See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/337592818

Socijalistički moral u Crnoj Gori nakon 1945

Chapter · November 2019

CITATIONS READS

0 19

1 author:

Adnan Prekic
University of Montenegro
19 PUBLICATIONS   1 CITATION   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Cultural content is area of Pljevlja View project

The political ideas communist authorities in Montenegro View project

All content following this page was uploaded by Adnan Prekic on 28 November 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 PLAMENE ZORE
100 GODINA KOMUNISTIČKE PARTIJE JUGOSLAVIJE

NARODNI MUZEJ CRNE GORE

NATIONAL MUSEUM OF MONTENEGRO

Crnogorska galerija umjetnosti Miodrag Dado Đurić | Montenegrin Art Gallery Miodrag Dado Đurić
Cetinje, 2019.
Izdavači | Publishers
Narodni muzej Crne Gore
National Museum of Montenegro
Novice Cerovića bb, 81250 Cetinje
www.mnmuseum.org

Za izdavača | Executive publisher Saradnici | Contributors

Dr Anastazija Miranović Luka Jovanović
Ivan Mijanović
Urednice | Editors Božena Miljić
Dr Anastazija Miranović
Ljiljana Karadžić Prevod | Translation:
Danilo Alagić
Tekstovi | Texts Olivera Kusovac
Dr Živko Andrijašević Željka Vulanović
Dragan Markovina Prevodilačka agencija Porta Aperta d.o.o.
Božena Miljić
Dr Anastazija Miranović Fotografija | Photography:
Ljiljana Karadžić Saša Kovačević
Slađana Kavarić Goran Pajović
Filip Kuzman Lazar Pejović
Dr Adnan Prekić Arhiva Narodnog muzeja Crne Gore
Dr Milanka Todić Arhiva Muzeja Jugoslavije

Lektura | Proofreading Grafičko oblikovanje | Design and prepress:

Isidora Kovačević Branka Vujović Radunović

Kustosi | Curators Štampa | Print:

Ljiljana Karadžić DPC Podgorica
Filip Kuzman
Dr Anastazija Miranović Tiraž | Print run:
Vukan Ražnatović 500

Narodni muzej Crne Gore se zahvaljuje | National Museum of Montenegro would like to
extents his gratitude to: Muzej Jugoslavije, Crnogorska kinoteka, Nacionalna biblioteca
Đurđe Crnojević, Skupština Crne Gore, Skupština opštine Andrijevica, JU Muzeji i
galerije Podgorice, Neda Knežević, Radovan Cukić, Marija Đorgović, Andro Martinović,
Đuro Beli Prijić, Nikola Latković, Dragica Lompar, Ljiljana Zeković, Boško Mijanović,
Miško Vuković, Mensut Krpuljević i Milena Jovović
Sadržaj | Contents:

Dr Dragan Markovina
100 godina KPJ: pet faza jedne ideje | 7
100 Years of the CPY: Five Stages of One Idea | 27
Filip Kuzman
Pregled istorije Komunističke partije Jugoslavije (1919-1941) | 51
History Overview of the Communist Party of Yugoslavia (1919-1941) | 63
Dr Živko Andrijašević
KPJ U CRNOJ GORI iLI POČETAK STOGODIŠNJE ISTORIJE 77
CPY IN MONTENEGRO OR THE BEGINNING OF A HUNDRED-YEAR-LONG HISTORY | 85
Dr Adnan Prekić
SOCIJALISTIČKI ČOVJEK (SOCIJALISTIČKI MORAL) U CRNOJ GORI NAKON 1945. | 93
SOCIALIST MAN (SOCIALIST MORALITY) IN MONTENEGRO AFTER 1945 | 103
Dr Anastazija Miranović
NARATIVI SOCIJALISTIČKE JUGOSLAVIJE | 113
NARRATIVES OF SOCIALIST YUGOSLAVIA | 141
Ljiljana Karadžić
Doba heroja | 163
The Time of Heroes | 169
Dr Milanka Todić
Fotografija i propaganda | 175
Photography and propaganda | 183
Slađana Kavarić
Praxis – presjek u (jugoslovenskom) filozofskom vremenu | 191
Praxis – An Overview in (Yugoslav) Philosophic Time | 199
Božena Miljić
Jugoslavijo na noge, pjevaj nek te čuju! | 205
Rise up Yugoslavia, sing and let them hear your voice! | 217
 Ivan Medar | Ljevač, 1966. | fotografija
Smelter, 1966 | photograph | 101,9 x 74,8 cm

92
Dr Adnan Prekić
SOCIJALISTIČKI ČOVJEK (SOCIJALISTIČKI
MORAL) U CRNOJ GORI NAKON 1945. GODINE

Preuzimanjem svih elemenata izvršne vlasti u Crnoj Gori, nakon Drugog svjetskog rata,
Komunistička partija vremenom je počela da oblikuje novi vrijednosni sistem koji je
počivao na idejama socijalističke države. Afirmisanjem specifičnih modela ponašanja
i načina po kojima bi se svaki pojedinac trebao ponašati, Partija izgrađuje potpuno
nov sistem uvjerenja i izgrađuje mehanizme kojima pokušava definisati novu ulogu
pojedinca u socijalističkoj državi. U ovom radu se analiziraju osnovni elementi novog
vrijednosnog sistema Komunističke partije u Crnoj Gori i definišu mehanizmi pomoću
kojih Partija te vrijednosti pokušava afirmisati u svakodnevnom životu.

Političke ideje ljevice, prvi put se pojavljuju u crnogorskom društvu početkom 20. vijeka.
Te ideje prevashodno prepoznajemo u aktivnostima radničkih organizacija koje se bore
za bolje uslove rada.1 Borba za radnička prava vremenom će prerasti u organizovani
politički pokret inspirisan idejama socijalizma, a aktivnost ovih udruženja biće objedi-
njena 1920. godine, osnivanjem crnogorske podružnice Socijalističke radničke partije
Jugoslavije. Ljevičarske, odnosno socijalističke ideje, u Crnu Goru stižu preko crno-
gorskih studenata i emigracije koja je za vrijeme oktobarske revolucije živjela u Rusiji
i Francuskoj, kao i preko zatvorenika koji su se u Austrougarskim zatvorima upoznli
sa socijalističkim idejama.2 Vremenom će socijalna osnova ljevičarskih organizacija u
Crnoj Gori biti proširena intenzivnijim učešćem srednjoškolaca i studenata koji se u na-
većem broju regrutuju iz redova seljačkog stanovništva. Jedan od ključnih elemenata
za širenje socijalističkog pokreta u Crnoj Gori bila je njegova politička platforma, koja je
za razliku od većine takozvanih “građanskih partija” počela da se bavi egzistencijalnim
pitanjima crnogorskog društva. Umjesto ispraznih obećanja o boljem životu, izgradnji
puteva, seljačkim dugovima i načinu organizovanja državne administracije, komunisti
počinju da problematizuju temeljna pitanja ekonomske, kulturne i nacionalne osnove
crnogorskog društva. U politički život uvode koncept revolucionarnosti, insistirajući na
potpunom urušavanju postojećeg načina organizovanja društva, na čijim temeljima
planiraju da stvore jednu novu, pravedniju zajednicu jednakih.

1 Prvi radnički savez formiran je u Baru 1903. godine, a ubrzo će se slična udruženja osnivati i na Cetinju, Nikšiću i Podgorici.
2 Jovan R. Bojović, „Formiranje Komunističke partije u Crnoj Gori“, Istorijski zapisi, 2-3, 1969, 181.

93
Klasna borba postaje ideal političkog djelovanja a konačni cilj-stvaranje besklasnog
društva. Radnička klasa kojoj je komunizam kao ideologija bila okrenuta u Crnoj Gori
skoro da nije postojala. U Crnoj Gori u ovom periodu postoji tek nešto više od hiljadu
radnika što ukazuje da je komunizam utemeljan prevashodno kao ideološki pokret.3
Politički program Komunističke partije u Crnoj Gori između dva svjetska rata izdvajao
se u odnosu na ostale političke partije, između ostalog i zbog jasnog određenja prema
dva temeljna životna pitanja Crne Gore. To su ekonomska samostalnost zemlje kroz
stvaranje radničke države i nacionalno pitanje koje prepoznavalo crnogorsku poseb-
nost i obnavljanje samostalnosti koja je ukinuta 1918. godine. I pored značajne po-
drške4 koju su imali među crnogorskim stanovništvom, aktivnosti Komunističke partije
snažno su uzdrmane krajem 1920. godine usvajanjem takozvane „Obznane“ kojom je
započet progon komunista i zabranjena svaka medijska i propagandna aktivnost Parti-
je. Snažne represivne mjere države postepeno su dovele do raspada i gašenja političke
organizacije komunista u Crnoj Gori.

Početak Drugog svjetskog rata otvorio je prostor za novu etapu u razvoju socijalistič-
kog pokreta u Crnoj Gori. Kapitulaciju Jugoslavije 1941. godine, Partija je iskoristila
da se promoviše kao politička i vojna snaga koja će pokrenuti oslobodilački rat pro-
tiv okupatora, ali i za legitimisanje sopstvenog koncepta političke borbe-smjene vla-
sti modelom revolucionarnih promjena. Još tokom rata na oslobođenim teritorijama
počinju da se organizuju takozvani Narodni odbori kao prve organi izvršne vlasti, koji
su nastavili da funkcionišu i nakon oslobođenja. Tranzicija vlasti u Crnoj Gori započe-
ta je u julu 1944. godine transformacijom Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog
oslobođenja Crne Gore u Crnogorsku antifašističku skupštinu. Uslijedile su odluke o
formiranju prve posljeratne Vlade Crne Gore u aprilu 1945. godine, da bi se tranzicija
vlasti završila je izborima za ustavotvornu skupštinu 3. novembra 1946. godine nakon
kojih je posljednjeg dana iste te godine donešen Ustav Narodne Republike Crne Gore.

U novim okolnostima, u kojima je Partija uspostavila kontrolu nad svim segmentima

izvršne, zakonodavne i sudske vlasti, započinje proces formiranja socijalističke države
i utemeljenja političkih ideja Komunističke partije. Pozivajući se na tradicije oslobo-
dilačkog rata, Komunistička partija legitimiše sopstveno pravo da kroz svoje organe
uspostavi monopol nad svim segmentima političkog, društvenog i kulturnog života u
Crnoj Gori.5 Nova vlast je utemeljena na tradiciji sovjetske socijalističke države, a uga-

3 1939. godine: 24 manja industriska preduzeća sa 1 355 radnika-Spasoje Medenica, Privredni razvitak Crne Gore 1918-1941,
Titograd, 1959, str.117.
4 Na prvim izborima 1920. godine od ukupno 10, komunisti osvojili četiri mandata ili čak 38% glasova - Branislav Kovačević,
Komunistička partija Crne Gore 1945-1952, Titograd, 1989,. str. 22.
5 Adnan Prekić, „Tradicija NOB-a u crnogorskom društvu 1945-1955“, Matica, br.64, 2015, 279.

94
oni kamen kompletnog koncepta socijalističke države razvijen je na tezi o savršenstvu
i univerzalnosti socijalističkih društvenih odnosa. Socijalizam se predstavlja kao naj-
humaniji društveni koncept u kome ne postoji „eksploatacija čovjeka od strane čovi-
jeka“.6 Afirmiše se istorijska uloga radničke klase, odnosno proleterijata, koji treba da
bude noslilac svih socijalističkih promjena i oblikuje društvena paradigma o „istorijskoj
ulozi“ radničke klase i njene uloge: „tvorca novog komunističkog društva“.7 Na samom
primjeru Crne Gore, komunisti uvjeravaju stanovništvo da socijalizam predstavlja jedini
način za prevazilaženje svih problema prošlosti. Tvrde da se dosljednom primjenom
socijalističkih društvenih odnosa i aktivnom ulogom radničke klase, kao nosioca svih
promjena, može nadoknaditi viševjekovno zaostajanje crnogorskog društva. Socijali-
zam se predstavlja kao ideološki odgovor na opšte civilizacijsko zaostajanje crnogor-
skog društva. Iz tog razloga, svaki oblik borbe protiv zaostalosti ili naslijeđa prošlosti
naziva se borba za „uspostavljanje novih - socijalističkih društvenih odnosa“.8

U novim okolnostima, Partija se pojavljuje kao tumač opštih društvenih interesa, jedina
struktura koja ima legitimitet da definiše šta je dobro, a šta ne za jednu zajednicu kao što
je Crna Gora. Pokušavajući da se predstavi kao vodeća politička snaga jedne zajednice, Ko-
munistička partija naglašava da je njena ambicija da se „povezuje sa masama“, kako bi na
taj način bila u situaciji da tumači i artikuliše interese stanovništva, koje bi preko organa
koje kontroliše kasnije sprovodila u djelo.9 U tom procesu Partija definiše cijeli sistem no-
vih vrijednosti i uvjerenja koja treba da budu osnova za formiranje novog socijalističkog
društva. Uspostavljanjem određenih normi ponašanja i pravila, Partija na taj način definiše
jednu vrstu novog (komunističkog) morala odnosno vrijednosnog sistema koji predstavlja
model po kome se treba ponašati u socijalističkom društvu. Novi vrijednosni sistem soci-
jalističkog društva u Crnoj Gori usklađen je sa osnovnim ideološkim načelima socijalističke
države. Najvažniji elementi tog vrijednosnog sistema, odnosno takozvanog komunističkog
morala su: „istinoljubivost, nesebičnost, poštenje, vernost preuzetim obavezama, solidar-
nost, doslednost, principijelnost, hrabrost, istrajnost u borbi za narodnu stvar, smisao za
organizaciju i disciplinu“.10 On istovremeno isključuje svaki oblik „lične koristi i egoizma“
i propagira vrijednosti: „uzajamne pomoći, iskrenog prijateljstva, drugarstva“.11Razvojem
socijalističkog društva i postepenim promjenama u samoj Partiji ove vrijednosti vremenom
su još detaljnije oblikovane i dopunjavane. Tako se među primjere loše prakse nabrajaju po-

6 Pitanja partijske izgradnje, Zagreb, 1946, 199.

7 K. Marks, F. Engels, Manisfest Komunističke partije, Beograd, 1947, str. 5.
8 Izvještaj CK SKCG o radu Saveza komunista Crne Gore od prvog do drugog kongresa, Titograd, 1954, DACG, OSIO-NP-PG, fond
CK SK CG, k. 103/54.
9 Veljko Vlahović, „Partija i masovne organizacije“, Komunist, br. 5, septembar 1949, str. 110.
10 Boris Ziherl, „Prilog pitanju o komunističkom moralu“, Komunist, br. 6, novembar 1949, str. 87, 88.
11 V. Kolbanovski, O komunističkom moralu, Zagreb, 1947, str. 25.

95
jave: bolesne ambicije, neiskrenost prema partiji, varanje partije, frakcionaška djelatnost,
svjesno skretanje sa partijske linije, neaktivizam i oportunizam.12
Kako bi oblikovala, usmjeravala i afirmisala socijalističke sadržaje, Partija razvija me-
hanizme kojima pokušava da utemelji vrijednosti socijalističkog, odnosno komunistič-
kog morala u svakodnevnom životu. Prvi korak u tom procesu je aklamativna podrška
koju Partija očekuje od stanovništva. To podrazumijeva saglasnost i potvrđivanje sa
svim stavovima definisanim u najvišim partijskim krugovima, poštovanje i izvršenje
preuzetih zadataka. Posvećenost u isponjavanju preuzetih partijskih obaveza, tumači
se kao temeljna vrijednost i obaveza svakog člana socijalističkog društva.13 To pred-
viđa bezuslovnu odanost svakom stavu Partije, odbacivanje ličnog stava i mišljenja.
U Partijskim krugovima objašnjavaju da socijalistički čovijek za razliku od prethodnih
društvenih sistema „neće biti okrenut sebi, već zajednici“. Zbog toga navode da se
„socijalizam ne može izgrađivati sa zaostalim konzervativnim ljudima“ koji lične in-
terese stavljaju ispred interesa partije i društva.14 Isticanje ličnog i individualnog po-
staje neprihvatljiv oblik ponašanja jer je kolektivitet jedini dozvoljen način društvenog
djelovanja. Svaki pokušaj pojedinca da određeno pitanje ili problem tumači na način
koji nije usklađen sa zvaničnom ideologijom dobija epitet „antisocijalističkog ili malo-
građanskog“. Zbog toga i ne čudi što se u partijskim krugovima, kolektivno mišljenje
izjednačava sa činom patriotizma, jer se po njihovom tumačenju „potčinjavanjem po-
jedinca potrebama zajednice i države, razvija patriotizam i bezuslovna ljubav prema
svojoj otadžbini, prema svom narodu“. 15

Ključni momenat u kome partijske strukture u Crnoj Gori pokušavaju da ukažu na sa-
vršenstvo njihovog modela izgradnje socijalističkog društva je trenutak u kome se taj
proces izjednačava sa borbom protiv svih oblika zaostalosti. Komunistička partija u
Crnoj Gori objašnjava da je primitivizam i opšti nedostatak kulture jedan od najvećih
nepijatelja „u borbi za socijalizam“. Konstatuju da je „kulturno prosvećenje masa“ ne-
razdvojno povezano sa izgradnjom socijalizma.16 Emancipacija stanovništva, elimini-
sanje nepismenosti, podizanje nivoa kulturne svijesti, obrazovanje i drugi slični procesi,
za Partiju predstavljaju „revolucionarne promjene koje otvaraju perspektivu“ i garan-
tuju bolji život. Svi ti procesi, kako tumače u Partiji su preduslov za „formiranje novog
čovjeka-graditelja socijalizma“.17 Kada se u partijskim izvještajima govori o uspjesima

12 CK KPJ – Uputsvo u pogledu kažnjavanja i revidiranja partijskih kazni, Beograd, 9. januar 1946, DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k. 2/46.
13 Referat o organizacionim pitanjima, nedatirano, DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k. 5/47.
14 Zaključci partijskog savjetovanja PK KPCG, Cetinje, 2. – 3. januar 1948, str.2, DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k. 17/48.
15 Zadaci koordinacione komisije Narodne odbrane, Cetinje, 18 april 1949, DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k.40/3/49.
16 Stenografske bilješke rada komisije za ideološko-politička i organizaciona pitanja drugog kongresa SKCG, nedatirano,
DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k. 103/54.
17 Niko Pavić, „Dva velika prosvjetna zadatka“, Pobjeda, br. 89, 22 novembar 1947, str. 1.

96
 Rudnik uglja, Pljevlja | Coal mine, Pljevlja

u razvoju socijalizma u Crnoj Gori govori se o „civilizacijskom napredovanju“. Govori se

o emancipaciji koja se prepoznaje u promjenama u načinu oblačenja jer se sada „ljudi
ljepše nose“, zatim u ponašanju gdje je „napravljen veliki napredak“ i konačno u opho-
đenju pošto se po toj ocjeni „rječnik poboljšao i sve je bogatiji“.18 U tom segmentu, za
partijske strukture posebno je važno seosko/poljoprivredno stanovništvo koje je nepo-
sredno prije rata činilo skoro 80% ukupnog broja stanovnika Crne Gore. Prvi korak u rje-
šavanju ovog problema je ubrzan proces urbanizacije i naseljavanje ovog stanovništva
u gradove koji treba da izrastu u nove industrijske i kulturne centre. Međutim prelazak
iz sela u grad i život na asfaltu u novim socijalnim okolnostima iz korijena mijenja ži-
votne stilove ovog stanovništva. Zbog toga je za Partiju rad sa ovim ljudima važan se-
gment ideološkog rada. U partijskim izvještajima se navodi da je „političko vaspitanje
i razvijanje discipline novih radnika koji su dolazili sa sela“ jedan od najvećih izazova
socijalističke vlasti.19 Konačno, taj problem evidentira i prvi čovjek Komunističke partije
u Crnoj Gori Blažo Jovanović. Predsjednik Vlade objašnjava da je crnogorska radnička

18 Zapisnik sa sastanka sa sekretarima sreskih komiteta, Titograd, 27 februar 1954, DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k.
102/1/54.
19 Izvještaj CK SKCG o radu Saveza komunista Crne Gore od prvog do drugog kongresa, Titograd, 1954, DACG, OSIO-NP-PG, fond
CK SK CG, k. 103/54.

97
klasa stvorena iz redova seljaka zbog čega ona „unosi prilično primitivizma, zaostalosti
i aljkavosti u radu preduzeća“. Objašnjava da su radnici u Crnoj Gori „jednom nogom
u preduzeću a drugom na selu i još nisu vidjeli gdje im je glavni izvor egtistencije“.20
Osnovni problem sa stanovništvom iz ruralnih područja u Partiji prepoznaju u njiho-
vom ograničenom kulturnom i obrazovnom nivou. Navode da među tim stanovništvom
dominiraju „nepismeni ili polupismeni članovi“ pa ih to ograničenje onemogućava da
postignu „odgovarajući ideološki nivo i političku uzdignutost“. U Partiji ove ljude pre-
poznaju kao „odane i karakterne ljude“, ali bez obzira na to, oni ne mogu da odgovore
svom zadatku, da „druge vaspitavaju i uče“ vrijednostima socijalističkog društva.21

Kako bi u javnom prostoru što jasnije afirmisali novi vrijednosni sistem socijalističkog druš-
tva, Partija ima naglašenu potrebu da stvarnost predstavi u crno-bijelim nijansama. Je-
dan od najčešćih modela za takav način nijansiranja stvarnosti je pronalaženje takozvanih
“neprijatelja socijalizma”. Oni se najčešće izjednačavaju se predstavnicima bivšeg režima,
dobijajući epitet klasnog/ideološkog neprijatelja. Po njihovom tumačenju u tu grupu ulaze
svi pojedinci i grupe koji se protive uspostavljanju socijalističkih odnosa i vrijednosti koje taj
sistem afirmiše. Postoji više socijalnih grupa koji su prepoznati kao neprijatelji sistema, a
među njima se izdvajaju predstavnici bivšeg sistema i intelektualci. U prvu grupu spadaju
službenici i činovnici iz perioda Kraljevine Jugoslavije, koji su prepoznati kao „kočničari so-
cijalističkog razvoja“. Ova socijalna kategorija za Partiju je simbol nepravde i nepovjerenja i
njihova funkcija u novoj administraciji je samo privremena, dok ne stasaju novi socijalistički
kadrovi koji će ih zamjeniti ili kako slikovito objašnjavaju: “nije se moglo odmah pristupiti
čupanju birokratskog korova iz državnog aparata i da je u novi mehanizam bilo potrebno
uključiti točkiće čiji su zupci bili prilagođeni starom mehanizmu“.22

Osim birokratije iz prethodnog društvenog sistema, Komunistička partija u inteligenciji pre-

poznaje jednog od najozbiljnijih protivnika socijalističkog morala i vrijednosti koje afirmiše
socijalistička država. Iako je upravo inteligencija činila predratnu osnovu komunističkog po-
kreta, jugoslovenski komunisti preuzeli su sovjetski model po kome je inteligencija izjedna-
čena sa sitnom buržoazijom i kao takva “nesposobna za disciplinovan i organizovan rad”.23
U Partiji tvrde da su intelektualci odvojeni od radničke klase i ideala koje baštini socijali-
stičko društvo. Tvrde da su oni uglavnom „dokrineri“, da odlično poznaju teorijske osnove
marksizma ali da se tih osnova ne pridržavaju čime „ubijaju njegovu revolucionarnu dušu“.24

20 Referat Blaža Jovanovića o zadacima Saveza komunista Crne Gore, Pobjeda, br. 61, 24 oktobar 1954, str. 3.
21 Govor Blaža Jovanovića na drugom kongresu KPCG, Komunist, br. 9-10, 1954, str. 740.
22 Povodom odluke kontrolne komisije NRCG o kažnjavanju nekih nesavjesnih državnih službenika, Pobjeda, br. 5, 2 februar 1947,
str. 3.
23 Hana Arent, Izvori totalitarizma, Beograd, 1998, str.353.
24 Aktuelna pitanja agitacije i propagande, nedatirano, DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k. 14/48.

98
 Bager iz fabrike Radoje Dakić | Kolekcija Muzeja Jugoslavije
Bagger from Radoje Dakić factory | Collection of Museum Yugoslavia

Iako je Komunistika partija u Crnoj Gori jako brzo uspjela da pacifizuje svaku formu
izvojenog mišljenja koja bi se očekivala od inteligencije, retorika koja se odnosi na nju
ostala je nepromijenjena. Tako je svaki pokušaj drugačijeg mišljenja ili iskakanja iz de-
finisanog vrijednosnog modela socijalističkog društva tumačen kao „iskaz sitnoburžo-
askog i nesocijalističkog gledanja“. Blažo Jovanović jednom prilikom kritikujući plurali-
zam u crnogorskom javnom prostoru poručuje da su „razni malograđani razvezali jezik
i govore što misle i osjećaju nastojeći da na taj način nametnu svoje mišljenje“. Sve te,
kako kaže antisocijalističke pojave, Jovanović naziva malograđanskim, buržoasko-li-
beralnim, anarhističkim i dekadentnim shvatanjima. Njihovo pojavljivanje prepoznaje u
sektoru kulture i prosvjete, odnosno na mjestima gdje još nema dovoljno marksistički
obrazovanog kadra.25

25 Govor Blaža Jovanovića na drugom kongresu KPCG, Komunist, br. 9-10, 1954, str. 739.

99
 Dolazak Tita i Blaža Jovanovića na Cetinje, 1959
Kolekcija Muzeja Jugoslavije
The arrival of Tito and Blažo Jovanović in Cetinje, 1959
Collection of Museum Yugoslavia

100
Odstupanja od onoga što komunisti nazivaju „socijalistički moral“ i ono što treba da bude
osnova za oblikovanje Novog socijalističkog čovjeka u partijskim strukturama prepoznaju
u svakodnevnim pojavama. Primjeri za to su oslovljavanje sa „gospođo i gospodine“ koje
se kako se navodi, sve češće čuje. Takvo oslovljavanje najćešće se pojavljuje u školama,
ugostiteljstvu i trgovini i ono je za Partiju neprihvatljivo jer se smatra da se na taj način
„labavi borbenost komunista i tupi oštrica revolucionarnosti“. Uzroke i pojave tih „ma-
lograđanskih pojava“ prepoznaju u uticaju filmova, literature i studenata koji dolaze na
ljetnje odmore. Kritikuje se i muzički izbor na radio stanicama na kome sve više ima „za-
padnjačke muzike i nekakvih plesova“.26 Za komuniste je svako prepuštanje bilo kom obli-
ku poročnosti „malograđanska stihija“ koja je podrazumijevala zabavljanje u kafanama,
igranje lutrije i tombole, kao i igranke i pjevanje.
Žaleći se na te pojave jedan partijski aktivista piše: „Ugostiteljsko preduzeće iz Ivangra-
da zbog rentabilnosti i povećanja prometa angažovalo je nekakav džez s pjevačima koji
nemaju nikakve veze s pravom muzikom čije nepravilno, predratno kafansko pjevanje
i sviranje može samo negativno da utiče na umjetnički ukus posjetilaca“. U omladin-
skom kulturnom društvu „Budo Tomović“ u Titogradu su takođe pronašli „novu“ formu
zabavnog života. Kada se okupe na probu hora oni umjesto nje često održe igranku, „a
tada na red dođu razne sambe, bugi-bugi i drugi razulareni moderni plesovi“.27

Kroz navedene mehanizme indoktrinacije, u periodu socijalističke vlasti u Crnoj Gori ute-
meljene su vrijednosti takozvane socijalističke svijesti. Te vrijednosti bile su osnova za
stvaranje Novog socijalističkog čovjeka Crne Gore, koga karakteriše bezuslovna posveće-
nost ideološkim vrijednostima socijalizma. Specifičnost Crne Gore je činjenica da se ovaj
proces poistovjetio sa emancipacijom pa je borba za izgradnju socijalizma tumačena kao
borba protiv svih oblika zaostalosti. U značajnoj mjeri ti procesi imali su obilježja socijalne
i kulturne emancipacije, ali su se u njima jasno mogli prepoznati i sadržaji totalitarističke
vlasti. U prvom redu to je potreba Partije da sopstvene političke ideje dogmatizuje i za-
brani njihovo kritičko preispitivanje. Te tendencije se ogledaju u naglašenom insistiranju
na potrebi jedinstvenog mišljenja svih članova socijalističke zajednice, zbog čega je pri-
hvatanje vrijednosti novog sistema izjednačeno sa činom patriotizma. Osnovni sadržaji
na kojima se zasniva novi socijalistički moral su: bezuslovno prihvatanje svih političkih
ideja Komunističke partije, briga o društvenim interesima, predanost poslu, učešće u
svim društvenim akcijama i niz drugih aktivnosti koje imaju za cilj afirmisanje takozvanog
socijalističkog morala u svakodnevnom životu. I pored ozbiljnih problema sa kojima su
se suočavali, Partija je u decenijama nakon Drugog svjetskog rata uspjela da stvori novi
vrijednosni sistem koji će biti osnova za izgradnju socijalističkog društva u Crnoj Gori.

26 Zapisnik sa sjednice proširenog plenuma CK SKCG, str. 6, Titograd, 17 jun 1953, DACG, OSIO-NP-PG, fond CK SK CG, k.104/1/53.
27 “Partiski rad”, organ CK KP Crne Gore, godina 4, broj 22, Titograd, april 1952, str. 2.

101
 Plakat Aleksandra Aca Prijića | Poster by Aleksandar Aco Prijić

102

View publication stats