ΕΤΟΣ 2019/ΤΕΥΧΟΣ 4

Μαριάνα Τζούλη,
Δικηγόρος Θεσσαλονίκης, ΜΔΕ Διεθνές
και Ευρωπαϊκό Δίκαιο της Ενέργειας
Νομικής ΔΠΘ

Το νομικό πλαίσιο
των διατηρητέων κτιρίων
 Μαριάνα Τζούλη,
Δικηγόρος Θεσσαλονίκης, ΜΔΕ Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο
της Ενέργειας Νομικής ΔΠΘ

Το νομικό πλαίσιο των διατηρητέων

κτιρίων
Ανάτυπο από το «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΔΙΚΑΙΟ»
Τεύχος 4 / Έτος 2019

Μαυρομιχάλη 23, 106 80 Αθήνα • Τηλ.: 210 3678 800 • Fax: 210 3678 819
www.nb.org • info@nb.org
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
Το νομικό πλαίσιο των διατηρητέων κτιρίων
ΜΑΡΙΑΝΑ ΤΖΟΥΛΗ, Δικηγόρος Θεσσαλονίκης, ΜΔΕ Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο της Ενέργειας Νομικής ΔΠΘ
Στην παρούσα μελέτη γίνεται μία εκτενής προσπά-
θεια ανάλυσης του προϊσχύοντος (Ν1469/1950 και ΝΔ
8/1973) αλλά και του τωρινού νομικού πλαισίου (Ν
3028/2002 και Ν 1577/1985 νυν Ν 4067/2012) που
διέπει τα ακίνητα μνημεία και τα διατηρητέα κτίρια αντί-
στοιχα. Επίσης, παρουσιάζονται τα οφέλη, τα βάρη και
οι υποχρεώσεις των ιδιοκτητών αλλά και των υπηρε-
σιών που απορρέουν από το χαρακτηρισμό των κτιρίων
ως ακίνητων μνημείων ή ως διατηρητέων. Ενώ μέσω
πλούσιας νομολογίας του ΣτΕ αποτυπώνονται τόσο οι
όροι όσο και οι περιορισμοί δόμησης και χρήσης που
πιθανόν να διέπουν όχι μόνο τα ακίνητα μνημεία και
τα διατηρητέα κτίρια αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο
αυτών όπως και τα όμορα ακίνητα των διατηρητέων
κτιρίων και των ακίνητων μνημείων. Περαιτέρω, πα-
ρουσιάζεται ως ξεχωριστή ενότητα η ειδική θεματική
των αυθαίρετων διατηρητέων σε αιγιαλό, παραλία ή
εντός της θαλάσσης όπως και ο τρόπος αντιμετώπισής
τους. Ακόμη, δίνονται απαντήσεις ως προς το τι συμβαί-
νει σε περίπτωση ανάγκης κατεδάφισης, υποχρέωσης
ανακατασκευής ακίνητου μνημείου και διατηρητέου
κτιρίου ή αν επιτρέπεται ο αποχαρακτηρισμός αυτών ή
η πώληση, μίσθωση ή εν γένει μεταβίβασή τους εν ζωή
ή αιτία θανάτου. Συμπερασματικά, προτείνονται τρόποι
ορθής αξιοποίησης των ακίνητων μνημείων και των
διατηρητέων κτιρίων ώστε να διατηρηθούν αναλλοίωτα
στο χρόνο και παράλληλα να είναι πλήρως ενταγμένα
στη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα
μέσω κινητοποίησης και συνδρομής όχι μόνο των ιδιο-
κτητών αλλά και των κρατικών φορέων με παράλληλη
τόνωση του ενδιαφέροντος για αξιοποίηση αυτών από
την ιδιωτική πρωτοβουλία δυνάμει παροχής κρατικών
ενισχύσεων
Ι. Εισαγωγή
Η πολιτιστική κληρονομιά1 και τα πολιτιστικά αγαθά ανά-
γονται σε υψιστής σημασίας και αξίας στοιχεία. Αυτό
αποδεικνύεται από το αυστηρό πλαίσιο προστασίας τους
1. Ε. Τροβά, 2018 - Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 30-31 και 60.
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
579
τόσο διεθνώς όσο και σε εθνικό επίπεδο.2 Στα πλαίσια
του διεθνούς δικαίου χαρακτηρίζονται ως οικουμενικά
αγαθά που εμπίπτουν στο προστατευτικό πλέγμα πολ-
λών διεθνών συμβάσεων.3 Από την άλλη όμως η ύψι-
στη σημασία τους αποτυπώνεται και σε εθνικό επίπεδο
αφού διαφυλάσσονται από το ίδιο το Σύνταγμα της
Ελλάδος στο άρθρο 24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος
όπου προκύπτει η ειδική και αυξημένη περιφρούρησή
τους. Η διασφάλιση της προστασίας των πολιτιστικών
στοιχείων έγκειται στην υποχρέωση διατήρησής τους
εσαεί4 και στην ευχέρεια θέσπισης γενικών περιορισμών
ή ειδικότερων μέτρων για την αποτροπή κάθε μορφής
βλάβης, αλλοίωσης, επιβάρυνσης ή υποβάθμισής τους
όπου εδράζεται στο άρθρο 24 του Συντάγματος. Ακόμη,
η ύψιστη σημασία που αποδίδεται εκ του Συντάγματος
στο πολιτιστικό περιβάλλον5 συνάγεται και από τη δυνα-
τότητα οι περιορισμοί οι οποίοι μπορούν να επιβληφθούν
για την προστασία της ύπαρξης και της δυνατότητας
να παραμείνουν αναλλοίωτα στο χρόνο τα πολιτιστικά
αγαθά, μπορούν να έχουν περιεχόμενο ευρύτερο από
του γενικούς περιορισμούς της ιδιοκτησίας του άρθρου
17 του Συντάγματος.6
Περαιτέρω, πέραν της ευχέρειας που παρέχει το
Σύνταγμα περί συγκρότησης μέτρων για τη διαφύλαξη
των πολιτιστικών αγαθών επιτάσσεται από αυτό στα
2. Ε. Τροβά, 2018 - Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 35, Ε. Σταματίου,
Πολιτιστική κληρονομιά και αστική και περιφερειακή ανάπτυξη - Η
περίπτωση του επαναπατρισμού αρχαιοτήτων, Περιβάλλον & Δίκαιο,
τεύχος 1/2018, σελ. 70-71.
3. Ε. Σταματίου, Διατηρητέα κτίσματα - ακίνητα και δικαιώματα ιδιο-
κτητών - Διεθνείς κρατικές πολιτικές, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
4/2008, σελ. 574 επ., Γ. Αυδίκος, Το πολιτιστικό περιβάλλον στο
Σύνταγμα τη νομοθεσία και τη νομολογία και μια πρόταση διεύρυνσης
της προστασίας των μνημείων, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018,
σελ. 25 (ενοτ. 4).
4. Άρθρο 1 του Ν 3028/2002.
5. Γ. Αυδίκος, Το πολιτιστικό περιβάλλον στο Σύνταγμα τη νομοθεσία
και τη νομολογία και μια πρόταση διεύρυνσης της προστασίας των
μνημείων, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 23 (ενοτ. 1)
6. ΣτΕ Ολ 3146/1986, ΑΡΜ 1986 σελ. 1107, ΝοΒ 1987 σελ. 603 και
ΝΟΜΟΣ, Β. Γκέρτσος, Αρχαία μνημεία και διατηρητέα, Περιβάλλον
& Δίκαιο, τεύχος 1/1998, σελ. 69 επ., Διατηρητέα - Προστασία της
ιδιοκτησίας – Αποζημίωση θιγόμενου ιδιοκτήτη, ΣτΕ 1366/2018 Τμ.
Ε΄ [Παρατ: Κ. Παπαδοπούλου], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 3/2018,
σελ. 509-515 και σε ΝΟΜΟΣ, Γ. Αυδίκος, Το πολιτιστικό περιβάλλον
στο Σύνταγμα τη νομοθεσία και τη νομολογία και μια πρόταση διεύ-
ρυνσης της προστασίας των μνημείων, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
1/2018, σελ. 26, Σ. Παυλάκη, Δαπάνες προστασίας και αποκατάστα-
σης μνημείων (με αφορμή την απόφαση ΣτΕ 85/2016), Περιβάλλον &
Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 79-84, ΣτΕ Ολ 1097/1987, Αρμ 1987, σελ.
539 και ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ Ολ 1099/1987, Δ/ΝΗ 1990, σελ. 418 και ΝΟΜΟΣ
580
κρατικά όργανα να προβαίνουν σε θετικές ενέργειες για
την προστασία αυτών και συγκεκριμένα να θεσπίζουν και
να εφαρμόζουν όλα τα αναγκαία νομοθετικά, διοικητικά,
προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα όπως και να προ-
βαίνουν στις απαιτούμενες ενέργειες αναμόρφωσης και
επαναφοράς στην προτέρα κατάσταση κάθε στοιχείου
του πολιτιστικού μας περιβάλλοντος.7
Ειδικότερα, σήμερα η διαφύλαξη των πολιτιστικών αγα-
θών αποτυπώνεται τόσο υπό το πρίσμα της νομοθεσίας
βάσει των αρχαιολογικών ρυθμίσεων (Ν 3028/2002)
αλλά και των πολεοδομικών όπως προκύπτει από τις
διατάξεις που αφορούν τους παραδοσιακούς οικισμούς
αλλά και λόγω του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ,
Ν 4067/2012) όσο και της δικαστηριακής πρακτικής
λόγω της τεράστιας νομολογίας του Συμβουλίου της
Επικρατείας για την προάσπιση και διατήρηση του πολιτι-
στικού μας περιβάλλοντος. Συνεπώς, για να διαπιστωθεί
αν ένα ακίνητο, ένα κτίριο ή ένα κινητό πράγμα εμπίπτει
ή όχι στα όρια και στους περιορισμούς των ρυθμίσεων
που αποβλέπουν στην προστασία της πολιτιστικής κλη-
ρονομιάς ως νομική οντότητα ελέγχεται τόσο υπό το
πρίσμα της αρχαιολογικής όσο και της πολεοδομικής
νομοθεσίας τόσο στα πλαίσια της διοικητικής δράσης των
οικείων διοικητικών αρχών αλλά κυρίως στα πλαίσια του
ελέγχου που συντελεί το ΣτΕ.8
Συνάγεται λοιπόν πως ο όρος μνημείο και διατηρητέο,
χωρίς ειδικότερο προσδιορισμό, συνδέονται εννοιολο-
γικά υπό το πρίσμα ένταξης ενός συγκεκριμένου πολι-
τιστικού αγαθού σε συγκεκριμένο και ειδικότερο νομικό
πλαίσιο προστασίας που δεν επιτρέπει επεμβάσεις στα
μνημεία και στα διατηρητέα κτίρια χωρίς προηγούμενη
άδεια εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Και ειδικότερα ο
όρος μνημεία χρησιμοποιείται από την αρχαιολογική
νομοθεσία ενώ ο όρος διατηρητέα κτίρια από την πολε-
οδομική νομοθεσία για την προάσπιση και διαφύλαξη
των αγαθών της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Στα πλαίσια λοιπόν της προσπάθειας διασφάλισης της
προστασίας και διατήρησης των πολιτιστικών αγαθών
έχουν θεσπιστεί από το νομοθέτη τόσο γενικοί όσο και
ειδικοί μηχανισμοί διασφάλισης της προστασίας των
πολιτιστικών στοιχείων. Στην πρώτη κατηγορία των
γενικών μηχανισμών εμπίπτει μεταξύ άλλων η εκ των
προτέρων (a priori) και αυτοδίκαιη (ipso iure) προστασία
των αρχαίων και των αρχαιολογικών χώρων9 ενώ στη
δεύτερη κατηγορία των ειδικών περιορισμών εμπίπτουν
οι χαρακτηρισμοί ακινήτων ή κτιρίων ως μνημείων ή ως
7. ΣτΕ 1940/2014 Τμ. Ε΄ [Διατηρητέα σύνολα γειτονιάς του Μεσοπολέμου
- Εξαίρεση κτηρίου], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 2/2015, σελ. 293,
σκ. 6.
8. Γ. Αυδίκος, Το πολιτιστικό περιβάλλον στο Σύνταγμα τη νομοθεσία
και τη νομολογία και μια πρόταση διεύρυνσης της προστασίας των
μνημείων, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 23-24 (ενοτ.
2), 25 (ενοτ. 5).
9. Άρθρο 6 παρ. 4 εδ. 1 του Ν 3028/2002.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
διατηρητέων όπως και η απαίτηση ύπαρξης άδειας από
το Υπουργείο Πολιτισμού ή των υπηρεσίων αυτού όσον
αφορά κάθε μορφής επέμβαση σε μνημεία ή διατηρητέα
κτίρια ή σε όμορα κτίρια αυτών αλλά και η έρευνα προ-
τού συντελεσθεί η κατεδάφιση κτιρίων που είναι προ-
γενέστερα των εκάστοτε τελευταίων εκατό ετών αλλά
δεν έχουν χαρακτηρισθεί ως μνημεία.10 Είναι πασιφα-
νές λοιπόν πως ο νόμος στοχεύει στη διασφάλιση της
προληπτικής προστασίας των πολιτιστικών στοιχείων
αλλά δεν σημαίνει πως δεν έχει προβλεφθεί και δυνα-
τότητα κατασταλτικής προστασίας της πολιτιστικής μας
κληρονομιάς.11 Αναλυτικότερα, το πλέγμα προστασίας
των πολιτιστικών μας αγαθών βάσει των παλαιότερων
νομοθετικών ρυθμίσεων αλλά και των νεώτερων σκια-
γραφείται διαγραμματικά παρακάτω.
ΙΙ. Η ιστορικότητα της νομοθεσίας
των διατηρητέων κτιρίων
Ο Ν 1469/1950 είναι ο προϊσχύων νόμος που ρύθμιζε το
νομικό πλαίσιο για την προστασία ειδικής κατηγορίας
οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενέστερων του
1830.12 Αναλυτικά ρύθμιζε τη διαδικασία και τις προϋ-
ποθέσεις για να χαρακτηρισθεί ένα οικοδόμημα ως έργο
τέχνης χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας. Ενώ
ρύθμιζε και τις περιπτώσεις σχετικά με την ανάγκη δια-
τήρησης, συντήρησης, συντέλεσης επισκευών και κατα-
λογισμού δαπανών ως προς αυτές αλλά και μεταβίβασης
αυτού όπως και της δυνατότητας ή όχι κατεδάφισης ενός
οικοδομήματος που χαρακτηρίζεται ως έργο τέχνης χρή-
ζοντος ειδικής κρατικής προστασίας. Περαιτέρω, με την
έκδοση του ΠΔ 941/1977 καθορίστηκαν λεπτομερώς οι
υπηρεσίες και ο καταμερισμός αρμοδιοτήτων επ` αυτών
όσον αφορά τα θέματα που ανάγονται των οικοδομημά-
των των χαρακτηρισθέντων ως έργων τέχνης χρήζοντος
ειδικής κρατικής προστασίας.13
Παρά την ύπαρξη του Ν 1469/1950 περί προστασίας
ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης
μεταγενέστερων του 1830 υπαγόμενων στο Υπουργείο
Πολιτισμού, εκδόθηκε και ο Γενικός Οικοδομικός
Κανονισμός14 που προβλέπει τη δυνατότητα χαρακτηρι-
σμού κτιρίων ως διατηρητέων και οικισμών ή τμημάτων
αυτών ως παραδοσιακών με την πρόβλεψη ευχέρειας
10. Άρθρο 6 παρ. 10 του Ν 3028/2002.
11. Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ. Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος,
Περιβάλλον, Διαγράμματα - Σχόλια - Νομολογία –Υποδείγματα, εκδ.
Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2016, σελ. 328-329 και 335.
12. Ν 1469 της 2/7 Αυγούστου 1950 (Α 169). Περί προστασίας ειδικής
κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενέστερων του
1830, ΝΟΜΟΣ.
13. ΠΔ 941/1977 «Περί Οργανισμού του Υπουργείου Πολιτισμού και
Επιστημών», ΦΕΚ Α΄ 320/17.10.1977.
14. Άρθρο 79 παρ. 6 του ΝΔ 8/1973 «Περί Γενικού Οικοδομικού
Κανονισμού» (Α 124) και αντικαταστάθηκε από το άρθρο 4 παρ. 1
του Ν 622/1977 (Α 171).
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
καθορισμού όρων και περιορισμών δόμησης διαφο-
ρετικών του ΝΔ 8/1973. Ο χαρακτηρισμός κτιρίων ως
διατηρητέων και οικισμών ή τμημάτων αυτών ως παρα-
δοσιακών συντελείται με π.δ. που εκδίδεται με πρόταση
του Υπουργού Δημοσίων Έργων κατόπιν αιτιολογημένης
έκθεσης της κατά περίπτωση αρμόδιας υπηρεσίας. Ο
Ν 1469/1950 παραμένει σε ισχύ παρά τη θέσπιση του
νέου Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (άρθρο 79 παρ.
6 του ΝΔ 8/1973 (ΓΟΚ)) δεδομένου ότι τα δύο νομοθετή-
ματα θεσπίστηκαν με στόχο να επιτελέσουν διαφορετικό
σκοπό το καθένα.
Στη συνέχεια όμως έλαβε χώρα και περαιτέρω διαχω-
ρισμός, αφού δυνάμει του άρθρου 5 παρ. 1 και 2 του Ν
1469/1950 η ρύθμιση των θεμάτων που αφορούν τους
ιστορικούς τόπους15 του άρθρου 5 του Ν 1469/1950
μεταβιβάζεται στο Υπουργείο Χωροταξίας-Οικισμού
και Περιβάλλοντος βάσει του ΠΔ 161/1984. Άρα πλέον
οι ιστορικοί τόποι εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του
ΥΠΕΧΩΔΕ.
Ο ισχύων νόμος που διαδέχεται το Ν 1469/1950 που
αφορούσε την προστασία ειδικής κατηγορίας οικοδομη-
μάτων και έργων τέχνης μεταγενέστερων του 1830 είναι
ο Ν 3028/2002 (ΦΕΚ 153/A/28.6.2002) «Για την προ-
στασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής
Κληρονομιάς». Ο Ν 3028/2002 αφορά το χαρακτηρι-
σμό ακίνητων μνημείων με απόφαση του Υπουργού
Πολιτισμού που εκδίδεται ύστερα από εισήγηση της
Υπηρεσίας και γνώμη του Συμβουλίου και δημοσιεύεται
στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.16 Ενώ παράλληλα
συνεχίζεται ο επιμερισμός του προϋπάρχοντος καθε-
στώτος και γι` αυτό πέραν του Ν 3028/2002 θεσπίστηκε
και υφίσταντο και ο Ν 1577/198517 που στη συνέχεια
αντικαταστάθηκε με το Νεώτερο ΓΟΚ Ν 4067/2012.18 Ο
Ν 1577/1985 αφορούσε τον χαρακτηρισμό κτιρίων ή τμη-
μάτων αυτών ή συγκροτημάτων κτιρίων ως και στοιχεία
του περιβάλλοντος χώρου αυτών, αλλά και στοιχεία του
φυσικού ή και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος χώρου ως
διατηρητέα με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος,
Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων ή του κατά περίπτωση
αρμόδιου Υπουργού που εκδίδεται κατόπιν αιτιολογικής
έκθεσης της αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου και
δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Βάσει
15. ΣτΕ 570/2018 Τμ. Ε΄ [Προστασία μνημειακού οικισμού Ύδρας -
Προϋποθέσεις ανακατασκευής οικοδομήματος], Περιβάλλον &
Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 168-170 και σε ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 567/2018
Τμ. Ε΄ [Προστασία ιστορικού μνημειακού τόπου των Σπετσών -
Ανέγερση οικοδομής πλησίον ανεμόμυλου], Περιβάλλον & Δίκαιο,
τεύχος 1/2018, σελ. 170-174 και σε ΝΟΜΟΣ.
16. Άρθρο 6 παρ. 4 εδ. 2 του Ν 3028/2002.
17. Ν 1577/1985 της 17/18.12.85 Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός - (Α΄
210), ΝΟΜΟΣ.
18. Νέος ΓΟΚ - Ν 4067/2012, ΦΕΚ Α 79/9.4.2012, Γ. Αυδίκος, Το πολιτι-
στικό περιβάλλον στο Σύνταγμα τη νομοθεσία και τη νομολογία και
μια πρόταση διεύρυνσης της προστασίας των μνημείων, Περιβάλλον
& Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 24-25 (ενοτ. 3)
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
581
αυτής της απόφασης υπάρχει η δυνατότητα να επιβάλ-
λονται ειδικοί όροι προστασίας και περιορισμοί δόμη-
σης και χρήσης κατ` απόκλιση από τις ρυθμίσεις του Ν
1577/1985 όπως και κατ’ απόκλιση από οποιοδήποτε
άλλη γενική ή ειδική ρύθμιση.19
Η υπουργική απόφαση με την οποία χαρακτηρίζεται
κτίριο ή τμήμα αυτού ως διατηρητέο και επιβάλλονται
ειδικοί όροι προστασίας και περιορισμοί δόμησης ή χρή-
σης αυτού, απαιτείται, ενόψει της φύσης της, η οποία
αφορά καθορισμό θεμιτών περιορισμών του δικαιώματος
κυριότητας, λόγω της συνταγματικής πρόβλεψης για
προάσπιση του πολιτιστικού μας πλούτου, να είναι αιτι-
ολογημένη. Η αιτιολογία αυτή μπορεί να πηγάζει από
την έκθεση της αρμόδιας υπηρεσίας του ΥΠΕΧΩΔΕ καθώς
και από τα υπόλοιπα στοιχεία του φακέλου,20 είναι απα-
ραίτητο επίσης να εμπεριέχεται ειδική και συγκεκριμένη
περιγραφή των στοιχείων τα οποία αποτελούν κατά την
ανέλεγκτη κρίση της Διοίκησης, τα θεμιτά κριτήρια βάσει
των οποίων στην εκάστοτε περίπτωση επιτάσσεται ο
χαρακτηρισμός ενός κτιρίου ως διατηρητέου. Ενώ στην
ανέλεκτη κρίση της Διοίκησης περιλαμβάνονται και οι
ουσιατικές και τεχνικές εκτιμήσεις της που δεν αποτε-
λούν κατ`αρχήν αντικείμενο ακυρωτικού ελέγχου από
το ΣτΕ. Εξίσου όμως αναγκαία είναι η ύπαρξη ειδικής
αιτιολογίας ακόμη και αν το οικοδόμημα ως προς το
οποίο τέθηκε από τον δικαιούχο αίτημα χαρακτηρισμού
του ως διατηρητέου ή υπήχθει σε διερεύνηση ως προς
το χαρακτηρισμό του ή όχι από τις αντίστοιχες αρμόδιες
υπηρεσίες δεν χαρακτηρίστηκε τελικά ως διατηρητέο
κτίριο.21
Η ενημέρωση των ενδιαφερομένων ιδιοκτητών συνιστά
ουσιώδη τύπο της διαδικασίας κήρυξης των κτιρίων ως
διατηρητέων. Η γνωστοποίηση στους ενδιαφερόμενους
ιδιοκτήτες της αιτιολογικής έκθεσης χαρακτηρισμού έχει
ως σκοπό να τους παρέχει τη δυνατότητα να λάβουν
πλήρη γνώση του περιεχομένου αυτής και να υποβάλ-
λουν τυχόν πιθανές αντιρρήσεις τους ώστε έπειτα να
ακολουθήσει η έκδοση και δημοσίευση της αντίστοιχης
υπουργικής αποφάσεως μετά από συνεκτίμηση και των
πιθανών αντιρρήσεων που έχουν προβληθεί από τους
ιδιοκτήτες. Η μη τήρηση ή η πλημμελής τήρηση του τύπου
αυτού συνεπάγεται ακυρότητα της τελικώς εκδιδόμενης
πράξης. Όμως, η διοικητική πράξη με την οποία χαρακτη-
ρίζεται ένα κτίριο ως διατηρητέο προκύπτει δυνάμει αντι-
κειμενικών κριτηρίων που δεν συνέχονται με υποκειμενι-
19. Άρθρο 4 του Ν 1577/1985 και Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ.
Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος, ο.α. σελ. 326.
20. ΣτΕ 5800/1996, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 1077/1996, ΝΟΜΟΣ.
21. Διατηρητέα κτήρια και αρχιτεκτονικά σύνολα - ΣτΕ 1601/2014
(Τμ. Ε΄), Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 2/2015, σελ. 342-343, ΣτΕ
1819/2005, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 4061/2012, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 2406/2002, ΝΟΜΟΣ,
ΣτΕ 3631/2000, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 307/2018, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 306/2018 Τμ.
Ε΄ [Πρώην 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο - Χαρακτηρισμός κτηρίων
που έχουν καταστραφεί], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018,
σελ. 178-180 και σε ΝΟΜΟΣ.
582
κές στάσεις και συμπεριφορές των ιδιοκτητών, συνεπώς
δεν ανακύπτει θέμα μη τήρησης και άρα παραβίασης του
δικαιώματος ακρόασης των ιδιοκτητών που προβλέπεται
εκ του Συντάγματος. Συνεπώς, η διάταξη του άρθρου
4 παρ. 2 του ΓΟΚ/1985 που αφορά τη γνωστοποίηση
της αιτιολογικής έκθεσης χαρακτηρισμού ενός κτιρίου
ως διατηρητέου στους ενδιαφερόμενους ιδιοκτήτες, δεν
αντιβαίνει στο άρθρο 20 παρ. 2 του Συντάγματος.22
Οι τιθέμενοι όροι και περιορισμοί δόμησης του άρθρου
4 παρ. 2 του Ν 1577/1985 είχαν κανονιστικό και όχι
αποζημιωτικό χαρακτήρα. Στόχος του άρθρου 4 παρ. 2
του ΓΟΚ/1985 ήταν η διαφύλαξη του διατηρητέου κτιρίου
επομένως η κάθε μορφής επέμβαση τόσο επ`αυτού αλλά
και επί του χώρου που το περιβάλλει έπρεπε να συντελεί-
ται με γνώμονα το χαρακτήρα του ως διατηρητέου όπως
επέβαλε ο ΓΟΚ/1985. Δηλαδή απόρροια αυτής της επι-
ταγής ήταν το διατηρητέο κτίριο αλλά και η κάθε είδους
επέμβαση να συνθέτουν μία ισόρροπη και ομοιόμορφη
ενότητα. Συνεπώς, από όλα τα ανωτέρω, ερμηνευόμενα
υπό το πρίσμα της Συνταγματικής επιταγής του άρθρου
24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος για προάσπιση της
πολιτιστικής μας κληρονομιάς προκύπτει πως όροι και
περιορισμοί δόμησης που αφορούν διατηρητέα κτίρια με
τους οποίους δίνεται η δυνατότητα συντέλεσης εργασιών
σε αυτά και οι οποίοι συντείνουν στη βλάβη, υποβάθμιση
ή αλλοίωση του κτίσματος ως διατηρητέου, εκφεύγουν
των παραπάνω εξουσιοδοτικών ρυθμίσεων και άρα είναι
παράνομοι λόγω του ότι αντίκεινται στο σκοπό των ανω-
τέρω ρυθμίσεων.
Ενδεικτικά, δεν εμποδίζονται επεμβάσεις και εργασίες
εντός του οικοδομήματος που αφορούν τη διατήρηση και
διασφάλιση της στατικότητας και της λειτουργικότητας
του κτιρίου αλλά οι επεμβάσεις αυτές συντελούνται με
γνώμονα και όριο την μη αλλοίωση των αρχιτεκτονι-
κών χαρακτηριστικών και των δομικών στοιχείων σχε-
διασμού και συγκρότησης του διατηρητέου κτίσματος.
Από την άλλη, δεν επιτρέπεται η αλλαγή του αριθμού
και του ύψους των ορόφων του διατηρητέου κτιρίου,
απαγορεύεται η αύξηση του ύψος και η διεύρυνση της
έκτασης του κτιρίου, δεν επιτρέπεται η απομάκρυνση
αρχιτεκτονικών στοιχείων της πρόσοψης του κτιρίου ή
των εσωτερικών χώρων αυτού που συνέχονται με τις
εξωτερικές τους όψεις, όπως είναι τα κλιμακοστάσια
(ιδίως τα εξωτερικά), καθώς και η κάλυψη εσωτερικών
αίθριων ή ακάλυπτων χώρων, λόγω του ότι οι τροποποι-
ήσεις αυτές επιφέρουν αλλοίωση, υποβάθμιση ακόμη και
καταστροφή της προϋπάρχουσας αρχιτεκτονικής όψης,
διαρρύθμισης και διάταξης του διατηρητέου κτιρίου.23
22. ΣτΕ 4942/1997, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 1525/2008, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 872/2010,
ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 3635/2006, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 4658/2011, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ
1365/2003, ΝΟΜΟΣ.
23. Δεφ Αθ 19/2011 (Αναστ), ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 2128/2006, ΔΔΙΚΗ 2008 σελ.
77 και ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 1244/2007 (Αναστ), ΝΟΜΟΣ.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
Παράλληλα, η κάθε είδους επέμβαση με γνώμονα πάντα
τη διατήρηση του χαρακτήρα του διατηρητέου αναλ-
λοίωτου δεν έπρεπε να συντελείται επιβαρύνοντας
τον οικιστικό χαρακτήρα της εκάστοτε περιοχής όπως
διαμορφώνεται βάσει των γενικών όρων δόμησης που
διέπουν αυτή. Συνεπώς, κατ’ αρχάς απαγορεύονταν οι
ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης ως προς το δια-
τηρητέο να ήταν ευνοϊκότεροι αυτών που ισχύουν για
την εκάστοτε περιοχή. Εξαίρεση, μπορεί να αποτελούσε
η ανάγκη κήρυξης ενός κτιρίου ως διατηρητέου ιδίως
όταν συνδεόταν με την ανάγκη επαναφοράς του δια-
τηρητέου στην αρχική του μορφή επειδή είχε χτιστεί
βάσει διαφορετικού πλαισίου όρων δόμησης. Βέβαια,
είναι αυτονόητο πως όροι δόμησης διατηρητέων κτιρίων
που ήταν διάφοροι των όρων δόμησης της αντίστοιχης
περιοχής, οι οποίοι όμως δεν στόχευαν στη διαφύλαξη
και συντήρηση του διατηρητέου ως έχει αλλά συνέτειναν
στον υποβιβασμό και στη διαστρέβλωση του χαρακτήρα
και της μορφής του διατηρητέου θεωρούνταν παράνομοι
καθώς εξέφευγαν της εξουσιοδότησης του άρθρου 4 παρ.
2 του ΓΟΚ/1985.24
Η ύπαρξη ευχέρειας του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ ώστε με
απόφασή του να θεσπίζει ειδικούς όρους δόμησης και
χρήσης αφορά όχι μόνο το διατηρητέο κτίριο και τον
χώρο που το περιβάλλει αλλά και ακίνητα όμορα των
διατηρητέων25 με στόχο τη διαφύλαξη, προάσπιση,
προστασία αλλά και ανάδειξη και προβολή της φυσιο-
γνωμίας και του χαρακτήρα του κτιρίου ως διατηρητέου
όσον αφορά το εκάστοτε υφιστάμενο διατηρητέο κτί-
σμα. Συνεπώς, εκείνο που λαμβάνει υπόψην η διοίκηση
για την επιβολή ειδικών όρων σε ακίνητα όμορα διατη-
ρητέων είναι η προστασία και η ανάδειξη της αρχιτε-
κτονικής φυσιογνωμίας των διατηρητέων κτιρίων. Δεν
εμποδίζεται βέβαια, σε περίπτωση έγκρισης ειδικών
όρων χρήσης σε όμορα ακίνητα, να παρέχεται άδεια
για χρήση διάφορη του υφιστάμενου πλαισίου χρήσεων
της αντίστοιχης περιοχής, όμως κάτι τέτοιο συμβαίνει
μόνο κατ` εξαίρεση και εφόσον υπάρχει ειδική αιτιο-
λογία και υπό τον όρο ότι διασφαλίζεται ο χαρακτήρας
του διατηρητέου κτιρίου και συνεπώς εξυπηρετείται
το διατηρητέο κτίριο.26 Ειδικότερα, η διοίκηση οφείλει
να λάβει υπόψην χρησιμοποιώντας ειδική αιτιολογία,
την ύπαρξη όμοιας χρήσης στα διατηρητέα που είναι
όμορα των ακινήτων όπου αιτείται η αλλαγή χρήσης
τους και ταυτίζεται με τη χρήση που εξυπηρετούν τα
όμορα διατηρητέα, όπου φυσικά συμβαίνει κάτι τέτοιο.27
24. Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ. Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος,
ο.α σελ. 333, ΣτΕ 2513/2009, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 2987/1998, ΝΟΜΟΣ,
ΣτΕ 2983/2002, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 3790/2004, Δ/ΝΗ 2005 σελ. 1277 και
ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 3422/2004, ΝΟΜΟΣ και ΕΔΔΔΔ 2005 σελ. 144.
25. ΣτΕ 4183/2014, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 2244/2013, ΝΟΜΟΣ.
26. ΣτΕ 343/2013, ΝΟΜΟΣ.
27. ΣτΕ 150/2018 Τμ. Ε΄ [Κατά παρέκκλιση χρήση τουριστικού κατα-
λύματος σε ακίνητο όμορο προς διατηρητέα κτήρια], Περιβάλλον
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
Σήμερα, πλέον το άρθρο 4 του Ν 1577/1985 (προϊσχύων
ΓΟΚ 1985) αντικαταστάθηκε από το άρθρο 6 του ΝΟΚ
(Νέος Οικοδομικός Κανονισμός, Ν 4067/2012) σχετικά
με το χαρακτηρισμό κτιρίου ως διατηρητέου.28
Παράλληλα, προβλέφθηκε και στο άρθρο 4 παρ. 2 περ.
α΄ εδ. 2 του Ν 1577/1985 όπως και στο άρθρο 6 παρ.
3 περ. α΄ εδ. 2 του Ν 4067/2012 ο χαρακτηρισμός ως
διατηρητέας της χρήσης ακινήτου με ή χωρίς κτίσματα.
Ειδικότερα, δεν απαγορεύεται να χαρακτηρίζεται η
χρήση ακινήτου ως διατηρητέα, ακόμα και στην περί-
πτωση που τα κτίρια ή οι εγκαταστάσεις που υπήρχαν
στο ακίνητο έχουν κατεδαφιστεί ή ο εξοπλισμός έχει
αφαιρεθεί.29 Μάλιστα, ο νεώτερος ΝΟΚ Ν 4067/2012 εξει-
δικεύει και ως προς τον χαρακτηρισμό ως διατηρητέου
του ονόματος ή της επωνυμίας με την οποία η χρήση αυτή
συνδέθηκε με το διατηρητέο χαρακτήρα της, ιστορικό,
λαογραφικό ή άλλο.
Περαιτέρω, ακίνητα και στοιχεία αρχιτεκτονικής κληρο-
νομιάς ανακατασκευάζονται στην αρχική τους μορφή αν
έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα ή έχει κινηθεί γι` αυτά
η διαδικασία χαρακτηρισμού τους ως διατηρητέων με
την κοινοποίηση στους ενδιαφερόμενους ή στον οικείο
δήμο ή κοινότητα της αιτιολογικής έκθεσης χαρακτηρι-
σμού και βρίσκονται σε κατάσταση επικινδύνου ετοι-
μορροπίας και επιβάλλεται η κατεδάφισή τους, εφόσον
δεν υφίσταται η δυνατότητα άμεσης αποσόβησης του
κινδύνου με ηπιότερα μέτρα, όπως αντιστηρίξεις, υπο-
στυλώσεις, επισκευές, μερικές κατεδαφίσεις. Η ανακα-
τασκευή γίνεται βάσει λεπτομερούς μελέτης αποτύπωσης
και φωτογραφικής και κάθε άλλης δυνατής τεκμηρίωσης
της υφιστάμενης κατάστασης που απαιτείται πριν από
την υλοποίηση των μέτρων που επιβάλλονται από το
σχετικό πρωτόκολλο επικινδύνου ετοιμορροπίας και
κατεδάφισης του κτιρίου, σύμφωνα με τις διατάξεις του
άρθρου 7 του ΠΔ 13/22.4 1929 (ΦΕΚ 153 Α΄) «περί επι-
κινδύνων οικοδομών». Στη μελέτη αποτύπωσης προσ-
διορίζονται και όλα τα αρχιτεκτονικά μέλη ή τμήματα
του κτιρίου που φέρουν γλυπτικό ή επίπλαστο διάκοσμο
και τα οποία διασώζονται κατά την κατεδάφιση για να
χρησιμοποιηθούν στην ίδια θέση ή ως πρότυπα στην
ανακατασκευή του κτιρίου. Η ανακατασκευή εγκρίνε-
ται με απόφαση του κατά περίπτωση Υπουργού, που
εκδίδεται ύστερα από αιτιολογική έκθεση της αρμόδιας
Υπηρεσίας του.30 Ειδικότερα, δυνάμει ρητής νομολογια-
κής αποτύπωσης που απορρέει από το άρθρο 24 παρ. 1
και 6 του Συντάγματος που επιβάλλει την αυξημένη προ-
στασία και διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς
& Δίκαιο, τεύχος 4/2017, σελ. 763-764 και ΝΟΜΟΣ.
28. Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ. Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος,
ο.α σελ. 327.
29. ΣτΕ 1455/2004, ΝΟΜΟΣ.
30. Άρθρο 4 παρ. 5 περ. α΄ του Ν 1577/1985 - νυν άρθρο 6 παρ. 6 περ.
α΄ του Ν 4067/2012: «που περιλαμβάνει ελάχιστες τροποποιήσεις
ή προσθήκες».
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
583
όπως αποτυπώνεται και στα πλαίσια της αρχαιολογικής
νομοθεσίας (Ν 3028/2002) αλλά και στις ρυθμίσεις του
ισχύοντος κατά τον κρίσιμο χρόνο ΓΟΚ (Άρθρο 4 του
Ν 1577/1985 και νυν Άρθρο 6 του Ν 4067/2012) που
συνδέονται με το χαρακτηρισμό και τη διαφύλαξη των
ακίνητων μνημείων και των διατηρητέων κτιρίων συνά-
γεται πως κατά τη διαδικασία διενέργειας ελέγχου των
κτιρίων κατά τις ρυθμίσεις περί επικίνδυνων οικοδομών
όπως και κατά την διαδικασία επιλογής των κατάλληλων
μέσων αποτροπής του κινδύνου, τα οικοδομήματα που
υπόκεινται σε έλεγχο απαιτείται να αξιολογούνται και
από μορφολογική, αρχιτεκτονική, αισθητική και ιστο-
ρική άποψη ενώ η αντίστοιχη περιγραφή και αξιολό-
γηση που διενεργείται βάσει αυτών αποτελεί ουσιώδες
στοιχείο της αιτιολογίας των σχετικών εκθέσεων.31 Ενώ
και διατηρητέα κτίρια τα οποία έχουν κατεδαφιστεί από
γεγονότα που οφείλονται σε ανωτέρα βία, όπως σει-
σμό, πυρκαγιά, πλημμύρα ή κρίνονται κατεδαφιστέα
με πρωτόκολλα επικινδύνως ετοιμόρροπου οικοδομής,
επανακατασκευάζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του
προεδρικού διατάγματος της 15.4.1988 (ΦΕΚ 317 Δ΄).32
Οι διατάξεις της παραγράφου 4 του άρθρου 32 του Ν
1337/1983 έχουν εφαρμογή για τα διατηρητέα κτίρια
που αναφέρονται στην παράγραφο 2α, καθώς και για
τα κτίρια για τα οποία έχει κοινοποιηθεί στον ενδιαφε-
ρόμενο ή στον οικείο δήμο ή κοινότητα ή πολεοδομική
υπηρεσία αιτιολογική έκθεση για το χαρακτηρισμό τους
ως διατηρητέων.33 Οι ίδιες διατάξεις έχουν εφαρμογή
και για τα κτίρια εκείνα, για τα οποία εκδίδεται πρωτό-
κολλο επικινδύνως ετοιμόρροπου οικοδομής, μετά την
κοινοποίηση της αιτιολογικής έκθεσης χαρακτηρισμού
τους ως διατηρητέων.34
Από τα ανωτέρω προκύπτει πως ο διοικητικός μηχανι-
σμός έχει τη δυνατότητα να υποχρεώσει τον ιδιοκτήτη
οικοδομήματος που χαρακτηρίστηκε διατηρητέο ή που
βρίσκεται εντός παραδοσιακού οικισμού να προβεί σε
επιδιόρθωση τμημάτων του ή ακόμη και σε εξ ολοκλήρου
επανακατασκευή του άσχετα από το λόγο αλλοίωσης,
κατάρρευσης ή κατεδάφισης του. Μάλιστα, στις κανο-
νιστικές πράξεις είναι απαραίτητο να καταγράφεται το
εύρος της δαπάνης που υπολογίζεται ότι θα επιβαρύνει
τον κρατικό προϋπολογισμό όπως και να καταγράφεται ο
τρόπος κάλυψης της δαπάνης αυτής. Αντίθετα όμως, δεν
είναι αναγκαίο να καταγράφεται στις ανωτέρω αναφε-
31. ΣτΕ 4634/2013, ΝΟΜΟΣ και ΣτΕ 4635/2013, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 3530/2017
(Τμ. Ε΄), Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 180-182 και
ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 3528/2017 (Τμ. Ε΄), Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
1/2018, σελ. 182-183 και ΝΟΜΟΣ.
32. Άρθρο 4 παρ. 5 περ. β΄ του Ν 1577/1985 - νυν άρθρο 6 παρ. 6 περ.
β΄ του Ν 4067/2012.
33. Άρθρο 4 παρ. 5 περ. γ΄ εδ. 1 του Ν 1577/1985 - νυν άρθρο 6 παρ.
6 περ. γ΄ εδ. 1 του Ν 4067/2012: «που περιλαμβάνει ελάχιστες
τροποποιήσεις ή προσθήκες».
34. Άρθρο 4 παρ. 5 περ. γ΄ εδ. 2 του Ν 1577/1985 - νυν άρθρο 6 παρ.
6 περ. β΄ εδ. 2 του Ν 4067/2012.
584
ρόμενες κανονιστικές πράξεις η δαπάνη η οποία πιθανόν
να πηγάζει από αξιώσεις αποζημίωσης προσώπων που
ενδεχομένως να βλάπτονται από την εφαρμογή αυτών.
Ενώ, οι τυχόν βλάβες που υπάρχουν στο κτίσμα ή πολλώ
μάλλον η έκδοση άδειας κατεδάφισης ή η κατεδάφιση
του κτίσματος δεν λαμβάνονται υπόψην και δεν επιδρούν
καθόλου ως προς το σχηματισμό κρίσης της διοίκησης
περί χαρακτηρισμού ή μη του εκάστοτε κτιρίου ως δια-
τηρητέου κτίσματος από τον οποίο συναρτάται ο βαθμός,
το είδος και το εύρος των επεμβάσεων που δύναται ή
επιτάσσεται να προβεί σε αυτές ο εκάστοτε ιδιοκτήτης,
λόγω του ότι η νομοθεσία ορίζει την εν μέρει ή εν όλω
επανακατασκευή του κτιρίου, ενώ ο χαρακτηρισμός
αυτού αποτελεί θεμιτό περιορισμό της ιδιοκτησίας που
δεν αντιβαίνει στο άρθρο 1 του ΠΠΠ της ΕΣΔΑ. Μάλιστα,
ακόμη και αν υπάρχει δικαστικός αγώνας σχετικά με το
αν υπάρχει ή όχι η δυνατότητα να χαρακτηρισθεί ως
διατηρητέο, κτίριο που μεσολάβησε εν όλω ή εν μέρει
η κατεδάφιση αυτού και ορίζεται η επανακατασκευή
του, προκύπτει, πως η υλική εκτέλεση του πρωτοκόλλου
κατεδαφίσεως επικίνδυνης οικοδομής δεν επιδρά στο
αντικείμενο της δίκης, και δεν συνεπάγεται την κατάρ-
γηση αυτής (άρθρο 32 του ΠΔ 18/1989 (Α΄ 8)), λόγω του
ότι οι δύο διαδικασίες είναι διαφορετικές. Ειδικότερα,
ο χαρακτηρισμός κατ` άρθρο 4 του Ν 1577/1985 ενός
κτιρίου ως διατηρητέου δε σχετίζεται με τη στατική επάρ-
κεια του κτιρίου και δεν εμποδίζεται από το χαρακτηρι-
σμό αυτού ως επικινδύνως ετοιμόρροπου κατά τις δια-
τάξεις του ΠΔ της 13/22.4.1929 (Α΄ 153), λόγω του ότι η
διαδικασία χαρακτηρισμού ενός κτιρίου ως διατηρητέου
από τη μία και ο χαρακτηρισμός αυτού ως επικινδύνως
ετοιμόρροπου και η υλική εκτέλεση της εν όλω ή εν μέρει
κατεδάφισης αυτού είναι δύο διαδικασίες αυτοτελείς που
έχουν διαφορετικό σκοπό, δηλαδή η πρώτη στοχεύει
στη διαφύλαξη και προστασία εσαεί των στοιχείων του
πολιτιστικού περιβάλλοντος που χαρακτηρίζονται ως
διατηρητέα ενώ η δεύτερη στην προστασία και διαφύ-
λαξη του κοινού από κτίρια που είναι επικίνδυνα από
στατική άποψη. Εξάλλου, από την απόφανση επί του
ζητήματος χαρακτηρισμού ή όχι ενός κτιρίου ως διατη-
ρητέου εξαρτάται το είδος και η έκταση των επεμβάσεων
που είναι δυνατόν ή επιτάσσεται να λάβουν χώρα, εντός
των οποίων είναι και η εν μέρει ή εν όλω επανακατα-
σκευή αυτού.35 Ειδικότερα, στα πλαίσια του άρθρου 4
παρ. 5 του Ν 1577/1985 προκύπτει πως σε περίπτωση
σχηματισμού κρίσης των οργάνων του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. ως
προς τον χαρακτηρισμό ενός κτιρίου ως διατηρητέου
μετά τη μεσολάβηση μερικής κατεδάφισής του, είναι
αναγκαίο, η κρίση των αντίστοιχων φορέων να βασίζε-
ται στα αρχιτεκτονικά, μορφολογικά κ.α. στοιχεία του
κτιρίου προ της μερικώς συντελεσθείσης κατεδαφίσεως
35. ΣτΕ 3635/2006, ΝΟΜΟΣ.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
και όχι στην κατάσταση του κτιρίου όπως είναι σήμερα
μετά τις παρεμβάσεις που έλαβαν χώρα.36
Μάλιστα, λόγω της επιταγής διατήρησης των αγαθών
πολιτιστικής κληρονομιάς της πατρίδας μας εσαεί, δεν
εμποδίζεται στο προστατευτικό πλέγμα των ανωτέρω
ρυθμίσεων να υπάγονται και κτίρια ή στοιχεία αυτών
ακόμη και αν έχουν υποστεί αλλοιώσεις ή έχουν κατα-
στραφεί υπό την προϋπόθεση πως οι συντελεσμένες
επεμβάσεις και αλλοιώσεις είναι κατ`αρχήν αναστρέψι-
μες. Βάσει αυτού, εφόσον συγκεκριμένο οικοδόμημα ενυ-
πάρχει ως υλική μαρτυρία και υπάρχει η δυνατότητα της
επιστημονικής τεκμηρίωσης και αξιολόγησής του, δεδο-
μένων των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του και λόγω
του σκοπού προστασίας του βάσει της συνταγματικής
επιταγής προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς,
θεωρείται πως το κτίριο δεν στερείται της αυθεντικότη-
τάς του ως προς το χαρακτηρισμό του ως διατηρητέου
εκ μόνου του γεγονότος της ολοκληρωτικής καταστρο-
φής του ή λόγω του ότι έχουν καταστραφεί, αφαιρεθεί
ή κατεδαφιστεί τα ιδιαιτέρως αξιόλογα αρχιτεκτονικά
ή μορφολογικά στοιχεία του, εφόσον τα στοιχεία αυτά
μπορούν να αποκατασταθούν.37
Περαιτέρω, τόσο ο προϊσχύων Γενικός Οικοδομικός
Κανονισμός (Άρθρο 79 παρ. 6 του ΝΔ 8/1973 «Περί
Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού» (Α΄ 124) που αντι-
καταστάθηκε από το άρθρο 4 παρ. 1 του Ν 622/1977
(Α 171)) αλλά και ο μετέπειτα Γενικός Οικοδομικός
Κανονισμός ΓΟΚ του 1985 (άρθρο 4 του Ν 1577/1985)
αλλά και ο ισχύων Νέος Οικοδομικός Κανονισμός ΝΟΚ
(άρθρο 6 του Ν 4067/2012) παρότι περιλαμβάνουν τη
διαδικασία κήρυξης ενός κτιρίου ως διατηρητέου, όπου
δυνάμει του εκάστοτε ισχύοντος ΓΟΚ λαμβάνει χώρα ο
χαρακτηρισμός κτιρίου ως διατηρητέου, δεν περιλαμ-
βάνουν ούτε τους λόγους ούτε τη διαδικασία αποχαρα-
κτηρισμού ενός κτιρίου που κηρύχθηκε ως διατηρητέο.
Αυτό συμβαίνει γιατί ο αποχαρακτηρισμός ενός κτιρίου
ως διατηρητέου συνιστά εξαιρετική περίπτωση και μπο-
ρεί να λάβει χώρα κατ` εξαίρεση μόνο βάσει της γενι-
κής αρχής περί αντίθετης πράξης (actus contraries) σε
συνδυασμό με τη Συνταγματική πρόβλεψη του άρθρου
24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος περί προστασίας της
πολιτιστικής μας κληρονομιάς, εντός των οποίων είναι
και τα διατηρητέα κτίρια. Ενώ σχετικά με τη διαδικασία
και τους τύπους που αφορούν την πράξη αποχαρακτη-
ρισμού, εφαρμόζονται αναλογικά οι ρυθμίσεις δυνάμει
των οποίων το αντίστοιχο στοιχείο του πολιτιστικού μας
πλούτου που πρόκειται να αποχαρακτηρισθεί, υπήχθει
36. Παρατηρ. Ι. Μαθιουδάκη, Αφιέρωμα: Εξελίξεις στη Νομολογία
του ΣτΕ για το διοικητικό δίκαιο στο α΄ εξάμηνο του 2017, ΔΣΘ -
Αρμενόπουλος, τεύχος 7/2017, σελ. 1222, ΣτΕ 159/2017, ΝΟΜΟΣ,
ΣτΕ 4915/2013, ΝΟΜΟΣ.
37. ΣτΕ 306/2018 Τμ. Ε΄ [Πρώην 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο -
Χαρακτηρισμός κτηρίων που έχουν καταστραφεί], Περιβάλλον &
Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 178-180 και σε ΝΟΜΟΣ.
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
στο προστατευτικό πλέγμα των διατάξεων προστασίας
της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και χαρακτηρίστηκε
ως διατηρητέο. Σε περίπτωση που αυτές έχουν αντικα-
τασταθεί από νεότερες ρυθμίσεις, εφαρμόζεται η διαδι-
κασία που περιλαμβάνεται στις νεότερες διατάξεις.
Ειδικότερα, από το ρυθμιστικό πλαίσιο τόσο του προϊσχύ-
οντος Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (Άρθρο 79 παρ. 6
του ΝΔ 8/1973 «Περί Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού»
(Α 124) που αντικαταστάθηκε από το άρθρο 4 παρ. 1
του Ν 622/1977 (Α 171)) όσο και του μετέπειτα Γενικού
Οικοδομικού Κανονισμού ΓΟΚ του 1985 (άρθρο 4 του Ν
1577/1985) αλλά και του ισχύοντος Νέου Οικοδομικού
Κανονισμού ΝΟΚ (άρθρο 6 του Ν 4067/2012) που διασφα-
λίζουν ειδική και αυξημένη προστασία των πολιτιστικών
μας αγαθών, προκύπτει πως η ανάκληση πράξεων, όπου
βάσει αυτών, τα στοιχεία του πολιτιστικού μας περιβάλ-
λοντος εμπίπτουν στο κατά τα ανωτέρω εκτεθέν προστα-
τευτικό πλέγμα είναι δυνατή μόνο κατ’ εξαίρεση και μόνο
εφόσον επιτάσσεται από εξαιρετικούς λόγους ή εφόσον
έχει εμφιλοχωρήσει πλάνη περί τα πράγματα. Τέτοιος
εξαιρετικός λόγος περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, στις
παρ. 9 και 11 του άρθρου 6 του Ν 3028/2002, δίνοντας
την δυνατότητα να ανακληθεί πράξη χαρακτηρισμού ή
προβλέπεται η διαδικασία άρσης της προστασίας μνη-
μείου με νεότερη αντίθετη πράξη του ιδίου οργάνου που
είχε προβεί στην πράξη χαρακτηρισμού, δηλαδή του
Υπουργού Πολιτισμού, υπό τον όρο ότι προέχει η προστασία
άλλου μνημείου. Συνεπώς, δυνάμει της συνταγματικά κατο-
χυρωμένης προστασίας του πολιτιστικού μας περιβάλλοντος
αλλά και με αναλογική εφαρμογή των ρυθμίσεων του Ν
3028/2002, συνάγεται πως εάν κάποιο κτίριο χαρακτη-
ρίστηκε διατηρητέο βάσει των ρυθμίσεων του εκάστοτε
ισχύοντος ΓΟΚ, η προστασία που παρέχεται στο κτίριο
λόγω του χαρακτηρισμού του ως διατηρητέου δεν μπορεί
να αρθεί παρά μόνο κατ` εξαίρεση λόγω πλάνης περί
τα πράγματα, όπως και λόγω προάσπισης και προστα-
σίας υπέρτερου δημόσιου αγαθού, υπό την προϋπόθεση
ότι υπάρχει αιτιολογημένη κρίση ότι το τελευταίο αυτό
πολιτιστικό αγαθό υπερτερεί στη συγκεκριμένη περί-
πτωση (in concreto) ενώ η επάρκεια της αιτιολογίας
αποτελεί αντικείμενο δικαστικής εκτίμησης και ελέγχου.
Ειδικότερα, ανάμεσα στα πολιτιστικά αγαθά που μπορεί
να θεωρηθούν υπέρτερα της προστασίας διατηρητέου
κτιρίου είναι η προστασία και ανάδειξη αρχαιοτήτων,
υπό τον όρο ότι θα εξαχθεί αιτιολογημένη κρίση ότι η
σημασία τους, με βάσει τις συνθήκες που ισχύουν στην
συγκεκριμένη περίπτωση, υπερτερεί της διαφύλαξης
του διατηρητέου.
Μάλιστα, η απαγόρευση καταστροφής ή αλλοίωσης κτι-
ρίων που έχουν χαρακτηρισθεί ως διατηρητέα βάσει του
έκαστοτε ισχύοντος ΓΟΚ, ισχύει, προφανώς, εφόσον τα
οικοδομήματα συνεχίζουν να χαρακτηρίζονται ως διατη-
ρητέα και δεν βρίσκει πεδίο εφαρμογής, η απαγόρευση
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
585
αυτή, μετά τη μεσολάβηση της άρσης του χαρακτηρισμού
αυτού.
Ενώ, οι ίδιοι λόγοι που επιτρέπουν την άρση χαρακτηρι-
σμού ενός μεμονωμένου κτιρίου ως διατηρητέου δικαιο-
λογούν και την άρση χαρακτηρισμού και στην περίπτωση
που το κτίριο έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο στο πλαίσιο
ομαδικής κήρυξης διατηρητέων κτιρίων για την προ-
στασία ενός οικιστικού συνόλου κατόπιν συνεκτίμησης
της συνεισφοράς του μεμονωμένου κτιρίου στο σύνολο.38
Από μία συνολική αποτίμηση των προαναφερθέντων,
προκύπτει πως σήμερα υπάρχουν κτίρια που χαρακτη-
ρίζονται ως ακίνητα μνημεία βάσει του άρθρου 6 του
Ν 3028/2002 άρα υπάγονται στην προστασία και στο
ρυθμιστικό πλαίσιο του Υπουργείου Πολιτισμού και κτίρια
που χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα βάσει του άρθρου
4 του Ν 1577/1985 ή του άρθρου 6 του Ν 4067/2012 και
υπάγονται στο ΥΠΕΧΩΔΕ, χωρίς όμως να αποκλείεται και
η περίπτωση υπαγωγής ενός κτιρίου και στο Ν 3028/2002
και στο Ν 1577/1985 οπότε υπάρχει διασταύρωση και
αλληλεπικάλυψη αρμοδιοτήτων με αποτέλεσμα τη δυσχέ-
ρανση του έργου των υπηρεσιών και της προσπάθειας
των ιδιοκτητών να συμμορφωθούν στις επιταγές της
νομοθεσίας λόγω χαρακτηρισμού του κτιρίου τους βάσει
αποφάσεων και των δύο Υπουργείων.39
Συνεπώς, στην παρούσα μελέτη γίνεται μία εκτενής
προσπάθεια ανάλυσης του προϊσχύοντος αλλά και του
τωρινού νομικού πλαισίου για το χαρακτηρισμό οικο-
δομημάτων ως ακίνητων μνημείων ή ως διατηρητέων
κτιρίων. Ενώ σκιαγραφούνται τα οφέλη, τα βάρη και οι
υποχρεώσεις των ιδιοκτητών αλλά και των υπηρεσιών
λόγω αυτού του χαρακτηρισμού. Ακόμη, δίνονται απα-
ντήσεις ως προς το τι συμβαίνει σε περίπτωση ανάγκης
κατεδάφισης, υποχρέωσης ανακατασκευής διατηρητέου
κτιρίου ή αν επιτρέπεται ο αποχαρακτηρισμός αυτού ή
η πώληση, μίσθωση ή εν γένει μεταβίβασή του εν ζωή
ή αιτία θανάτου.
ΙΙΙ. Το πλαίσιο του Ν 1469/1950
Α. Χαρακτηρισμός ως διατηρητέου
Δυνάμει του Ν 1469/1950 «Περί προστασίας ειδικής κατη-
γορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενεστέ-
ρων του 1830», προκύπτει ότι ο χαρακτηρισμός τόπου
ή έργου διενεργείται με πράξη του Υπουργού Προεδρίας
της Κυβερνήσεως,40 που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα
38. ΣτΕ 49/2018, ΝΟΜΟΣ.
39. Ε. Σταματίου, Διατηρητέα κτίσματα και ακίνητα - Κρατική πολιτική -
Κίνητρα και αντικίνητρα στους ιδιοκτήτες στην Ελλάδα, Περιβάλλον
& Δίκαιο, τεύχος 2/2008, σελ. 217 επ.
40. Σημ: Bάσει του άρθρου 1 παρ. 2 του Ν 1469/1950, ο χαρακτηρισμός
τόπου ή έργου ως έργου τέχνης χρήζοντος ειδικής κρατικής προστα-
σίας υπαγόταν στην αρμοδιότητα του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και
Θρησκευμάτων και δημοσιευόταν στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης
ενώ εκδιδόταν μετά σύμφωνης γνώμης του Αρχαιολογικού
586
της Κυβέρνησης ενώ εκδίδεται μετά σύμφωνης γνώμης
του Αρχαιολογικού Συμβουλίου, του οποίου τα μέλη
συζητούν τα σχετικά θέματα και ψηφίζουν επ` αυτών.
Το Αρχαιολογικό Συμβούλιο απαρτίζονταν από:
α) Δύο Καθηγητές της Ανωτάτης Σχολής Αρχιτεκτόνων
του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, οριζόμενοι ανά
διετία, μετά των επίσης εκ των Καθηγητών της αυτής
Σχολής αναπληρωτών των, υπό του Υφυπουργού της
Προεδρίας της Κυβερνήσεως.
β) Ένα Καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών
Τεχνών, οριζόμενο ανά διετία, μετά του επίσης εκ του
Καθηγητών της αυτής Σχολής αναπληρωτή του, υπό
του Υφυπουργού της Προεδρίας της Κυβερνήσεως.
γ) Το Διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης.
δ) Τον Προϊστάμενο της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων,
αναπληρούμενο από έναν των Εφόρων Αρχαιοτήτων
των Αθηνών, οριζομένου υπό του Υφυπουργού της
Προεδρίας της Κυβερνήσεως.
ε) Το Διευθυντής των Τεχνικών Υπηρεσιών του
Ελληνικού Οργανισμού.41
Περαιτέρω, βάσει του τότε ισχύοντος νομικού πλαισίου
α) Η κατασκευή οικοδομημάτων σε τόπους που χαρα-
κτηρίζονται ως ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους (αποκλεί-
οντας τους ιστορικούς και αρχαιολογικούς) καθώς και
η επισκευή, κατασκευή και οποιαδήποτε διαρρύθμιση
που συντελείται σε αυτά τα οικοδομήματα ή μνημεία και
κτίσματα, που είναι μεταγενέστερα του έτους 1830 και
β) η επισκευή, μετασκευή και οποιαδήποτε εσωτερική
ή εξωτερική διαρρύθμιση, όπως και η εκτέλεση έργων
συντήρησης οικοδομημάτων ή μνημείων μεταγενεστέρων
του έτους 1830 χαρακτηρισμένων ως έργων τέχνης που
χρήζουν ειδικής προστασίας, για τα οποία απαιτείται η
θέσπιση ειδικής προστασίας, διέπονται από τις ρυθμίσεις
του άρθρου 52 του κωδικ. Νόμου 5351 του 1932 «περί
αρχαιοτήτων», όπου απαιτείται η έγκριση του Υπουργού
Προεδρίας της Κυβερνήσεως που δίδεται κατόπιν σύμ-
φωνης γνώμης του Αρχαιολογικού Συμβουλίου.42
Η διατήρηση, συντήρηση, μεταβίβαση ή οποιαδήποτε
αλλαγή της κατάστασης ζωγραφικών, γλυπτικών και
αρχιτεκτονικών έργων και έργων προηγμένης βιοτε-
Συμβουλίου. Η παρ. 2 του άρθρου 1 του ν.1469/1950 αντικατα-
στάθηκε από το άρθρο 12 του ΝΔ 4177/1961 οπότε οι ανωτέρω
αρμοδιότητες του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων
μεταβιβάστηκαν στον Υπουργό Προεδρίας της Κυβερνήσεως.
Έπειτα, η παρ. 2 του άρθρου 1 του Ν 1469/1950 τροποποιήθηκε
εκ νέου από το άρθρο 11 παρ. 1 και 2 περ.ζ΄ του ΝΔ175/1973
και από το άρθρο 12 παρ. 1 και 2 του Ν 400/1976 και από το νό-
μο 51/1975, οπότε και οι αρμοδιότητες του Υπουργού Προεδρίας
της Κυβερνήσεως μεταβιβάστηκαν στον Υπουργό Πολιτισμού και
Επιστημών νυν Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, βάσει του ΠΔ
118/2013 «Τροποποίηση του Π.Δ. 85/2012 (ΦΕΚ 141/Α΄) Ίδρυση
Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων και Υπουργείου
Πολιτισμού και Αθλητισμού...» (ΦΕΚ 152/Α΄/25.6.2013).
41. Άρθρο 1 παρ. 2 του Ν 1469/1950.
42. Άρθρο 1 παρ. 1 του Ν 1469/1950.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
χνίας ή αξιόλογου λαϊκής τέχνης μεταγενεστέρων του
έτους 1830, για τα οποία απαιτείται η θέσπιση ειδικής
προστασίας, διενεργείται βάσει έγκρισης του Υπουργού
Προεδρίας της Κυβερνήσεως κατόπιν σύμφωνης γνώ-
μης του Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Ο χαρακτηρισμός
ενός έργου από τα προαναφερόμενα ως χρήζοντος
ειδικής Κρατικής προστασίας συντελείται με πράξη του
Υπουργού Προεδρίας της Κυβέρνησης, ύστερα από πρό-
ταση του Αρχαιολογικού Συμβουλίου που δημοσιεύεται
στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης.43
Β. Εκτέλεση εργασιών - περιορισμοί μεταβίβασης
Το αίτημα επισκευών του εκάστοτε ιδιοκτήτη διατηρη-
τέου κτιρίου βάσει του προϊσχύοντος καθεστώτος εριζό-
ταν στο άρθρο 1 παρ. 1 και στο άρθρο 2 του Ν 1469/1950
που παραπέμπουν στο άρθρο 52 του ΚΝ 5351/1932 «περί
αρχαιοτήτων» που όριζε πως από το χαρακτηρισμό του
κτιρίου ως έργου τέχνης χρήζοντος ειδικής κρατικής προ-
στασίας απαιτείται άδεια χορηγούμενη από τον Υπουργό
Πολιτισμού μετά γνώμης του Αρχαιολογικού Συμβουλίου
ως προς τη συντέλεση επισκευών στο χαρακτηρισθέν
οικοδόμημα και σε περίπτωση μη λήψης άδειας και
συντέλεσης των επισκευών άνευ αυτής, επιβάλλονται
ποινικές κυρώσεις.
Μάλιστα, η συντέλεση των αναγκαίων επισκευών συν-
δέεται με την υποχρέωση του ιδιοκτήτη να καλύψει τις
δαπάνες αυτών. Σε περίπτωση αδυναμίας ή άρνησης
ανάληψης των δαπανών από τον ιδιοκτήτη του χαρακτη-
ρισμένου οικήματος υφίσταται υποχρέωση του δημοσίου
προς συντέλεση αυτών, ενώ υφίσταται στην τελευταία
αυτή περίπτωση και η δυνατότητα απαλλοτρίωσης του
ακινήτου λόγω δημόσιας ανάγκης.44
Ακόμη, όταν ο Υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης
χορηγεί την απαραίτητη έγκριση για την εκτέλεση των
εργασιών του άρθρου 1 παρ. 1 και 3 του αυτού Νόμου
κλπ., έχει τη δυνατότητα να ορίσει μεταβολές στις υπό
εκτέλεση εργασίες ή περιορισμούς σχετικά με τη δια-
τήρηση ή μεταβίβαση των βάσει του άρθρου 1 παρ. 3
αναφερόμενων έργων κατόπιν σύμφωνης γνώμης της
Επιτροπής της παρ. 2 του αυτού άρθρου.45
Από το Ν 1469/1950 προκύπτει πως ο χαρακτηρισμός
ενός κτιρίου ως επικινδύνως ετοιμόρροπου δεν εμπο-
δίζει τη δυνατότητα χαρακτηρισμού αυτού ως έργου
τέχνης χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας, υπό την
προϋπόθεση πως πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου
αυτού λόγω του ότι από την απόφανση περί του χαρα-
κτηρισμού ενός κτιρίου ως έργου τέχνης χρήζοντος ειδι-
κής κρατικής προστασίας ή όχι συναρτάται η μορφή και
43. Άρθρο 1 παρ. 3 του Ν 1469/1950.
44. Γνωμοδότηση ΝΣΚ 208/10.03.1978 “Περί ισχύος του Ν1469/1950
και μετά το Νέο Οικοδομικό Κανονισμό”.
45. Άρθρο 3 παρ. 1 του Ν 1469/1950.
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
το βελινεκές των επεμβάσεις που δύνανται ή επιτάσσεται
να λάβουν χώρα στο οικοδόμημα αυτό, εντάσσοντας σε
αυτές τις επεμβάσεις και τις περιπτώσεις εν μέρει ή εξ
ολοκλήρου ανακατασκευής αυτού.46
Ειδικότερα, όσον αφορά την περίπτωση όπου χορηγείται
άδεια κατεδάφισης ενός κτιρίου και παράλληλα εκδίδεται
άδεια για ανέγερση νέου κτίσματος στη θέση αυτού που
θα κατεδαφιστεί, πριν το υπάρχον κτίριο, χαρακτηριστεί
ως έργο τέχνης χρήζοντος ειδικής κρατικής προστα-
σίας προκύπτει πως δυνάμει του άρθρου 4 του νόμου
1469/1950, οι άδειες αυτές ανακαλούνται αυτοδικαίως
με τον χαρακτηρισμό του κτιρίου ως έργο τέχνης χρή-
ζοντος ειδικής κρατικής προστασίας.47
Γ. Οι υποχρεώσεις των υπηρεσιών
1. Διεύθυνση πολιτιστικών κτιρίων και αναστηλώσεως
νεωτέρων μνημείων
Δυνάμει του άρθρου 23 του ΠΔ 941/1977 οι αρμοδιότητες
της Διεύθυνσης Πολιτιστικών Κτιρίων και Αναστηλώσεως
Νεωτέρων Μνημείων είναι οι ακόλουθες:
Θέματα που αφορούν τη μελέτη, την εκτέλεση, τη
χρηματοδότηση επισκευής πολιτιστικών κτιρίων του
Υπουργείου Πολιτισμού ή των υπ` αυτού εποπτευόμενων
υπηρεσιών, οργανισμών ή νομικών προσώπων όπως και
τη σύνταξη μελέτης από τρίτους όσον αφορά τα ανωτέρω
θέματα αλλά και την επίβλεψη αυτών.48
2. Εφορείες νεωτέρων μνημείων
Υπάρχουν 7 Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων.49 Αναλυτική
κατηγοριοποίηση των Εφορειών αυτών και των υπαγό-
μενων νομών σε αυτές υπάρχει στο άρθρο 37 του ΠΔ
941/1977. Οι αρμοδιότητες των Εφορειών Νεωτέρων
Μνημείων, οι οποίες ασκούνται εντός της περιφέρειας της
δικαιοδοσίας αυτών άπτονται θεμάτων που αφορούν την
προστασία και τον ευπρεπισμό των νεωτέρων μνημείων,
την επιστημονική μελέτη κάθε θέματος σχετικού με αυτά
και τη διοικητική μέριμνα εφαρμογής των κειμένων των
νεωτέρων μνημείων διατάξεων.50
Ειδικότερα κάποιες αρμοδιότητες του Υπουργού
Πολιτισμού και της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου
46. Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ. Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος,
ο.α. σελ. 330, ΣτΕ 2417/2002, ΝΟΜΟΣ.
47. Άρθρο 4 του Ν 1649/1950: Η εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως
δημοσίευσις περιλήψεως των κατά το άρθρον 1 του παρόντος Νόμου
εκδιδομένων Υπουργικών πράξεων συνεπάγεται αυτοδικαίως και
άνευ άλλης τινός διατυπώσεως την κύρωσιν εκδοθείσης τυχόν
αποφάσεως αναστολής εκτελέσεως εργασιών κλπ. επί των εν τη
Υπουργική πράξει κατονομαζομένων οικοδομημάτων, αρχιτεκτονι-
κών κλπ. Έργων ως και την ανάκλησιν οιασδήποτε χορηγηθείσης
προηγουμένης σχετικής αδείας.
48. Άρθρο 23 παρ. 1, άρθρο 23 παρ. 2 περ. α, υποπερ.αα, άρθρο 23
παρ. 2 περ. β υποπερ. αα, ββ και στστ του ΠΔ 941/1977.
49. Άρθρο 33 περ.γ του ΠΔ 941/1977.
50. Άρθρο 38 του ΠΔ 941/1977.
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
587
μεταβιβάζονται στις Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων δυνά-
μει του ΠΔ 733/1980. Ειδικότερα, οι αρμοδιότητες που
μεταβιβάζονται είναι η έγκριση εκτέλεσης εργασιών
συντήρησης, επισκευής, στερέωσης, αναστήλωσης, απο-
κατάστασης, αναπαλαίωσης, εσωτερικής διαρρύθμισης,
μετασκευής και γενικώς πάσης φύσεως οικοδομικών
εργασιών σε διατηρητέα κτίσματα.51
3. Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων
Η σύνθεση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων
Μνημείων ορίζεται στο άρθρο 92 παρ.1 του ΠΔ 941/1977.
Οι αρμοδιότητες αυτού καθορίζονται από τις κείμε-
νες διατάξεις ενώ παραπέμπει σε αυτό ο Υπουργός
Πολιτισμού ή άλλο νομίμως εξουσιοδοτημένο όργανο.52
Ακόμη, γνωμοδοτεί για θέματα που τυγχάνουν γνω-
μοδότησης του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων και τα
οποία παραπέμπονται στο Κ.Σ.Ν.Μ. κατά την κρίση του
Υπουργού Πολιτισμού ή άλλου οργάνου της Κεντρικής
Υπηρεσίας του Υπουργείου, νομίμως εξουσιοδοτούμε-
νου.53 Γνωμοδοτεί και για θέματα που παραπέμπονται
σε αυτό από τον Υπουργό Πολιτισμού ή από άλλο όργανο
της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου, νομίμως
εξουσιοδοτούμενου αφού θεωρουμένων από τα Τοπικά
Συμβούλια Μνημείων εκφεύγουν της δικαιοδοσίας αυτών
ή ότι είναι μείζονος σημασίας.54
Σήμερα, όμως ο νόμος 3028/2002 ρυθμίζει εκ νέου
την ύπαρξη, συγκρότηση και σύνθεση του Κεντρικού
Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων με το άρθρο 50
παρ. 2 και 3 του Ν 3028/2002. Το Κεντρικό Συμβούλιο
Νεοτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ) συγκροτείται με απόφαση
του Υπουργού Πολιτισμού και αποτελείται από δεκαπέντε
(15) μέλη.55 Στην αρμοδιότητα του ΚΣΝΜ ανήκουν θέματα
που αφορούν στην προστασία νεοτέρων μνημείων και
των λοιπών ιστορικών τόπων.56 Στην παρ. 5 του άρθρου
50 του Ν 3028/2002, εξειδικεύονται οι αρμοδιότητες των
Κεντρικών Συμβουλίων μεταξύ των οποίων είναι και το
ΚΣΝΜ. Στην παρ. 6 του άρθρου 50 του Ν 3028/2002,
ρυθμίζεται η αρμοδιότητα του ΚΣΝΜ σε σχέση με την
αρμοδιότητα του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου
(ΚΑΣ) και σε σχέση με άλλο ειδικότερο όργανο.
Περαιτέρω κανόνες για τη συγκρότηση και λειτουργία
του ΚΑΣ και του ΚΣΝΜ προβλέπονται στο άρθρο 52 του
Ν 3028/2002. Ενώ προβλέπεται και η δυνατότητα δι-
καιώματος ακρόασης των ενδιαφερομένων εφόσον οι
υποθέσεις τους έρχονται ενώπιον των συγκεκριμένων
συμβουλίων, οι οποίοι δύνανται να παρίστανται και με
51. Άρθρο 1 παρ.1 του ΠΔ 733/1980.
52. Άρθρο 92 παρ.4 περ.α του ΠΔ 941/1977.
53. Άρθρο 92 παρ.4 περ.β του ΠΔ 941/1977.
54. Άρθρο 92 παρ.4 περ.γ του ΠΔ 941/1977.
55. Άρθρο 50 παρ. 2 του Ν 3028/2002.
56. Άρθρο 50 παρ. 4 εδ. 2 του Ν 3028/2002.
588
ή δια δικηγόρου και να χρησιμοποιούν τεχνικούς συμ-
βούλους, προκειμένου να εκθέσουν τις απόψεις τους
και να απαντήσουν σε τυχόν ερωτήσεις των μελών ή
των εισηγητών.57
4. Τοπικά Συμβούλια Μνημείων
To άρθρο 93 παρ.1 του ΠΔ 941/1977 καθορίζει τα Τοπικά
Συμβούλια Μνημείων. Οι αρμοδιότητες των Τοπικών
Συμβουλίων Μνημείων ορίζονται στο άρθρο 93 παρ. 6
του ΠΔ 941/1977.
Με την έκδοση του Ν 3028/200258 «Για την προστασία των
Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς»
στο άρθρο 49 παρ. 1 του Ν 3028/2002 ορίζεται πως «με
απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού συγκροτούνται
Τοπικά Συμβούλια Μνημείων (ΤΣΜ) στην έδρα κάθε
διοικητικής περιφέρειας και στις νησιωτικές περιοχές,
όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο». Ακόμη, στην παρ. 1 του
άρθρου 49 του νόμου αυτού καθορίζεται ο αριθμός των
μελών κάθε Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων αλλά και
η σύνθεση του. Ενώ στην παρ. 2 του άρθρου 49 του
ν.3028/2002, ορίζονται οι αρμοδιότητές των ΤΣΜ.59 Το
σημερινό νομικό πλαίσιο ως προς τα Τοπικά Συμβούλια
Μνημείων βάσει και του ΠΔ 941/1977 των άρθρων 49
και 52 του Ν 3028/2002 (ΦΕΚ 153/A/28.6.2002) «Για την
προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής
Κληρονομιάς» που είναι ο ισχύων νόμος σήμερα για την
προστασία των έργων ή οικοδομημάτων που χαρακτη-
ρίζονται ως ακίνητα μνημεία συμπληρώνεται από την
ΥΠΠΟ/ΔIΟΙΚ/Α3/Φ70/7101160 που αφορά τον καθορι-
σμό του τρόπου λειτουργίας των Τοπικών Συμβουλίων
Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Περαιτέρω, στα πλαίσια του Ν 3028/2002 (ΦΕΚ
153/A/28.6.2002) «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων
και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» εκδόθηκε
η ΥΠΠΟ/ΔΟΕΠΥ/ΤΟΠΥΝΣ/14/369861 για την οργάνωση
και λειτουργία των Συμβουλίων του Ν 3028/2002 του
Υπουργείο Πολιτισμού που ρυθμίζει την οργάνωση και
λειτουργία του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου,
του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων και των
Τοπικών Συμβουλίων Μνημείων.
Ειδικότερα, σήμερα πέραν της ύπαρξης Συμβουλίων
υφίστανται και Διευθύνσεις του Υπουργείου Πολιτισμού
και Αθλητισμού που ασχολούνται με επιμέρους θέματα
57. Άρθρο 52 παρ. 6 εδ. 2 του Ν 3028/2002.
58. ΦΕΚ 153/A/28.6.2002.
59. Άρθρο 49 παρ. 2 του Ν 3028/2002: Τα ΤΣΜ είναι αρμόδια να γνω-
μοδοτούν για όλα τα ζητήματα που αφορούν σε μνημεία, χώρους
και τόπους της περιφέρειάς τους, εκτός από εκείνα που αναφέρο-
νται στις διατάξεις της παραγράφου 5γ του άρθρου 50. Τα Τοπικά
Συμβούλια είναι δυνατόν να εξετάζουν εκ νέου, μετά από αίτηση
του ενδιαφερομένου, ένα ζήτημα που έχει ήδη κριθεί, μόνο εάν
διαπιστώνουν ότι προέκυψαν εκ των υστέρων νέα ουσιώδη στοιχεία.
60. ΦΕΚ Β΄ 1526/6.2.2002.
61. ΦΕΚ Β΄ 70/20.01.2004.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
όσον αφορά τα νεώτερα μνημεία μετά του έτους
1830. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια της διάρθρωσης
του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού υφίσταται
Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης Μουσείων και Τεχνικών
Έργων.62 Η Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης Μουσείων
και Τεχνικών Έργων συγκροτείται από Διευθύνσεις.
Ως προς τη σχέση Κεντρικών και Περιφερειακών
Υπηρεσιών και τον τρόπο εκτέλεσης έργων από τις
Περιφερειακές Υπηρεσίες της Γενικής Διεύθυνσης
Αναστήλωσης Μουσείων και Τεχνικών Έργων, οι
Διευθύνσεις της Κεντρικής Υπηρεσίας που υπάγο-
νται στη Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης Μουσείων
και Τεχνικών Έργων συνεργάζονται με τις κατά τόπο
και καθ΄ ύλην αρμόδιες Περιφερειακές και Ειδικές
Περιφερειακές Υπηρεσίες, προετοιμάζουν τους φακέ-
λους για την εισαγωγή των θεμάτων στο αρμόδιο
Συμβούλιο και οι κατά περίπτωση αρμόδιοι Διευθυντές
εισηγούνται σε αυτό, όπως ορίζει η κείμενη νομοθε-
σία.63 Ακόμη, οι Περιφερειακές Υπηρεσίες της Γενικής
Διεύθυνσης Αναστήλωσης Μουσείων και Τεχνικών
Έργων ασκούν τις αρμοδιότητές τους κατά τόπο στα
όρια των περιοχών τους, συνεργάζονται με τις αντίστοι-
χες Διευθύνσεις της Κεντρικής Υπηρεσίας και τις λοιπές
Περιφερειακές Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού
και εκτελούν έργα, τα οποία περιλαμβάνονται στα ετή-
σια Προγράμματα Δράσης των Υπηρεσιών της Γενικής
Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς
και της Γενικής Διεύθυνσης Αναστήλωσης Μουσείων και
Τεχνικών Έργων, όπως εγκρίνονται από τον Υπουργό,
μετά από γνώμη των αρμοδίων Κεντρικών Συμβουλίων.64
Δ. Πεδίο εφαρμογής Ν 1469/1950 και ΓΟΚ
Παράλληλα με το Ν 1469/1950, εκδόθηκε και ο Γενικός
Οικοδομικός Κανονισμός (Άρθρο 79 παρ. 6 του ΝΔ 8/1973
«Περί Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού» (Α 124) και αντι-
καταστάθηκε από το άρθρο 4 παρ. 1 του Ν 622/1977 (Α
171) που προβλέπει πως με ΠΔ που εκδίδεται με πρόταση
του Υπουργού Δημοσίων Έργων ύστερα από αιτιολογη-
μένη έκθεση της κατά περίπτωση αρμόδιας υπηρεσίας,
υπάρχει η δυνατότητα προς διατήρηση ιδιαίτερου ιστο-
ρικού, λαογραφικού, πολεοδομικού, αισθητικού ή και
αρχιτεκτονικού χαρακτήρα να χαρακτηρίζονται κτίρια ως
διατηρητέα ή οικισμοί ή τμήματα αυτών ως παραδοσιακοί
και να επιβάλλονται όροι και περιορισμοί δόμησης διαφο-
ρετικοί από αυτούς που προβλέπονται από το ισχύον ΝΔ.65
Όμως οι ρυθμίσεις του Ν 1469/1950, περί προστασίας
ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων ή μνημείων μεταγε-
νέστερων του έτους 1830, παραμένουν σε ισχύ και μετά
62. Άρθρο 2 παρ. 2 περ. β του ΠΔ 104/2014, ΦΕΚ Α΄ 171/28.08.2014.
63. Άρθρο 37 παρ. 1 του ΠΔ 104/2014, ΦΕΚ Α΄ 171/28.08.2014.
64. Άρθρο 37 παρ. 2 του ΠΔ 104/2014, ΦΕΚ Α΄ 171/28.08.2014.
65. Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ. Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος,
ο.α σελ. 319
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
τον νέο Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό (ΓΟΚ) αφού δεν
καταργήθηκαν, ούτε θίχτηκαν από το άρθρο 79 παρ. 6
του ΝΔ 8/1973 (ΓΟΚ). Αυτό συμβαίνει γιατί τα δύο νομο-
θετήματα Ν 1469/1950 και ΝΔ 8/1973 (ΓΟΚ) επιτελούν
διαφορετικό σκοπό. Συγκεκριμένα, το άρθρου 1 παρ.
2 του Ν 1469/1950 με το χαρακτηρισμό οικοδομήματος
ή μνημείου μεταγενέστερου του έτους 1830 ως έργου
τέχνης χρήζοντος ειδικής προστασίας, σκοπό έχει να
εξισώσει αυτά τα οικοδομήματα ως προς την παρεχόμενη
κρατική προστασία με τα οικοδομήματα τα παλαιότερα
του 1830.66 Από την άλλη, το άρθρο 79 παρ. 6 του ΝΔ
8/1973 που αφορά οικοδομήματα ή μνημεία μεταγενέ-
στερα του έτους 1830 που χαρακτηρίζονται ως διατη-
ρητέα βάσει του ΓΟΚ στοχεύει στο να έχει την ευχέρεια
η διοίκηση να μπορεί να επιβάλλει επί του κτιρίου, του
ακάλυπτου οικοπέδου ή μνημείου ή επί του περιβάλλο-
ντος χώρου, όρους και περιορισμούς δόμησης διαφορετι-
κούς από τους καθοριζόμενους από τον ΓΟΚ.67 Συνέπεια
αυτών είναι πως υφίσταται η δυνατότητα οικοδόμημα ή
μνημείο μεταγενέστερο του 1830 που χαρακτηρίσθηκε
ήδη βάσει του Ν 1469/1950 ως έργο τέχνης χρήζοντος
ειδικής κρατικής προστασίας να χαρακτηρισθεί έπειτα ως
διατηρητέο βάσει του ΓΟΚ εφόσον υπάρχουν λόγοι που
επιτάσσουν την επιβολή όρων και περιορισμών δόμησης
στο ακίνητο ή στον χώρο που το περιβάλλει διαφορε-
τικών από αυτούς που προβλέπονται στον ΓΟΚ.68
Η εξίσωση από άποψη κρατικής προστασίας που επιδι-
ώκει το άρθρο 1 παρ. 2 του Ν 1469/1950 με τον χαρα-
κτηρισμό οικήματος ή μνημείου μεταγενέστερου του
έτους 1830 ως έργου τέχνης χρήζοντος ειδικής κρατι-
κής προστασίας, με τα οικοδομήματα τα παλαιότερα
του 1830 (άρθρο 52 ΚΝ 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων»)
αποδεικνύεται και βάσει του άρθρου 5 παρ. 1 και 2 του
Ν 1469/1950.69
Αξίζει να σημειωθεί πως στο πλαίσιο του άρθρου 5
παρ. 1 και 2 του Ν 1469/1950 υπάρχει η παρατήρηση
66. Άρθρο 52 ΚΝ 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων».
67. ΣτΕ 2513/2009, ΝΟΜΟΣ
68. Γνωμοδότηση ΝΣΚ 208/10.03.1978 “Περί ισχύος του Ν 1469/1950
και μετά το Νέο Οικοδομικό Κανονισμό”.
69. Άρθρο 5 παρ. 1 του Ν 1469/1950: Η εις την κατηγορίαν των καλ-
λιτεχνικών και ιστορικών μνημείων και οικοδομημάτων παλαιο-
τέρων του 1830 (άρθρον 52 του κωδικοποιηθέντος νόμου 5351
«περί αρχαιοτήτων») δύνανται να υπαχθώσι και κτίσματα έχοντα
ιστορικήν σπουδαιότητα, νεώτερα του έτους 1830 ως και ιστορικοί
τόποι. Προς τούτο δέον προηγουμένως να χαρακτηρισθώσιν ως
ιστορικοί τόποι διά πράξεως του Υπουργού των Θρησκευμάτων
και Εθνικής Παιδείας εκδιδομένης μετά σύμφωνον γνώμην του
Αρχαιολογικού Συμβουλίου και δημοσιευομένης εις την Εφημερίδα
της Κυβερνήσεως. Άρθρο 5 παρ. 2 του Ν 1469/1950: Επί των κατά
τα ως άνω χαρακτηριζομένων ως ιστορικών οικοδομημάτων ή ως
ιστορικών τόπων εφαρμόζονται άπασαι αι περί καλλιτεχνικών και
ιστορικών μνημείων και οικοδομημάτων παλαιοτέρων του έτους
1830 διατάξεις του κωδικοποιηθέντος Νόμου 5351 «περί αρχαιο-
τήτων» και του Ν 216/1943 περί οργανώσεως της υπηρεσίας
Αναστηλώσεως. Ειδικώς δε προκειμένου περί ιστορικών τόπων
έχουσιν εφαρμογήν και αι διατάξεις του άρθρου 50 του Νόμου 5351.
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
589
πως οι αρμοδιότητες για τους ιστορικούς τόπους του
άρθρου 5 του Ν 1469/1950 μεταφέρθηκαν στο Υπουργείο
Χωροταξίας-Οικισμού και Περιβάλλοντος απο το ΠΔ
161/1984. Συνεπώς οι ιστορικοί τόποι εκφεύγουν πλέον
του πεδίου εφαρμογής του Υπουργείου Πολιτισμού και
υπάγονται στο σημερινό πλέον ΥΠΕΧΩΔΕ.
ΙV. Το ισχύον νομικό πλαίσιο: ο N 3028/2002
A. Διαδικασία χαρακτηρισμού νεωτέρου μνημείου -
δικαίωμα ανάκλησης
Βάσει του άρθρου 2 περ. β υποπερ.ββ του Ν 3028/2002:
Ως νεότερα μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που
είναι μεταγενέστερα του 1830 και των οποίων η προ-
στασία επιβάλλεται λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής
ή επιστημονικής σημασίας τους, κατά τις διακρίσεις των
άρθρων 6 και 20 του ιδίου νόμου.
Το κράτος μεριμνά για την προστασία της πολιτιστικής
κληρονομιάς της Χώρας γι’ αυτό διασφαλίζει μέσω του
νομικού του πλαισίου τον εντοπισμό, την έρευνα, την
καταγραφή, την τεκμηρίωση και τη μελέτη των στοι-
χείων της. Ακόμη, φροντίζει για τη διατήρηση και την
αποτροπή της καταστροφής, της αλλοίωσης και γενικά
κάθε άμεσης ή έμμεσης βλάβης αυτής. Παράλληλα, επι-
τάσσει τη συντήρηση και την κατά περίπτωση αναγκαία
αποκατάστασή της.70
Ειδικότερα, δυνάμει του άρθρου 6 παρ. 1 του Ν 3028/2002
περ. α, β και γ: Στα ακίνητα μνημεία περιλαμβάνονται:
α) τα αρχαία που χρονολογούνται έως και το 1830,
β) τα νεότερα πολιτιστικά αγαθά που είναι προγε-
νέστερα των εκάστοτε τελευταίων εκατό ετών και
χαρακτηρίζονται μνημεία λόγω της αρχιτεκτονικής,
πολεοδομικής, κοινωνικής, εθνολογικής, λαογρα-
φικής, τεχνικής, βιομηχανικής ή εν γένει ιστορικής,
καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους,
γ) τα νεότερα πολιτιστικά αγαθά που ανάγονται στην
περίοδο των εκάστοτε τελευταίων εκατό ετών και
χαρακτηρίζονται μνημεία λόγω της ιδιαίτερης αρχιτε-
κτονικής,71 πολεοδομικής, κοινωνικής, εθνολογικής,
λαογραφικής, τεχνικής, βιομηχανικής ή εν γένει ιστο-
ρικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους.
Ο χαρακτηρισμός ακινήτου μνημείου μπορεί να περιλαμ-
βάνει και κινητά που συνδέονται με ορισμένη χρήση του
ακινήτου, τις χρήσεις που είναι σύμφωνες με το χαρα-
κτήρα του ως μνημείου, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο
ή στοιχεία αυτού.72
70. Άρθρο 3 παρ. 1 περ. α, β και δ του Ν 3028/2002.
71. ΣτΕ 1940/2014 Τμ. Ε΄ [Διατηρητέα σύνολα γειτονιάς του
Μεσοπολέμου - Εξαίρεση κτηρίου], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
2/2015, σελ. 292, 293 σκ.7, 294 σκ. 7, ΣτΕ 3611/2007, ΝΟΜΟΣ.
72. Άρθρο 6 παρ. 2 του Ν 3028/2002.
590
Για τη δυνατότητα μετακίνησης μνημείων της περίπτωσης
γγ΄ του εδαφίου β΄ του άρθρου 2 και την ιδιότητά τους
ως ακινήτων αποφαίνεται ο Υπουργός Πολιτισμού ύστερα
από γνώμη του Συμβουλίου.73
Τα αρχαία ακίνητα μνημεία προστατεύονται από το νόμο
χωρίς να απαιτείται η έκδοση οποιασδήποτε διοικητικής
πράξης. Τα ακίνητα των περιπτώσεων β΄ και γ΄ της
παραγράφου 1 του άρθρου 6 του Ν 3028/2002 χαρακτη-
ρίζονται μνημεία με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού,
που εκδίδεται ύστερα από εισήγηση της Υπηρεσίας και
γνώμη του Συμβουλίου και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα
της Κυβερνήσεως.74 Ως προς οικοδομήματα που χαρα-
κτηρίζονται ως ακίνητα μνημεία που εμπίπτουν στην
περίοδο των εκάστοτε τελευταίων εκατό ετών, κατά
τη διαδικασία χαρακτηρισμού τους δεν διερευνώνται
ούτε λαμβάνονται υπ`όψην οι οικονομικές επιπτώσεις
αυτού στους ιδιοκτήτες αλλά ούτε και ο αντίκτυπος του
χαρακτηρισμού στις έννομες σχέσεις των εμπλεκομένων
προσώπων. Αυτό συμβαίνει διότι η πράξη χαρακτηρι-
σμού αποτελεί έκφανση της υποχρέωσης της διοίκησης
να προστατεύσει την πολιτιστική μας κληρονομιά βάσει
της αντίστοιχης συνταγματικής πρόβλεψης του άρθρου
24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος. Συνεπώς ο ακυρωτικός
δικαστής προβαίνει σε έλεγχο νομιμότητας των διοικητι-
κών πράξεων που εκδίδονται βάσει των παραπάνω και
ελέγχει ως προς την πληρότητα της αιτιολογίας αυτών
και ευθέως ως προς την ορθή εφαρμογή του νόμου75 αν
βάσει των στοιχείων του φακέλου προκύπτει, όπως και
δυνάμει των διδαγμάτων κοινής πείρας, ότι δεν πληρού-
νται οι κατά νόμο προβλεπόμενες προϋποθέσεις ως προς
το χαρακτηρισμό ενός κτιρίου ως ακίνητου μνημείου.76
Η κατά τα άνω αναφερόμενη εισήγηση κοινοποιείται
απευθείας, με μέριμνα της Υπηρεσίας, στον κύριο, τον
νομέα ή τον κάτοχο, ο οποίος μπορεί να υποβάλλει
αντιρρήσεις εντός δύο (2) μηνών από την κοινοποίηση.
Εάν δεν μπορεί να γίνει κοινοποίηση γιατί ο κύριος, ο
νομέας ή ο κάτοχος ήταν αδύνατον να ευρεθεί από την
Υπηρεσία, συντάσσεται ανακοίνωση για την εισήγηση,
που δημοσιεύεται σε μία ημερήσια ή εβδομαδιαία εφη-
μερίδα που εκδίδεται στην πρωτεύουσα του νομού όπου
βρίσκεται το υπό χαρακτηρισμό ακίνητο ή το μεγαλύτερο
τμήμα αυτού, και εάν δεν υπάρχει τέτοια σε μία ημερή-
σια εφημερίδα της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης για τις
Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας,
73. Άρθρο 6 παρ. 3 του Ν 3028/2002.
74. Άρθρο 6 παρ. 4 του Ν 3028/2002.
75. ΣτΕ 3050/2004, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 1100/2005, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 1445/2006,
ΝΟΜΟΣ.
76. ΣτΕ 1940/2014 Τμ. Ε΄ [Διατηρητέα σύνολα γειτονιάς του
Μεσοπολέμου - Εξαίρεση κτηρίου], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
2/2015, σελ. 293, 294 σκ. 7 εδ. προτελ. και τελ. και 296 σκ. 10,
ΣτΕ 3857/2007, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 308/2018 Τμ. Ε΄ [Συγκρότημα κτηρίων
πρώην 401 Στρατιωτικού Νοσοκομείου - Κριτήρια χαρακτηρισμού],
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 174-178.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Παράλληλα η ανα-
κοίνωση τοιχοκολλάται στο υπό χαρακτηρισμό ακίνητο
και συντάσσεται πρακτικό από την Υπηρεσία για την
τοιχοκόλληση. Στην περίπτωση αυτή η προθεσμία για
την υποβολή αντιρρήσεων αρχίζει από τη δημοσίευση.77
Ο κύριος ή όποιος έχει εμπράγματα δικαιώματα σε ακί-
νητο υπό χαρακτηρισμό, καθώς και ο νομέας, ο κάτοχος
ή ο χρήστης οφείλει και πριν από την έκδοση της από-
φασης να επιτρέπει στους υπαλλήλους της Υπηρεσίας την
είσοδό τους σε αυτό και την εξέτασή του. Επίσης οφείλει
να τους παρέχει κάθε σχετική πληροφορία.78
Τα αποτελέσματα του χαρακτηρισμού επέρχονται από
την κοινοποίηση ή τη δημοσίευση της ανακοίνωσης στην
εφημερίδα και αίρονται εάν η απόφαση περί χαρακτη-
ρισμού δεν δημοσιευθεί εντός ενός (1) έτους από αυτές.
Εντός του ίδιου χρονικού διαστήματος απαγορεύεται κάθε
επέμβαση ή εργασία στο υπό χαρακτηρισμό ακίνητο.79
Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ρυθμίζεται κάθε
λεπτομέρεια αναγκαία για την εφαρμογή των διατάξεων
των προηγούμενων παραγράφων.80
Η απόφαση χαρακτηρισμού ακίνητου μνημείου που εκδί-
δεται σύμφωνα με τις προηγούμενες παραγράφους μπο-
ρεί να ανακληθεί μόνο για πλάνη περί τα πράγματα. Η
απόφαση ανάκλησης εκδίδεται κατά τη διαδικασία των
παραγράφων 4 και 5 και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα
της Κυβερνήσεως, αφότου και επέρχονται τα αποτελέ-
σματά της. Η απόφαση για το χαρακτηρισμό ή η ανα-
κλητική της αποστέλλεται στην αρμόδια πολεοδομική
υπηρεσία και στον οικείο δήμο ή κοινότητα και στο
Κτηματολόγιο Α.Ε.81 Το άρθρο 6 παρ. 9 του N 3028/2002
συνιστά εκδήλωση νομολογιακού κανόνα όπως συγκρο-
τήθηκε δυνάμει του τρόπου ερμηνείας του προϊσχύοντος
νόμου 1469/1950 «περί προστασίας ειδικής κατηγορίας
οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενέστερων του
1830». Συγκεκριμένα, με το χαρακτηρισμό ενός οικο-
δομήματος ως έργο τέχνης χρήζοντος ειδικής κρατικής
προστασίας ή ως μνημείου ή ως διατηρητέου κτιρίου
σκοπείτε η εσαεί διασφάλιση της προάσπισης των αγα-
θών πολιτιστικής κληρονομιάς, οπότε εμποδίζεται σε
κάθε περίπτωση η ανάκληση πράξεων χαρακτηρισμού
οικοδομημάτων ως τέτοιων αναφερόμενων ανωτέρω
όπως και το να εκφύγουν ή να εκπέσουν από το ειδικό
προστατευτικό ρυθμιστικό πλαίσιο στο οποίο εμπίπτουν
γι `αυτό απαγορεύεται και η κίνηση διαδικασίας ολικού ή
μερικού αποχαρακτηρισμού των ανωτέρω πολιτιστικών
στοιχείων με εξαίρεση την περίπτωση που αιτιολογημένα
προκύψει βάσει νεώτερης γνωμοδότησης του οικείου
77. Άρθρο 6 παρ. 5 του Ν 3028/2002.
78. Άρθρο 6 παρ. 6 του Ν 3028/2002.
79. Άρθρο 6 παρ. 7 του Ν 3028/2002, Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ.
Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος, ο.α. σελ. 321-323.
80. Άρθρο 6 παρ. 8 του Ν 3028/2002.
81. Άρθρο 6 παρ. 9 του Ν 3028/2002.
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
συμβουλίου ότι ο χαρακτηρισμός έλαβε χώρα χωρίς να
πληρούνται οι κατά νόμο προϋποθέσεις ή ότι πρόκειται
για πλάνη περί τα πράγματα.82
Η κατεδάφιση νεότερων ακινήτων που είναι προγενέ-
στερα των εκάστοτε εκατό τελευταίων ετών ή η εκτέλεση
εργασιών για τις οποίες απαιτείται η έκδοση οικοδομικής
άδειας, ακόμα και αν τα ακίνητα αυτά δεν έχουν χαρα-
κτηρισθεί μνημεία, δεν επιτρέπεται χωρίς την έγκριση
της Υπηρεσίας.
Για το σκοπό αυτόν ο ενδιαφερόμενος γνωστοποιεί στην
Υπηρεσία ότι προτίθεται να προβεί σε αυτήν. Η έγκριση
θεωρείται ότι έχει χορηγηθεί εάν μέσα σε τέσσερις (4)
μήνες από τη γνωστοποίηση δεν συντελεστούν οι διατυ-
πώσεις δημοσιότητας της εισήγησης για το χαρακτηρισμό
του ακίνητου που προβλέπονται στην παράγραφο 5.83
Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού που εκδίδεται
ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου κρίνεται εάν είναι
αναγκαία η ολική ή μερική, διαρκής ή προσωρινή άρση
της προστασίας ακινήτου μνημείου προκειμένου να προ-
στατευθεί άλλο μνημείο.84
B. Προϋποθέσεις εργασιών σε ακίνητο μνημείο -
περιορισμοί ή ειδικοί όροι δόμησης
Δυνάμει του άρθρου 10 παρ. 1 του Ν 3028/2002 απαγο-
ρεύεται κάθε ενέργεια σε ακίνητο μνημείο, η οποία είναι
δυνατόν να επιφέρει με άμεσο ή έμμεσο τρόπο κατα-
στροφή, βλάβη, ρύπανση ή αλλοίωση της μορφής του.
Ειδικότερα για κάθε εργασία, επέμβαση ή αλλαγή χρήσης
σε ακίνητα μνημεία, ακόμη και αν δεν επέρχεται κάποια
από τις συνέπειες της παραγράφου 1 του άρθρου 10 του
Ν 3028/2002 σε αυτά, απαιτείται έγκριση που χορηγεί-
ται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα από
γνώμη του Συμβουλίου.85
Για την υλοποίηση έργων σε κηρυγμένα μνημεία, χρη-
ματοδοτούμενων από εθνικούς πόρους ή συγχρημα-
τοδοτούμενων από πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης86
ή άλλων διεθνών οργανισμών, από φορείς εκτός των
υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού,
απαιτείται απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και
Αθλητισμού, η οποία εκδίδεται κατόπιν διατύπωσης
γνώμης από το αρμόδιο Συμβούλιο. Η έκδοση της ως
82. Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ. Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος,
ο.α. σελ. 335 και ΣτΕ 3999/2004, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 1712/2002, ΝΟΜΟΣ,
ΣτΕ 4392/1997, ΝΟΜΟΣ και ΝΟΒ 1999 σελ. 328 και ΣτΕ 2198/2016,
ΝΟΜΟΣ.
83. Άρθρο 6 παρ. 10 του Ν 3028/2002.
84. Άρθρο 6 παρ. 11 του Ν 3028/2002, ΣτΕ 2338/2009 Τμ. Ε΄ [Διατηρητέα
περιοχής Μακρυγιάννη - Προστασία ακινήτων μνημείων και αρχι-
τεκτονικών συνόλων], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 4/2009, σελ.
726 και ΝΟΜΟΣ.
85. Άρθρο 10 παρ. 4 εδ. 1 του Ν 3028/2002.
86. Ε. Σταματίου, Διατηρητέα κτίσματα - ακίνητα και δικαιώματα ιδιο-
κτητών - Διεθνείς κρατικές πολιτικές, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
4/2008, σελ. 574 επ.
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
591
άνω υπουργικής απόφασης αποτελεί προαπαιτούμενο
όρο για την παραδεκτή υποβολή πρότασης εκ μέρους
του φορέα υλοποίησης του έργου για την ένταξη οποιου-
δήποτε έργου σε επιχειρησιακό πρόγραμμα υλοποίησης
συγχρηματοδοτούμενων έργων ή και σε οποιοδήποτε
χρηματοδοτούμενο από εθνικούς πόρους πρόγραμμα. Η
ως άνω απόφαση εκδίδεται εντός δεκαπέντε (15) ημερών
από την υποβολή της σχετικής αίτησης στις αρμόδιες
υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού».87
Σε περίπτωση επείγουσας ανάγκης για την αποτροπή
άμεσου και σοβαρού κινδύνου είναι δυνατή η επιχείρηση
εργασιών αποκατάστασης βλάβης που δεν αλλοιώνει τα
υπάρχοντα κτιριολογικά, αισθητικά και άλλα συναφή
στοιχεία του μνημείου χωρίς την έγκριση που προβλέ-
πεται στις παραγράφους 3 και 4 του άρθρου 10 του Ν
3028/2002, μετά από άμεση και πλήρη ενημέρωση της
Υπηρεσίας, η οποία μπορεί να διακόψει τις εργασίες με
σήμα της.88
Στις περιπτώσεις που απαιτείται έγκριση σύμφωνα με τις
προηγούμενες παραγράφους, αυτή προηγείται από τις
άδειες άλλων αρχών που αφορούν την επιχείρηση ή την
εκτέλεση του έργου ή της εργασίας και τα στοιχεία της
αναγράφονται με ποινή ακυρότητας στις άδειες αυτές.
Η έγκριση χορηγείται μέσα σε τρεις (3) μήνες από την
υποβολή της σχετικής αίτησης.89
Για την προστασία των ακινήτων μνημείων είναι δυνα-
τόν με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα από
γνώμη του Συμβουλίου να επιβάλλονται περιορισμοί
στη χρήση και στον τρόπο λειτουργίας τους, καθώς και
στους όρους δόμησής τους κατά παρέκκλιση από κάθε
ισχύουσα διάταξη.90 Από τη διάταξη αυτή συνάγεται
πως ο Υπουργός Πολιτισμού έχει την ευχέρεια με πράξη
του να θέτει περιορισμούς δόμησης ή και να μην επι-
τρέπει καθόλου την ανέγερση οικοδομήματος το οποίο
μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην αισθητική και υλική
προβολή όμορου καλλιτεχνικού ή ιστορικού μνημείου ή
οικοδομήματος που έχει χαρακτηρισθεί ακίνητο μνημείο
ή διατηρητέο.
Ακόμη, ο Υπουργός Πολιτισμού έχει τη δυνατότητα να
επιβάλλει τους κατά τα ως άνω περιορισμούς πέραν
από το χαρακτηρισθέν ως ακίνητο μνημείο ή διατηρητέο
κτίριο και στον χώρο που το περιβάλλει σε περίπτωση
που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της προβολής, εξυπη-
ρέτησης ή προσπέλασης προς αυτό. Η απόφαση του
Υπουργού Πολιτισμού που αφορά περιορισμούς δόμη-
σης και χρήσης, με την οποία περιορίζεται το δικαίωμα
κυριότητας, είναι απαραίτητο να αιτιολογείται περιλαμ-
βάνοντας τους λόγους που συναρτώνται με τη λήψη των
87. Άρθρο 10 παρ. 4 εδ. 2 του Ν 3028/2002.
88. Άρθρο 10 παρ. 5 του Ν 3028/2002.
89. Άρθρο 10 παρ. 6 εδ. 1 και 2 του Ν 3028/2002.
90. Άρθρο 10 παρ. 7 του Ν 3028/2002.
592
αντίστοιχων περιορισμών σχετικά με τον περιβάλλοντα
χώρο του ακίνητου μνημείου ή διατηρητέου αλλά και
όσον αφορά την απαιτούμενη σχετικά με την προβολή
του ακίνητου μνημείου ή διατηρητέου έκταση κ.α., ενώ
απαιτείται η αιτιολογία να προκύπτει και από τα στοιχεία
του φακέλου.91
Ενώ, εντός της υπουργικής απόφασης οι επιβαλλόμενοι
περιορισμοί δόμησης και χρήσης μπορεί να αφορούν
εκτός από το ακίνητο μνημείο ή το διατηρητέο κτίσμα
και τον περιβάλλοντα αυτού χώρο και τα όμορα ακί-
νητα. Επομένως κάθε μελέτη κατασκευής καινούριων
οικοδομημάτων σε ακίνητα όμορα ακίνητων μνημείων
ή διατηρητέων κτιρίων όπως και οποιαδήποτε άλλη
μελέτη ανέγερσης καινούριου οικοδομήματος εντός της
ζώνης προστασίας που έχει τυχόν καθοριστεί για το εκά-
στοτε ακίνητο μνημείο ή διατηρητέο είναι απαραίτητο να
τίθεται προς έγκριση από τους αρμόδιους φορείς του
Υπουργείου Πολιτισμού ώστε να γνωμοδοτεί σε κάθε νέα
περίπτωση το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων
ως προς την παροχή ή όχι άδειας. Όμως, τόσο κατά τη
διαδικασία χαρακτηρισμού ενός κτίσματος ως ακίνητου
μνημείου ή διατηρητέου αλλά και κατ` επέκταση κατά
τη διαδικασία έκδοσης πράξης καθορισμού ζώνης προ-
στασίας στον περιβάλλοντα χώρο του ακίνητου μνημείου
ή του διατηρητέου δεν είναι αναγκαίο να κληθούν σε
ακρόαση οι ιδιοκτήτες που βλάπτονται αφού οι ανω-
τέρω πράξεις εκδίδονται βάσει αντικειμενικών δεδομέ-
νων και δεν σχετίζονται με υποκειμενικές συμπεριφορές
και στάσεις των βλαπτόμενων ιδιοκτητών συνεπώς η
προηγούμενη ακρόαση αν ελάμβανε χώρα δεν θα επι-
δρούσε καθόλου στο σχηματισμό κρίσης από πλευράς
της διοίκησης, άρα δεν τίθεται θέμα παραβίασης του
δικαιώματος ακρόασης των βλαπτόμενων ιδιοκτητών
(Άρθρο 20 του Συντάγματος) αφού η τήρηση του ως
άνω τύπου δεν είναι κατά τη συνταγματική αυτή διάταξη
απαραίτητη.
Στα πλαίσια του άρθρου 24 παρ. 1 και 6 του Συντάγματος
αλλά και όλης της νομοθεσίας που αφορά την προστασία
τόσο των διατηρητέων κτιρίων όσο και των ακίνητων
μνημείων είναι αυτονόητης σημασίας η ανάγκη η προ-
άσπιση του πολιτιστικού μας πλούτου να διέπεται από
αποτελεσματικότητα. Επομένως, σε περίπτωση που οι
επιβληθέντες από διοικητικές πράξεις ειδικοί όροι και
περιορισμοί δόμησης και χρήσης αποβούν ανεπαρκείς
και αναποτελεσματικοί, η συμπλήρωση ή η τροποποίηση
αυτών όχι μόνο δεν απαγορεύεται αλλά είναι αναγκαία
και αποτελεί επιτακτική απόρροια της κατά τα ως άνω
συνταγματικής επιταγής και της αντίστοιχης νομοθεσίας
ενώ δεν ανακύπτει επουδενί το ζήτημα παραβίασης της
αρχής της προστατευόμενης εμπιστοσύνης, όπου για να
91. ΣτΕ 2231/2006, ΝΟΜΟΣ.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
βρει πεδίο εφαρμογής απαραίτητη προϋπόθεση είναι η
ύπαρξη νόμιμα τιθέμενων ρυθμίσεων.92
Με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται ύστερα από πρό-
ταση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και
Δημόσιων /Έργων και Πολιτισμού και γνώμη των οικείων
γνωμοδοτικών οργάνων, είναι δυνατόν να επιβάλλονται
ειδικοί όροι δόμησης και χρήσης με σκοπό την προστασία
των μνημείων.93
Γ. Καταλογισμός δαπανών για εργασίες
σε ετοιμόρροπο μνημείο
Ο κύριος ή ο νομέας μνημείου υποχρεούται να μεριμνά
για την άμεση εκτέλεση των εργασιών συντήρησης,
στερέωσης ή προστασίας ετοιμόρροπου μνημείου χωρίς
υπαίτια καθυστέρηση, με δική του δαπάνη και υπό την
εποπτεία και τις υποδείξεις της Υπηρεσίας σύμφωνα και
με τις διατάξεις των άρθρων 40 και 41 του Ν 3028/2002.
Αν ο κύριος ή ο νομέας αδρανεί, την ίδια υποχρέωση
έχει ο κάτοχος, ο οποίος μπορεί να αναχθεί κατά του
κυρίου ή του νομέα. Αν η Υπηρεσία κρίνει ότι καθυστε-
ρεί η εκτέλεση των εργασιών συντήρησης ή στερέωσης
για οποιονδήποτε λόγο ή ότι αυτές είναι ανεπαρκείς,
μπορεί να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα, διατηρώντας
τη δυνατότητα να καταλογίζει το σύνολο ή μέρος της
σχετικής δαπάνης σε βάρος των υποχρέων κατά τις
σχετικές περί εισπράξεως δημοσίων εσόδων διατάξεις.
Το Δημόσιο ή οι ΟΤΑ υποχρεούνται να καλύπτουν το
σύνολο ή μέρος των δαπανών συντήρησης, στερέωσης
ή άλλης εργασίας προστασίας μνημείου που δεν τους
ανήκει, εφόσον αυτές αφορούν μνημείο που κρίνεται με
απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα από γνώμη
του Συμβουλίου ότι πρέπει να καταστεί επισκέψιμο για
το κοινό και υπερβαίνουν ένα εύλογο ποσό, ο κύριος, ο
νομέας ή ο κάτοχος δεν είναι υπαίτιος για τη φθορά που
το μνημείο έχει υποστεί και η οικονομική κατάσταση του
υποχρέου δεν του επιτρέπει να καταβάλει τη δαπάνη.
Στην περίπτωση αυτή ο κύριος, ο νομέας ή ο κάτοχος του
μνημείου οφείλει να επιτρέπει την πρόσβαση του κοινού
σε αυτό υπό προϋποθέσεις και για χρονικό διάστημα που
ορίζονται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα
από γνώμη του Συμβουλίου.94
Οι διατάξεις των προηγούμενων παραγράφων εφαρμό-
ζονται αναλόγως και ως προς τους δικαιούχους άλλων
εμπραγμάτων δικαιωμάτων.95
92. ΣτΕ 3862/2004, Δ/ΝΗ 2005 σελ. 1258 και ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 2456/1997,
ΝΟΜΟΣ.
93. Άρθρο 10 παρ. 8 του Ν 3028/2002.
94. Άρθρο 11 παρ. 2 του Ν 3028/2002.
95. Άρθρο 11 παρ. 4 του Ν 3028/2002.
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
Δ. Διενέργεια εργασιών σε ακίνητα μνημεία
Οι Εργασίες σε ακίνητα μνημεία και ιδίως η συντήρηση,
η στερέωση, η αποκατάσταση, η αναστήλωση, η κατά-
χωση, η τοποθέτηση προστατευτικών στεγών, η δια-
μόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και οι εργασίες
που αποβλέπουν σε απόδοση σε χρήση ή σε φιλοξενία
χρήσεων αποσκοπούν στη διατήρηση της υλικής υπό-
στασης και της αυθεντικότητάς τους, στην ανάδειξη και
εν γένει στην προστασία τους. Διενεργούνται σύμφωνα
με μελέτη, η οποία εγκρίνεται από την Υπηρεσία ύστερα
από γνώμη του Συμβουλίου, ή αν αυτές είναι μείζονος
σημασίας, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ύστερα
από γνώμη του Συμβουλίου. Για την έγκριση της μελέτης
απαιτείται να έχει προηγηθεί η τεκμηρίωση του μνη-
μειακού χαρακτήρα του ακινήτου.96 Ειδικότερα, για τη
διενέργεια επεμβάσεων, εργασιών ή έργων πλησίον μνη-
μείου πρέπει να λαμβάνεται υπόψην ότι δεν επιτρέπονται
επεμβάσεις και χρήσεις που δε συνάδουν με την κατά
προορισμό χρήση του μνημείου. Συνεπώς, η οποιαδήποτε
επέμβαση πλησίον ενός μνημείου είναι αναγκαίο να στο-
χεύει στην προάσπιση, διαφύλαξη και προβολή αυτού, με
γνώμονα τα ξεχωριστά και μοναδικά χαρακτηριστικά του
και με βάσει το είδος του μνημείου, λαμβάνοντας απα-
ραίτητα υπ`όψην τα πορίσματα της επιστήμης αλλά και
τις εκ της νομοθεσίας απαγορευμένες επεμβάσεις. Ενώ
οι διοικητικές πράξεις των διοικητικών αρχών που παρέ-
χουν άδεια διενέργειας επεμβάσεων είναι απαραίτητο να
διέπονται από ειδική αιτιολογία97 από την οποία να προ-
κύπτει ότι παρά τη διενέργεια έργων ή εργασιών πλησίον
του μνημείου, το μνημείο προστατεύεται, αναδεικνύεται
ή τουλάχιστον δεν επιδρούν κατά ουσιώδη τρόπο αρνη-
τικά σε αυτό και στον χώρο που το περιβάλλει. Εξάλλου,
σε περίπτωση ουσιώδους ή υπέρμετρης δέσμευσης της
ιδιοκτησίας ανάλογα με τον προορισμό της, λόγω προ-
άσπισης του πολιτιστικού περιβάλλοντος δυνάμει περι-
ορισμών της ιδιοκτησίας στα πλαίσια του άρθρου 24 του
Συντάγματος οι οποίοι είναι δυνατόν να λάβουν ευρύτερο
περιεχόμενο από του γενικούς περιορισμούς της ιδιοκτη-
σίας που ορίζει το άρθρο 17 του Συντάγματος, έχει προ-
βλεφθεί βάσει του άρθρου 24 παρ. 6 του Συντάγματος,
υποχρέωση αποζημίωσης του ιδιοκτήτη που έχει βλα-
φθεί. Ενώ στα πλαίσια διαφύλαξης της πολιτιστικής μας
κληρονομίας, δεν είναι συνταγματικά ανεκτή η άρση
των ιδιοκτησιακών περιορισμών που έχουν τεθεί για την
προάσπιση των πολιτιστικών μας αγαθών, έχοντας ως
αποκλειστικό έρεισμα την επαναχορήγηση στους ιδιο-
κτήτες των δικαιωμάτων και εξουσιών που απώλεσαν ή
απολάμβαναν μερικώς λόγω των ανωτέρω περιορισμών.
Οι ανωτέρω αναφερόμενοι περιορισμοί της ιδιοκτησίας
χάριν της προστασίας του πολιτιστικού μας πλούτου που
έχουν επιβληθεί από τη διοίκηση νόμιμα δεν παύουν να
96. Άρθρο 40 παρ. 1 του Ν 3028/2002.
97. ΣτΕ 4007/2004, ΝΟΜΟΣ.
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
593
ισχύουν ούτε αναιρούνται λόγω παράλληλης υποχρέω-
σης των διοικητικών οργάνων να άρουν ήδη υπάρχοντες
περιορισμούς της ίδιας ιδιοκτησίας που εδράζονται στο
άρθρο 17 του Συντάγματος και οι οποίοι δεν σχετίζο-
νται καθόλου με την διαφύλαξη της πολιτιστικής μας
κληρονομιάς. Ενώ σε περίπτωση χορήγησης άδειας για
συντέλεση έργων και εργασιών κοντά σε μνημείο είναι
απαραίτητο οι υπό εκτέλεση εργασίες να ελέγχεται αν
επιτρέπεται ή όχι η διενέργειά τους δυνάμει των διατά-
ξεων της πολεοδομικής νομοθεσίας. Αυτό σημαίνει πως
αν υπάρχει προσβολή των ειδικών αυτών πράξεων, οι
λόγοι ακύρωσης που αφορούν πολεοδομικές διατάξεις,
παραδεκτά τίθενται υπό δικαστική εκτίμηση.98
Επείγουσες εργασίες συντήρησης και στερέωσης διενερ-
γούνται με μέριμνα της Υπηρεσίας χωρίς υπαίτια καθυ-
στέρηση και χωρίς άλλη διατύπωση.99
Εάν οι αναφερόμενες στο παρόν και στα άρθρα 41 και 42
εργασίες εκτελούνται από την Υπηρεσία, δεν απαιτείται
η έκδοση οικοδομικής άδειας.100
Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού τίθενται οι ειδι-
κότεροι κανόνες που διέπουν την εκπόνηση των μελετών
και την εκτέλεση των εργασιών, οι οποίες εμπίπτουν στο
πεδίο εφαρμογής του παρόντος άρθρου. Αυτό αφορά
ιδίως την καταγραφή, αποτύπωση, τεκμηρίωση, τοπο-
γράφηση των μνημείων, την κατάρτιση των σχετικών
αρχιτεκτονικών, δομοστατικών και διαγνωστικών μελε-
τών, τις μελέτες συντήρησης, προστασίας, αναστήλω-
σης, ανάδειξης, διαχείρισης και ολοκληρωμένης χρήσης
των μνημείων, την εφαρμογή συστημάτων ποιοτικού
ελέγχου στα έργα συντήρησης και αναστήλωσης και
κάθε άλλο συναφές ζήτημα.101
Ε. Προστασία ετοιμόρροπων μνημείων
Αν ο φέρων οργανισμός ενός μνημείου μεταγενέστε-
ρου του 1453 έχει υποστεί επικίνδυνες βλάβες και είναι
έτοιμος να καταρρεύσει, συγκροτείται με απόφαση
του Υπουργού Πολιτισμού πενταμελής επιτροπή απο-
τελούμενη από έναν αρχιτέκτονα, έναν συντηρητή και
έναν πολιτικό μηχανικό, υπαλλήλους του Υπουργείου
Πολιτισμού, έναν αρχαιολόγο και έναν ιστορικό ή ιστο-
ρικό τέχνης ή δύο αρχαιολόγους, υπαλλήλους του
Υπουργείου Πολιτισμού, αν το μνημείο χρονολογείται
μέχρι το 1830, ή έναν αρχιτέκτονα της αρμόδιας πολεο-
δομικής αρχής, και έναν ιστορικό ή έναν ιστορικό τέχνης
αν το μνημείο είναι νεότερο. Η επιτροπή ελέγχει την
κατάστασή τους και προτείνει μέτρα υπό την προϋπό-
θεση ότι διαφυλάσσεται η αυθεντικότητα του μνημείου,
στα οποία περιλαμβάνονται και οι αναγκαίες εργασίες
98. ΣτΕ 2540/2005, ΝΟΜΟΣ, ΣτΕ 669/2010, ΝΟΜΟΣ.
99. Άρθρο 40 παρ. 2 του Ν 3028/2002.
100. Άρθρο 40 παρ. 3 του Ν 3028/2002.
101. Άρθρο 40 παρ. 4 του Ν 3028/2002.
594
για την υποστύλωση, την προσωρινή στερέωση του
κτιρίου, την αποξήλωση ετοιμόρροπων τμημάτων, τη
συλλογή αρχιτεκτονικών μελών, την απομάκρυνση δια-
κοσμητικών στοιχείων που κινδυνεύουν, καθώς και την
ασφάλεια των ενοίκων ή των διερχομένων.102
Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν η επιτροπή κρίνει ότι η
διατήρηση του μνημείου είναι, στο σύνολο ή σε τμήμα του
αδύνατη, μπορεί να εισηγηθεί βάσει μελέτης τη μερική
ή ολική κατεδάφισή του, η οποία αποφασίζεται από τον
Υπουργό Πολιτισμού μετά από γνώμη του Συμβουλίου,
αφού προηγηθεί λεπτομερής περιγραφή της μορφής και
της σύνθεσής του, πλήρης φωτογράφηση, αποτύπωση
και τεκμηρίωσή του και έχουν συλλεχθεί όλα τα αρχιτε-
κτονικά μέλη και τα διακοσμητικά στοιχεία.103
Επείγουσες εργασίες προστασίας ετοιμόρροπων μνη-
μείων γίνονται με μέριμνα της Υπηρεσίας χωρίς υπαίτια
καθυστέρηση και χωρίς άλλη διατύπωση.104
Στην περίπτωση που κρίνεται αναγκαία η κατεδάφιση
του μνημείου σύμφωνα με την παράγραφο 2 και ο ιδιο-
κτήτης το έχει εσκεμμένα καταστήσει ή το έχει αφήσει
να καταστεί ετοιμόρροπο, επιτρέπεται να ανεγερθεί νέα
οικοδομή μόνον εφόσον έχει το πολύ τον ίδιο όγκο και
ωφέλιμη επιφάνεια με αυτό. Η σχετική οικοδομική άδεια
εκδίδεται μετά από γνώμη της επιτροπής της διάταξης
της παραγράφου 1.105 Ειδικότερα, σε περίπτωση που έχει
εκδοθεί άδεια κατεδάφισης ενός κτιρίου όπου υπάρχει
δικαστική διαμάχη των ενδιαφερομένων ως προς το αν
πρέπει ή όχι να χαρακτηρισθεί ακίνητο μνημείο, συνάγε-
ται νομολογιακά πως η υλική εκτέλεση της άδειας κατε-
δάφισης δεν επηρεάζει το αντικείμενο της δίκης και δεν
επιφέρει την κατάργησή της. Άρα, η δίκη δεν στερείται
αντικειμένου, ασχέτως του αν η άδεια κατεδάφισης του
υπό κρίση οικοδομήματος έχει ήδη υλοποιηθεί, λόγω του
ότι η κατεδάφιση αφορά μόνο την υλική εκτέλεση και δεν
σημαίνει ότι έπαυσε η ισχύς των διοικητικών πράξεων.
Δηλαδή, η υλική εκτέλεση της άδειας κατεδάφισης δεν
επιφέρει τη λήξη της ισχύος της πράξης χαρακτηρισμού
ή μη χαρακτηρισμού ενός κτιρίου ως ακίνητου μνημείου
ανάλογα με την αντίστοιχη περίπτωση και για την οποία
εκκρεμεί η έκδοση δικαστικής κρίσης περί ακύρωσης ή
αποδοχής της πράξης χαρακτηρισμού ή μη χαρακτηρι-
σμού αναλόγως την περίπτωση αφού αναλόγως με το
τι θα κριθεί συνεπάγεται και το είδος και η έκταση των
επεμβάσεων που θα μπορέσουν ή όχι να λάβουν χώρα
στο κτίριο αφού εκδοθεί η δικαστική κρίση, εντός των
οποίων είναι και η δυνατότητα ανακατασκευής αυτού,
υπό τον όρο ακύρωσης τυχόν προσβαλλόμενης πράξης
που αρνήθηκε το χαρακτηρισμό και τελικά το δικαστήριο
102. Άρθρο 41 παρ. 1 του Ν 3028/2002.
103. Άρθρο 41 παρ. 2 του Ν 3028/2002.
104. Άρθρο 41 παρ. 3 του Ν 3028/2002.
105. Άρθρο 41 παρ. 4 του Ν 3028/2002.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
αποφάνθηκε θετικά περί του χαρακτηρισμού του κτιρίου
ως ακίνητου μνημείου.106
Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ρυθμίζονται ειδι-
κότερα θέματα για την εφαρμογή των προηγούμενων
παραγράφων.107
ΣΤ. Οικονομικά κίνητρα
Ο ιδιοκτήτης ακινήτου μνημείου δικαιούται μεταφορά
του συντελεστή δόμησης που δεν έχει καλυφθεί από το
ακίνητο, σύμφωνα με τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις.108
Με προεδρικό διάταγμα, που εκδίδεται μετά από πρό-
ταση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών,
Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημόσιων/Έργων και
Πολιτισμού, ορίζονται η διαδικασία, οι όροι και οι προϋ-
ποθέσεις που απαιτούνται για την επιχορήγηση ή και την
παροχή άλλων οικονομικών κινήτρων σε κυρίους ή νομείς
κτιρίων που έχουν χαρακτηρισθεί ως μνημεία ή διατη-
ρητέα, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος νόμου
ή της παραγράφου 2 του άρθρου 4 του Ν 1577/1985, ή
βρίσκονται σε εκτάσεις ή σε οικιστικά σύνολα που έχουν
χαρακτηρισθεί ως αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικοί τόποι
ή παραδοσιακά σύνολα σύμφωνα με τις διατάξεις του
παρόντος νόμου και της παραγράφου 1 του άρθρου 4 του
Ν 1577/1985 αντίστοιχα. Τα παραπάνω κίνητρα και επι-
χορηγήσεις παρέχονται όταν λόγω φθοράς ή καταστρο-
φής των κτιρίων του προηγούμενου εδαφίου ακόμα και
αν αυτή οφείλεται σε ανώτερη βία, παρίσταται ανάγκη
συντήρησης, αναστήλωσης, αποκατάστασης, ανακατα-
σκευής και ανάδειξής τους ή ανάγκη διατήρησης επιμέ-
ρους αρχιτεκτονικών, στατικών ή άλλων στοιχείων τους
με ιστορική, καλλιτεχνική σημασία, καθώς και ανάγκη
διενέργειας εργασιών με σκοπό τη διευκόλυνση της πρό-
σβασης σε αυτά εάν πρόκειται για μνημεία. Με το ίδιο
προεδρικό διάταγμα είναι δυνατόν να ορίζεται ότι τα
κριτήρια επιλογής των κτιρίων καθορίζονται ειδικότερα
σε προκήρυξη, όπου αυτή προβλέπεται, καθώς και το
ύψος της χορηγούμενης επιχορήγησης, σε ποσοστό της
απαιτούμενης δαπάνης των εργασιών για τους παρα-
πάνω σκοπούς. Το ποσοστό αυτό μπορεί να κυμαίνεται
ανάλογα με την περίπτωση, όταν τα κτίρια βρίσκονται σε
οικισμούς βάσει κριτηρίων που ανάγονται στην πυκνό-
τητα ή τη σπανιότητα των κτιρίων σε αυτούς, το χαρα-
κτήρα του οικισμού σε συνάρτηση με τον κίνδυνο, το
βαθμό και το ρυθμό αλλοιώσεώς του, καθώς και την
οικονομική κατάσταση του κυρίου ή νομέα. Τέλος, με
το ίδιο προεδρικό διάταγμα καθορίζονται οι κυρώσεις
106. ΣτΕ 1940/2014 Τμ. Ε΄ [Διατηρητέα σύνολα γειτονιάς του
Μεσοπολέμου - Εξαίρεση κτηρίου], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
2/2015, σελ. 293 σκ. 5, ΣτΕ 887/2008, ΝΟΜΟΣ.
107. Άρθρο 41 παρ. 5 του Ν 3028/2002.
108. Άρθρο 48 παρ. 1 του Ν 3028/2002, Διατηρητέα - Προστασία της
ιδιοκτησίας – Αποζημίωση θιγόμενου ιδιοκτήτη, ΣτΕ 1366/2018
Τμ. Ε΄ [Παρατ: Κ. Παπαδοπούλου], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
3/2018, σελ. 509-515 και σε ΝΟΜΟΣ.
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
που επιβάλλονται για πράξεις ή παραλείψεις αντίθετες
προς τις ρυθμίσεις του.109
Βάσει των ανωτέρω, εκδόθηκε η ΥΑ 92634/Β.
1656/10.10.1995 που τροποποιήθηκε από την ΚΥΑ
23886/31.5.2007 (ΦΕΚ 964 Β΄/2007) δυνάμει αυτών
ρυθμίζεται η δυνατότητα λήψης χαμηλότοκου και μακρο-
πρόθεσμου τραπεζικού δανείου με σκοπό την επισκευή
ή αναστήλωση ή αποκατάσταση παραδοσιακών ή διατη-
ρητέων κτιρίων, που χρησιμεύουν ως κατοικία, τα οποία
χορηγούν επιδότηση του επιτοκίου δανεισμού κατά 50%
για δάνεια μέχρι του ποσού των 100.000 Ευρώ.
Ζ. Κυρώσεις λόγω φθοράς μνημείου
Όποιος καταστρέφει, βλάπτει, ρυπαίνει, καθιστά ανέφι-
κτη ή δυσχερή τη χρήση ή αλλοιώνει τη μορφή μνημείου
ή ανήκοντος σε συλλογή μουσείου πολιτιστικού αγαθού
ή πολιτιστικού αγαθού που έχει τοποθετηθεί σε ανοικτό
ή κλειστό δημόσιο, δημοτικό ή κοινόχρηστο χώρο τιμω-
ρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών, αν η πράξη
δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη.
Αν το μνημείο ανήκει στο δράστη επιβάλλεται φυλάκιση
μέχρι τριών (3) ετών.110
Με φυλάκιση μέχρι δύο (2) ετών τιμωρείται η πράξη του
πρώτου εδαφίου της παραγράφου 1 του προηγούμενου
άρθρου 56 αν τελέσθηκε από αμέλεια.111
Η. Παράνομη μεταβίβαση μνημείου
Όποιος μεταβιβάζει την κυριότητα ή την κατοχή μνημείου
ή αποκτά την κυριότητα ή αποδέχεται να περιέλθει στην
κατοχή του μνημείο χωρίς την αναγκαία από το νόμο
άδεια, έγκριση ή γνωστοποίηση τιμωρείται με φυλάκιση
μέχρι δύο (2) ετών. Επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον
δύο (2) ετών, αν πρόκειται για αρχαίο μνημείο που δεν
έχει δηλωθεί νόμιμα. Οι ποινές αυτές επιβάλλονται, αν η
πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη.112
Από την παραπάνω διάταξη συνάγεται πως δεν εμποδί-
ζεται η οικονομική εκμετάλλευση ή η μεταβίβαση κυρι-
ότητας εν ζωή (πώληση113 ή δωρεά114) ή αιτία θανάτου
(κληρονομική διαδοχή)115 του διατηρητέου κτιρίου αφού
ο χαρακτηρισμός αφορά το κτίριο και δε συνδέεται με
το πρόσωπο του ιδιοκτήτη. Η μεταβίβαση όμως εν ζωή
ή αιτία θανάτου συντελείται υπό την προϋπόθεση της
κατά νόμο άδειας, έγκρισης ή γνωστοποίησης στις κατά
νόμο αρμόδιες υπηρεσίες και στο Υπουργείο Πολιτισμού
και πρέπει να τηρηθεί τόσο από τον μεταβιβάζοντα την
109. Άρθρο 48 παρ. 2 του Ν 3028/2002.
110. Άρθρο 56 παρ. 1 του Ν 3028/2002.
111. Άρθρο 57 του Ν 3028/2002.
112. Άρθρο 59 του Ν 3028/2002.
113. Άρθρα 513 επ. ΑΚ.
114. Άρθρα 496 επ. ΑΚ.
115. Άρθρο 1710 ΑΚ.
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
595
κυριότητα (πωλητή, δωρητή ή κληρονομούμενο) όσο
και από τον αποδέκτη αυτής (αγοραστή, δωρεοδόχο ή
κληρονόμο) άλλως επισύρεται η ποινή του άρθρου 59
του Ν 3028/2002.
Θ. Παράνομη επέμβαση ή εκτέλεση έργου
Όποιος χωρίς την αναγκαία από το νόμο άδεια ή καθ`
υπέρβαση αυτής διενεργεί σε μνημείο, σε αρχαιολογικό
χώρο, ή σε ιστορικό τόπο, πράξη από αυτές που ανα-
φέρονται στις διατάξεις των άρθρων 10 παρ. 2-4, 13,
14 και 15 τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών (3) ετών.116
Ι. Πλημμελής φύλαξη, διατήρηση ή συντήρηση μνημείου
Ο κύριος, ο νομέας ή ο κάτοχος μνημείου, ο οποίος
εκτελεί τις υποχρεώσεις του για φύλαξη, διατήρηση ή
συντήρησή του πλημμελώς και έτσι εκθέτει το μνημείο σε
κίνδυνο, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών (3) ετών.117
V. Ειδικότερες περιπτώσεις
Α. Μίσθωση διατηρητέου κτιρίου
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 3 εδ. στ΄ του Ν
813/1978, που προστέθηκε με το άρθρο 1 παρ. 1 του Ν
1930/1991 (ήδη άρθρο 4 παρ. 1 περ.θ του ΠΔ 34/1995)
εξαιρέθηκαν από την προστασία του νόμου αυτού (Ν
813/1978 και ήδη του ΠΔ/τος 34/1995) που αφορά εμπο-
ρικές μισθώσεις εκτός των άλλων και οι μισθώσεις ακι-
νήτων που έχουν χαρακτηρισθεί ως διατηρητέα118 κατά
την ισχύουσα ειδική νομοθεσία, εφόσον συνάπτονται
από την 01.09.1990 και εφεξής.119 Εξάλλου, βάσει του
άρθρου 608 παρ.1 ΑΚ, μίσθωση ορισμένου χρόνου λήγει
αυτοδικαίως με την πάροδο του χρόνου διάρκειας της,
χωρίς να απαιτείται καταγγελία αυτής από τον εκμι-
σθωτή ή ακόμη, οποιαδήποτε άλλη όχληση του μισθωτή.120
Δυνάμει των ανωτέρω προκύπτει πως οι εμπορικές
μισθώσεις διατηρητέων εξισώνονται με τις κοινές αστικές
μισθώσεις αυτών, οπότε η χρονική διάρκεια της μίσθω-
σης εξαρτάται από τη συμφωνία των μερών και δεν σχε-
τίζεται με το χαρακτηρισμό του μίσθιου ως διατηρητέου
κτιρίου. Από τα παραπάνω, συνάγεται πως επιτρέπεται
η μίσθωση διατηρητέου και ως κοινή αστική μίσθωση
και για εμπορική χρήση η οποία υπάγεται και αυτή στις
διατάξεις των κοινών αστικών μισθώσεων (Άρθρα 574
επ. ΑΚ), εκτός εάν υπάρχει αντίθετη βούληση των μερών,
οπότε θα υπάγεται η μίσθωση διατηρητέου κτιρίου για
εμπορική χρήση στο ΠΔ 34/1995. Άρα ο χαρακτηρισμός
116. Άρθρο 66 παρ. 1 εδ. 1 του Ν 3028/2002.
117. Άρθρο 67 του Ν 3028/2002.
118. ΑΠ 885/2006, ΝΟΜΟΣ, Δ/ΝΗ 2006 σελ. 1064 και ΝΟΒ 2006 σελ.
1042.
119. Εφ. Πατρών 1005/2002, ΝΟΜΟΣ.
120. ΕφΘεσ 10/2006, ΔΣΘ – Αρμενόπουλος, τεύχος 6/2006, σελ. 882επ.
596
ενός κτιρίου ως διατηρητέου δεν εμποδίζει τη δυνατό-
τητα μίσθωσής του από τους ιδιοκτήτες. Ενώ υφίσταται η
δυνατότητα μίσθωσης διατηρητέου κτιρίου και ως κοινή
αστική μίσθωση και για εμπορική χρήση.
Β. Αυθαίρετα διατηρητέα σε αιγιαλό
Η ανοικοδόμηση αυθαίρετων κτιριακών εγκαταστάσεων
πάσης φύσεως που συντελείται εξ ολοκλήρου ή μερικώς
σε αιγιαλό, παραλία ή μέσα στη θάλασσα συνεπάγεται
την υποχρεωτική τους κατεδάφιση βάσει του άρθρου 27
του Ν 2971/2001. Οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις τελούν σε
σχέση ειδικότητας με τις γενικές περί αυθαιρέτων δια-
τάξεις, με στόχο την ουσιαστική και ταχεία διαφύλαξη
του αιγιαλού, της παραλίας και του θαλάσσιου χώρου
και αποβλέπουν στο να συνεχίσουν τα συγκεκριμένα
περιβαλλοντικά αγαθά να εξυπηρετούν τον προορισμό
τους ως κοινόχρηστα, ανεμπόδιστα και απρόσκοπτα,
οπότε επιβάλλεται η επαναφορά της μορφής τους στην
προτέρα κατάσταση η οποία έχει διαστρεβλωθεί λόγω
της κατασκευής οιασδήποτε μορφής έργου ή κτίσματος
χωρίς τη λήψη προηγουμένως άδειας από την αρμόδια
αρχή ή καθ’ υπέρβασή αυτής.121
Δυνάμει όμως του άρθρου 27 παρ. 2 εδ. 2 και παρ. 7
εδ. 2 του Ν 2971/2001, εκφεύγουν του πεδίου εφαρ-
μογής του άρθρου 27 του Ν 2971/2001 τα κτίσματα και
τα κατασκευάσματα που τελούν υπό την προστασία
του Υπουργείου Πολιτισμού. Από τη νομολογία όμως
συνάγεται πως η ρύθμιση αυτή του νόμου πρέπει να
ερμηνεύεται στενά, λόγω του ότι εισάγει εξαίρεση από
τον κανόνα αναγκαστικού δικαίου του άρθρου 27 του
Ν 2971/2001 στον οποίο αποτυπώνεται ξεκάθαρα η
απαρέγκλιτη επιταγή κατεδάφισης και απομάκρυνσης
αυθαίρετων κατασκευών από τον αιγιαλό, την παρα-
λία και μέσα από τη θάλασσα. Συνεπώς, στον ως άνω
κανόνα αναγκαστικού δικαίου εμπεριέχονται κατ`αρχήν
τα κτίσματα και τα έργα για τα οποία έχει ξεκινήσει η
διαδικασία χαρακτηρισμού αυτών ως διατηρητέων, όπως
και όσων ήδη έχουν χαρακτηρισθεί ως τέτοια, συνεπώς
επιτάσσεται η κατεδάφισή τους. Ο κανόνας όμως αυτός
έχει τη δυνατότητα να καμφθεί σε περίπτωση συνδρομής
επιτακτικών λόγων δημοσίου συμφέροντος, οι οποίοι
υπερτερούν της διαφύλαξης του φυσικού περιβάλλο-
ντος της ακτής που συνιστά αδιαμφισβήτητα σημαντικό
σκοπό δημοσίου συμφέροντος. Αυτό συμβαίνει λόγω του
ότι τα αυθαίρετα αυτά κτίσματα που βρίσκονται στον
αιγιαλό, στην παραλία ή στη θάλασσα έχουν άρρηκτη
σχέση με τη διαφύλαξη του πολιτιστικού μας πλούτου
η οποία απορρέει από το άρθρο 24 παρ. 1 και 6 του
Συντάγματος και υλοποιείται με το χαρακτηρισμό κτισμά-
των, κατασκευασμάτων και χρήσεων ως διατηρητέων
είτε εμπίπτουν στο άρθρο 6 παρ. 4 εδ. 2 του Ν 3028/2002
121. Άρθρο 27 του Ν 2971/2001, ΣτΕ 4256/2014, ΝΟΜΟΣ και ΣτΕ 7μ.
4319/2013, ΝΟΜΟΣ.
ΠερΔικ 4/2019  (ΕΤΟΣ 23o)
Μ. ΤΖΟΥΛΗ
είτε στο άρθρο 4 παρ. 2 του Ν 1577/1985 νυν άρθρο 6
παρ. 3 του Ν 4067/2012 είτε έχουν κηρυχθεί διατηρητέα
είτε έχει εκκινήσει η διαδικασία χαρακτηρισμού τους
ως τέτοιων. Δεν πρέπει εξάλλου να παραβλεφθεί πως ο
τρόπος που η διοίκηση θα σταθμίσει ότι στην εκάστοτε
περίπτωση υπερέχει η διαφύλαξη και η προστασία του
οικοσυστήματος της ακτής, το οποίο προσβάλλεται λόγω
της κατασκευής κτίσματος ή έργου σε αυτή ακόμη και αν
είναι διατηρητέο ή ότι αντίθετα υπερτερεί η προστασία
και η διαφύλαξη της ύπαρξης του διατηρητέου κτίσματος
ή κατασκευής που συνιστά στοιχείο της πολιτιστικής μας
κληρονομίας οπότε πρέπει να διαφυλαχθεί, συνδέεται με
την υποχρέωση της Διοίκησης να διατυπώσει κρίση που
θα εμπεριέχει πλήρη και εμπεριστατωμένη αιτιολογία
η οποία θα σταθμίζει την επιταγή προάσπισης του ενός
ή του άλλου σκοπού δημοσίου συμφέροντος κατόπιν
συνεκτίμησης δεδομένων τα οποία πηγάζουν πέραν από
τις οικείες διοικητικές αρχές που μετέχουν στη διαδι-
κασία έκδοσης πρωτοκόλλου κατεδάφισης αυθαιρέτου
κτίσματος σε αιγιαλό, παραλία ή εντός της θαλάσσης
και από τους φορείς που εμπλέκονται στη διαδικασία
χαρακτηρισμού ενός οικοδομήματος ή κατασκευάσματος
ως διατηρητέου.122
VI. Συμπεράσματα
Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί πως η χώρας μας δια-
θέτοντας ένδοξο και λαμπρό πολιτισμό οφείλει να βρει
μεθόδους και μηχανισμούς ώστε να αξιοποιήσει και να
διαφυλάξει όσο γίνεται αποτελεσματικότερα τα ακίνητα
μνημεία και τα διατηρητέα κτίρια της. Μία γόνιμη και
πρόσφορη κρατική πολιτική αλλά και η αντίστοιχη διοι-
κητική δράση ως προς τα διατηρητέα κτίρια είναι απα-
ραίτητο να διέπεται από ισόρροπη προστασία τόσο ως
προς την πολιτιστική κληρονομιά αλλά και ως προς τη
προάσπιση της ατομικής ιδιοκτησίας ώστε να εμφαίνεται
τόσο η κρατική πρόνοια διαφύλαξης των στοιχείων και
μνημείων του ιστορικού μας παρελθόντος με παράλληλη
ένταξή τους στο σύγχρονο περιβάλλον αλλά από την
άλλη να συντελείται ορθή εκμετάλλευση τους μέσω της
ανάδειξης αρχιτεκτονικών, πολεοδομικών και οικιστικών
συνόλων του παρελθόντος με στόχο την άνοδο του σύγ-
χρονου βιοτικού επιπέδου στον εκάστοτε οικιστικό ιστό.
Το πολυδιάστατο αυτό εγχείρημα απαιτεί πραγματική
και δυναμική πολιτική δράση, πολυδύναμο, πρόσφορο,
συνεργατικό και αδιάφθορο κρατικό μηχανισμό, τη μέσω
σωστής πρόβλεψης και αξιοποίησης της κατάλληλης
τεχνογνωσίας, δημιουργία του κατάλληλου σχεδιασμού
και των αντίστοιχων κρατικών και αποκεντρωμένων
122. Δ. Βασιλειάδης, Χ. Διβάνη, Μ. Κουσκουνά, Α. Παπαπετρόπουλος,
ο.α. σελ. 182-184 και 333-334 και ΣτΕ 2927/2012 Τμ. Ε΄
[Κατεδάφιση σε αιγιαλό αυθαιρέτων κτισμάτων που έχουν χα-
ρακτηρισθεί διατηρητέα], Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 3/2012,
σελ. 519 και ΝΟΜΟΣ.
Το νομικΟ πλαΙσιο των διατηρητΕων κτιρΙων
στρατηγικών και δράσεων με παράλληλη τόνωση της
ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της ενεργούς συμμετοχής
των εμπλεκόμενων μερών123 ώστε με τον τρόπο αυτό να
συμμετέχουν έμπρακτα στην εντατικοποίηση υλοποίησης
της κρατικής πολιτικής διαφύλαξης του πολιτιστικού μας
πλούτου ώστε να είναι συνεπές και αντίστοιχο το παρόν
με το πλούσιο ιστορικό μας παρελθόν.
Για την υλοποίηση των ανωτέρω αλλά και με στόχο
την ανεύρεση του καλύτερου τρόπου διαφύλαξης και
ορθής αξιοποίησης των διατηρητέων κτιρίων και των
ακίνητων μνημείων, προωθείται η χορήγηση οικονομι-
κών κινήτρων και φοροαπαλλαγών στους ιδιοκτήτες,124
η περιστολή των γραφειοκρατικών διαδικασιών125 με
παράλληλη αρωγή από τα διοικητικά όργανα που πλέον
δρουν ορθολογικά και με συνείδηση του ρόλου και της
αποστολής τους λόγω της πολυδιάστατης προσφοράς
των πολιτιστικών αγαθών στην κοινωνία, στην οικονο-
μία, στον τουρισμό,126 στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου
των πολιτών127 και στην εξελικτική πορεία της χώρας
μας αλλά και στον συσχετισμό δυνάμεων των κρατών128
παγκοσμίως.129
Πρόσφατα, παρατηρείται μία προσπάθεια της χώρας μας
ώστε οι πολιτικές της επιλογές και δράσεις αναφορικά με
την πολιτιστική μας κληρονομιά να είναι συμβατές με τις
ρυθμίσεις διεθνών συμβάσεων και κοινοτικών συνθηκών
που έχει κυρώσει η χώρα μας, παρόλα αυτά χρειάζεται
ακόμη να γίνουν πολλά για τη χάραξη και υλοποίηση
ορθής, πλήρους και συνετούς πολιτιστικής κρατικής
πολιτικής ώστε διασφαλιστεί η ορθή διαχείριση, αξιο-
123. Γ. Αυδίκος, Το πολιτιστικό περιβάλλον στο Σύνταγμα τη νομοθεσία
και τη νομολογία και μια πρόταση διεύρυνσης της προστασίας των
μνημείων, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 28-29 (ενοτ. 6).
124. Ε. Τροβά, 2018 - Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 60-61.
125. Ν. Τριανταφυλλόπουλος, Θεσμική και οικονομική θεώρηση της
υποχρέωσης και των δυνατοτήτων παροχής κρατικών ενισχύσεων
για την αποκατάσταση και επανάχρηση των διατηρητέων κτηρίων,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 15-16.
126. Ε. Σταματίου, Πολιτιστική κληρονομιά και αστική και περιφερει-
ακή ανάπτυξη - Η περίπτωση του επαναπατρισμού αρχαιοτήτων,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 76-77.
127. Ε. Τροβά, 2018 - Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 31-32.
128. Ε. Τροβά, 2018 - Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 44-47.
129. Ε. Σταματίου, Διατηρητέα κτίσματα και ακίνητα - Κρατική πολιτική -
Κίνητρα και αντικίνητρα στους ιδιοκτήτες στην Ελλάδα, Περιβάλλον
& Δίκαιο, τεύχος 2/2008, σελ. 217 επ.
ΠερΔικ
Αποκτήστε πλήρη online πρόσβαση στο ΠερΔικ από το 1997
597
ποίηση και προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς
λόγω της πλούσιας και πολυδιάστατης αξίας αυτής, εντός
της οποίας περιλαμβάνονται και τα ακίνητα μνημεία και
τα διατηρητέα κτίσματα.130 Εξάλλου ένα ακανθώδες προ-
βλήματα που συνεχίζει να υφίσταται πέραν της ορατής
απειλής κατεδάφισης των διατηρητέων κτιρίων και των
ακίνητων μνημείων λόγω εγκατάλειψης από τους ιδιο-
κτήτες αυτών, είναι η πλήρης έλλειψη ή κατ`ελάχιστον
χορήγηση οικονομικής ενίσχυσης για συντήρηση, ανα-
μόρφωση ή αποκατάσταση των φθορών στα διατηρητέα
κτίρια εξαιτίας παρόδου του χρόνου από πλευράς των
κρατικών αρχών. Αποτέλεσμα αυτού, είναι να μετακυλί-
εται όλο το βάρος συντήρησης και αποκατάστασης των
διατηρητέων κτιρίων και των ακίνητων μνημείων στους
ιδιοκτήτες με σοβαρές κυρώσεις σε περίπτωση αδυνα-
μίας τους να ανταπεξέλθουν, κάνοντας την υποχρέωση
συμμόρφωσης των ιδιοκτητών σχεδόν αδύνατη131, με
αποτέλεσμα την ερείπωση πολλών διατηρητέων κτι-
ρίων και ακίνητων μνημείων. Μία πρόσφορη λύση θα
ήταν η χορήγηση κρατικών ενισχύσεων132 που θα βοη-
θούσε στην εκδήλωση ενδιαφέροντος συμμετοχής στην
αποκατάσταση των διατηρητέων και από την ιδιωτική
πρωτοβουλία όπου θα αποτελούσε σημαντικό βήμα ανα-
μόχλευσης της υπάρχουσας κατάστασης. Με τον τρόπο
αυτό θα υλοποιείται ο διττός στόχος που επιτάσσεται
από πληθώρα διεθνών συνθηκών αλλά και από την
Συνταγματική επιταγή του άρθρου 24 παρ. 1 και 6 του
Συντάγματος όχι μόνο περί διατήρησης του πολιτιστι-
κού μας πλούτου εντός των οποίων περιλαμβάνονται
και τα διατηρητέα κτίρια και τα ακίνητα μνημεία αλλά
και διαμόρφωσης αυτών με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι
λειτουργικά και πλήρως ενταγμένα στο σημερινό κοινω-
νικοαστικοοικονομικό περιβάλλον με σεβασμό όμως στο
ιστορικό παρελθόν της χώρας μας.133
130. Ε. Σταματίου, Διατηρητέα κτίσματα - ακίνητα και δικαιώματα ιδιο-
κτητών - Διεθνείς κρατικές πολιτικές, Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος
4/2008, σελ. 574 επ.
131. Σ. Παυλάκη, Δαπάνες προστασίας και αποκατάστασης μνημείων
(με αφορμή την απόφαση ΣτΕ 85/2016), Περιβάλλον & Δίκαιο,
τεύχος 1/2018, σελ. 79-84.
132. Ν. Τριανταφυλλόπουλος, Θεσμική και οικονομική θεώρηση της
υποχρέωσης και των δυνατοτήτων παροχής κρατικών ενισχύσεων
για την αποκατάσταση και επανάχρηση των διατηρητέων κτηρίων,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 16-22.
133. Ν. Τριανταφυλλόπουλος, Θεσμική και οικονομική θεώρηση της
υποχρέωσης και των δυνατοτήτων παροχής κρατικών ενισχύσεων
για την αποκατάσταση και επανάχρηση των διατηρητέων κτηρίων,
Περιβάλλον & Δίκαιο, τεύχος 1/2018, σελ. 9-11.