Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ένα βασικό ζήτημα που συχνά ξεχνάμε όταν μιλάμε για πολιτισμική
εκπαίδευση είναι ότι μένουμε μόνο στη διδασκαλία των Καλών Τεχνών, παραβλέποντας ότι η
Νεοελληνική Λογοτεχνία αποτελεί ένα διδακτικό αντικείμενο από τον κύκλο της Τέχνης. Το ότι
παραβλέπουμε ένα μάθημα που από δεκαετίες έχουμε εισαγάγει στο ελληνικό σχολείο, αποτελεί
ταυτόχρονα και τεκμήριο ότι δεν το βλέπουμε καν ως καλλιτεχνικό, αλλά αυθαίρετα φιλολογικό.
Το μάθημα, ειδικά στο Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, μέσα από το γνωστό τρόπο ανάλυσης έχει
χάσει κάθε καλλιτεχνική λάμψη κι έχει μετεξελιχθεί σε ένα ακόμα μάθημα στείρας κρίσης και
κενό δημιουργικής σκέψης, με ευθύνη κυρίως του αναλυτικού προγράμματος, αλλά και
δασκάλων.
Ωστόσο, οι πληθωρικές φιλολογικές αναλύσεις κάνουν το αντικείμενο όχι μόνο βαρετό, αλλά
και ξένο προς τους μαθητές που το βλέπουν ως μάθημα "αποστήθισης".

Ακόμα και οι φιλόλογοι λησμονούν ότι πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό αντικείμενο, για έργα
του λόγου με στόχο να μεταφέρουν μηνύματα και συναισθήματα. Αγκυροβολούν στη λογική των
αναλύσεων -με τις γνωστές ασύμβατες προς τον ψυχοσυναισθηματικό κόσμο των μαθητών
διδακτικές μεθόδους- με τη στειρότητα που διδάσκονται η αρχαιοελληνική γραμματική και το
συντακτικό.

Αποτελεί επιτακτική ανάγκη, το αντικείμενο να αποκτήσει την καλλιτεχνική του αίγλη. Να

ξεφύγει από τις στείρες αναλύσεις και να δώσει έμφαση στην λογοτεχνική παραγωγή των
μαθητών και τις δικές τους αναλύσεις. Έχει ιδιαίτερη σημασία να δοθεί ο λόγος στους μαθητές
και το πώς αυτοί εκλαμβάνουν ένα έργο, τι εισπράττουν συναισθηματικά, πώς αντιλαμβάνονται
το θιγόμενο θέμα και πώς το συνδέουν με το σήμερα. Έτσι, τα λογοτεχνικά έργα μπορούν να
αποτελέσουν αφορμή για συγγραφή κειμένων ιδεών και μαθητικών προσεγγίσεων του ζητήματος
που θίγει ένας λογοτέχνης.

Παράλληλα, αντί να κινείται γύρω από έτοιμες -δασκαλοκεντρικές- αναλύσεις, είναι

δυνατόν το μάθημα να αποτελέσει το έναυσμα για συγγραφική παραγωγή των ίδιων των
μαθητών. Με τη μορφή της αξιολόγησης ή ενός ενδοσχολικού (γιατί όχι και δημοτικού)
φεστιβάλ είναι εφικτό να κινητοποιηθούν οι νεαροί προς τη συγγραφή λογοτεχνικών κειμένων,
να παίξουν με τις λέξεις, να γράψουν ποιήματα, διηγήματα ή νουβέλες.
 Μάλιστα τούτη η πρόταση καλύπτει και δύο βασικές παιδαγωγικές ανάγκες. Από τη μια το
μάθημα ξεφεύγει από τη στειρότητα των παραδοσιακών αναλύσεων και των εξετάσεων. Η
αξιολόγηση δε θα γίνεται με τα κλασσικά διαγωνίσματα, αλλά μέσα από την παραγωγή λόγου που
θα επιλέξει ο μαθητής.
Ταυτόχρονα, από την άλλη, δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές χαμηλών επιδόσεων να
αγαπήσουν το μάθημα και γενικότερα την παραγωγή γραπτού λόγου, ενισχύοντας τη
βαθμολογία τους ή στη χειρότερη των περιπτώσεων, απολαμβάνοντας μία αναγνώριση της
προσπάθειάς τους από τη σχολική κοινότητα ωθώντας τους να προσπαθήσουν ακόμα
περισσότερο (από τη συγκριτική αποθάρρυνση των χαμηλών βαθμών).
Η διδασκαλία οφείλει να είναι βιωματική, δημιουργική και διαθεματική. Έτσι, θα είναι
ευκολότερη η εκμάθηση των τεχνικών που χρησιμοποιούν οι λογοτέχνες, των σχημάτων λόγου
κλπ. Αν το μάθημα γίνει δημιουργικό (και φυσικά μπορεί να γίνει συμμετοχικό και συνεργατικό),
θα στραφεί στην έκθεση απόψεων και λογοτεχνικών ανησυχιών του μαθητή μπροστά στο κοινό
της τάξης ή του σχολείου. Το διδακτικό αντικείμενο θα γίνει αγαπητό και θα έχει επιτευχθεί ο
πραγματικός σκοπός της διδακτικής: η δημιουργική και κριτική αφομοίωση των βασικών αρχών
της νεοελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής και η εξάσκηση των μαθητών στο γραπτό λόγο.
Και τούτη η πρόταση συνδέεται άμεσα με τη διδακτική της νεοελληνικής γλώσσας
στοχεύοντας στη βελτίωση του μαθητικού επιπέδου. Ήδη κατέχουμε μία από τις χειρότερες
θέσεις διεθνώς στην κατανόηση και την κριτική απόδοση κειμένων ποικίλης χρήσης.
Καταγράφεται –εμπειρικά και σε μελέτες- μία ιδιαίτερη αδυναμία άρτιας αναπαραγωγής λόγου σε
ποικίλες κειμενικές ανάγκες (άρθρα, δοκίμια, προσεγγίσεις φαινομένων κλπ). Έτσι, η στροφή
του αναλυτικού προγράμματος στην παρότρυνση των μαθητών να συγγράφουν άρθρα και
λογοτεχνικά έργα στο πλαίσιο της διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας (λογοτεχνίας ή
γλώσσας) θα συμβάλει καταλυτικά στη βελτίωση του γλωσσικού επιπέδου.

tovivlio.net

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Στο άλογό μου-Νίκος Καββαδίας

“Το να γράψει κανείς σ’ έναν άνθρωπο, είναι ίσως εύκολο στους πολλούς. Το να γράψει σ’ ένα
ζώο, είναι αφάνταστα δύσκολο. Για τούτο φοβάμαι. Δε θα τα καταφέρω.

Τα χέρια μου έχουνε σκληρύνει από τα λουριά σου, κι η ψυχή μου από άλλη αιτία. Όμως πρέπει.
Αισθάνομαι την ανάγκη. Γι’ αυτό θα σου γράψω.

Στην αρχή δεν με ήθελες. Καταλάβαινες σε μένα τον άπραγο με το αδύνατο χέρι. Είχες δίκιο.
Ίσως για πρώτη φορά έβλεπα άλογο από τόσο κοντά. Τ’ άλογα που είχα δει στη ζωή μου ήτανε
στα τσίρκα, που τα δουλεύανε κοζάκοι, και στις κούρσες, που τα παίζαν οι άνθρωποι. Αυτό με
είχε πειράξει. Δεν είστε προορισμένα για τόσο χαμηλές πράξεις. Ας είναι… Αυτό είναι μιαν άλλη
ιστορία, καθώς λέει ο Κίπλινγκ, αυτός που τόσο σας είχε αγαπήσει και ιστορήσει.

Το ξέρω πόσο σε κούρασα. Στραβά φορτωμένο ακολούθησες υποταχτικά στις πορείες της
νύχτας. Γρήγορα γίναμε φίλοι. Με συνήθισες. Έπαψα πια να σε χάνω μέσα στ’ άλλα τα ζώα της
Μονάδας μας. Έπαψα να μη σε γνωρίζω.

Αν αρχίσω τα «θυμάσαι» δε θα τελειώσω ποτέ. Λατρεύω τη συντομία! Θα σου θυμίσω μονάχα

τρεις νύχτες μας. (Απορώ με τον εαυτό μου απόψε. Τόσο στοργικά δε μίλησα ποτέ σε κανένα).

Θυμάσαι τη νύχτα με τη βροχή; Ανελέητα κι οι δυο μουσκεμένοι, προχωρούσαμε μέσα στη

νύχτα. Μόνοι. Σε οδηγούσα ή με οδηγούσες; Κάρφωνα τα νυσταγμένα μου μάτια στο νυχτερινό
παραπέτασμα, όπως δεν τα κάρφωσα τότε που αναζητούσα φανάρια στη Βόρειο θάλασσα. Η
όσφρησή σου μας έσωσε. Ένας στάβλος μάς έγινε άσυλο. Παραμερίσαμε το σανό κι ανάψαμε
μεγάλη φωτιά. Λέω, ανάψαμε. Εσύ μου ‘δινες θάρρος. Ξαπλωμένος σ’ άκουα να μασάς. Κατόπι
σου μίλησα. Ποτέ δε συμφώνησα με τους ανθρώπους όπως τότε με σένα. Κοιμηθήκαμε
συζητώντας. Εγώ ξαπλωμένος στο χόρτο. Εσύ όρθιο. Πόσοι άνθρωποι δεν κοιμούνται όρθιοι
περπατώντας δίχως να ‘χουν τη δική σου νόηση; Ας είναι…

Η δεύτερη νύχτα: Τότε που μπήκαμε μ’ άλλους πολλούς μες στη μάχη. Μπορούσε κοντά από
‘κεί να κουβαλήσουμε τραυματίες. Ακούσαμε μαζί τον θόρυβο του πολέμου και τον συνηθίσαμε.
Πήραμε το παλικάρι με το πληγωμένο πόδι και φύγαμε. Ποτέ μου δε σε είδα πιο προσεχτικό και
τόσο αλαφροπάτητο. Είχες ξεχάσει κείνο το νευρικό σου συνήθειο να πηδάς σηκώνοντας το
σαμάρι. Τα ‘χες όλα νιώσει ίσως πριν από μένα.

Και τώρα, η νύχτα στο βουνό με τη λάσπη: βαρυφορτωμένοι, κατάκοποι προχωρούσαμε. Είν’
αφάνταστη η λύπη κι η κακομοιριά που δοκιμάζεις σαν αισθάνεσαι να ‘σαι και να βλέπεις
ανθρώπους και ζώα και τα πάντα μες στη λάσπη.

Άλογα και μουλάρια πεσμένα μάς κόψανε το δρόμο. Εμείς προχωρούσαμε. Άξαφνα έπεσες.
Πέσαμε θέλω να πω. Με τα δυο σου πόδια σπασμένα, με το κεφάλι χωμένο στις λάσπες.
Θυμάσαι πόσο προσπάθησα. Δεν το κατόρθωσα. Πρέπει να νιώσεις καλά πως δε φταίω. Ποτέ
δεν προσπάθησα τόσο. Έμεινα δίπλα σου ολόκληρη νύχτα. Πιο πέρα από μας ένας Ιταλός
σκοτωμένος. Πάνω μας η Μεγάλη Άρκτος, το Βόρειο Στέμμα, ο Αστερισμός του Ωρίωνα
ψιχάλιζαν φως.

Δεν είδα ποτέ πώς πεθαίνουν οι άνθρωποι. Γύρισα πάντα τα μάτια μου από το θάνατο. Μα
φαντάζομαι…

Παύω. Φοβάμαι μήπως πω λόγο μεγάλο.

Φυλάω ακόμη το ξυστρί και τη βούρτσα σου. Κι όταν κάποτε κι αυτά θα τα παραδώσω, θα σε
φυλάξω στη μνήμη μου.

Οι κάλοι των χεριών μου από τα λουριά σου μου είναι τόσο αγαπητοί, όσο εκείνοι που κάποτε
απόχτησα στις θαλασσινές μου πορείες. Θα σου ξαναγράψω!…”
Κούδεσι, Μάρτης 1941

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε συνοπτικά και χωρίς σχόλια το περιεχόμενο των 2 τελευταίων

παραγράφων του κειμένου 1. (50-60 λ.)

Β. Να χαρακτηρίσετε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις ως ΣΩΣΤΗ ή ΛΑΘΟΣ,

σύμφωνα με το κείμενο 1. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας κάνοντας συγκεκριμένη
αναφορά στο κείμενο.

α. Η πολιτισμική εκπαίδευση περιλαμβάνει μόνο τη διδασκαλία των καλών τεχνών.

β. Το μάθημα της Ν.Λ. έχει μετεξελιχθεί σε μάθημα δημιουργικής σκέψης.

γ. Τα λογοτεχνικά κείμενα που διδάσκονται στο σχολείο οι μαθητές θα μπορούσαν ως

έναυσμα για την παραγωγή λογοτεχνικών κειμένων από αυτούς.

δ.Αν η διδασκαλία του μαθήματος της Λογοτεχνίας γίνεται με τρόπο βιωματικό και
δημιουργικό, το διδακτικό αντικείμενο θα γίνει αγαπητό από τα παιδιά.

ε. Η παρότρυνση στα παιδιά να συγγράφουν άρθρα και λογοτεχνικά έργα, στο πλαίσιο
του μαθήματος της Ν.Γ, θα τα βοηθήσει να βελτιώσουν το γλωσσικό τους επίπεδο.

Β2α.<< Αξίζει να σημειώσουμε… αλλά αυθαίρετα φιλολογικό>>: Στο συγκεκριμένο

απόσπασμα από την 1η παράγραφο του κειμένου 1 ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το
α΄πληθυντικό ρηματικό πρόσωπο. Να μετασχηματίσετε το απόσπασμα χρησιμοποιώντας
το γ΄ πρόσωπο. Τι αλλάζει ως προς το ύφος;

β.<<Αποτελεί, λοιπόν… με το σήμερα>>: Με βάση το παραπάνω απόσπασμα από το

κείμενο 1 (4η παράγραφος) να επιλέξετε μία από τις παρακάτω προτάσεις που αποδίδει
καλύτερα το νόημα του κειμένου και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές
στο νοηματικό περιεχόμενο και σε γλωσσικές επιλογές του αποσπάσματος.

i.Ο συγγραφέας επισημαίνει την υποχρέωση των μαθητών να προσεγγίζουν τα

λογοτεχνικά κείμενα με βάση τις αναλύσεις των καθηγητών τους.

ii.O συγγραφέας επισημαίνει την υποχρέωση οι μαθητές να προσεγγίζουν το

λογοτεχνικό έργο με βάση τις δικές τους αναλύσεις και το πώς αυτοί αντιλαμβάνονται
το περιεχόμενό του.
Β3.Το μάθημα της Ν.Λ., ειδικά στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, μέσα από τον γνωστό
τρόπο ανάλυσης, έχει χάσει κάθε καλλιτεχνική λάμψη κι έχει μετεξελιχθεί σε ένα
ακόμη μάθημα στείρας κρίσης και κενό δημιουργικής σκέψης, με ευθύνη κυρίως του
αναλυτικού προγράμματος, αλλά και των δασκάλων. Ποια είναι η δική σας άποψη στο
θέμα αυτό. (60-80 λ.)

Γ.Ποια σκηνή από την ανάγνωση της ιστορίας του κειμένου 2 νομίζετε ότι θα θυμάστε
μετά από καιρό; Γιατί; Στο ερμηνευτικό σχόλιο που θα γράψετε σε 200 περίπου λέξεις
να γράψετε και τα συναισθήματα που σας προκαλεί η σκηνή αυτή.

Δ. Ο αρθροφράφος του κειμένου 1 υποστηρίζει τη θέση ότι αποτελεί επιτακτική

ανάγκη το αντικείμενο της Ν.Λ. να αποκτήσει την καλλιτεχνική του αίγλη. Συμφωνείτε
με την άποψη αυτή; Πώς θα πρέπει να διδάσκεται το μάθημα στο σχολείο, ώστε να γίνει
αποτελεσματικό; ( άρθρο στη σχολική εφημερίδα, 300-400 λ.)