυσιάζονται ο ένας για τον άλλο.

Η πτώση του πρώτου συστατικού είναι ονομαστική επειδή αναφέρεται στο υποκείμενο της
πρότασης, ενώ η πτώση του δεύτερου συστατικού ή η επιλογή της πτώσης που το κυβερνά
εξαρτάται από τη σημασία του ρήματος σε κάθε περίπτωση, καθώς και από τη
συμπληρωματική δομή του (άμεσο ή έμμεσο αντικείμενο, προθετική φράση κτλ).
Παρά τη διαφορετική πτώση των δύο στοιχείων της, η αλληλοπαθής έκφραση
συμπεριφέρεται σαν μια ενότητα, γεγονός που αποδεικνύεται από δύο χαρακτηριστικά : α) τα
δύο στοιχεία δεν μπορούν να χωριστούν και β) η σειρά τους ο ένας τον άλλο δεν μπορεί να
αλλάξει.
Όταν η πρώτη φράση της αλληλοπαθούς έκφρασης (δηλ. ο ένας) χρησιμοποιείται
ανεξάρτητα από τη δεύτερη φράση (δηλ. τον άλλο), αποτελεί το υποκείμενο του ρήματος (το
οποίο πρέπει να είναι στον ενικό) ενώ το άλλο αποτελεί το συμπλήρωμα.

Σε δύσκολες στιγμές ο ένας συμβούλευε τον άλλο.

Σε δύσκολες στιγμές συμβούλευε ο ένας τον άλλο.
 10

Σύμφωνα με το παραπάνω παράδειγμα, οι δύο φράσεις ο ένας και τον άλλο είναι δυνατόν,
με αυτή την έννοια, είτε να χωριστούν είτε να παραμείνουν η μια δίπλα στην άλλη. Το
σημαντικό σ’ αυτή τη χρήση, όπως προαναφέραμε, είναι ότι το ρήμα πρέπει να βρίσκεται στον
ενικό, έτσι ώστε η πρώτη ονοματική φράση να αποτελεί το υποκείμενό του και η δεύτερη το
συμπλήρωμά του. Και πάλι η σειρά των δύο στοιχείων, είτε αυτά είναι χωρισμένα, είτε όχι,
απαιτεί το ο ένας να προηγείται από τον άλλο, όπως αποδεικνύει η αντιγραμματικότητα του
παρακάτω παραδείγματος.

Σε δύσκολες στιγμές συμβούλευε ο ένας τον άλλο.

*Σε δύσκολες στιγμές συμβούλευε τον άλλο ο ένας.

Συμπέρασμα
Στις γραμματικές Τζάρτζανου, Τριανταφυλλίδη και Κλάιρη – Μπαμπινιώτη, η έκφραση
της αυτοπάθειας και της αλληλοπάθειας είναι σε μεγάλο βαθμό παρόμοιες. Η βασική διαφορά
τους από τη γραμματική των Holton – Mackridge – Φιλιππάκη / Warburton βρίσκεται στην
συντακτική ανάλυση των φαινομένων. Οι Holton – Mackridge – Φιλιππάκη / Warburton
προσεγγίζουν τη συντακτική λειτουργία της αυτοπάθειας και της αλληλοπάθειας σύμφωνα με
τις σύγχρονες γλωσσολογικές αναλύσεις και το πρότυπο της κυβέρνησης και αναφορικής
δέσμευσης.
 11

BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


Κλαίρης, Χρ – Μπαμπινιώτης, Γ. 19992: Γραμματική της Νέας Ελληνικής.

Δομολειτουργική –Επικοινωνιακή. ΙΙ Το ρήμα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.


Θεοφανοπούλου – Κοντού, Δ. 1999: Το Πρότυπο της Κυβέρνησης και Αναφορικής

Δέσμευσης.


Μανδηλαράς, Β. Γ. 1998: Η δομή της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας (Συντακτικό), πέμπτη

έκδοση, Εκδόσεις Καρδαμίτσα.


Τζάρτζανος, Α. 19912 (τομ. Α΄και Β΄): Νεοελληνική Σύνταξις (της κοινής δημοτικής).

Θεσσαλονίκη, Αδελφοί Κυριακίδη.


Τριανταφυλλίδης, Μ. 1993: Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής). Ανατύπωση της

έκδοσης του ΟΕΣΒ (1941) με διορθώσεις. Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ, Ινστιτούτο

Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μ. Τριανταφυλλίδη.


Holton, D – Mackridge, P – Φιλλιπάκη-Warburton, E. 1999: Γραμματική της Ελληνικής

Γλώσσας. Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη.