część I

Każdy Polak doskonale zna się na wszystkim. Każdy z nas świetnie wie: jak działają wszystkie
leki, jak uzdrowić światową gospodarkę i jak zrobić nową ustawę o Radiofonii i Telewizji.
Najgorsze w tym wszystkim jest to, że każdy Polak równie dobrze zna się także na hełmach
niemieckich, a niektórzy nawet są konsultantami d/s militariów w Filmie Polskim i TVP... To, co
owi "konsultanci" przez ostanie 50 lat włożyli na głowy aktorom i statystom, powinno być
tematem jakiejś pracy doktorskiej :) Ale po co? Czyż za mało mamy doktorów?
Hełm niemiecki jaki jest - każdy widzi...
Od siebie dodam tylko, że owe hełmy produkowano w kilku wzorach:

Stahlhelm M-16 I Wojna Światowa. Podczas Kampanii Wrześniowej 1939 hełmy tego typu
używane były przez polską 10. Brygadę Kawalerii.

Już podczas I Wojny Światowej Niemcy stosowali pokrowce aby pozbyć się "blikowania"
hełmów.

Stahlhelm M-18, profil austriacki, wersja malowania Reichswehry po dojściu Hitlera do władzy.
W 1935, gdy Reichstag powołał do życia Wehrmacht, pojawiły się mniejsze tarcze z
oznaczeniem rodzaju sił zbrojnych. Zobacz paradną wersję tych hełmów.
M-16, pierwsza wersja oznaczenia Luftwaffe.

M-16/31 z oznaczeniem SS. 12 VIII 1935 został zatwierdzony nowy zestaw insygniów SS do
oznaczania hełmów, opracowany przez prof. Hansa Hassa. Z lewej strony hełmu znajdowała
się czarna swastyka umieszczona w białym kole na czerwonej tarczy, a z prawej strony
umieszczano czarne runiczne znaki SS na białej tarczy w czarnej obwódce. Zgodnie z
pierwszym rozporządzeniem znaki miały być malowane. Począwszy od 14 VIII 1935 zaczęto
stosować kalkomanie wykonywaną w firmie C. A Pocher z Norymbergii. Wykonanie 1000
zestawów kosztowało 25 Reichsmarek. Po raz pierwszy hełmy z kalkomanią pojawiły się tego
samego roku na wrześniowym Parteitagu NSDAP w Norymberdze.

W 1918 roku wprowadzono odmianę hełmu wzoru 1916, był to M 1918, noszący oficjalną
nazwę Fernsprecher und Kavalleriehelm [hełm dla telefonistów i kawalerii]. Główną cechą
różniącą hełm M 1918 od swego pierwowzoru były półokrągłe wycięcia na wysokości uszu.
Zastosowano inny sposób zamocowania podpinki.
Do końca I wojny światowej wyprodukowano około 7,5 miliona hełmów i 50 tysięcy
pancernych płyt czołowych. W okresie Republiki Weimarskiej oba typy: M 1916 i M 1918, były
nadal używane w Reichswehrze. Na początku II wojny światowej M 1918 był stosowany przez
telefonistów i obserwatorów artyleryjskich - ułatwiał trzymanie słuchawki przy uchu.
Wehrmacht Paradehelm aus Aluminium - oficerski aluminiowy hełm paradny M-1918.
W późniejszym okresie hełmy te zostały zastąpione nieco lżejszymi, wykonanymi z włókna
szklanego.

Edelstahlhelm M-34 policyjny RZM - wersja z zaokrąglonym daszkiem, odrzucona przez armię.

M-34 Feuerwehrpolizei - paradna wersja generalska

M-34 Feuerwehrpolizei
 M-34 Luftschutz [obrona przeciwlotnicza]

M-34 Reichsluftschutzbund [RLB]

Po wkroczeniu do Nadrenii Niemcy przejęli część hełmów francuskich.

"Gladiator" - wersja 3-częściowa z oznaczeniem Luftschutz

"Gladiator" - wersja 3-częściowa z oznaczeniem Luftschutz

"Gladiator" - wersja 3-częściowa z oznaczeniem Polizei

 "Gladiator" - wersja 1-częściowa z oznaczeniem SA

Tropenhelm - tropikalne hełmy korkowe Heeres i Kriegsmarinne.

Na hełmach widoczne aluminiowe, lakierowane przypinane tarcze formacji.

Hełm korkowy Luftwaffe [replika]

Hełmy NSKK [Narodowo-socjalistyczny Korpus Kierowców]

 Polizei brauner Lederschutzhelm für die Motorisierte Gendarmerie

część II

metalowa taśma podtrzymująca fasunek i nity mocujące z podkładkami.

Hełmy bojowe M-35, M-40 i M-42 produkowano w pięciu standardowych rozmiarach dzwonu.
Rozmiar zazwyczaj wybijano od wewnątrz po lewej stronie lub z tyłu stalowej osłony szyi. Do
każdego z hełmów można było dopasować dwa rozmiary wyściółki:
rozmiar dzwonu rozmiar wkładki
60 52-53
62 54-55
64 56-57
66 58-59
68 60-61
Skrócony kurs robienia hełmów:
1. weź kawał stalowej blachy - nie mniejszy niż 60x60 cm
2. połóż go na prasę
3. uważaj na ręce!
4. pociągnij za dźwignię
5. to, co wypadło z prasy przekaż fachowcom - oni zrobią resztę...
Tłoczenie hełmów na prasach

Galwanizernia
Ostatnie czynności wykończeniowe wykonywały kobiety.

Montaż fasunku.
 Pakowanie hełmów gotowych do wysyłki.
Wytwórnie hełmów
sygnatura fabryka miasto
ET (albo ckl) Eisenhüttenwerke Thale
NS Vereinigte Deutsche Nikelwerke Schwerte
Q Quist Esslingon
SE (albo hkp) Sachsische Emaillier und Stanzwewerke Lauter
FS (albo EF) Emaillierwerke A.G. Fulda

"Q" - Quist/Esslingon, rozmiar dzwonu

"64"

"Eugen Hüber, München 1938"

- jedna z kilku wytwórni wkładów.
 wkładka niemiecka M-16 wkładka austriacka M-18 wkładka M-31

wkładka M-38 "gladiator" 1-częściowy "gladiator" 2-częściowy

"gladiator" 3-częściowy "gladiator" 3-częściowy wkładka do hełmu policyjnego

hełm policyjny - widełkowy pasek hełm policyjny - górna wkładka hełm strażacki - górna wkładka

skórzana wkładka Paradehelm

W roku 1935 w armii niemieckiej wprowadzono nowy typ stalowego hełmu bojowego. Model
ten był lżejszy, mniejszy niż hełmy M-1916 i M-1918 używane w latach I wojny światowej. Miał
to być hełm lepiej przystosowany do szybko przemieszczającej się nowoczesnej armii.
Model M-35 charakteryzuje się wyposażonym w specjalny pierścień otworem wentylacyjnym,
który jest osobnym elementem mocowanym do dzwonu. Dolne obramowanie hełmu jest
podwinięte do wewnątrz, co daje gładki brzeg.

Przykłady malowania
kamuflaż śnieżny: hełm kryty wapnem kamuflaż jesienny

SS-"Heimwehr-Danzig" "Hitlerjugend"

Heer - kamuflaż zimowy

Deutsche Afrikakorps [DAK] - kamuflaż pustynny

Zdjęcie dla ludzi o mocnych nerwach:

Mandżuria, 1935 - chiński oddział bojowy.
Okazuje się, że Niemcy potrafią sprzedać
wszystko... W połowie lat 30-tych
rozpoczęli eksport swoich nowych hełmów
M-35 do państw Ameryki Południowej i
Chin. W Boliwii hełmy te używane są do
dziś...
 W roku 1940 profil hełmu M-35 został minimalnie zmodyfikowany, a wkręcany nit z
pierścieniem uszczelniającym został zastąpiony przez element wentylujący wbijany
bezpośrednio w metal dzwonu. Podwinięty brzeg pozostał taki sam jak w poprzednim modelu
M-35.

M-35 M-40 i M-42

Czarnych, błyszczących hełmów używała jedynie kompania honorowa [SS-Ehre Kompanie] z

IV. SS-Wachtbataillon LSSAH - gwardii przybocznej Führera.
Oczywiście hełmy błyszczące nie były używane bojowo. Żołnierze tej samej formacji w czasie
obrony Kancelarii Rzeszy używali już hełmów w malowaniu bojowym lub w pokrowcach
maskujących.
 Przykłady malowania

Sturmabteilungen - SA Volkssturm z okręgu Sauerland 1944-45

 część III

W roku 1942 wyprostowano dolne obramowanie hełmu M-40 na zewnątrz. Wywietrznik nie
uległ zmianie.

Polizei

Waffen SS Kriegsmarine - jednostki lądowe

 mini hełm dziecięcy

Rotes und gelbes Helmband 36 - dwustronna opaska używana na manewrach.

Hełm sanitariusza. Jest to raczej powojenna amerykańska "fałszywka", wystawiona do licytacji

na jednej z zachodnich aukcji internetowych. Oznaczenia takie podczas II Wojny Światowej
stosowane były w US-Army, natomiast nigdy nie spotkałem podobnego malowania na
oryginalnych niemieckich zdjęciach dokumentalnych. Niemieccy sanitariusze najczęściej [choć
nie zawsze] nosili białe hełmy z namalowanym z przodu [lub po bokach] symbolem DRK
[Deutsche Rotes Kreuz] lub zwykłym czerwonym krzyżem oraz opaski z czerwonym
krzyżem. Sanitariusze nosili również białe, z daleka widoczne fartuchy, na których z przodu i
tyłu umieszczono wielkie symbole czerwonego krzyża. Biorąc to wszystko pod uwagę,
zdecydowałem się jednak na umieszczenie tego zdjęcia jako kolejnej ciekawostki.

Najczęściej hełmy niemieckich sanitariuszy wyglądały jak na powyższym zdjęciu...

NSKK - znak runiczny "Wolfsangel" Luftwaffe

Jeden ze sposobów mocowania improwizowanej siatki drucianej.

przykłady malowania
 I wersja sworzni mocujących fasunek II wersja sworzni z nacięciem

Do ciekawostek należy fakt, że żołnierze "SS-Fallschirmjäger Bataillon 500", używali hełmów

Fallschirmschützen-Stahlhelm 38 w barwach Luftwaffe. Podobno niektórzy żołnierze na własną
rękę umieszczali na nich runy SS "Sig". Fakt ten nie znajduje jednak potwierdzenia w
zachowanych zdjęciach tej formacji.

Najczęściej hełmy malowano w barwy Luftwaffe na niebiesko-szaro [Fliegerblau]. W latach

1940-1941 malowano je w taki sposób, że na świeżą farbę sypano opiłki drewna, które kryto
kolejną warstwą farby. Powstawała matowa faktura likwidująca niepożądane "blikowanie".
Niekiedy stosując metodę natryskową kryto hełmy kamuflażem z czterech kolorów. Stosowano
też farby używane przez wojska lądowe [Feldgrau].
Na hełmy zakładano pokrowce z naszytą taśmą elastyczną do mocowania trawy lub gałązek.
Używano również całej gamy siatek maskujących - Stahlhelmtarnnetz - niekiedy zastępując
je improwizowanymi, drucianymi uchwytami na gałęzie.
Włoski hełm M-33 używany w 29. Dywizji Grenadierów SS ["1. włoska"]
 Formacje obrony Rzeszy

M-35 Luftschutz M-35 adoptowany na potrzeby straży pożarnej

policyjny M-16 tzw. "kaczy dziób" policyjny M-16 z fartuchem ochronnym

M-35 Luftschutz
Powojenny hełm służby porządkowej z Hamburga.
Hełmy te były używane przez zachodnioniemiecką Służbę Graniczną [BGS].

Hełm M-34 Feuerwehr Czechosłowacki hełm używany przez policję

M-35 Reichsluftschutzbund [RLB]

Danzig Feuerwehr - gdański hełm policyjny z kwadratowym daszkiem.

 "gladiator" - wersja z "grzebieniem" M-42 Organisation Todt

"Z braku laku", w niektórych oddziałach Luftschutz używano zdobycznych sowieckich hełmów
wz. 40/I.

M-34 Reichsluftschutzbund [RLB] - Związek Przeciwlotniczej Obrony Rzeszy.

 Festung Berlin ...

Gdy po kilku dniach ciężkich walk, 2 maja

1945 o godz. 15:30 skapitulowała załoga
Berlina, na chodnikach zaległy tysiące nikomu
już nie potrzebnych hełmów...

Festung Breslau ...

6 dni później poddał się Wrocław. Takie zdjęcia wśród zbieraczy militariów, jeszcze dzisiaj
wzbudzają nie małe emocje... Co później działo się z tymi hełmami? Widziałem polską kronikę
filmową z 1945; grupa uśmiechniętych hutników, władowała kilkutonowy wagon wypełniony
hełmami - do pieca.
Kalkomanie stosowane do oznaczeń formacji wojskowo-policyjnych w latach 1933 - 1942

Heer
orzeł: 33 mm x 41 mm
tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm

Kriegsmarine
orzeł: 33 mm x 41 mm
tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm

Leibstandarte SS Adolf Hitler

tarcz używano: jesień 1934-11.08.1935
runy: 33 mm x 41 mm
tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm

Politische Breitschaften,
SS-VT
tarcz używano: 23.04.1934-11.08.1935

SS-Totenkopf - I wersja
Totenkopf: 33 mm x 41 mm
tarcza partii: 33 mm x 41 mm
SS-VT, SS-TV, Waffen SS
wzór wprowadzono: 11.08.1935
runy: 33 mm x 41 mm
tarcza partii: 33 mm x 41 mm
Runiczne znaki Sig-Runen ["Blitzen"] naklejano metodą
kalkomanii do 21.III.1942.
Później, ze względu na ich zbyt krzykliwe kolory zaniechano
tego. Podobnie postąpiono w pozostałych formacjach
Wehrmachtu: od 1943 nie stosowano kalkomanii na hełmach.

Luftwaffe - wersja I
orzeł: 60 mm x 36 mm
tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm

Luftwaffe - wersja II
orzeł: 67 mm x 36 mm
tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm

Polizei - z obramowaniem
orzeł: 34 mm x 42 mm
tarcza partii: 33 mm x 41 mm

SA-Feldherrnhalle
40 mm x 41 mm

Hitlerjugend

NSKK
orzeł: 60 mm x 30 mm
tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm
 DAK
tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm
[zobacz koniecznie]

DRK Deutsche Rote Kreuz

tarcza narodowa: 33 mm x 40 mm

Luftschutz
skrzydła: 132 mm x 38 mm

Oryginalne kalkomanie - Wappenschilder der SS - projekt prof. Hansa Hassa z roku 1935,
wykonane przez firmę C. A. Pocher z Norymbergii.
Uwagę zwracają linie pomocnicze pomagające precyzyjnie umieścić kalkomanię na hełmie.
Od roku 1942 zaniechano naklejania kalkomanii na hełmy SS, w 1943 roku ten zakaz
wprowadzono również w Wehrmachcie. Powodem były "zbyt krzykliwe kolory"...
Jednak wydaje mi się, iż prawdziwa przyczyna tej decyzji, tkwiła raczej w budżecie III Rzeszy.
"W kasie" nie było już pieniędzy na zbędne ozdoby, a hełmy coraz częściej pokrywały
pokrowce lub siatki maskujące. W tym samym czasie również mundury polowe ulegały licznym
modyfikacjom i uproszczeniom, których poważnym powodem były względy natury
ekonomicznej.

Oryginalne kalkomanie firmy

"Ed Strache, Warnsdorf".

część IV - profile

M 16

M 16 profil austriacki

M 18
 M 18 Fernsprecher und Kavalleriehelm

Paradehelm M 18 - paradny hełm oficerski, wykonywany z włókna szklanego, duży otwór

wentylacyjny przykryty drobną stalową siateczką.

M 18 hełm policyjny, siedem małych otworków wentylacyjnych w formie rozetki, 4 nity

M 16 hełm policyjny "kaczy dziób", 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

M 34 policyjny, pochylony daszek, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

 M 34 policyjny, skośny daszek, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

M 34 policyjny, kwadratowy daszek, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

M 34 policyjny, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

M 34 strażacki, wyprofilowany daszek, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

 M 34 strażacki, kwadratowy daszek, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

M 34 strażacki, kwadratowy daszek, 4 wypukłe rozetki wentylacyjne - "solniczkowe", 8 nitów

Luftschutz - "gladiator" 1-częściowy, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

Luftschutz - "gladiator" 2-częściowy, 4 rozetki wentylacyjne, 3 nity

Luftschutz - "gladiator" 3-częściowy, 4 rozetki wentylacyjne, 4 nity

M 35 Luftschutz, 3 nity

M 42 Luftschutz, 3 nity

M 35, 3 nity
 M 40, 3 nity

M 42, 3 nity

Fallschirmschützen-Stahlhelm M 36, otwory wentylacyjne jak w M 35

Fallschirmschützen-Stahlhelm M 37, otwory wentylacyjne jak w M 35

 Fallschirmschützen-Stahlhelm M 38, 3 sworznie mocujące starego typu

część V

Sanitariusz, hełm pomalowany na biało bez emblematów Czerwonego Krzyża.

Na hełmie przymocowana jest moskitiera będąca - oprócz zabezpieczenia przed owadami -
dodatkowym elementem maskującym celowniczego MG-34 na stanowisku bojowym.

Improwizowana taśma do mocowania trawy lub gałązek. Żołnierz wykorzystał szlufki z

haczykami i karabinki.
Hełm w pokrowcu maskującym. Uwagę zwraca cywilny szalik w kratę...

Wykonany z troków pasek do mocowania gałązek.

Na hełmie żołnierza idącego po prawej, nałożona jest zdobyczna angielska siatka maskująca.

Elastyczne taśmy używane na początku wojny.

 Improwizowany z płótna pokrowiec na hełm.

Nadgorliwość jest gorsza od faszyzmu... Żołnierz stojący na pierwszym planie na przepisowy

pokrowiec maskujący [fabrycznie zaopatrzony w szlufki do mocowania gałązek] dodatkowo
nałożył siatkę :)
Żołnierze z dywizji "Großdeutschland" brakujące pokrowce zastępowali kawałkami białego
płótna, które mocowali do hełmów przy pomocy sznurka lub drutu.

Jak się okazuje, w sprawnych rękach, nawet stary worek po ziemniakach może zamienić się w
doskonały pokrowiec pustynny :)
Zapewne ostatnim zmartwieniem tego sapera, było dopasowywanie siatki do hełmu...