ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Νικόλαος Στεργιούλας

14 Μαΐου 2020
Μετάπτωση του περίαστρου δέσμιας τροχιάς

Από την εξίσωση της υποθετικής ενέργειας :

dr 2
Ẽ = 1
2 dτ + Ṽ (1)
q
⇒ dr
dτ =± 2(Ẽ − Ṽ ) (2)

Διαιρώντας με τον στροφορμή ανά μονάδα μάζας

dφ
` = r sin θ ,
2 2
(3)
dτ
ϐρίσκουμε (με θ = π/2)
dφ `
dτ
dr = ±√ r2
(4)
dτ 2(Ẽ−Ṽ )
h
 i− 1
dφ `2 2
⇒ dr = ± r`2 e2 − 1 − 2M
r 1+ r2
(5)
Μετάπτωση του περίαστρου δέσμιας τροχιάς
Μετάπτωση του περίαστρου δέσμιας τροχιάς

• Μεταξύ της είναι η ελάχιστης r1 και της μέγιστης

R r2 dφ r2 απόστασης της τροχιάς από
το κέντρο, η γωνία που διαγράφεται είναι r dr dr .
1

• Το σωματίδιο έχει διαγράψει μια ¨πλήρη¨ τροχιά, όταν ξεκινώντας από απόσταση
r1 επιστρέφει ξανά σε απόσταση r1 .
• Λόγω συμμετρίας, η γωνία που διαγράφει το σωματίδιο για μια πλήρη τροχιά
είναι Z r2
dφ
Δφ ' 2 dr (6)
r1 dr
Στο Νευτώνειο όριο, η γωνία αυτή ισούται με 2π .
• Η γωνία μετάπτωσης ορίζεται ως

δφμτ. = Δφ − 2π (7)
Μετάπτωση σε ασθενές βαρυτικό πεδίο

• Στην περίπτωση ασθενούς ϐαρυτικού πεδίου (όπως του ΄Ηλιου) η τροχιά είναι
σχεδόν ελλειπτική με μεγάλο ημιάξονα a και εκκεντρότητα . Εάν αναπτύξουμε
την δφμτ. για M/r << 1, τότε ϐρίσκουμε

δφμτ. = 6πG M
c α(1−2 )
2 (8)

• Για τον πλανήτη Ερμή η ϑεωρητική πρόβλεψη είναι δφμτ. = 42.9800 ανά αιώνα,
το οποίο επαληθεύεται με παρατηρησιακή αβεβαιότητα ±0.0400 ανά αιώνα.
• Για την κίνηση του αστέρα S2 γύρω από τη μελανή οπή στο κέντρο του Γαλαξία
μας, μετρήθηκε το 2020 μια μετάπτωση ίση με 120 ανά πλήρη τροχιά, σε καλή
συμφωνία με τη ΓΘΣ (εντός της παρατηρησιακής αβεβαιότητας των
συγκεκριμέων μετρήσεων).
Οι κινήσεις των άστρων κοντά στο κέντρο του Γαλαξία μας ( SgrA? )
Απόκλιση της τροχιάς των φωτονίων

Για ϕωτόνια, η μορφή της τροχιάς φ = φ(r) ϐρίσκεται ομοίως ως εξής :

(
2
E˜φ = 12 dλ
dr
+ V˜φ
(9)
` = r2 dφ
dλ
dφ `
dφ
⇒ dλ
dr = dr = ±√ r2
(10)
dλ 2(E˜φ −V˜φ )
h
i− 1
`2
⇒ dφ
2
dr = ± r
`
2 e 2− 1− 2M
r r2
(11)

− 12 `
⇒ dφ
dr = ± r12 b12 − 1
r2
1− 2M
r , b= 
e (12)

Βλέπουμε ότι η μορφή της τροχιάς εξαρτάται από την παράμετρο κρούσης b και όχι
μεμονωμένα από τα ` και e.
Απόκλιση της τροχιάς των φωτονίων
Απόκλιση της τροχιάς των φωτονίων

Λόγω συμμετρίας
R∞ dφ R r1dφ
Δφ = −∞ dr dr =2 −∞ dr dr (13)
R∞ dφ
⇒ Δφ = 2 r1 dr dr (14)

όπου r1 είναι το σημείο ελάχιστης προσέγγισης (σημείο καμπής).

Στο Νευτώνειο όριο Δφ → π .
Η γωνία απόκλισης είναι
δφαπ. = Δφ − π (15)

Για ασθενές ϐαρυτικό πεδίο ϐρίσκουμε ότι

δφαπ. = 4GM
c2 b
(16)

Για το ϕως αστέρων που περνάει κοντά από τον ΄Ηλιο :

δφαπ. = 1.700 (17)
το οποίο επιβεβαιώθηκε το 1919 από τον Eddington.
Χρονική καθυστέρηση της διάδοσης του φωτός

Λόγω της καμπύλωσης της τροχιάς ενός ϕωτονίου, ο χρόνος διάδοσης είναι
μεγαλύτερος σε σχέση με το Νευτώνειο όριο.
Θεωρήστε την ανάκλαση ενός ϕωτονίου το οποιό ξεκινά από τη Γη, περάνει κοντά
από τον ΄Ηλιο, ανακλάται σε ένα σημείο Κ και επιστρέφει στη Γη (ο ανακλαστήρας
μπορεί να ϐρίσκεται π.χ. σε ένα διαστημόπλοιο).
Χρονική καθυστέρηση της διάδοσης του φωτός

Στη Νευτώνεια Θεωρία, ο ολικός χρόνος για τη διαδρομή είναι

p p 
ΔtN = 2 r u 2 − r1 2 + r⊕ 2 − r 1 2 (18)

όπου r1 είναι η απόσταση ελάχιστης προσέγγισης (που εδώ συμπίπτει με την

παράμετρο κρούσης b). Για να ϐρούμε τον ολικό χρόνο στη σχετικότητα
χρησιμοποιούμε

e = 1 − r dλ
2M dt
(ορισμός e) (19)
dt
⇒ dλ = e
1− 2M
(20)
r

και 1
dr
dλ = ±[2(E˜φ − V˜φ )] 2 (γεωδαισιακές ϕωτονίων) (21)
e
dt
( 1− 2M )
dt
⇒ dr = dλ
dr =± r
1 (22)
dλ [2(E˜φ −V˜φ )] 2
e
( 1− 2M )
dt
⇒ dr = ±h r
i1 (23)
e2 −(1− 2M
r )
`2 2
r2


2M −1 1

− 12
⇒ dt
dr = ± 1b 1− r b2
− 1
r2
1− 2M
r (24)
Χρονική καθυστέρηση της διάδοσης του φωτός

Ο ολικός χρόνος είναι

Z r1 Z rκ 
dt dt
Δt = 2 dr + dr (25)
r⊕ dr r1 dr

και κάνοντας ανάπτυγμα για rrκ1 << 1 και rr⊕1 << 1 ϐρίσκουμε

Δtπιπλoν = Δt − ΔtN (26)

h   i
4r r
⇒ Δtπιπλoν ' 4GM
c 3 ln κ ⊕
r1 2
+1 (27)

Το ϕαινόμενο αυτό ονομάζεται χρονική καθυστέρηση Shapiro. Το 1970 και 1976

χρησιμοποιήθηκαν τα διαστημόπλοια Mariner και Viking κατά το ταξίδι τους προς τον
΄Αρη. Με το Viking, σε συνολικό χρόνο διαδρομής 41 λεπτών η χρονική
καθυστέρηση λόγω ΓΘΣ μετρήθηκε ως 247μs. Η μέτρηση αυτή επιβεβαιώνει το
ϑεωρητικώς αναμενόμενο αποτέλεσμα της ΓΘΣ με ακρίβεια 10−3 .
Χρονική καθυστέρηση της διάδοσης του φωτός
Χρονική καθυστέρηση των σημάτων του pulsar PSR J1909-3744
Βαρυτική μετάθεση της συχνότητας των φωτονίων

΄Εστω ένα ϕωτόνιο που εκπέμπεται από απόσταση r ακτινικά με 4-ορμή pα στη
μετρική Schwarzschild. Για έναν στατικό παρατηρητής με 4-ταχύτητα

uα(παρ.) = ut (1, 0, 0, 0) (28)

η ενέργεια του ϕωτονίου είναι

E = ~ω = −pα uα(παρ.) (29)

Βρίσκουμε

uα(παρ.) uα (παρ.) = −1 (30)

2
⇒ (ut ) gtt = −1 (31)
2

⇒ − (ut ) 1 − 2M
r = −1 (32)

1
2M − 2
⇒ ut = 1 − r (33)

1
2M − 2
⇒ uα(παρ.) = 1− r (1, 0, 0, 0) (34)
Βαρυτική μετάθεση της συχνότητας των φωτονίων

΄Ομως, το διάνυσμα Killing tα της μετρικής Schwarzschild έχει συνιστώσες

tα = (1, 0, 0, 0) (35)

΄Αρα
 − 1
2M 2
uα(παρ.) = 1− tα (36)
r
οπότε
 − 1
2M 2
~ω = − 1 − pα tα (37)
r
Επειδή η 4-ορμή του ϕωτονίου pα είναι πάντοτε παράλληλη πρός την εφαπτόμενη
ευθεία σε κάθε σημείο της γεωδαισιακής του ϕωτονίου το pα tα διατηρείται κατά
μήκος της γεωδαισιακής (όπως και το uα tα για σωματίδια).
Βαρυτική μετάθεση της συχνότητας των φωτονίων

Συγκρίνοντας τη συχνότητα στο r με τη συχνότητα του ϕωτονίου όταν ϕθάσει στο

άπειρο, ϐρίσκουμε

−1
~ω −(
) 1− 2M 2 pα t
=
α
~ω∞ 1
r
(38)
−(1− ∞ )
2M − 2 α
p tα

1
2M − 2
= 1− r (39)
q
⇒ ω∞ = 1 − 2M r ω (40)

Δηλαδη, ένα ϕωτόνιο που ξεκινά με συχνότητα ω από απόσταση r κοντά σε μία
μελανή οπή ή σφαιρικό αστέρα, χάνει ενέργεια καθώς απομακρύνεται προς το
άπειρο (ελλατώνεται η συχνότητα του). Βλέπουμε ότι αν ένα ϕωτόνιο ξεκινήσει από
το r = 0 με οσοδήποτε μεγάλη ενέργεια ~ω , ϑα ϕτάσει στο άπειρο με ω∞ = 0!
Ορίζουμε τον παράγοντα ερυθρομετάθεσης

z= ω−ω∞
ω∞ = ω
ω∞ −1 (41)

1
2M − 2
⇒ z = 1− r −1 (42)
Για ασθενές ϐαρυτικό πεδίο προκύπτει


z '1+ 1
2
2M
r −1 (43)
M
⇒z ' r (44)

ΕΦΑΡΜΟΓΗ
Για έναν σφαιρικό αστέρα είδαμε ότι πρέπει να ισχύει

M 4
< (45)
R 9
Αυτό οδηγεί σε μεγάλη ερυθρομετάθεση

1
8 −2
zmax = 1 − 9 −1 (46)
⇒ zmax = 2 (47)
Μέτρηση της βαρυτικής μετάθεσης με τον αστέρα S2 στο κέντρο του Γαλαξία μας

Το 2018 μετρήθηκε ως z ' 7 × 10−4 .