ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Νικόλαος Στεργιούλας

14 Μαΐου 2020
Μελανές οπές Schwarzschild

Η μοναδική σφαιρικά συμμετρική, στατική και ασυμπτωτικά επίπεδη λύση κενού στη
ΓΘΣ είναι ο χωροχρόνος Schwarzschild. Στις συντεταγμένες Schwarzschild, η
μετρική είναι
   −1
2M 2M
ds = − 1 −
2
dt + 1 −
2
dr 2 + r2 (dθ 2 + sin2 θdφ2 ) (1)
r r

Είδαμε ότι σε αυτή τη μετρική, ο παράγοντας ερυθρομετάθεσης για ϕωτόνια που

εκπέμπονται ακτινικά είναι
 − 1
2M 2
z= 1− −1 (2)
r

Για ϕωτόνια που εκπέμπονται ακτινικά από το r = 2M ισχύει ω∞ = 0 και z = ∞.

Για το λόγο αυτό, η επιφάνεια r = 2M ονομάζεται και επιφάνεια άπειρης
βαρυτικής μετάθεσης.
Βαρυτική διαστολή του χρόνου

Για έναν σταθερό παρατηρητή σε πρακτικά άπειρη απόσταση είναι

ds2 = −c2 dt2 = −c2 dτ 2 (3)
και επειδή το ds2 είναι αναλλοίωτο, ϑα είναι για κάθε παρατηρητή σε σταθερές
συντεταγμένες ds2 = −c2 dτ 2 .
Σε κάποια απόσταση r ≥ 2M , ϐρίσκουμε άρα
 
2M
dτ 2 = 1− dt2 (4)
r
Το ίδιο απετέλεσμα παίρνουμε και από την 4-ταχύτητα του στατικού παρατηρητή

12
ut = dt
dτ = 1− 2M
r (5)

1
2M − 2
⇒ dt = 1 − r dτ (6)

΄Ενας παρατηρητής κοντά στην ϑέση r = 2M ϕαίνεται ¨παγωμένος¨ για έναν πολύ
μακρινό παρατηρητή, καθώς ένας πεπερασμένος ίδιος χρόνος dτ αντιστοιχεί σε
πρακτικά άπειρο χρόνο dt. Οπότε, ένας μακρινός παρατηρητής δεν ϑα δει ποτέ
έναν ¨αστροναύτη¨ να περνά την r = 2M , αλλά μόνο να την πλησιάζει.
Στατικό όριο

Είδαμε ότι η τετραταχύτητα ενός στατικού παρατηρητή στο χωροχρόνο

Schwarzschild είναι
 − 1
2M 2
uπαρ =
α
1− (1, 0, 0, 0) (7)
r
Για r < 2M το ut δεν ορίζεται (αρνητικό υπόριζο !), άρα δε μπορεί να υπάρξει
στατικός παρατηρητής εσωτερικά της μελανής οπής. Το r = 2M ονομάζεται
στατικό όριο και από τη στιγμή που ϕθάσει κάποιος εκε, δε μπορεί να αποφύγει να
μην εισέλθει στη μελανή οπή, όσο ενέργεια και να έχει.
Κώνος φωτός

Οι ϕωτοειδείς ακτινικές γεωδαισιακές προκύπτουν από το μετρικό στοιχείο για

ds2 = 0 (με θ, φ σταθερά) οπότε



2M −1
0= 1 − 2M
r dt 2 − 1− r dr 2 (8)


⇒ dr
dt =± 1− r 2M
(9)

Για r > 2M , το ¨+¨ αντιστοιχεί σε ϕωτόνια που διαφεύγουν και το ¨ −¨ σε ϕωτόνια

που πέφτουν μέσα στη μελανή οπή. Οι γεωδαισιακές αυτές σχηματίζουν τον κώνο
φωτός.

΄Οταν r → 2M τότε dr
dt → ±0 και εξερχόμενα Φωτόνια που εκπέμπονται ακριβώς
στο r = 2M δε μπορούν να διαφύγουν, σύμφωνα με έναν παρατηρητή στο
άπειρο, ενώ ο παραρητής αυτός ϐλέπει τα εισερχόμενα ϕωτόνια να παραμένουν
εκεί.
Ορίζοντας γεγονότων

Για r < 2M παρατηρούμε ότι gtt < 0 και grr > 0. ΄Αρα, οι συντεταγμένες t και r
αλλάζουν χαρακτήρα στο r = 2M , η r γίνεται χρονοειδής ενώ η t γίνεται
χωροειδής.
Για τη συντεταγμένη γραμμή r (t, θ, φ = στ αθ.) είναι
 −1 (
2M > 0, χωροειδής, για r > 2M
ds =
2
1− 2
dr → (10)
r < 0, χρονοειδής, για r < 2M

οπότε, για r < 2M ο κώνος ϕωτός έχει αλλάξει προσανατολισμό. Τόσο τα

εισερχόμενα, όσο και τα εξερχόμενα ϕωτόνια κινούνται προς το r = 0. Η
επιφάνεια r = 2M ονομάζεται και ορίζοντας γεγονότων.
Οι συντεταγμένες Schwarzschild δεν είναι οι καταλληλότερες για την περιγραφή
συγχρόνως του εσωτερικού και του εξωτερικού της μελανής οπής.
Βλέπουμε ότι η περιοχή r < 2M εξαρτάται από το ¨χρόνο¨ (ο οποίος τώρα είναι το
r!). Αυτό συμβαίνει σε οποιεσδήποτε συντεταγμένες κι αν χρησιμοποιήσουμε (όχι
μόνο στις συντεταγμένες Schwarzschild) .
Εσωτερικά της μελανής οπής

Τελικά, ένα ϕωτόνιο ή σωματίδιο που ϑα περάσει την r = 2M αναγκαστικά ϑα

ταξιδέψει προς το r = 0 (που είναι μία πραγματική ανωμαλία της μετρικής) σε
πεπερασμένο ίδιο χρόνο.
Το σημείο r = 0 είναι χωροειδής ανωμαλία, δίότι η συντεταγμένη t εκεί είναι
χωροειδής.
Για ϕωτόνια, μπορούμε να υπολογίσουμε την τροχιά τους, ολοκληρώνοντας την
 
dr 2M
=± 1− (11)
dt r
Η λύση είναι  r 
 
t = ±r ± 2M ln  − 1 + στ αθ. (12)
2M
όπου ¨+¨ για εξερχόμενα και - για εισερχόμενα.
Γεωδαισιακές φωτονίων και κώνος φωτός
Γεωδαισιακές σωματιδίων
Συντεταγμένες Eddington-Finkelstein

Με ϐάση τις εισερχόμενες γεωδαισιακές ϕωτονίων, ορίζουμε μια νέα

συντεταγμένη
 r 
υ = t + r + 2M ln 2M − 1
 (13)

Κάθε τιμή της v αντιστοιχεί και σε ένα συγκεκριμέοη εισερχόμενο ϕωτόνιο.

Η μετρική γίνεται
 
2M
ds2 = − 1 − dυ 2 + 2dυdr + r2 (dθ 2 + sin2 θdφ2 ) (14)
r

Για τον κώνο ϕωτός :

ds2 = 0, dθ = dφ = 0 (15)


⇒ 1− 2M
rdυ 2 = 2dυdr (16)


⇒ dυ 1 − r dυ − 2dr = 0
2M
(17)
(
υ = στ αθ. εισερχόμενα
⇒ dυ

2M −1
 r 

dr = 2 1 − r ⇒ υ − 2 r + 2M ln 2M − 1 = στ αθ. εισ. ή εξ.

(18)
 (
 r 
εξερχόμενες, r > 2M
Οι υ − 2 r + 2M ln 2M − 1 = στ αθ. είναι

εισερχόμενες, r < 2M
Ορίζουμε μία άλλη ¨χρονική¨ μεταβλητή
 r 
 
t̃ = υ − r = t + 2M ln  − 1 (19)
2M
Τότε

υ = στ αθ. ⇒ t̃ = −r + στ αθ. (20)

⇒ dt̃
dr = −1 (21)

κι έτσι, σε ένα διάγραμμα (t̃, r), η πλευρά του κώνου ϕωτός για τα εισερχόμενα
ϕωτόνια έχει πάντοτε κλίση -1 (όπως στο χωροχρόνο Minkowski).
Συντεταγμένες Kruskal- Szekeres

Ορίζουμε
(p r

r
− 1e sinh
4M
t
, r > 2M
V = p 2M r
4M
(22)
1 − 2M e 4M cosh
r t
4M , r < 2M
(p r

r
− 1e cosh
4M
t
, r > 2M
U= p 2M r
4M
(23)
1 − 2M e 4M sinh
r t
4M , r < 2M

Η μετρική τότε γίνεται

32M 3
ds2 = e−r/2M (−dV 2 + dU 2 ) + r2 (dθ 2 + sin2 θdφ2 ) (24)
r
Η συντεταγμένη r = r(V, U ) προκύπτει από τη σχέση

r/2M
U2 −V =
2 r
2M −1 e (25)
Γραμμές σταθερού r

U 2 − V 2 ⇒ Υπερβολές

Ειδικές περιπτώσεις :
•r = 2M ⇒ U 2 − V 2 = 0 ⇒ V = ±U ⇒ Ευθείες
√
•r = 0 ⇒ U − V = −1 ⇒ V = ± U 2 − 1 ⇒ Υπερβολές
2 2

Γραμμές σταθερού t

  (
t V
, r > 2M
tanh = U ⇒ Ευθείες
4M U
V , r < 2M
Κώνος φωτός

ds2 = dθ = dφ = 0 (26)
⇒ − dV 2 + dU 2 = 0 (27)
⇒(−dV + dU )(dV + dU ) = 0 (28)
(
−V + U = στ αθ. ⇒ dV
dU = +1
⇒ (29)
V + U = στ αθ. ⇒ dV
dU = −1

΄Αρα, σε αυτές τις συντεταγμένες, ο κώνος ϕωτός διατηρεί τη δομή που έχει και
στον επίπεδο χωροχρόνο Minkowski.
Χωροχρονικό διάγραμμα
Διαγράμματα Penrose